Obrazy na stronie
PDF
ePub

men augures ne ipsæ quidem fabulæ ascivissent, si res omnino repudiarent; ne domesticis quidem exemplis docti, numen Deorum comprobabimus? Nihil nos P. Claudii,3 a bello Punico primo, temeritas movebit, qui etiam per jocum Deos irridens, cum cavea liberati pulli non pascerentur, mergi eos in aquam jussit, ut biberent, quoniam esse nollent. Qui risus, classe devicta, multas ipsi lacrymas, magnam populo Romano 4 cladem, attulit. 8. Quid? collega ejus Junius, eodem bello, nonne tempestate classem amisit, cum auspiciis non paruisset? Itaque Clau

d

с

dem manu. Pro numen Glog. et La. habent naluram; A in numen; M numerus. Tum, comprobavimus G HIM N, Gud. 2. Paris. 3. U, Thuan.-3 Clodi A CGM, Gud. 2. E U y. qui e. p. j. D. irridens desunt in Paris. 2. 3. M, et La. a m. pr. tum cavea M. pulli liberati M, Paris. 2. 3. in aqua Paris. 2. probantibus Mosero et Beiero.-4 Codd. aliquot, margo Venet. 1507. Junt.

NOTE

a P. Claudii] Cognomine Pulchri. Filius fuit Ap. Claudii Cæci, qui quatuor filios habuit, prænominibus et nominibus distinctos : 1. Appium Crassum, in quo Crassi cognomen Claudiæ gentis defecit; 2. P. Pulchrum, qui hic noster est; 3. Caium Centonem; 4. Tiberium Neronem ; qui cognomina sua posteris in tres insignes familias propagarunt. Tiberius Cæsar ab eo Tiberio Nerone paternum genus, maternum a P. Pulchro, repeti volebat.

b Liberati pulli] Captandi ex pullis augurii hæc forma fuit: Summo mane, imperatoque de more silentio, aut puls, aut offa, reclusa cavea, objicie batur pullis: si ad oblatam escam continuo non prosilirent; si egressi cavea illam dissiparent alis; si, illa relicta, vel occinerent, vel avolarent, tum omen infaustum erat: si vero cum impetu involarent in escam, et avide vescentibus decideret aliquid in terram, inde spes rei bene gerendæ. Plura Rosin. 111. 10.

thaginiensium duce victus est ad Drepani portum; naves amisit 73. ex Polyb. 117. ex Diod. 90. ex Oros. Romanorum octo millia cæsa, 20. amissa. Vid. Polyb. lib. 1.

d Ipsi lacrymas] A senatu revocatus, dictatorem dicere jussus, hominem infimæ plebis per jocum nominavit. Consulatu abdicatus est, populique damnationem voluntaria morte prævenit. Val. Max. 1. 4. qui tamen alio loco tradit eum coorti imbris beneficio liberatum esse a damnatione.

e Junius] Cognomine Pullus, prænomine Lucius. Orosius male Caium dixit. Ex nobili Juniorum gente, sed qua familia incertum.

1 Classem amisit] Cum navibus longis 120. onerariis prope 800. aliisque 60. Syracusas tendebat, iis qui Lilybæum obsidebant delaturus annonam; cum missus ab Adherbale ocJunius, pugnam currit Carthalo. committere non ausus, ad Geloum littus in loca aspera naves sensim © Classe devicta] Ab Adherbale Car- subduxit; ubi, orta tempestate, clas

dius a populo condemnatus est: Junius necem sibi ipse conscivit. C. Flaminium 6h Caeliusi religione neglecta cecidisse1 apud Thrasymenum" scribit, cum magno reipublicæ vulnere. Quorum exitio intelligi potest, eorum imperiis rempublicam amplificatam, qui religionibus paruissent. Et, si conferre volumus nostra cum externis, ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores reperiemur; religione, id est, cultu Deorum, multo superiores. 9. An Attii Navii lituus ille, quo ad investigandum suem 7 regiones vineæ terminavit, contemnendus est? Crederem, nisi ejus augurio rex Hostilius maxima bella gessisset. Sed, negligentia nobi

D

Heindorf. magnam reip. probante Beiero.-5 Sic plerique codd. et edd. vett. Itaque P. Claudius margo Venet. 1507. Junt. Manut.-6 C. Flamininum Lamb. Mox, apud Trasimenum cecidisse scribit Glog. aput transumen A B C H. neg. lecta apud trnsimenu cecidisse vulnere, itaque ejus et superiorum exitio K.—7 Red. Heindorf. ad investigandam suem; Schutz. de conjectura, Moser. ad investigandam uvam. I ad i. sue. Pearc. et Bouh. delendum censuerunt suem. Actutum, in regione vineam Red. religionem unice terminavit Paris. 3. Mox,

NOTE

sis adeo afflicta est, ut ne tabula quidem, quæ usui esse posset, superfuerit. Ita Polyb. paulo aliter Diodor.

Sibi ipse conscivit] Ut damnationis ignominiam prææverteret. Quanquam Zonaras, post cladem acceptam, ait tandem in manus Pœnorum incidisse, capta prius Eryce, præsidioque munita.

h C. Flaminium] Bis consulem, primum an. 530. quo de Gallis triumphavit; secundum, cum ad Thrasy

menum cæsus.

Calius] C. Cælius Antipater, Crassi familiaris. Historiam de bello Punico ad Lælium inscripsit. De qua est hoc Ciceronis judicium, de Orat. lib. II. Cælius neque distinxit historiam varietate locorum, neque verborum collocatione, et tractu orationis leni et æquabili perpolivit illud opus; sed, ut homo neque doctus, neque maxime aptus ad dicendum, sicut potuit, dolavit.'

* Religione neglecta] Cum pulla

rias respondisset, pullos non pasci, 'Præclara vero,' inquit, ‘auspicia ; si esurientibus pullis res geri poterit, saturis nihil geretur?' Cic. de Divin.

1 Cecidisse] Insignis ea clades est Romanorum, et victoria Hannibalis, de qua auctores omnes Romani. Liv. lib. xx11. Plut. in Fab. Max. Polyb. lib. I.

Thrasymenum] Lacum Etruriæ, inter Perusiam et Cortonam. Hodie Lago di Peruggia.

A Lituus ille] Lituus, incurvum et leviter a summo inflexum bacillum angurale, a litui quo canitur similitudine dictum. Sensus loci est : An Attii Navii lituus ille contemnendus est, quo vineam divisit et signavit in certas regiones (more haruspicum) ad reperiendam suem a puero amissam? De Navio plura libro de Div.

• Hostilius] In Tullo Hostilio lapsus est memoria Tullius Cicero; Navius enim, vel Navus, vel Nævius,

litatis, augurii disciplina omissa, veritas auspiciorum spreta est, species tantum retenta. Itaque maximæ reipublicæ partes, in his 9 bella, quibus reipublicæ salus continetur, nullis auspiciis administrantur; nulla peremnia servantur, nulla ex acuminibus;' nulli viri vocantur, ex quo in procinctu testamenta perierunt. Tum enim bella gerere nostri duces incipiunt, cum auspicia posuerunt."

Hostilius omittant codd. aliquot et edd.-8 Glog. Lamb. auguriorum.—9 Junt. Victor. in iis. Paulo post, nulla peremnia salvantur Eliens. 1.2. Victor. nulla perennia servantur G H. n. peromnia servantur I. n. perhemnia serv. 4. conservantur N. Verba, ex quo in p. t. perierunt, omittunt Red. et Schutz. uncis incluserunt Heindorf. Moser. Nobb. Egregie defendit Beier. Fragmm. Oratt.

[ocr errors]

NOTE

(nam variæ sunt lectiones) augur fuit, non Tulli Hostilii, sed Tarqui nii Prisci, qui, faventibus ejus angnriis, duodecim Tusciæ populos subegit. Flor. 1. 5.

P Negligentia nobilitatis] Augures a Romulo instituti patricii, diuque munus penes nobilitatem solam fuit; et in Etruriam quotannis mittebantur optimatum filii duodecim, qui artem auguralem ediscerent: sed, cooptatis in collegium nonnullis e plebe, ars auguralis dilapsa est.

Nulla peremnia] Perennia, sive peremnia, auspicia sunt, non quæ apud Græcos διαβατήρια, quæ ad felicem cnjusvis expeditionis ingressum fieri solita, ut ait Turnebus; sed quæ in transitu amnis caperentur. Atque inde dicta peremnia, quasi 'per amDia.'

Ex acuminibus] Auspicia ex acuminibus, constat militaria fuisse. At quid fuerint, incompertum est, auctore Sigonio: aliis videntur fuisse quæ ex fulgore spiculorum et ensium, aliis quæ cuspidibus signorum militarium terra evulsorum caperentur; quæ, si ægre extraherentur, lævum omen foret; felix, si facile. Gevartius, Elector. 1. 2.

• Nulli viri] Cum delectus militum haberetur, primi citari solebant ii, quorum nomen boni ominis esset, puta, Valerius, a valendo; Salvius, a salute; Statorius, a stando. Hos viros male de auguribus interpretatur Manutius.

In procinctu] Triplex apud antiquos testamenti genus: unum, quod calatis comitiis fiebat; alterum, quod per æs et libram, libripende adhibito et emtore familiæ; tertium, quod procinctum appellatum, cum milites in procinctu ad prælium, nulla legum solennitate, tribus quatuorve testibus adhibitis, quibus, ut dictum est, nomina essent bene ominosa, raptim testabantur.

▾ Auspicia posuerunt]' Auspicia ponere' est jus auspicandi deponere. Porro jus ejusmodi, præter augures, ad consules prætoresque pertinuit, non ad proconsules et proprætores, qui, ex consulatu aut prætura decedentes, ad bellum ut plurimum mittebantur, adeoque, depositis auspiciis: quanquam aliqui procoss. et proprætores jus etiam auspicandi habuerunt; ut Cn. Pompeius proc. in Asia.

[ocr errors]

I

10. At vero apud majores tanta religionis vis fuit, ut quidam imperatores etiam seipsos Diis immortalibus, capite velato, verbis certis,1° pro republica devoverent. Multa ex Sibyllinis vaticinationibus, multa ex haruspicum responsis, commemorare possum," quibus ea confirmentur, quæ dubia nemini debent esse. IV. Atqui et nostrorum augurum et Etruscorum haruspicum ' discipliuam, P. Scipione, C. Figuloa consulibus, [p. 28.] res ipsa probavit : quos cum Ti. Gracchus,' consul iterum, recrearet, primus rogatorum, ut eos retulit, ibidem est repente mortuus. Gracchus cum comitia nihilominus peregisset, remque illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit. Senatus, quos ad soleret, referendum censuit." Haruspices, introducti, responderunt, non fuisse justum co

[ocr errors]

• Senatus censuit, rem oportere referri ab iis, qui solerent de ejusmodi rebus, videlicet, de habendis comitiis, referre.

p. 183.' Orell.-10 Ita codd. omnes et edd. præter Lamb. qui de conjectura dedit conceptis. Statim, devotarent margo Venet. 1507. Egregia lectio: cf. Paradox. 1. 12.' Orell.-11 Ita Guelf. Glog. Red. Eliens. 1. 2. B C GHI M N, Paris. 1. 2. 3. Gud. 2. E U, et edd. vett. possim K. possumus Manut. Lamb. al. ante Dav.

CAP. IV. 1 Codd. aliquot et edd. ante Ald. et Etruscorum et haruspicum. Mox, consul iterum, crearet codd. aliquot, margo Venet. 1507. Manut. Lamb. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. consules eos iterum crearet Thuan. consul deest in Red. M N 4. primus rogator codd. Ursin. Cantab. Eliens. margo Venet. 1507. Heindorf. primus interrogator Reg. prima centuriæ rogator,

NOTE

* Quidam imperatores] Ut Decii: de quibus sæpe alibi.

Haruspicum responsis] Ultra ea quæ dicimus lib. de Divinatione, vide Bulengerum de Sortibus, 11. 6. et 7. qui copiose præ ceteris baruspicinam tractavit.

P. Scipione] Nasica, qui Corculum dictus. De quo jam sæpe alibi.

C. Figulo] E gente Marcia, quæ partim patricia, partim plebeia fuit. Ipse, e familia plebeia, bis consul Dalmatas vicit.

Ti. Gracchus] Pater Gracchorum

seditiosorum. Bis consul et censor; bis triumphavit, de Celtiberis præ. tor, de Sardis consul.

c Rogatorum] Rogatores erant qui sententias rogabant, vel viritim, si centuriata comitia; vel per tribus, si tributa tumque, vel sua, vel præconis voce, totius, vel centuriæ, vel tribus, suffragium referebant.

d Remque illam] Mortem repentinam, quæ licet sinistri ominis esset, non tamen dirimebantur comitia, sicut morbo Herculeo, qui comitialis inde dictus.

2

mitiorum rogatorem. 11. Tum Gracchus, (ut e patre audiebam) incensus ira, Itane vero? Ego non justus, qui et consul rogavi, et augur, et auspicato? An vos, Tusci ac barbari, auspiciorum populi Romani jus tenetis, et interpretes esse comitiorum potestis? Itaque tum illos exire jussit. Post autem ex provincia literas3 ad collegium misit, se, cum legeret libros, recordatum esse, vitio sibi tabernaculum captum fuisse in hortis Scipionis ;* quod, cum pomoerium postea' intrasset, habendi senatus causa, in redeundo, cum idem pomoerium transiret, auspicari esset oblitus: itaque vitio creatos consules esse. Au

i

uti est Div. 11. 35. conj. Schutz. primus recreator Glog.-2 Tum omittit M. ut a patre Red. Itane? ego vero non Glog. Red. Paris. 3. La. M. ego injustus G. rogavi deest in Paris. 3. et M.-3 A BIG N, Paris. 1. E, Junt. Victor. Manut. e provincia literas; Glog. Red. literas ex provincia. Mox, in hortos Scip. D, Junt. Victor. Ascens. Basil. hortos Scip. omissa præpositione in, A B C G HIM N, Paris. 2. 3. Gud. 2. 4. hortis, omisso in, Ö U. hortum Scip. Eliens. 1. fuisse haruspicationis, quod, &c. Manut. cum aliquot codd. primo ea interesset 4. postea interesset M. postea transisset A, Red. Thuan. Deinde, creatos quos esse E M. creaturos quos esse Paris. 3. creatos esse, omisso consules, I N. crea

NOTE

eComitiorum rogatorem] Distingue comitiorum rogatorem a rogatore suffragiorum. Ille comitia convocabat, convocatisque cum potestate præerat, eratque unicus; rogatores suffragiorum tot, quot centuriæ.

f Barbari] Tusci barbari non erant, quippe Itali: sed homines non Romanos, aut fastidio, aut iræ impetu, 'barbaros' vocavit.

Ex provincia] Sardinia, quam ex secundo consulatu, prorogato imperio, extra ordiuem obtinuerat. Cic. ad Q. Fratr. II. 2.

b Ad collegium] Augurum, quod initio trium duntaxat augurum fuit; ceteris collegiis præcellens et digni. tate et antiquitate. Illa a Numa Pompilio, hoc a Romulo institutum.

i Legeret libros] Non Sibyllinos, sed augurales.

In hortis Scipionis [haruspectionis] Legunt aliqui in hortis Scipionis. Sed quid ad rem horti Scipionis? Certe

res bis in libris de Divinatione narra. tur; nec usquam est mentio hortorum ejusmodi. Sensus igitur loci est: Scripsit se, cum legeret libros augurales, perperam, et non servato auspicandi ritu, elegisse locum, seu tabernaculum, ubi auspicia fierent.

Pomarium postea ] Pomarium, locus circa murum quem in urbibus condendis Etrusci olim, qua murum ducturi erant, certis terminis auguralibus consecrabant. Captatis in urbe auspiciis, magistratus habiturus comitia pomario exibat, et tabernaculum capiebat ad auspicia denuo capienda quibus priora confirmarentur. Quod si nondum captatis extra pomoerium auspiciis, magistratum aliqua causa in urbem revocaret, renovandum erat auspicium in ipso pomerii transitu, cum ad capiendum tabernaculum denuo redibat. Id ni fieret, tabernaculum vitio captum dicebatur.

« PoprzedniaDalej »