Brugis, S. Bernardus testis adest donationi Radulphi, castellani Brugensis pro ecclesia S. Bartholomai apud Eechout. In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Radulfus Brugensis castellanus, pro redemptione animæ meæ XL sol. ex decima mea de Lophout ecclesiæ S. Bartholomæi apud Echout in Brugis contuli, Theodorico Flandrensi comite assensum præbente et sigilli sui impressione confirmante. Testes affuerunt BERNARDUS abbas clarevallensis, Lemnothus abbas (1) S. Bertini, Anselmus Dapifer, Eustachius Camerarius, Baldericus de Stupha, Vodinus frater ejus. Actum Brug. an. Incarnationis Dominicæ MCXLVI, Theodoricus, comes Flandrensium, consuetudines capituli S. Martini Yprensis coram S. Bernardo, confirmat (2), Quoniam generationum decessione ac successione rerum gestarum memoria interit, litterarum apicibus nil memorie fidelius servit, tam præsentibus quam futuris memorandum relinquere congruum duximus. Quia ego Theodoricus, divina permissione Flandrensis comes, cum glorioso Francorum rege Lodevico Jherosolimam profecturus, Helmaro, Yprensis ecclesie venerabili preposito, quecumque predecessores ejus a predecessoribus meis jura sive consuetudines, tam in scabinatu quam in cæteris, omni exactione exclusa, tenuerunt, ob remedium anime meo et uxoris mee Sibile concessi. Signum domini Milonis episcopi. S. Bernardi Claravallensis abbatis S. Walteri gonella, S. Gillebriti Bergensis, S. Walteri Audomarensis castellani. X-XI. IN NOMINE SCE E INDIVIDVE TRINITATIS: Ego Bernardus Di gra clarevallensis abbas vocatus omnibus sce eccle filiis ppetua in Dnoihu XPO | salute. Notum esse volum 9 tā futuris qpsentibus, dissensionē int' | abbatē ninivensem et iettensem pro | eccla de lidekerke tali mo in psentia nra cora | religiosis personis detminată. Consessit abbas iettensis | suscipe in partē suā a'tare et ecclām de leuues cu omibus apptinentiis suis. videlicet in tris. in decimis. censu edificiis. mancipiis utriusq; sexus vl' | si qua st alia. et sicut tenera dividit parrochia de lewe et eã de lidekerke. pter decima una i parrochia de erēbaldenge ptinente ad eccläm de leuues. qua abbas iettensis possidebit cu cetīs reb9 ejusdē eccle. abbe ninivense reliq omia ad ecclām | de lidekerke ptinentia optinente et ut hec cōpositio I hortatu nro et csilio facta. in ppetuū pmaneat Desumptum ex originali Ninivensi, nunc Gandavensi, die 28 octob. 1848. Pendet adhuc sigillum integrum. (1) Huc usque abbas iste ubivis nominatur Leontius vel Leontinus: unde suspicor hic loci lapsum notarium, ni forsan lemnothus sit no men Flandricum, in Leontium, more doctorum, parce, latintatis gratia, detortum. CYROGRAPHVM TESTIMONIVM IN NOMINE SCE E INDIVIDE TRINITATIS: coram Ego Bernardus, Dei gratia, Clarevallensis abbas vocatus, omnibus sanctæ ecclesiæ filiis perpetuam in Domino Jhesu Christo salutem. Notum esse volumus tam futuris quam præsentibus dissensionem inter abbatem Iettensem et Ninivensem pro ecclesia de Lidekerke tali modo in præsentia nostra religiosis personis determinatam. Consensit abbas lettensis suscipere in partem suam altare et ecclesiam de Lewe cum omnibus appertinentiis suis videlicet in terris, in decimis, censu. ædificiis, mancipiis utriusque sexus, vel si qua sunt alia, et sicut Tenera dividit parochiam de Lewe et eam de Lidekerke præter decimam unam in parrochia de Erenbaldengem pertinentem ad ecclesiam de Leuues quam abbas Iettensis possidebit cum cæteris rebus ejusdem ecclesiæ; abbate Ninivense reliqua omnia ad ecclesiam de Liderkerke pertinentia optinente. Et ut hæc compositio, consilio et hortatu nostro facta, in perpetuum permaneat rata, cartam hanc fieri jussimus, sigillique nostri impressione signavimus, subnotatis idoneis testibus qui interfuerunt; consentientibus etiam fratribus et invicem exfestucantibus utriusque ecclesiæ, scilicet Jettensis et Ninivensis. Signum Domini Petri abbatis Affligensis ecclesiæ. Signum Roberti abbatis de Dunis. Signum Balduini abbatis de Castellione. Signum Gosuini abbatis de Truncinis. Signum Everardi monachi. Geraldi monachi. Gualfridi monachi. Desumptum ex originaliJettensi seu Diligemensi die 30 octobris 1772; ubi totum sigillum erat abrasum,restante tantum pergameni integra forma cui circumfusa fuerat cera. Ita Beda in Haffligh. Illust. t. I, pag. 389. (2) Registr.rubr. S. Martini f.ci, biblioth. Yprens. XII. Quum igitur,anno 1146, S. Bernardus Afflighemense cœnobium inviseret cunctaque mirabundus inspiceret, ac divina monasticaque cum Dei famulis seu angelis officia frequentaret,occurrit ille, in ambitu, ad ostium dormitorii et prope portam ecclesiæ statuam B. M. Virginis, quæ solebat a quolibet monacho mane dormitorium intrante ter angelice salutari... Quum S. Bernardus venerandam Deiparæ Virginis statuam salutasset, dicendo: Ave Maria: ipsa respondit imago Ave, Bernarde; sub Godescalco hujus loci abbate (1); deinde ad nostros duos habuit sermones vir sanctus, quibus desiderabat ut Affligemenses nigrorum monachorum habitus ad sui normam instituti viverent, pristino S. Benedicti nigri scapulari retento: ad quod inducere Gothescalcum aut monachos non potuit. In affectus porro sui ad eosdem religiosos arrham, baculi pastoralis ibidem reliquit, Hinc vero Gemblacum discedens, ejus loci monachis casulas legavit, præclarum quocumque veniret de utroque cœnobio dans testimonium. Chronico Afflighem. ms. auctore Phalesio. XIII. In Belgio, commemoratio Beatæ virginis MARIÆ quando per os imaginis Affligemensis, præsente monachorum cætu et copiosa multitudine, sanctum Patrem Bernardum salutavit, clara voce dicens : Salve Bernarde! Quæ imago in tanti miraculi testimonium magno servatur honore. Ex martyrologio Villariensi XVkalendas novembris. [Ex codice chartaceo in novo Bollandianorum musæo nune asservato, recenti quidem manu et auctore, sed ex vetustis traditionibus descripto Cf. Menolog. Cisterciense, ad hanc diem p. 354.] XIV. A B Quum aliquando S. Bernardus causa prædicationis C Ex chronico Villariense. MARTEN. Thesaur. XV. 1146. Bernardus: «MARIA,ait,mea Ave !» tu, Virgo beata; ... De B. V. Waveriensi. Abbas etiam Afflighemensis et fratres ejus pedites usque ad ipsum oppidum (Bruxellas) con(1) Imo sub Petro abbate : errasse quippe Phalesium, et post eum plures, ex allata modo charta liquet. Ex auctario Sigeberti Affligemiano, inter Mo- Ad B. V. Mariam flosculi decerpti e Commendatorio Ut rosa flos florum: sic est domus illa domorum : Johannes, cognomento Solebrecq... pietate et observantia cæteris præluxit, sed vel maxime devotione in B. V. MARIAM, qui et tota vita sua vere Marianus fuit: ut autem morem antiquorum, qui solebant statuam ejusdem Virginis in ambitu expositam, ante ingressum chori ad matutinum tribus salutationibus honorare et invocare, imitari posset, quod suo tempore difficilius fiebat, eo quod Egmondenses viam ad ecclesiam abbreviassent, ita ut per prædictum statuæ ambitum amplius transire non oporteret, ipse præveniebat tempus officii et implebat desiderium suum. Beda, ibid. t. VI, p. 1010. - XXII. A. 1580. Phalesius, apud Bedam ad hunc annum. A pour augmenter autant qu'il est en nous l'hommage et la vénération que l'on témoigne chaque jour à son image miraculeuse par laquelle elle a daigné répondre au salut que lui fit son serviteur et ami particulier saint Bernard dans l'abbaye d'Afflighem, où jusqu'à ce jour on la conserve avec grand respect, nous acccordons les indulgences suivantes, aux jours ci-après mentionnés, à tous les fidèles qui salueront cinq fois dévotement, par la Salutation angélique, la susdite image de la très-sainte Vierge MARIE, afin que par son aide la sainte Eglise notre Mère soit exaltée, et les hérésies extirpées, que par sa médiation les princes catholiques soient unis, et que nous obtenions par son intercession une paix universelle. Vix novellus grex gustaverat poscua matris, quin zelosissimus prior Cobbartius, admovens manum operi, cœpit æstuari ad reparationem totius Domi, comeditque eum ante omnia zelus Domus Dei, ze- B latusque est honorem B. V. MARIE... Dictæ partes adhuc jacebant penes locum: quas R. P. Judocus Cobbart Mechliniam misit... ex quibus duæ principales statuæ æqualis formæ, ejusdem magnitudinis exsculptæ, quarum unam per R. D. Wiringum obtinuerunt religiosi Soc. Jesu et in collegio suo Bruxellensi exposuerunt. Altera autem, quæ nobis demansit, habens puerum Jesum in brachio sinistro, dextra autem racemum ostentans, imago, primo ubi loquuta est loco, constituitur, ibidem aliquorum annorum decursu permanens, donec R. D. Benedictus Haeften, primus post monasterii restaurationem (namque ipsius præcessores aliunde translati) de congregationis nostræ gremio præpositus, illam ob prægnantes rationes, in alam templi, ad septentrionem ( quæ tum temporis nobis deserviebat pro choro), transtulit, quo et externis et maxime devoto femineo sexui (qui claustri ambitu arcebatur) piæ venerationis jam daretur accessus; unde domesticorum et præcipue vicinorum devotio ad D. Virginem non parum aucta esse dignoscitur. Ad quam proinde fovendam et in dies magis promovendam, supradictus præpositus construi jussit tabernaculum artificiose elaboratum et deauratum: atque in tabella fronti ipsius imminente, litteris argenteis, insculpi miraculum brevi carmine a se dictato comprehensum in hunc modum : Virginis Matris statua hæc MARIE Voce Bernardo retulit salutem : Hanc quoque æternæ cupidus salutis Sæpe saluta. In primo loco, ubi ejusdem statuæ basis ipsa modo visitur, eminens ex pariete antiquioris ecclesiæ, constituta est alia divæ Virginis imago, cum hac subscriptione a centum adhinc annis : Virginis hancce piæ statuam venerare MARIÆ, XXV. C 1o A chaque fête de la très-sainte Vierge que l'on célèbre dans l'Eglise et durant les octaves, en récitant les prières susdites, 40 jours d'indulgence; 2o A chaque samedi de l'année, 30 jours; 3o A chaque jour de la semaine, 20 jours. En témoignage de foi, les présentes ont été signées de notre main et munies de notre sceau. A Bruxelles, le 20 maï 1647. Manu propria: JACOB, aertsbischop van Mechelen. (Pour traduction fidèle de l'original flamand. A. R. moine d'Afflighem.) XXVII. 1657. D Alitum stipat populus, favosque Rolris alambens, roseam salutat Sæpe parentem ; Qualis astrorum fuit orbe nato Exercitus omnis; Nec locis tantum celebraris illis, Quis Brabantorum regione sola, Nec tuum Belgas latet Afflighemum, Cultus ad aram : Benedicti PP. XIV breve gratiosum. BENEDICTUS PP. XIV AD PERPETUAM REI MEMORIAM. Omnium saluti paterna charitate intenti, sacra interdum loca spiritualibus indulgentiarum muneribus decoramus, ut inde fidelium defunctorum animæ Domini nostri Jesu Christi ejusque sanctoruin suffragia meritorum consequi, et illis adjutæ ex purgatorii pœnis ad æternam salutem per Dei misericordiam perduci valeant. Volentes igitur ecclesiam Abbatiæ sub invocatione SS. Petri et Pauli apostolorum de Afflighem, Mechliniensis seu alterius civitatis vel Dioecesis, ordinis S. Benedicti, in qua aliud altare privilegiatum perpetuum vel ad tempus non reperitur concessum, et quatenus reperiatur, per præsentes auctoritate apostolica revocamus; et in ea situm altare B. MARIE Virginis, quæ, ut traditur, Sancto Bernardo loquuta est, hoc speciali dono illustrare, auctoritate nobis a Domino tradita, ac de omnipotentis Dei misericordia et Beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus auctoritate confisi; supplicationibus filii nostri Philippi Thomæ S. R. E. presbyteri cardinalis de Alsatia, metropolitanæ ecclesiæ Mechliniensis ex concessione et dispensatione apostolica Præsulis nomine, nobis super hoc humiliter porrectis inclinati: ut quandocunque sacerdos aliquis secularis vel cujusvis ordinis regularis sacrosanctum Missæ sacrificium pro anima cujusque fidelis, quæ Deo in charitate conjuncta ab hac luce nigraverit, ad hujusmodi altare celebrabit, anima ipsa de thesauro Ecclesiæ per modum suffragii indulgentiam consequatur; ita ut ejusdem Domini nostri J. C. ac Beatæ M. Virginis, sanctorumque omnium meritis sibi suffragantibus, a purgatorii pœnis liberetur, concedimus et indulgenius; in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque ; præsentibus, perpetuis futuris temporibus, valituris. Datum Romæ, apud S. Mariam Majorem sub annulo piscatoris, die XI jul. 1745, pontific. nostri ao vo. Infra habebatur: Pro Domino Passioneo, Johannes Hovius substitutus. Et a latere: Publicetur. Datum Mechliniæ die 22 sept. 1745. Subscriptum erat. Tho. card. archiepiscopus Mechliniensis. Ad calcem. De mandato Eminentiæ suæ M. Holvoet. Secret. Ex originali authentico Afflighemensi. A flighemenses (sic), sciendum est, quod ex traditione teneamus, quod, cum S. Bernardus apud nos esset anno 1147 ante quadragesimam (1) sub abbate no stro, non Godescalco, ut quædam historiæ habent, sed abbate Petro, et diremisset litem inter Ninovienses et Dilegemenses, cujus litteris subscripsit dictus Petrus, ipse, cum conventu nostro, dicens : AVE MARIA, audiverit resalutantem statuam : SALVE BERNARDE. Hæc imago erat in ambitu super suam basim, et anno 1580 in hyeme a basi sua dejecta fuit ab iconoclastis in duas partes, præter duo capita, quæ nunquam potuerunt inveniri. Anno 1605, dictæ partes missæ sunt Michliniam, et inde factæ sunt duæ novæ imagines; sedulamque curam nostri injunxerunt, ut non tantum fragmenta notabilia,quæ inter sculpendum deciderent, sed etiam minimæ arenæ dictarum partium conservarentur. Contingit ergo, quod cum nostri religiosi fundunt B parvas imagines, singulis earum immisceant et infundant ex dictis pulveribus; de quibus imaginibus constant quædam miracula. Et tales sunt quæ adhuc hodiedum deferuntur, ac piis fidelibus distribuuntur. Quod attestor: BEDA præpositus Hafflighem, 1802. Propria testis manu transumptum. C D XXX. Epimetrum ad honorem B. M. Virginis et B. Bernardi sui devoti capellani qui infra octavam Assumptionis B. M. assumptus fuit ex hoc mundo, positus est hymnus iste: Jam regina discubuit, Hæc gloria terribilis, Ora pro nobis Dominum, (Ex cod. Bibl. publ. Leod. 112.) allatorum recensione et explicatione nemo propius rem acu tetigit, adeo ut ab ipso, perinde ac supra satis ostendimus, vera temporum ratio instituatur. ÉTUDES SUR L'HISTOIRE DU XIII SIÈCLE. RECHERCHES SUR LA PART QUE L'ORDRE DE CITEAUX ET LE COMTE DE FLANDRE PRIRENT A LA LUTTE DE BONIFACE VIII ET DE PHILIPPE LE BEL; PAR M. KERVYN DE LETTENHOVE. (Présenté à l'Académie royale de Bruxelles le ↳ avril 1853. Extrait du tom. XXVII des Mémoires.) Poichè la carità del natio loco sont restées enveloppées de ténèbres profondes. A Avant de citer comme objet principal de ces études les nombreux documents inédits qui serviron à préciser les détails de cette double lutte, il faut s'arrêter un moment pour rappeler les relations qui, depuis longtemps unissaient la maison des comtes de Flandre, et la Flandre elle-même à l'ordre de Citeaux. Si le règne de Philippe le Bel occupe une place à part dans l'histoire de la France au moyen âge, c'est qu'à ce règne appartient la tentative à la fois la plus astucieuse et la plus hardie, pour s'affranchir de toutes les lois et de toutes les règles, soit qu'elles reposassent sur des liens sacrés, soit qu'elles dussent leur origine au droit traditionnel de la nation. En d'autres temps, la royauté avait noblement groupé autour d'elle tous les élements de la vie politique, s'élevant et se fortifiant ellemême, en même temps qu'elle présidait à leur développement régulier et pacifique. Par une conduite toute différente, à la fin du XIIIe siècle, il semble qu'elle ne puisse être grande et forte qu'en s'isolant et en s'entourant de ruines. C'est ainsi que nous la verrons lutter contre la papauté pour ne reconnaî- B tre rien au-dessus d'elle, fût-ce un avertissement donné au nom de Dieu, puis combattre les grands vassaux, afin de ne plus trouver d'égaux à ses côtés, dût-elle rester seule pour défendre la France; et si elle protége le tiers état, c'est qu'elle ne craint point d'y chercher l'instrument de ses passions et de ses haines (1). Gui de Dampierre, comte de Flandre, fut le représentant le plus éminent et le plus illustre de la résistance des grands vassaux. Celle de l'autorité religieuse fut revendiquée en France par l'ordre de Citeaux; mais les phases diverses qu'elle traversa (1) Sans aller chercher dans l'histoire de l'Angleterre des exemples trop connus de l'alliance des barons et des communes, il est permis d'affirmer celle qui se forma contre les usurpations de que Philippe le Bel reposait sur une pensée toute nationale, liée aux pieux souvenirs du règne de saint Louis, qui avait protégé vaselaiges et bons usaiges (Dit dou pape et dou roy). » C'est ainsi qu'elle se retrouve pleine de force et de vie dans la chronique métrique de Godefroi de Paris, aussi bien que dans les Mémoires du sire de Joinville, qui disait, en racontant sous Philippe le Bel les vertus de son aïeul: «Grant déshonneur sera à ceux de son lignaige qui ne le vouldront ensuir. » PATROL. CLXXXV. C Ces relations étaient placées dans tous les souvenirs sous le patronage du grand nom de saint Bernard. C'était saint Bernard qui était venu en Flandre choisir Robert de Bruges, comme le seul qui fût digne de le remplacer lorsqu'il aurait terminé sa féconde carrière (2): c'était saint Bernard qui avait proclamé qu'entre tous les grands vassaux le comte de Flandre était le soutien du royaume de France (3). Les Flamands avaient répondu à son appel, ceux-ci en se retirant dans le cloître qu'il avait fondé (4), ceux-là en mourant dans la croisade qu'il avait prêchée (5). Les princes eux-mêmes étaient entrés, sur les pas de l'abbé de Clairvaux, dans l'une ou l'autre de ces voies. Tandis que Thierri d'Alsace prenait la croix, un de ses neveux, nommé Albéron, devenait religieux dans l'ordre de Citeaux (6). Ce fut à l'abbaye de Clairvaux que furent ensevelis le comte Philippe, mort au siége de Ptolémaïde, et sa femme, l'altière Mathilde de Portugal qui ne lui survécut que pour voir les malheurs de la Flandre (7). Dans des temps plus glorieux, Baudouin offrit à l'ordre de Citeaux le gonfanon impérial conquis sous les murs de Constantinople. Sa fille, la comtesse Jeanne, éleva un monastère du (2) Henriquez, Fascic. SS. ord. Cisterc., p. 155. (3) Opera S. Bernardi, I, p. 205. (4) Gaufred. mon., Vita S. Bernardi. ap. Boll. Acta SS. Aug., IV, p. 309. (5) Gesta. Ludov., ap. Duchesne, p. 404. (7) Henriquez, Fascic. SS. ord. Dist., p. 417; Stat. ord, Cist. anno 1192; Martene, Thes. anecd., IV, col. 1273. 58 |