12

10

est; tamen hæc in posterum gratiora. Theatra, porticus, nova templa, verecundius reprehendo, propter Pompeium: sed doctissimi non probant, ut et hic ipse Panatius, quem multum in his libris secutus sum, non interpretatus; et Phalereus Demetrius, qui Periclem, principem Græciæ, vituperat, quod tantam pecuniam in præclara illa propylæa conjecerit. Sed de hoc genere toto, in iis libris," quos de Republica scripsi, diligenter est disputatum. Tota igitur ratio talium largitionum " genere vitiosa est, temporibus necessaria; et tum ipsa et ad facultates accommodanda, et mediocritate moderanda est. XVIII. 61. [p. 46.] In illo autem altero' genere largiendi, quod a liberalitate proficiscitur, non uno modo in disparibus causis affecti esse debemus. Alia causa est ejus qui calamitate premitur, et ejus qui res meliores quærit, nullis suis rebus adversis. 62. Propensior benignitas esse debebit3 in calamitosos, nisi forte erunt digni calamitate. In his 4 tamen qui se adjuvari volent, non ut ne affligantur, sed ut altiorem gradum

men codd. et edd. vett.-10 Victor. Lamb. Petr. 1568. doctissimi improbant. Actutum, ut hic ipse Bern. 4. multum his Bern. 3. sum secutus Petr. 1568. et Demetrius Phalerius Pearc. ut Phalerius Demetrius Petr. 1568. qui Periclen Bern. 3. 5. vituperabat Bern. 5. Magnol. Manut. conjecit Magnol. Manut. projecit Bern. 5.-11 Bern. 1. 2. 4. Victor. Magnol. Manut. Petr. 1568. in his libris. Mox, disputatum est, omisso diligenter, Bern. 3.-12 Bern. 4. largitionum talium. Statim, necessaria est Bern. 3. et tamen ipsa Basil. Schutz. Beier. Orell. et tamen ipsum Bern. 4. et tum ipsum Bern. 1. 3. et cum ipsum Bern. 2. et cum ipsa Bern. 5. tamen ipsa, omisso et, Gernh. et ad facultatem Bern. 5. tum mediocritate Lamb. Denique, est omittit Bern. 3.

CAP. XVIII. 1 In illo autem alio Bern. 3. altero omittit Petr. 1568.-2 Bern. 4. qui a calamitate.-3 Petr. 1568. debet esse.-4 Ita Bern. 1. 4. In eos Facciol. In iis alii codd. et edd. adj. volunt Bern. 2. non ne, omisso ut, Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. non ut, omisso ne, Bern. 5. non solum ut ne Victor. ad altiorem Magnol. Manut. Lamb. Petr. Facciol. omnino omittit Bern. 5. animo e suo cod. Facciol. nullo modo esse Basil. Magnol. Manut. esse nullo modo esse

ascendant, restricti omnino esse nullo modo debemus; sed, in deligendis idoneis, judicium et diligentiam adhibere; nam præclare Ennius,

Benefacta male locata, malefacta arbitror.

63. Quod autem tributum est bono viro et grato, in co cum ex ipso fructus est, tum etiam ex ceteris. Temeritate enim remota, gratissima est liberalitas: eoque eam 7 studiosius plerique laudant, quod summi cujusque bonitas commune perfugium est omnium. Danda igitur opera est, ut his beneficiis quam plurimos afficiamus, quorum memoria liberis posterisque prodatur, ut iis ingratis esse non liceat. Omnes enim immemorem ? beneficii oderunt; eamque injuriam in deterrenda liberalitate sibi etiam fieri, eumque, qui faciat, communem hostem tenuiorum putant. Atque hæc benignitas etiam reipublicæ utilis est,1° redimi e servitute captos, locupletari tenuiores; quod quidem vulgo solitum fieri ab ordine nostro in oratione Crassi scriptum copiose videmus. Hanc ergo" consuetudinem benignitatis largitioni munerum longe antepono. Hæc est gravium hominum atque magnorum; illa quasi assentatorum populi, multitudinis levitatem voluptate quasi titillantium. 64. Conveniet 12 autem, cum in dando munificum esse, tum in exigendo non acerbum: in omnique re contrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locando, vicinitatibus et confiniis, æquum et facilem; multa multis de jure suo ceden

Bern. 4-5 Beneficia Bern. 3. 4.-6 Gud. 3. et Beier. grato est. Actutum, in eo tum Bern. 4. Basil.-7 Bern. 4. eoque etiam. Statim, studiosissime Victor. commune profugium in eadem ed.-8 Bern. 2. Basil. Græv. Facciol. Heusing. ut is; Magnol. Manut. Lamb. Petr. 1568. ut hos. Mox, quam plurimis in iisdem edd. quorum l. p. memoria prodatur Bern. 5. quorum l. p. prodatur memoria Magnol. Manut. Facciol. ut his ingr. Bern. 1. Victor. Magnol. Manut. Lamb.-9 Omnes e. immemores Bern. 5. Basil. deterenda codd. ali. quot; detrahenda Basil.-10 Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. Victor. Petr. 1568. Hensing. Gernh. Beier. est utilis.-11 Hanc ego Lactant. VI. 12. 15. Beier. Billerb. Orell. prob. J. F. Heusing. longe omittunt Bern. 1. 2. 4. 5. Basil. Magnol. Manut. hæc ergo est Basil. est omittit Bern. 2. a m. pr. populi omittit Petr. 1568. quasi omittit Basil.-12 Convenit Bern. 5. Basil. Victor. Magnol. Manut. Lamb. Facciol. tum in dando Bern. 3. Basil. Magnol. Manut. Lamb. Facciol. emundo, vendundo Petr. 1568. in vicinitatibus Magnol. Manut. Lamb. confinibus Bern. 3. 4. æquum, facilem Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. de suo jure Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. Orell. concedentem Bern. 5. Magnol. Manut. Lamb. vero omittit Bern. 4. et nescio an p. p. c. q. liceat desunt in

tem; a litibus vero, quantum liceat, et nescio an paulo plus etiam quam liceat, abhorrentem. Est enim non modo liberale, paulum nonnunquam de suo jure decedere, sed interdum etiam fructuosum. Habenda autem est ratio 13 rei familiaris, quam quidem dilabi sinere, flagitiosum est; sed ita, ut illiberalitatis avaritiæque absit suspicio. Posse enim liberalitate uti, non spoliantem se patrimonio, nimirum is est 14 pecuniæ fructus maximus. Recte etiam 's a Theophrasto est laudata hospitalitas. Est enim, ut mihi quidem 16 videtur, valde decorum, patere domos hominum illustrium illustribus hospitibus: idque etiam reipublicæ est ornamento, homines externos hoc liberalitatis genere in urbe nostra non egere. Est autem etiam 17 vehementer utile iis qui honeste posse multum volunt, per hospites apud externos populos valere opibus et gratia. Theophrastus quidem scribit,18 Cimonem Athenis etiam in suos curiales Laciadas hospitalem fuisse: ita enim instituisse, et villicis imperavisse, ut omnia præberentur, quicumque Laciades in villam suam devertisset. XIX. 65. Quæ autem opera, non largitione, beneficia dantur, hæc

k

eodem cod.-13 Hab. a. ratio est Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. Hensing. Gernh. Schutz. Beier. delabi Bern. 1. 2. 4. 5. Victor. flagitium est Bern. 3. et ita Bern. 3.-14 Lamb. Petr. 1568. is est nimirum; Bern. 1. 2. 3. 4. 5. Basil. Victor. Magnol. Manut. Pearc. omittunt is. Actutum, pecuniæ est Bern. 4. -15 Recte igitur etiam Bern. 4.-16 Voc. quidem omittunt Bern. 5. Magnol. Manut. domus hominum Bern. 1. 2. 3. 4. Basil. Heusing. Gernh. Schutz. Beier. hospitibus illustribus Bern. 1. 2. 3. Basil. Lamb. Petr. 1568. est reip. Basil. est omittit Bern. 4.-17 Est etiam, omisso autem, Bern. 4. Magnol. Manut. Facciol. Est autem omittit Bern. 5. etiam omittit Lamb. utile his Bern. 1. his utile Bern. 4. multum posse Victor. posse mulla Bern. 5. Magnol. Manut.-18 Theoph. scribit quidem Bern. 5. Victor. Magnol. in vill. imperasse Magnol. Manut. Lamb. in vilicis imperavisse Bern. 2. ut o. præbe in villas suas Basil. divertisset Bern. 3. Victor. Magnol. Manut.

rent ... Petr. 1568.

NOTE

A Theophrasto] In libro De Divitiis, quem supra commemoravit.

* Cimonem] Filium Miltiadis. Non solis Laciadibus, quæ una ex curiis, seu tribubus Atheniensibus fuit, sed omnibus etiam pauperibus, auctore Plutarcho, licebat ad mensam acce

dere, quam Cimon quotidie lautissimam domi parabat. Præterea, cum per vicos iret, subsequi famulos jubebat vestibus pretiosis onustos, eas commutaturos cum pauperibus, quos Cimon in via offenderet. Plura Plut. in ejus Vita.

2

tum' in universam rempublicam, tum in singulos cives, conferuntur. Nam in jure cavere, consilio juvare, atque hoc scientiæ genere prodesse quam plurimis, vehementer et ad opes augendas pertinet, et ad gratiam. Itaque, cum multa præclara majorum,3 tum quod optime constituti juris civilis summo semper in honore fuit cognitio atque interpretatio [p. 47.] (quam quidem, ante hanc confusionem temporum, in possessione sua principes retinuerunt); nunc, ut honores, ut omnes dignitatis gradus, sic hujus scientiæ splendor deletus est: idque eo indignius, quod eo tempore hoc contigit, cum is esset,' qui omnes superiores, quibus honore par esset, scientia facile vicisset. Hæc igitur opera grata multis, et ad beneficiis obstringendos homines accommodata. 66. Atque huic arti finitima est dicendi 5 gravior facultas, et gratior, et ornatior. Quid enim eloquentia præstabilius, vel admiratione audientium, vel spe indigentium, vel eorum, qui defensi sunt, gratia? Huic quoque ergo a majoribus nostris est, in toga, dignitatis principatus datus. Diserti igitur hominis, et facile laborantis, quodque in patriis est moribus, multorum causas, et non gravate, et gratuito defendentis, beneficia et patrocinia late patent. 67. Admonebat me res, ut hoc quoque loco intermissionem eloquentiæ, ne dicam interitum, deplorarem; ni vererer, ne de meipso aliquid viderer queri.

CAP. XIX. 1 Petr. 1568. cum. Statim, tum singulos Bern. 2.-2 Nam jure In eodem cod.-3 Itaque tum multa p. instituta majorum Basil. tum quam optime Basil. Victor. Magnol. Manut. Lamb. Paulo post, ut omnis dig. Basil. Magnol. Manut. hoc contingit Bern. 4. Basil.-4 Basil. Magnol. Manut. astringendos.-5 Voc. dicendi omittit Bern. 3. facultas gravior gratior Gud. 4. et gratior duo codd. Oxon. ut volebat Heuman. dicendi facultas gravior et orn. conj. Gernh. dic. fac. et gravior et orn. Beier. gravior delevit Lamb.-6 Quid e. e. laudabilius, præstabilius Bern. 5. Quid e. e. laudabilius et præstabilius Magnol. Manut. vel omittit Bern. 4.-7 Huic ergo Gud. 3. Facciol. Heusing. Gernh. Schutz. Beier. Orell. Ergo huic quoque Lamb. Huic quoque ergo generi Basil. in tota dignitatis Bern. 2. 4. in tota dignitate Bern. 1. Basil. Victor. Magnol. Manut.-8 Basil, ut hoc loco. Mox, nisi vererer Lamb.

NOTE

1 Cum is esset] Quem e jurisconsultis temporis sui intelligat Cicero, non facile assequaris ; plures enim ea

ætate floruisse compertum est: an Ser. Sulpicium, an Scævolam, an Q. Catulum, an M. Antonium?

10

Sed tamen videmus, quibus exstinctis oratoribus, quam in paucis spes, quanto in paucioribus facultas, quam in multis sit audacia. Cum autem omnes non possint, ne multi quidem, aut jurisperiti esse aut diserti; licet tamen opera prodesse multis, beneficia petentem, commendantem judicibus et magistratibus, vigilantem pro re alterius, eos ipsos, qui aut consuluntur aut defendunt, rogantem; quod qui faciunt, plurimum gratiæ consequuntur, latissimeque eorum manat industria. 68. Jam illud non sunt admonendi, (est enim in promtu) ut animum advertant, cum juvare alios velint, ne quos offendant. Sæpe enim " aut eos lædunt quos non debent, aut eos, quos non expedit; si imprudentes, negligentiæ est; si scientes, temeritatis. Utendum etiam est excusatione adversus eos quos invitus offendas, quacumque possis, quare id, quod feceris, necesse fuerit, nec aliter facere potueris: ceterisque operis et officiis erit, quod violatum est, compensandum. xx. 69. Sed cum, in hominibus juvandis, aut mores spectari, aut fortuna soleat; dictu quidem est proclive,' itaque vulgo loquuntur, se, in beneficiis collocandis, mores hominum, non fortunam, sequi. Honesta oratio est. Sed quis est tandem, qui inopis et optimi viri causæ non anteponat, in opera danda, gratiam fortunati et potentis? A quo enim expeditior et celerior remuneratio fore videtur, in eum fere est voluntas nostra propensior. Sed animadvertendum est diligentius, quæ natura rerum sit. Nimirum enim 3 inops

12

aliquid de me ipso Basil. a. de me ipse Petr. 1568. Pearc.-9 Beier. et Billerb. cum codd. aliquot non possint omnes; Pearc. omnes non possunt. Paulo post, judicibus, magistratibus Bern. 1. 2. 3. 4. 5. Basil. Petr. 1568. jud. aut mag. Victor. qui aut consulunt Bern. 5. Magnol. Manut. qui aut consultantur Basil. plurimas gratias Bern. 3.-10 Bern. 1. 2. 4. Basil. Victor. Magnol. Manut. Lamb. Petr. 1568. Pearc. ut animadvertant. Mox, alios juvare Bern. 5. Magnol. Manut. Lamb. Petr. 1568. Facciol.-11 Sæpe etenim Bern. 4. non debeant Bern. 5. Gud. 2. Gernh.-12 Utendum est etiam e codd. Beier. Utendum autem est Lamb. Utendum est autem etiam Petr. 1568. quacumque possit Gud. 1. Gernh. Schutz. Beier. certisque operis Magnol. Manut. et off. erit id Bern. 1. 3. 4. Basil. Victor. Græv. Pearc. Heusing. Beier. est violatum Bern. 4. est omittit Bern. 1. violatum videbitur Bern. 3. pensandum Victor. CAP. XX. 1 Gud. 4. Beier. dictu quidem proclive. Mox, sese in benef. Bern. 5. Magnol. Manut. locandis Bern. 4. mores hominis Bern. 3.-2 Honesta ratio est Olshausen. Paulo post, a quo exped. Bern. 4. fere deest in eodem