siqui "dentes et pubertatem natura dicat existere, ipsum autem hominem, cui ea existant, non constare natura; non intelligat, ea, quæ efferant' aliquid ex sese, perfectiores habere naturas,12 quam ea quæ ex iis efferantur. XXXIV. Omnium autem rerum, quæ natura administrantur, seminator et sator et parens (ut ita dicam), atque educator et altor,' est mundus; omniaque, sicut membra et partes suas, nutricatur et continet. Quod si mundi partes administrantur, necesse est mundum ipsum natura administrari; cujus quidem administratio nihil habet in se, quod reprehendi possit. Ex iis enim naturis quæ erant, quod effici potuit optimum,' effectum est. 87. Doceat ergo3 aliquis potuisse melius. Sed nemo unquam docebit: + et, si quis corrigere aliquid volet, aut deterius faciet, aut id, quod fieri non potuit, desiderabit. Quod si omnes mundi partes ita constitutæ sunt, ut neque ad usum meliores potuerint esse, neque ad speciem pulchriores; videamus, utrum ea fortuita sint, an eo statu, quo cohærere nullo modo potuerint, nisi sensu moderante, divinaque providentia. Si ergo meliora sunt ea quæ natura, quam illa quæ arte, perfecta sunt; nec ars efficit quicquam sine ratione; ne natura quidem rationis expers est habenda. Qui igitur m convenit, signum aut tabulam pictam cum aspexeris, scire a Primum lanuginem. e Fovet nutricis more. • Quæ producant. est Glog. Heindorf. Moser. Orell.-11 Ut si quis Glog. Red. Paris. 3. Gud. 2. G, La. Junt. Manut.-12 Manut. Lamb. perfectiorem h. naturam. CAP. XXXIV. 1 Red. cum aliis quibusdam codd. et alitor: I et auctor. Mox, nutricat codd. aliquot, Heindorf. Moser.-2 A B CHIM N, Gud. 2. Paris. 1. U, Reg. Eliens. Glog. Red. Victor. Ascens. optimum potuit. Actutum, effectumque E.-3 Doceat igitur Red.-4 Idem cod. id docebit. Mox, facit A CHI N, Paris. 2. 3. non omittunt AB CEM, Paris. 3. potuerit ABH I, Paris. 1. 2. 3. E, Orell.-5 Reg. A B CIM N, Gud. 2. Paris. 1.2. O U, Mediol. Dav. Orell. fortuitane sint. Mox, quod cohærere Gud. 2. quoquo hærere A. quo adhærere M. potuerunt G M N, E U, Gud. 2.—6 Si igitur AB GHI M, Paris. 2. 3. Gud. 2. E, Victor.-7 Quid ergo convenit NOTE Quod reprehendi] Duo Lucianus in Nigrino facete reprehendit: 1. quod cornua tauri sub oculis non babeant, ut videant quod feriunt; 2. quod sura tibiæ postposita fuerit, quæ ad ossis tutelam præponenda erat. adhibitam esse artem; cumque procul cursum navigii videris, non dubitare, quin id ratione atque arte moveatur; aut cum solarium vel descriptum, aut ex aqua, contemplere, intelligere declarari horas arte, non casu; mundum autem, qui et has ipsas artes, et earum artifices, et cuncta complectatur, consilii et rationis esse expertem putare? 88. Quod si in Scythiam, aut in Britanniam,8 sphæram aliquis tulerit hanc, quam nuper familiaris noster effecit Posidonius, cujus singulæ conversiones idem efficiunt in sole, et in luna, et in quinque stellis errantibus, quod efficitur in cœlo singulis diebus et noctibus; quis in illa barbarie dubitet, quin ea sphæra sit perfecta ratione? XXXV. Hi autem dubitant de mundo, ex quo et oriuntur 1 et fiunt omnia, casune ipse sit effectus, aut necessitate ali ...... Glog. M, La. Statim, cumque procursum A. cumque procul rursum Paris. 2. 3. La. cumque p. sursum alii codd. ap. Dav. et Moser. navigi Heindorf. et cum s. aut descriptum de Walkeri suspicione Heindorf. Schutz. Moser. contemplare Ha m. pr. contemplari M. Deinde, complectitur G, Paris. 1. a m. pr. La. M. putarem B C G M, Paris. 1. 2.-8 Red. aut Britanniam. Mox, Possido. nius effecit M. et luna H et Red. ac in quinque E.-9 Ita plurimi codd. et edd. vett. barbaria H I, E O, Moser. Heindorf. CAP. XXXV. 1 Lamb. ex quo oriuntur. Paulo post, an ratione an mente NOTE Solarium] Duplex apud veteres horologii genus; solarium, et clepsydra. Solarium solis umbra horas notabat, ab Anaximene, Anaximandri discipulo, primum inventum. Romæ quoque longe post, aut inventum, aut ex parte perfectum, a L. Papirio Cursore, duodecim annos ante bellum Pyrrhi, et a M. Valerio Messala cos. bello Punico primo; denique a Q. Marcio Philippo diligentius ordinatum. Clepsydra apud Romanos an. 595. usurpari cœpta a Scipione Nasica; longe prius Ægyptiis nota, præsertim in urbe Achanto, ubi vas quoddam ingens fuit, in quod singulis diebus sacerdotes singuli, qui tot erant, quot in anno dies, aquam ex Nilo deferrent, unde horæ numera. rentur. Ita Panciroll. • Scythiam] Regionem Asiæ borealis peramplam. Duplex distingui solet, alia intra, alia extra Imaum montem. P Sphæram aliquis] Sphæra globus est, variis circulis distinctus, quibus cœlorum motus, totinsque mundi situs explicetur. Ejus inventores varii varia et ancipiti fama traduntur: Atlas, a quo Hercules acceptam in Græciam detulit (hinc fabula, cœlum ab Atlante fatigato fuisse in cervices Herculis excussum); Anaximander, Musæus, Archytas, Archimedes. a Posidonius] Librum de Sphæra scripsit, cujus meminerunt Plinius et Cleomedes. qua, an ratione ac mente divina; et Archimedem arbitrantur plus valuisse in imitandis sphæræ conversionibus, quam naturam in efficiendis, præsertim cum multis partibus sint illa perfecta, quam hæc simulata, solertius. 89. Atqui ille apud Attium pastor, qui navem nunquam ante vidisset, ut procul divinum et novum vehiculum Argonautarum e monte conspexit, primo admirans et perterritus, hoc modo " loquitur: t 28 tanta moles labitur Fremebunda ex alto, ingenti sonitu et spiritu : d Præsertim, cum multo solertius perfecta illa sint a natura, quam hæc simuluta et adumbrata ab Archimede. Manut. Deinde, sunt perfecta illa Glog. Heindorf. Schutz.-2 Accium margo Venet. 1507. Hervag. Victor. Nobb. Actium A B C G H, Paris. 1. 2. 3. y. vidisset ante H M, Glog. Heindorf.-3 Tremebunda Glog. Red. Paris. 2. 3. M. Premebunda Gud. 2. Fremibunda E U. Fremebundo I. sonitu et strepitu codd. aliquot, margo Venet. 1507. Junt. Manut.-4 Lamb. Nobb. Bothe Poët. Scen. p. 176. Orell. e Prisciano reflat; Schutz. conj. reflans; Heindorf. suspic. proflat.-5 Ita codd. fere omnes et edd. vett. Ita num... Num Glog. Heindorf. Schutz. Nobb. Ita tum... Tum conj. Bouh. probantibus NOTE Archimedem] De illo multa Plut. in Marcello, et nos variis locis. • Apud Attium] L. Accius, vel Attius, vel Actius, tragicus poëta. Parentibus libertinis natus, sene jam Pacuvio, poëta quoque non ignobili, floruit; populo Romano adeo gratus, ut quendam, qui Attium contumeliose nominaverat, P. Mucius condemnaverit. Vide Gyrald. Argonautarum] Qui Jasone duce in Argo navi Colchos profecti sunt, ut vellus anreum a Phryxo apud Æetam relictum diriperent. "Hoc modo] In Medea: Medeæ enim artibus Argonautæ vellus aureum diripuerunt. Nonius ultimum istorum versuum affert in 'Conciere,' ex Medea Attii. Priscianus, lib. de Versibus Comicis, alium ordinem istorum versuum habet: eosdem nonnihil mutatos sic legi vult Petrus Scriverius: Tanta moles labitur Fremebunda ex alto, ingenti sonitu et strepitu : Præ se undas volvit; vortices vi suscitat; Ruit prolapsa ; pelagus respergit; reflat: Ita dum incorruptum credas nimbum volucer, Dum quod sublime ventis expulsum rapi Saxum aut procellis, vel globosos turbines Existere ictos undis concursantibus; Nisi quas terrestres pontus strages conciet; Ant forte Titan, fuscina evertens specus, Subter radices penitus undanti in freto Molem ex profundo saxeam ad cœlum eruit.' Saxum, aut procellis, vel globosos turbines 8 Nisi quas terrestres pontus strages conciet; Molem ex profundo saxeam ad cœlum eruit. Dubitat primo, quæ sit ea natura, quam cernit ignotam: idemque, juvenibus visis, auditoque nautico cantu: " Sicut inciti atque alacres 10 rostris perfremunt Delphini....* item alia multa: Sylvani melo Consimilem ad aures cantum et auditum refert." 90. Ergo, ut hic primo aspectu inanimum quiddam, sensuque vacuum, se putat cernere; post autem, signis certioribus, quale sit id de quo dubitaverat, incipit suspicari; Dav. et Ernesti, recepit Bothe.-6 Existere actos conj. Bouh. probante Ernesti. Existere ictus Gud. 2. 4. Existere aut ventos concursantibus Glog. et concursantibus M, Paris. 1.-7 Ni quas Junt. Num quas Glog. Heindorf. Schutz. Nobb. In quas U. strages concitet Paris. 1. G.-8 Al. ap. Lamb. everrens specus; I M vertens specus; Glog. Gud. 2. evertens impetus; Paris. 2. et E fuscina vertens specus. Mox, undante veniens freto Glog. undante venire freto Red. et Ascens. undantes veniat fretoque molem ed. Mars. undantes veniant freto A B CHI, Gud. 2. Paris. 1. 2. 3. undantes invehat freto G. undanti venire in freto Red. La. O Uy. undantes venire freto E. undantes veniat freto Thuan. undantes in freto M. undante in freto Heindorf. Schutz. Orell. Nobb. undanti freto Bothe. Deinde, ad cœlum exruit Glog. ad cælum erui Red. La. U. aut cælum erui O, Gud. 2. Hervag. aut cælum eruat Mars. ad cœlum eruit var. lect. in Hervag. ad cælum eruat Thuan. at cœlum eruit I. aut cælum eruit E. -9 Paris. 3. idcumque j. visus ; & juvenis visu audituque; Gud. 2. juvenis visu auditoque.-10 Sic inciti atque alacres Glog. Orell. Sicuti citi atque al. Lamb. Sic incitati et al. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. cantu sic: Ut inciti atque al. suspic. Dav.-11 Heindorf. conj. ferunt; Bothe suspic. cantum exauditu refert. NOTE * Triton fuscina] De Tritone, ejus que fuscina, consule quæ dicta sunt supra. y Juvenibus visis] Qui quinquaginta erant e tota Græcia lectissimi. 2 Nautico cantu] Cantus nauticus a Martiale 'celeuma' appellatur, 111. 67. a Delphini] Animalium velocissimum est delphinus, ocy or volucre, ocyor telo; ac nisi multum infra rostrum os illi esset, medio pæne in ventre, nullus piscium evaderet. Plin. IX. 8. b Sylvani] Dei pastorum et agrorum. Cupressum manu semper gestare solebat, quod Cyparissum, in cupressum mutatum, amavisset. Virgil. Georg. 1. Et teneram ab radice ferens, Sylvane, cupressum.' sic philosophi debuerunt, si forte eos primus aspectus mundi conturbaverat, postea, cum vidissent motus ejus finitos et æquabiles, omniaque ratis ordinibus moderata, immutabilique constantia, intelligere inesse aliquem non solum habitatorem in hac coelesti ac divina domo, sed etiam rectorem, et moderatorem, et tanquam architectum, tanti operis, tantique muneris. Nunc autem mihi videntur ne suspicari quidem, quanta sit admirabilitas cœlestium rerum atque terrestrium. 2 XXXVI. 91. Principio enim, terra, sita in media parte mundi, circumfusa undique est hac animabili' spirabilique natura, cui nomen est aër, Græcum illud quidem, sed receptum jam tamen usu a nostris; tritum est enim pro Latino. Hunc rursus amplectitur immensus æther, qui constat ex altissimis ignibus. Mutuemur hoc quoque verbum, dicaturque tam æther' Latine, quam dicitur aër:' etsi interpretatur Pacuvius: C Hoc, quod memoro, nostri coelum, Graii perhibent æthera. Quasi vero non Graius hoc dicat. At Latine loquitur : d 4 siquidem nos, non quasis Græce loquentem, audiamus. Docet idem alio loco: e Grajugena de isto aperit ipsa oratio. CAP. XXXVI. 1 Ita plurimi codd. et edd. vett. animali codd. aliquot, Probus ad Virg. Ecl. vi. 31. Lall. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. Actutum, spiratibilique Servius ad Æn. 111. 600.-2 G a m. sec. E U perceptum; Glog. et Paris. 3. præceptum.-3 Hoc quid est Glog, memores Red. et majores a m. sec. Hoc quod memoro omittit E. Grai A BCI, E O. Hoc, quod memorant nostri cœlum Heindorf. e Varrone, æthera omittit Glog. 4 Quasi vero hoc non Graius Glog. Graius hoc non Red. dicat hoc Graius Paris. 2.-5 Pearce delendum censebat quasi.-6 Grajugena: de istoc Bothe, |