8

2

que et volatus alitum sustinet, et, spiritu ductus, alit et sustentat animantes. XL. Restat ultimus, et a domiciliis nostris altissimus, omnia cingens et coërcens' coeli complexus, qui idem æther vocatur, extrema ora et determinatio mundi; in quo, cum admirabilitate maxima, igneæ formæ cursus ordinatos definiunt. 102. E quibus sol, cujus magnitudine multis partibus terra superatur, circum eam ipsam volvitur: isque, oriens et occidens, diem noctemque conficit; et modo accedens, tum autem recedens, binas in singulis annis reversiones ab extremo contrarias facit: quarum intervallo 3 tum quasi tristitia quædam contrahit terram, tum vicissim lætificat, ut cum cœlo hilarata videatur. 103. Luna autem, quæ est (ut ostendunt mathematici) major 4 quam dimidia pars terræ, iisdem spatiis vagatur, quibus sol: sed tum congrediens cum sole, tum digrediens, et eam lucem, quam a sole accepit, mittit in terras, et varias ipsa mutationes lucis habet: atque etiam tum subjecta atque opposita soli, radios ejus et lumen obscurat; tum ipsa, incidens in umbram terræ, cum est e regione solis, interpositu interjectuque terræ, repente

a Sidera cursum et motum habent ordinatum et æquabilem.

Georg. 11. 28. Sil. Ital. Iv. 144. vI. 235. XI. 232.-8 A B C G HIK, E, Paris. 2. 3. Glog. Bonon. 1494. margo Venet. 1507. Junt. Victor. spiritus.

CAP. XL. 1 ABC cohercens; Paris. 3. M, et H a m. pr. cohærens. Mox, qui quidem ather Glog. Paris. 3. M.-2 Ex quibus Lamb.-3 Duo codd. Moseri et Victor. in intervallo. Statim, pro quædam, quod servant Manut. Lamb. Grut. quadam exhibent B C G H IKM N, Paris. 1. 2. 3. Gud. 2. Glog. Red. Eliens. Med. Bonon. 1494. margo Venet. 1507. Junt. Victor. Lall. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. quadam contrahitur terra A.— 4 Heindorf. conj. non major. Mox, cum sole suspecta sunt eidem Heindorfio. tum degrediens codd. aliquot, et Lamb. probante Dav. a sole accipit codd. aliquot, margo Venet. 1507. Junt. Lamb. Deinde, lucis mutationes A B C IM

deficit. Iisdemque spatiis hæ stellæ,' quas vagas dicimus, circum terram feruntur, eodemque modo oriuntur et occidunt; quarum motus tum incitantur, tum retardantur, sæpe etiam insistunt. 104. Quo spectaculo nihil potest admirabilius esse, nihil pulchrius. Sequitur stellarum inerrantium maxima multitudo; quarum ita descripta distinctio est, ut ex nota 7 figurarum similitudine nomina invenerint. XLI. Atque hoc loco, me intuens, Utar, inquit, carminibus Arati eis, quæ, a te admodum adolescentulo' conversa, ita me delectant, quia Latina sunt, ut multa ex iis memoria teneam. Ergo, ut oculis assidue videmus, sine ulla mutatione, aut varietate,

Cetera labuntur celeri cœlestia motu,

Cum cœloque simul noctesque diesque feruntur:

105. quorum contemplatione nullius expleri potest animus, naturæ constantiam videre cupientis.

Extremusque adeo duplici de cardine vertex
Dicitur esse polus.

2

Hunc circum ǎρxтo duæ feruntur, nunquam occidentes. Ex his altera apud Graios Cynosura vocatur; Altera dicitur esse Helice;"

N, Gud. 2. Paris. 1. 2. U, Eliens. Reg. Med. Junt. Victor. Dav.-5 Victor. Manut. Orell. eæ stellæ.-6 Red. Heindorf. Moser. Orell. esse admirabilius.— 7 Ita codd. aliquot, Junt. Lall. Nobb. notarum A B C G H I M N, Paris. 1. 2. 3. E O U. figurarum omittit A.

CAP. XLI.

1 Walker. conj. Arateis. Mox, pro multa ex iis, quod servant Junt. Victor. Manut. Lamb. Grut. Moser. Orell. multa ex his habent Dav.

NOTE

4 Carminibus Arati] Natus est Aratus in urbe Ciliciæ, quæ a Solone 'Soli,' vel 'Soloe' dicta est; deinde a Pompeio, 'Pompeiopolis.' Floruit sub Antigono, Macedoniæ rege; multa carmina scripsit, tum vero eleganter de cœlo et stellis, homo (quod mirum) astrologiæ rudis. Cic. de Orat.

Adolescentulo] Arati Phænomena a quatuor viris insignibus Latine conversa sunt: 1. a Cicerone; 2. a Cæsare Germanico, vel, ut aliis videtur,

a Julio Cæsare; 3. ab Ovidio; 4. a Sexto Avieno Festo. Macrob. in Saturn.

Polus] A Græco woλeiv, vertere, quod circa eos, quos vocat 'vertices,' cœlum vertatur.

Cynosura] Sic dicta est Ursa Minor, a Græco kúwv, canis, oỷpà, cauda, propter caninæ caudæ similitudinem. Utriusque Ursæ apotheosim aliter Ovidius, aliter Aratus narrat: ille Arcaden et Callisto fuisse canit, quæ, a

cujus quidem clarissimas stellas totis noctibus cernimus, [p. 47.]

Quas nostri Septem soliti vocitare Triones.3

106. Paribusque stellis similiter distinctis eundem cœli verticem lustrat parva Cynosura.

Hac fidunt duce nocturna Phoenices* in alto.
Sed prior illa magis stellis distincta refulget,"
Et late prima confestim a nocte videtur.
Hæc vero parva est: sed nautis usus in hac est.
Nam cursu interiore brevi convertitur orbe.'

XLII. Et, quo sit' earum stellarum admirabilior aspectus,
Has inter, veluti rapido cum gurgite flumen,

2

Torvu' Draco' serpit, subter supraque revolvens

Sese, conficiensque 3 sinus e corpore flexos."

107. Ejus cum totius est præclara + species, inprimis su

Nam circulus, quem designat movendo se circa polum, brevior est, quia propius ad polum movetur.

Heindorf. Schutz.-2 Codd. Ursini, Glog. Heindorf. arctoë.-3 De Bouhierii et Heindorfii sententia Schutzius posuit hunc versum ante illa, Ex his altera, &c.-4 Walker. suspic. distincta, probante Dav.

CAP. XLII. 1 Et quo fit margo Venet. 1507. Ex quo fit Junt.-2 Ita margo Venet. 1507. Junt. Manut. Grut. subter superaque codd. aliquot, Priscian. xiv. 2. p. 588. Krehl. Victor. Lamb. Dav. Heindorf. Schutz. Moser. Orell. Actutum, retorquens Priscian. ibid.-3 Red. Heindorf. conspiciensque. Statim, e corpore flexo conj. Grotius.-4 Glog. Heindorf. Schutz. præclara est.

NOTE

Junone in ursas conversæ, ac deinde in cœlos relatæ sint; hic nymphas duas esse fabulatus est, quæ, quod Jovem pavissent, ab eo in cœlum translatæ sunt. Unius inventio Nauplio, alterius Thelati tribuitur.

" Helice] Sic dicta Major, propter ¿λikàs, gyros, quos obit circa polum.

Phænices] Qui Phonicem, partem Syriæ maritimam, ubi Tripolis, Biblus, Tyrus, et Sidon, incoluerunt. Literarum et artis nauticæ primi inventores. Minorem Ursam in mari ducem sequebantur, Græci Majorem. Ovid. 'Magna, minorque feræ; quarum regit altera Graias; Altera Si donias, utraque sicca, rates.'

y Distincta refulget] Major Ursa stellas septem habet secundæ (ut loquuntur astronomi) magnitudinis; Minor pauciores.

2 Torvu' Draco] Custos horti Hesperidum a Junone constitutus, et ab eadem in cœlum translatus, cum ab Hercule occisus esset. Torvu' pro torvus, elisa consonante, more veterum; de quo more lege Ciceronem in Oratore, § 152. 161.

a Corpore flexos] Eundem Arati locum Virgilius quoque Latine reddit; an Cicerone elegantius, judex eris 'Maximus hic flexu sinuoso elabitur anguis Circum perque duas, in morem fluminis, Arctos.'

spicienda est figura capitis, atque ardor oculorum.
Huic non una modo caput ornans stella relucet ;
Verum tempora sunt duplici fulgore notata;
E trucibusque oculis duo fervida lumina flagrant;
Atque uno mentum radianti sidere lucet:
Obstipum caput, et tereti 5 cervice reflexum,
Obtutum in cauda majoris figere dicas.

108. Et reliquum quidem corpus Draconis totis noctibus cernimus.

Hoc caput hic paulum sese, subitoque recondit,
Ortus ubi atque 9 obitus parte admiscentur in una.
Id autem caput

Attingens, defessa 10 velut moerentis imago,
Vertitur,

quam quidem Græci

Engonasind vocitant, genibus quia nixa feratur.

Mox, tum inprimis Manut. Lamb. Schutz. Moser. Orell. aspicienda A B C H I, Paris. 1. 2. 3. Glog. Red. Victor. Heindorf.-5 Obstipatumque caput tereti Eliens. Junt. Heindorf. Schutz. Nobb. Obstipatum caput a tereti Mars. a tereti habent etiam A B G H M N, Gud. 2. E O. Ast ipsum caput et tereti Paris. 1. I.-6 Optutum in cauda A B C H I. in caudam conj. Grotins et Buhl. majoris figuræ Paris. 3. G.-7 Et reliquum deinde Glog. Paris. 2. 3. M, La.-8 Hoc apud hoc Paris. 2. Hoc apud hic Paris. 3. Quod caput hic Hygin. Poët. Astron. IV. 3. Actutum, pandit sese Hygin. ibid. sese seroque recondit conj. Schaubach. sese subito æquore condit suspic. Grotius; se subjecto æquore condit suspic. Bouh. sese summo æquore condit conj. Dav. sese subit æquore condens de Heindorfii conjectura Schutz.-9 Motus ubi atque Paris. 3. Ortus atque, omisso ubi, Paris. 2. Ortus nisi atque Gud. 2. Mox, parte immiscentur in una margo Venet. 1507. partim miscetur in una Junt. partim admiscetur in una A B C M N, Paris. 2. E O U, et Victor. partim admiscetur in una Paris. 1. partem admiscentur in unam Lamb. in marg. ed. 1584. et Grotius; partim admiscentur in uno conj. Heindorf.-10 Glog. G defensa. Statim, merentis A B C G. morientis conj. Bouh. mentis Paris. 3. M.11 Engonasiam A B C H N. Erigonasiam I M. Egonasiam G. Egonosiam

NOTE

b Obstipum caput] Id est, inclinatum et cum obliquitate fixum. Vossius obstipum esse putat, cui rigida est et immota cervix, quanquam erecta; in eumque sensum explicat illud Persii: Esse quod Arcesilas ærumnosique Solones, Obstipo capite, et figentes lumine terram.'

e Hic paulum] In Macedonia, ubi

hæc ab Arato scribebantur, et ad quam poli altitudinem caput draconis in eadem horizontis parte partim oritur, partim occidit. Aliter Hyginus locum hunc interpretatur, sed ejus interpretatio mihi parum proba

tur.

d Engonasin] Quasi ev yóvaσw, in genibus, Hercules Engonasi nunc

Hic illa eximio posita est fulgore Corona."

109. Atque hæc quidem a tergo: propter caput autem Anguitenens,f

Quem claro perhibent Ophiuchum 12 nomine Graii.

Hic pressu duplici palmarum continet anguem,
Ejus et ipse manet 3 religatus corpore toto:
Namque virum medium serpens sub pectora 14 cingit.
Ille tamen nitens graviter vestigia ponit,"

Atque oculos urget pedibus, pectusque Nepai.
Septem autem Triones '5 sequitur

15

Arctophylax, vulgo qui dicitur esse Bootes: "

Quod quasi temone adjunctam præ se quatit Arctum. 110. Dein quæ sequuntur. Huic enim Booti 16 Subter præcordia fixa videtur

Stella micans radiis, Arcturus nomine claro:

e Ille tamen, plurimum innitens pedibus, proculcat anguem.

E O. vocant N. nominant Paris. 2. 3. M. genibus quod nixa Buhl.-12 'Opiouxov Junt. Buhl.-13 Atque ejus ipse manet CGM N, Paris. 2. 3. E OU, margo Venet. 1507. Junt. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. Atque eo ipso manet Bubl. Atque ejus et ipse manet I. Atque is ipse manet Glog. La. Atque ipse manet Gud. 2. corpore torto A B C H N, Gud. 2. Paris. 1.2. Glog. Heindorf. Schutz. Moser. Orell.-14 Red. alii codd. et Buhl. sub pectore.-15 Ita C N, Gud. 2. Grut. Heindorf. Schutz. Moser. Orell. Septemtriones autem ABG HIKM, Reg. Eliens. U, Med. Victor. Junt. Manut. Lamb. Dav.-16 Dein quæ sequitur, huic Booti conj. Heindorf. receperunt

NOTE

appellatur. Ab Arato idolum, a Germanico effigies, a Manilio species. Plura de illo Hyginus.

• Fulgore Corona] Septemtrionalis, (est enim altera quoque Meridionalis) quam Ariadne, Minois filia, a Theseo in insula quadam relicta, a Libero patre dono accepit; quæque in cœlum deinde exportata est, gemmis in stellas totidem commutatis.

f Anguitenens] Vulgo Serpentarins. Hunc alii Esculapium, cui serpens sacer est, quique serpentina forma colitur; alii Herculem, aut nescio quem Carnuputam, regem Getarum, aut Prometheum; alii Tantalum,

Theseum alii, alii Ixionem, esse putant. Hygin. Græce Ophiuchus, ab bois, serpens, exw, teneo.

8 Nepai] Pro nepa. Ita aulai' olim pro aulæ.' Nepa, lingua Afrorum, interdum cancrum, interdum scorpium sonat; hic scorpium, qui in cœlum evectus est, propter occisum Orionem.

h Bootes] A Boûs, bos, et weéw, trudo, dictus; Arctophylax autem ab &рктоs, ursa, púλağ, custos. In Arcadia natus est, Jovis et Callistus filius. Ovid.

Arcturus] Ab ǎpêтos, ursa, oỷpà, cauda, quod in signo ad ursæ caudam