i

dederint auctoritatem, non facile dixerim : portenta enim et flagitia ab utrisque dicuntur. Neque enim, quem Hipponactis iambus læserat, aut qui erat Archilochi versu vulneratus, a Deo immissum dolorem, non conceptum a se ipso, continebat: nec, cum Ægisthi' libidinem, aut cum Paridis videmus, a Deo causam requirimus, cum culpæ pæne vocem audiamus: nec ego multorum ægrorum salutem non ab Hippocrate potius, quam ab Esculapio, datam judico: nec Lacedæmoniorum disciplinam dicam unquam ab Apolline potius Spartæ, quam a Lycurgo," datam. Critolaus," inquam, evertit Corinthum, Carthaginem Hasdrubal. Hi duo illos oculos oræ maritimæ effoderunt, non iratus alicui, quem omnino irasci posse negatis, Deus. 92. At subvenire certe potuit, et conservare urbes

8

Hi (Critolaus et Hasdrubal) duas oræ maritimæ pulcherrimas civitates (Corinthum et Carthaginem) destruxerunt, non illas destruxit iratus alicui Deus; nam Deum irasci posse omnino negatis.

Orell.-6 Codd. aliquot, margo Venet. 1507. Junt. nec ergo.-7 Hannibal Red.-8 Ita edd. ante Heindorf. qui aliquis edidit; aliqui cum codd. Schutz. Moser. Nobb. probante Osann. Anal. p. 4. cf. Beier. ad Offic. tom. 1. p. 246. Deinde, Deum margo Venet. 1507. Junt. Victor. Manut.

NOTE

dem Plut. libellum de Repugnantiis Stoicorum.

1 Hipponactis] Hipponax, poëta Ephesius, carminis, quod Scazon vocant, auctor. Is cum vultu deformi esset, Bupalus et Anthermus, sculptores illius ætatis insignes, imaginem ejus ridiculam efformarunt: ipse in dignatus, carmen in illos adeo mordax scripsit, ut eos ad laqueum compulisse dicatur. Plin. xxxvI. 5.

Archilochi] Poëta Parius, iamborum auctor, temporibus Romuli floruit. Ejus libri propter obscœnitatem a Lacedæmoniis damnati. Ly. camben, qui filiam, sibi promissam, alteri collocaverat, insectatus est carmine tam injurioso, ut vitam reste claudere maluerit, quam ducere infamem.

Ægisthi] Noti sunt Ægisthi et Clytemnæstræ, Paridis et Helenæ

amores.

m Quam a Lycurgo] Lycurgus,' inquit Cic. de Divin. lib. 1. qui Lacedæmoniorum remp. temperavit, leges suas auctoritate Apollinis Del. phici confirmavit.' Vide Plut. in Lycurgo.

n Critolaus] Achæorum dux, belli Achaici fax, et causa excidii Corinthiaci, violatis, quos Corinthum Romani miserant, legatis. Victus ad Thermopylas, ubi viginti millia suorum cæsa sunt, neque post pugnam visus uspiam, neque inter cadavera repertus est. Pausan. Veneno sibi mortem conscivit. Liv. Non ad Thermopylas, sed in Achaia debellatum a Metello, tradit Polybius.

tantas atque tales. XXXIX. Vos enim ipsi dicere soletis, nihil esse, quod Deus efficere non possit,' et quidem sine labore ullo: ut enim hominum membra, nulla contentione, mente ipsa ac voluntate moveantur; sic numine Deorum omnia fingi, moveri, mutarique posse. Neque id dicitis superstitiose atque aniliter, sed physica constantique ratione materiam2 enim rerum, ex qua et in qua omnia sint, totam esse flexibilem et commutabilem, ut nihil sit, quod non ex ea quamvis subito fingi convertique possit: ejus autem universæ fictricem3 et moderatricem divinam esse providentiam. Hanc igitur, quocumque se moveat, efficere posse, quicquid velit. Itaque aut nescit, quid possit; aut negligit res humanas; aut, quid sit optimum, non potest judicare. Non curat singulos homines. 93. [p. 79.] Non mirum: 4 ne civitates quidem. Non eas? ne nationes quidem et gentes. Quod si has etiam contemnet," quid mirum est, omne ab ca genus humanum esse contemtum ? Sed quomodo iidem dicitis, non omnia Deos persequi, iidem 7 vultis, a Diis immortalibus hominibus dispertiri ac dividi somnia? Idcirco hæc tecum, quia vestra est de somniorum veritate sententia. Atque iidem etiam vota suscipi dicitis oportere. Nempe singuli vovent: audit igitur mens divina etiam de singulis. Videtis ergo, eam non esse tam occupatam, quam putabatis? Fac esse distentam, coelum versantem, terram tuentem, maria

8

e Idcirco hæc somnia tibi relinquo, quia vos Stoici existimatis veritatem in somniis esse.

d Valde occupatam.

CAP. XXXIX. 1 Glog. Heindorf. Schutz. non possit efficere.-2 A B C E materia. Mox, omnia sunt Glog. E H I.-3 M fictionem. Actutum, et moderationem in eodem cod. Tum, hæc igitur ABCHIK N, Paris. 2. 3.-4 Nimirum cod. Ursin. et Schutz. Nec mirum Glog. Non mirum: nec, &c. BCKN, OU, Junt.-5 Non eas nationes q. et sentis E M. Non eas etiam ? conj. Heindorf.-6 Ita plurimi codd. et edd. ante Heindorf. contemnit Glog. Red. Heindorf. Schutz. Moser.-7 Sed q. m. idem. . . idem A B C IN. Sed quomodo iidem ... qui margo Venet. 1507. Sed q. m. iidem ... qui iidem Junt. Lamb. Sed q.m. qui... iidem de Ernestii conj. Schutz. et Moser. ac dividi omnia codd. aliquot, margo Venet. 1507. ac dividi omina conj. Heindorf. -8 Idcirco somnia hæc Manut. Lamb. Idcirco hæc omnia Glog. Red. Mox, de somniorum omniumque omnium veritate conj. Heindorf.-9 Multi codd. Vic

moderantem: cur tam multos Deos nihil agere, et cessare patitur? Cur non rebus humanis aliquos otiosos Deos præficit? 10 qui a te, Balbe, innumerabiles explicati sunt. Hæc fere dicere habui de natura Deorum, non ut eam tollerem, sed ut intelligeretis, quam esset obscura, et quam difficiles explicatus haberet.

2

XL. 94. Quæ cum dixisset, Cotta finem.' Lucilius autem, Vehementius, inquit, Cotta, tu quidem invectus es in eam Stoicorum rationem, quæ de providentia Deorum ab illis sanctissime et providentissime constituta est. Sed, quoniam advesperascit, dabis diem nobis aliquem, ut contra ista dicamus. Est enim mihi tecum pro aris et focis P certamen, et pro Deorum templis atque delubris, proque urbis muris, quos vos, pontifices, sanctos esse dici

tor. Heindorf. Moser. Orell. non esse eam.-10 Codd. aliquot, margo Venet. 1507. Lamb. prafecit.

CAP. XL. 1 Ita cum multis codd. Dav. et seqq. finem fecit edd. vett.2 Manut. Lamb. tu quidem, Cotta. Actutum, invectus es in meram S. rationem codd. aliquot, margo Venet. 1507. Junt. Lamb. invectus es in veram, &c. Glog. inv. es in aërem, vel in aram, vel in horam alii codd. ap. Orell. in auream istam St. rationem conj. Dav. Pro providentissime Wyttenb. suspic. prudentissime, probante Mosero; et sic legitur in codd. G H I K N, Paris. 3. Qua tamen conj. verborum lusus perit.' Orell.-3 Glog. A B C IN, Med. Ascens. Junt. Victor. Dav. nobis diem.-4 Est enim hoc tecum Glog. Etenim hoc mihi tecum Red. Est enim hoc mihi tecum conj. Heindorf. recepit Schutz. probante

NOTE

• Advesperascit] Eadem concludendi forma usus est de Fin. lib. IV. 'Sed quoniam advesperascit, nunc quidem hactenus,' &c.

P Pro aris et focis] Vulgare quidem adagium; illius tamen significatio non ideo obvia. Ulpins, eruditus adagiographus, existimat idem esse ac profana defendere; focos enim sumi vult pro privatis, seu profanis ædibus. Nos cum Erasmo censemus idem esse, tanquam pro aris focisque pugnare,' ac de re cara ac sacra certamen habere :' atque eo loco, focum esse quandam aræ partem in qua ignis accenderetur; seu potius ignitabulum aræ impositum, quod ex

1064

DE NATURA DEORUM III. 40.

tis; diligentiusque urbem religione, quam ipsis mœnibus, cingitis: quæ deseri a me, dum quidem spirare potero, nefas judico. 95. Tum Cotta, Ego vero et opto redargui me, Balbe: et ea, quæ disputavi, disserere malui, quam judicare et facile me a te vinci posse, certo scio. Quippe,' inquit Velleius, qui etiam somnia putet ad nos mitti ab Jove. Quæ ipsa tamen tam levia non sunt, quam est Stoicorum de natura Deorum oratio. Hæc cum essent dicta, ita discessimus, ut Velleio Cotta disputatio verior, mihi Balbi ad veritatis similitudinem' videretur esse propensior.

Mosero.-5 Glog. Heindorf. diligentius enim urbem.-6 Heindorf. et Schutz. ratio, de Walkeri conjectura, probante Nobb.

NOTE

Quippe] Ironice dictum, et sensus est : ' Quasi vero,' inquit Velleius, 'te, Cotta, facile sit vinci a Balbo, qui etiam somnia putat esse vera, et mitti a Diis.'

• Veritatis similitudinem] Oratio conveniens homini ex Academicorum schola profecto, nihil verum, omnia dubia, aliqua aliis verisimiliora esse, docentium.

M. TULLII CICERONIS

DE OFFICII S'

AD MARCUM FILIUM'

LIBER I.

ARGUMENTUM.

Cum Cicero, reipublicæ libertate sublata, se ad philosophiæ studium retulisset, multosque illustres ejus locos Latinis literis illustrasset; suscepit ad filium, Athenis studiis literarum operam dantem, de officiis scribere, non modo, ut hic quoque locns, qui latissime patet, Latinis literis illustraretur, sed etiam, quod esset ætati Ciceronis filii et auctoritati parentis aptissimus. Quanquam autem hæc quæstio communis est omnium philosopho

NOTE