2

hæc fecisset, moveret, regeret, gubernaret. Qui, etiam si aberrant conjectura, video tamen quid sequantur. Tu quod opus tandem magnum et egregium habes, quod effectum divina mente videatur, ex quo, esse Deos suspicere? Habebam, inquis, in animo insitam informationem quandam Dei; et barbati quidem Jovis, galeatæ Minervæ.d Num igitur esse 4 tales putas? 101. Quanto melius hæc 5 vulgus imperitorum! qui non membra solum hominis Deo tribuunt, sed usum etiam membrorum: dant enim arcum, sagittas, hastam, clypeum, fuscinam, fulmen: et, si, actiones quæ sint Deorum, non vident, nihil agentem tamen Deum non queunt cogitare. Ipsi, qui irridentur, Ægyptii, nullam belluam, nisi ob aliquam utilitatem quam ex ea

g

fecisset Thuan.-2 Ita de Walkeri sententia Heindorf. Schutz. Nobb. a conJectura codd. et edd. ante Ernesti.-3 Codex unus Moseri inquit, probante Creuzer. Beiero delendum videbatur. Habemus, inquis, in animis Ġlog. La. Heindorf. Schutz. Habeo, inquis, in animo Manut. Lamb. Mox, galeatæque G M, Paris. 2. 3. Glog. Heindorf. Schutz. et galeata E, Manut. Lamb.4 Junt. Manut. Lamb. omittunt esse.-5 Quanto melius hic Glog. 4, Heindorf. Quanto melius hoc Red. E U, Ascens. Basil. Thuan. Statim, tribuant Glog. GHIM, La. E U, Gud. 2. Paris. 1. 2. margo Venet. 1507. Junt. Victor.

NOTE

d Galeata Minerva] Ita pingi solebat: addebatur in dextra scutum, in sinistra hasta, contra morem militarem, quo scutum sinistra, hastam dextra gerit; forte quod Minerva symbolum sit sapientiæ, quæ ad depellendum promtior sit quam ad invadendum. Aliqui Minervam pingebant habentem in dextra malum punicum, in sinistra galeam.

e Fuscinam] Fuscina est bidens, vel tridens, quo a piscatoribus anguillæ figuntur in fundo. Perotto dici placet a 'fundo,' quia quæ in fundo natant, captat: at Priscian. lib. 11. Nec fuscina a fusco,' inquit,

versus mirmillones.

f Fulmen] Sua Diis fuere fulmina. Palladi id juris fuit, ut Jovis fulmine uteretur. Vide La Cerda in Æn. 1. 46. Cur fulmina Jovi assignentur, vide Plin. 11. 20. et 51.

& Utilitatem] Narrant Ægyptii Deos a gigantibus in cœlo obsessos, animalium formas induisse, et in Ægyptum confugisse; postmodum autem rerum potitos, eas belluas consecratas voluisse, quarum formam induissent. Alii volunt Ægyptios, primum belli rudes, sua singulis cohortibus signa prætulisse, ad discriminandos ordines, signa autem fuisse imagines animalium; quæ res cum ex voto cessisset, eas belluas, quarum simu. lacris usi essent, divinis honoribus esse prosecutos.

mantium, ut aliquid appetant, quod sit naturæ accommodatum; Deus quid appetat: ad quam denique rem motu mentis ac rationis utatur: postremo, quo modo beatus sit, quo modo æternus. Quicquid enim horum attigeris,7 ulcus est.P Ita male instituta ratio exitum reperire non potest. 105. Sic enim dicebas, speciem Dei percipi cogitatione, non sensu; nec esse in ea ullam soliditatem, neque eandem ad numerum permanere; eamque esse ejus visionem, ut similitudine et transitione cernatur, neque deficiat unquam ex infinitis corporibus similium accessio, ex coque fieri, ut, in hæc intenta, mens nostra beatam illam naturam et sempiternam putet. XXXVI. Hoc' (per ipsos Deos, de quibus loquimur !) quale tandem est?" Nam, si tantummodo ad cogitationem valent, nec ullam habent soliditatem nec eminentiam; quid interest, utrum de hippocentauro an de Deo cogitemus? Omnem enim talem conformationem3 animi ceteri philosophi motum inanem vocant; vos autem adventum in animos, et introitum, imaginum dicitis. 106. Ut igitur, Ti. Gracchum cum videor a Hoc quale tandem est? obtestor per ipsos Deos, de quibus loquimur !

Eliens. 1. G, Dav. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell.-7 A B C G H I M, Paris. 1. 2. 3. Gud. 2. Red. Glog. Pall, edd. vett. margo Venet. 1507. Junt. Victor. attigerit.-8 G nec esse in illa ullum s. n. e. ad unum permanere; Paris. 3. ad verum permanere; permanare. Statim, ejus esse visionem Glog. Red. N. ejus visione esse Paris. 3. M. visione etiam Paris. 2.

CAP. XXXVIII. 1 Hac E.-2 Idem cod. et Thuan. valeant. Actutum, nec habent ullam BCH IM N, Gud. 2. Paris. 1. 2. 3. Glog. Red. margo Venet. 1507. Junt. Victor.-3 CGI, Paris. 2. 3. Gud. 2. E O U, Junt.

NOTE

P Ulcus est] Varii varie hunc locum reddunt. Sic reddi oportere opinor: Quicquid horum dixeris, undique sequitur absurdum, quemadmodum ex quacumque parte ulcus tractetur, sequitur undique dolor. Hand absimile est illud Terentii: 'Quid minus necesse fuit quam hoc ulcus tangere?'

a Hippocentauro] Nota est hippocentaurorum fabula. Huic locum

dedere Thessali, qui primi cum equis insidere didicissent, et ad Peneum amnem aquatum venissent, eminus conspecti ab ulterioris ripæ accolis, pro monstris habiti sunt, et hippocentauri dici cœpere.

r Ti. Gracchum] In Gracchorum familia recensenda, quoniam nonnihil deflexit a vero doctissimus Valerii Maximi interpres, hanc de integro retexere abs re non erit. Ti. Sem

t

concionantem 45 in Capitolio videre, de M. Octavio deferentem sitellam," 5u tum eum motum animi dico esse inanem: tu autem et Gracchi et Octavii imagines remanere, quæ, in Capitolium cum pervenerim, tum ad animum meum referantur: hoc idem fieri in Deo, cujus crebra facie pellantur animi; ex quo esse beati atque æterni intelligantur. 107. Fac imagines esse, quibus pulsentur animi: species duntaxat objicitur quædam: num etiam cur ea beata sit? cur æterna? Quæ autem istæ imagines vestræ, aut

Colligentem suffragia de M. Octavio, collega suo.

* Cujus frequenti intuitu moventur animi.

¿Esto; imagines sint quibus moveantur animi. Simulacrum duntaxat aliquod

Victor. Manut. Basil. Thuan. confirmationem.—4 Moser. e conject. concionatum.-5 Al. cistellam. Vid. Wunderi Varr. Lectt. p. 165. tamen eum motum Glog. Paris. 3. Statim, tum autem et Grac. B C G M, E O, Paris. 2. cum autem et Gr. Gud. 2. Tum, pervenerint Glog. Paris. 3. M, La. Heindorf. Orell. uti conj. Ernesti; pervenerit Gud. 2. Pro referantur Ernesti suspic. deferantur; Paris. 2. referuntur.-6 A B C G I, Paris. 1. 2. 3. 4 nunc etiam. Statim, ea ante beata omittunt Glog. margo Venet. 1507. Junt. Manut.

NOTE

pronius Gracchus consul an. 515. (altius enim familiam repetere superfluum sit, cum nullus ante hunc primas reip. dignitates gesserit) duos habuit filios, Publium et Tiberium : Tiberius, bis consul, an. 538. et 540. ab Hannibale circumventus est: huic filii si qui fuerunt, ad remp. gerendam non accesserunt. Publius, gloria rerum gestarum longe minor fratre, duos reliquit filios, Tiberium et Publinm; hic tribunus plebis an. 594. ille bis consul, generque Africani Majoris, cujus e filia Cornelia duos suscepit liberos Tiberium et Caium, qui in tribunatu propter latam legem Semproniam occisi sunt. De Tiberio, auctore legis Semproniæ, hic agitur.

s Concionantem] Legem Agrariam tulerat Ti. Gracchus, plebi utilem, divitibus odiosam. Hinc diversa partium studia. Intercessorem legis

subornant optimates M. Octavium, qui et ipse tribunus plebis erat: huic Ti. Gracchus, comitiis novo exemplo habitis, populi suffragiis tribunatum abrogat. Deinde sibi a senatus invidia metuens, ne deposita potestate reus fieret, tribunus plebis creari iterum in annum sequentem petit; sed hominis ambitiosi consilia intervertit P. Nasica, eumque cum aliis seditiosis ad ducentos occidit in Capitolio.

M. Octavio] Cognomine Cæcina. Prætor fuit an. 627. filium habuit sibi cognominem, et tribunum plebis an. 654.

" Sitellam] Vas aquarium, ore angusto, alvo latiore, in quod aqua plenum sortes mittebantur, et collige. bantur suffragia. Talem attulit Ti. Gracchus in comitiis ad deponendum M. Octavium.

8

unde? a Democrito omnino hæc licentia. Sed et ille reprehensus a multis est; nec vos exitum reperitis: totaque res vacillat, et claudicat. Nam quid est, quod minus probari possit, quam omnium in me incidere imagines, Homeri, Archilochi, Romuli, Numæ, Pythagoræ, Platonis, nec ex forma, qua illi fuerunt? Quomodo ergo illi? 1° et quorum imagines? Orpheum poëtam docet Aristoteles nunquam fuisse et hoc Orphicum carmen Pythagorci " ferunt cujusdam fuisse Cercopis. At Orpheus, id est, imago ejus, ut vos valtis, in animum meum sæpe incurrit. 108. Quid, quod ejusdem hominis in meum aliæ, aliæ in tuum? Quid, quod earum rerum, quæ nunquam omnino fuerunt, neque esse potuerunt," ut Scyllæ, ut Chimæræ ? Quid, quod hominum, locorum, urbium earum, quas nun

menti proponitur, cujus vis id non efficit quod suspicamini. Præterea, an etiam menti proponitur species, seu imago, cur beata, cur æterna sit, ista ipsa imago?

• Nam quid est quod minus approbari possit quam Homeri, Archilochi, Romuli, omnium denique in me incidere imagines, nec illas imagines in me incidere ea forma, qua illi fuerunt? Quomodo ergo illi fuerunt, et quorum imagines in me incidunt?

Lamb.-7 Glog. Red. Paris. 3. hæc omnino licentia; A M omittunt omnino.— 8 Glog. Red. a multis reprehensus est; Schutz. de conj. reprehensus est a multis. -9 Numquid est Paris. 3. Mox, quam omittunt Glog. A BCGHIM, Paris. 1. 2. 3. E. quam hominum Red. ut de conjectura edidit Orell. possit omnium, quam in me, &c. suspic. Heindorf. Nam quid est omnium, quod m. p. possit, quam in me, &c. conj. Matthiæ. Tum, nec ea forma de Lambini suspicione Schutz. et Orell. idque ea forma nescio quis ap. Moser.-10 Quæ ergo illa Glog. Heindorf. Schutz. Nobb. Quomodo illi ergo Paris. 1. 2. I, Gud. 2. Victor. Manut. Qua illæ fuerunt Paris. 3.-11 Pythagorici codex nnus Oxon. Ascens. Manut. Lamb. fertur cujusdam Med. et hoc O. carmen Pythagorei esse cujusdam de Heindorfii conjectura Schutz-12 Codd. aliquot, Victor. fuerant n. e. potuerant. Paulo post, veniunt non vocatæ duo codd. ap. Orell.

NOTE

* A Democrito] De hac Democriti doctrina vide multa apud Aug. Epist. 56. ad Dioscorum.

Archilochi] Poëtæ Græci, mordacium iambicorum scriptoris acerrimi: patriam habuit Paron insulam. Floruit tempore Tulli Hostilii. Gy. rald.

2 Orpheum] Elianus quoque commentitia esse scripsit, quæcumque

de Orpheo memorantur.

a Cercopis] Quis ille fuerit nusquam reperi. Volunt aliqui positum id nomen pro inficeto quodam imitatore, qui Pythagoræ magistri sui placita, prout excerpta erant, prope ad verbum, in commentarios transcriberet, simias imitatus, in quas Cercopes, populi Pithecusæ insulæ, transformati dicuntur.

2

4

quam vidimus? Quid, quod, simulac mihi collibitum est, præsto est imago? Quid, quod etiam ad dormientem veniunt invocatæ ? XXXIX. Tota res, Vellei, nugatoria est. Vos autem non modo oculis imagines, sed etiam animis inculcatis tanta est impunitas garriendi. 109. [p. 23.] At quam licenter! Fluentium' frequenter transitio fit visionum, ut e multis una videatur.' Puderet me dicere non intelligere, si vos ipsi intelligeretis, qui ista defenditis. Quo modo enim probas, continenter imagines ferri? aut, si continenter, quo modo æternæ ? 'Innumerabilitas,' inquis,3 'suppeditat atomorum.' Num eadem ergo ista facient, ut sint omnia sempiterna? Confugis ad æquilibritatem (sic enim loovoμlav, si placet, appellemus); et ais, 'quoniam sit natura mortalis, immortalem etiam esse oportere.' Isto modo, quoniam homines mortales sunt, sint aliqui immortales: et, quoniam nascuntur in terra, nascantur et in aqua: et quia sunt, quæ interimant, sint, quæ conservent. Sint sane: sed ea quæ conservent, quæ sunt.7 110. Deos istos esse non sentio. Omnis tamen ista rerum effigies ex individuis quo modo corporibus oritur? quæ etiam si essent (quæ nulla sunt), pellere se ipsa et agitari inter se

f Et ais immortalem aliquam existere naturam oportere, quoniam aliqua mortalis natura existit.

CAP. XXXIX. 1 Ad quam licenter fluentium ABGHM, Paris. 2. 3. E, Basil. Ad quam licentiam fruendam Glog. Paris. 3. Ad quam licentiam est etiam in 4. frequenter omittit G. Ad quam licentiam fruendam fluentium conj. Heindorf. garriendi. Aquarum instar fluentium conj. Creuzer. garriendi atque licentia. Fluentium continenter tr. conj. Dav.-2 Quomodo autem Eliens. 1. probante Dav. Quomodo igitur Glog. Red. Paris. 3. La. Mox, si quæ cont. Heindorf. e Red.-3 C G HIM, Paris. 3. Gud. 2. Junt. Victor. Hervag. Thuan. inquit.-4 Unde eodem ergo M. ergo omittit H. ista faciet Glog. Red. Heindorf. Moser. Nobb. Orell. uti conj. Walker. Num eadem ergo faciet, ut sint omnia ista semp. Schutz.-5 Confugistis Gud. 2. ad æqualitatem Glog. Red. Hervag. ad æquabilitatem G IM, Paris. 1. 3. Thuan. ad æquilibertatem A B CH, Paris. 2. E. ad æquilibram libertatem U. Tum mortalis natura Junt. Victor.--6 B CHIN, Paris. 1. 2. Gud. 2. EU, Red. margo Venet. 1507. Junt. nascantur in aqua; Schutz. de conjectura Heindorfii, nascantur etiam in aqua; codd. aliquot nascuntur, quæ vox deest in M. in terra nascantur et in desunt in Paris. 3. Mox, quæ i., sunt Glog. margo Venet. 1507. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell.-7 Ita Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. uti voJebant Ursin. et Walker. sed ea conservent, quæ sunt al.-8 Lamb. quo modo ex individuis; ACG HIN, Paris. 1. 2. 3. Gud. 2. E O U & ex divinis quo modo; B ex divinis quoquo modo. Mox, quæ nulla sunt absunt a Pal. 3. Gud. 2. Paris. 2. 3. M. corporibus, quæ nullæ sunt, oritur? quæ, etiamsi essent, pellere se