Prodigium misit, regni stabilimen mei,

Agnum inter pecudes aurea clarum coma

Quondam Thyestem clepere ausum esse e regia:
Qua in re adjutricem conjugem cepit sibi.

69. Videturne summa improbitate usus non sine summa esse ratione? Nec vero scena solum referta est his sceleribus, sed multo vita communis pæne majoribus. Sentit domus uniuscujusque, sentit forum,' sentit curia, Campus,' socii, provinciæ, ut, quemadmodum ratione recte fiat, sic ratione peccetur: alterumque et a paucis et raro; alterum et sæpe et a plurimis; ut satius fuerit nullam omnino nobis a Diis immortalibus datam esse rationem, quam tanta cum pernicie datam. Ut vinum ægrotis, quia prodest raro, nocet sæpissime, melius est non adhibere omnino, quam, spe dubiæ salutis, in apertam perniciem incurrere; sic, haud scio an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, solertiam, quam rationem vocamus, (quoniam pestifera sit multis, admodum paucis

Ad hæc addo (inquit Atrens) Thyestem olim furari in palatio meo ausum esse agnum aureum, quem mihi Jupiter, Deorum pater, felici omine concesserat, et unde mihi portendebatur regni mei confirmatio; cujus quidem furli sociam sibi Thyestes ascivit conjugem meam.

Manut. et Lamb. coinquinari regiam.—3 Ad id ipsum codex unus Moseri, et Victor.-4 Quem clam Thyestem codd. aliquot, etiam Glog. Junt. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. Quendam Thyestem A B C 1, margo Venet. 1507. Mars. Ascens. Victor. Quem dant Thyestem Red. H N, Gud. 2. Quem quendam dant Thyestem H a m. sec. Quem clam Thyestes clepere ausus e regia G. Quem chyean thyestem clepere esse ausum est regia Paris. 2. Quem cleac thyestem clepere esse ausum Paris. 3. clepere esse ausum Heindorf. Moser. Orell. ausu'st e regia conj. Dav. non improbante Moser.-5 A Qua A BG H 1, Gud. 2. Paris. 2.3. 0. At qua La.-6 Manut. Lamb. alterum. Pro sæpe, quod servant Glog. Manut. Lamb. Dav. Heindorf. Schutz. Nobb. semper exhibent codd. plerique, margo Venett. 1507. Victor. Grut. Moser. Orell. et a pluribus Paris. 1. Manut. Lamb. et plurimis Paris. 2. Paulo post, idem Ms.

quam tan

'Curiæ duorum generum; nam et ubi curarent sacerdotes res divinas, et ubi senatus humanas, Curiæ dictæ sunt.' • Campus] Martius, qui pars erat urbis ornatissima, teste Strabone. In eo habebantur comitia, et creabantur magistratus.

Cicero.

3 UUUU

salutaris) non dari omnino, quam tam munifice et tam large dari. 70. Quamobrem, si mens voluntasque divina idcirco consuluit hominibus, quod iis largita est rationem; iis solis consuluit, quos bona ratione donavit; quos videmus, si modo ulli sunt, esse perpaucos. Non placet autem, paucis a Diis immortalibus esse consultum; sequitur ergo, ut nemini consultum sit.

I

XXVIII. [p. 74.] Huic loco sic soletis occurrere: non idcirco non optime nobis a Diis esse provisum, quod multi eorum beneficio perverse uterentur: etiam patrimoniis multos male uti; nec, ob eam causam, eos beneficium a patribus nullum habere. Quisquam istuc negat? aut quæ est in collatione ista similitudo? Nec enim Herculi Deianira nocere voluit, cum ei tunicam, sanguine Centauri tinctam, dedit; nec prodesse Pheræo" Jasoni is, qui gladio vomicam ejus aperuit, quam sanare medici non poterant.4 Multi enim, etiam cum obesse 5 vellent, profuerunt, et cum prodesse, obfuerunt. Ita non fit, ex eo quod

tam.-7 Mannt. pestifera sint multis.... salutaria; Glog. Paris. 3. Heindorf. Schutz. Nobb. pestifera sunt multis... salutaria. HIM N habent sint. M et Paris. 1. salutaria.-8 Junt. Victor. Dav. est largita. Paulo post, si modo ulli sint A B C H, Paris. 1. Victor. Dav. si modo illi sint G N, Red. Gud. 2. EO U. esse paucos Glog. margo Venet. 1507. Manut. Lamb.-9 Ita A G H IM N, Paris. 1. 2. Reg. Med. Glog. Red. U, Bonon. Victor. Ascens. Dav. seqq. et sequitur ergo B C, Gud. 2. edd. vett.

CAP. XXVIII. 1 Paris. 3. nec idcirco; Gud. 2. ut idcirco. Mox, a Diis immortalibus Glog. Red. Heindorf.-2 Quisquamne istuc duo Pall. Med. Reg. Red. G, Gud. 2. E O U, Junt. Ascens. Dav. Heindorf. Schutz. Moser. Orell. Quisquam istud Paris. 3. N O. Quis istuc Glog. H I. Paris. 1. 2. Manut. Lamb. Quisquis istuc M. Mox, ista in collatione Glog. Heindorf. Schutz. in collatione delevit Lamb. uncis inclusit Dav.-3 Victor. et Dav. nocere Deianira; Reg. nec autem Herculi obesse Deianira; A B diana ira nocere.— 4 Ita Guelf. margo Venet. 1507. Junt. Manut. Lamb. potuerant A B C G H IK N, Gud. 2. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. potuerunt Paris. 1. 2. 3. M, E U.-5 ABCG HIKM N, Gud. 2. Paris. 1. 3. E U, Junt. Victor. Dav. Heindorf. Schutz. Moser. Orell. et cum obesse; Paris. 2. etiam et

NOTE

* Deianira] Enei, regis Ætoliæ, filia, quæ primum Acheloo, tum Herculi nupsit. De tunica Herculi data dictum jam sæpe supra.

"Pherco] Pheræorum tyranno. Phera oppidum est Thessaliæ ad Bo

beidem lacum. Aliæ quoque in Attica, Peloponneso, Apulia, &c. Hunc insidiator cum gladio confodisset, vomicam (quod ulcus est latens, ita dictum quod saniem evomat) aperuit. Val. Max. 1. 8. et Plin. VII. 50.

6

datur, ut voluntas ejus, qui dederit, appareat: nec, si is, qui accepit, bene utitur, idcirco is, qui dedit, amice dedit. 71. Quæ enim libido, quæ avaritia, quod facinus, aut suscipitur nisi consilio capto; aut sine animi motu et cogitatione, id est, ratione, perficitur? Nam omnis opinio ratio est, et quidem bona ratio, si vera; mala autem, si falsa est opinio. Sed a Deo tantum rationem habemus, si modo habemus; bonam autem rationem, aut non bonam, a nobis. Non enim, ut patrimonium relinquitur, sic ratio 7 homini est beneficio Deorum data. Quid enim potius hominibus dedissent, si iis nocere voluissent? Injustitiæ autem, intemperantiæ, timiditatis, quæ semina essent, si his vitiis ratio non subesset? XXIX. Medea modo et Atreus commemorabantur a nobis, heroicæ personæ, inita subductaque ratione, nef.a scelera meditantes. 72. Quid? levitates comicæ,' parumne semper in ratione versantur? parumne subtiliter disputat ille in Eunucho?" quid igitur faciam? 2

X

Exclusit, revocat: redeam? non, si me obsecret.

Ille vero in Synephebis," Academicorum 3 b

more, contra

§ Quid? ludi et joci, qui in comœdia habentur, parumne rationis habent?

cum obesse.-6 E quatuor codd. Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. aut scelus suscipitur.-7 Victor. si ratio. Mox, est homini A B C G I M, Gud. 2. Paris. 1. 3. Deorum beneficio Paris. 1. beneficiorum data M.-8 Codd. aliquot, Victor. Heindorf. hominibus Dii.

Cap. xxix. 1 Red. Heindorf. Schutz. comica levitates.—2 M quid ergo faciam? Verba, quid igitur f. E. r. redeam desunt in O. sine me obsecret N.3 Stoicorum conj. Walker. contra omnem opinionem K, E, Paris. 2. 3. contra

* Heroica] Graves et regiæ.

NOTE

Inita subductaque] Translatum a nummorum computo, ad significandam diligentiam, quam adhibebant Medea et Atreus ut impune peccarent, qualis adhibetur a trapezitis ineuntibus subducentibusque rationes in numerando.

Eunucho] Quæ fabula est Terentii, contexta ex duabus Menandri Græcis, Eunucho et Colace. No

men habet ab adolescente Chærea, qui se eunuchum, datum puellæ ad custodiam, simulat, ut ad illam opportunius admittatur. Verba quæ a Tullio commemorantur, sunt Phædriæ, qui, a Thaide contemtus, adversus fœminæ contumeliam obfirmat animum.

a Synephebis] Dictum de illa altera fabula Terentii, libro superiore, et alibi.

communem opinionem non dubitat pugnare ratione, qui, ' in amore summo, summaque inopia, suave esse' dicit, Parentem habere avarum, illepidum, in liberos Difficilem, qui te nec amet, nec studeat tui.

73. Atque huic incredibili sententiæ ratiunculas suggerit:
Aut tu illum fructu fallas; aut per literas
Avertas aliquod nomen; aut per servolum 5
Percutias pavidum.

Postremo, a parco patre

Quod sumas, quanto dissipas libentius!

Idemque facilem et liberalem patrem incommodum esse amanti filio disputat; quem

Neque quo pacto fallam, neque quid inde 7 auferam,

8

Nec quem dolum ad eum, aut machinam commoliar,

Scio quicquam: ita omnes meos dolos, fallacias,
Præstigias, præstinxit 9 commoditas patris.

Quid ergo isti doli? quid machine? quid fallaciæ, præstigiæque? num sine ratione esse potuerunt? O præclarum munus Deorum! ut Phormio possit dicere,

Cedo 10 senem : jam instructa mihi sunt in corde con

silia omnia.

Aut terrebis tristi aliquo nuntio, quem per servulum mittes, puta de morbo aliquo tuo, &c.

...........

omnium opinionem La. Deinde, suave dicit esse Red. Paris. 2. suave est dicit Hervag. si ave esse dicit A.-4 Habere parentem Glog. Red. in libertos D. qui te amet Paris. 3. studeat sui G, Paris. 2. Thuan.-5 GI K, Paris. 3. servulum. Pro pavidum Red. habet timidum.-6 Red. Dav. Heindorf. dissupas; A G N dissipes; B C I, Paris. 1. dissipis; Lamb. conj. dissicis, improbantibus Heindorf. et Moser.-7 A B C G K N, Paris. 2. neque unde; HI neque ut inde; U, Thuan. Hervag. nec quid inde; Paris. 3. neque autem auferam ; Glog. neque aliquid auferam; Heindorf. conj. neque qui inde auferam.-8 Nec quem dolum aut machinam ad eum G K, Paris. 1. Neque quem, &c. Lamb. neque machinam U, Thuan. commolior K.-9 Ita codd. aliquot, Lamb. Moser. Orell. præstrinxit alii codd. et edd. vett.-10 Celo Paris. 3. Cado I. Credo K. Cedo deest in A. sunt mihi A B C HIM N, Glog. Red. Paris. 1. 3. Gud. 2. sunt mi Heindorf. Schutz. Moser. Nobb. Orell. instructa sunt in corde omnia consilia G K. omnia consilia Paris. 1.

NOTE

b Academicorum] Qui omnia negant; omnes opiniones, etiam sensu communi receptissimas, refellunt.

© Per literas] Supposititias, qui. bus fingatur pater jubere aliquem,

qui sit in ære suo, debitam pecuniam solvere filio, et quam filius acceptam convertat in usus suos.

d Cedo senem] Habetur hic versus in Phormione Terentii 11. 2.

xxx. 74. Sed exeamus a theatro: Sessum it prætor. Quid? ut judicetur, qui tabularium' incenderit. Quod facinus occultius? At se3 Q. Sosius, splendidus eques Romanus ex agro Piceno, fecisse confessus est. Qui transcripserit tabulas publicas? Id quoque L. Alenus fecit, cum chirographum Sex-primorum 1 imitatus est. Quid hoc homine solertius? Cognosce alias quæstiones, auri Tolosani, conjurationis Jugurthinæ. Re

CAP. XXX. 1 Sed exeamus theatro Schntz. Mox, ite precor B C G H, La, Paris. 2. 3. margo Venet. Junt. Victor. Manut. ite prætor Glog. Red. I M, 4. ita prætor N. sensum ite precor A. iste precor Paris. 1.—2 Quid ut judicetur? Qui tab. inc. Manut. 1555. Lamb. Heindorf. Moser. quid tabularium 4.u 3 At id se de Schutzii conjectura Moser. Ad se Reg. unde Dav. suspic. Id se.-4 L. Allienus margo Venet. 1507. Mars. Thuan. Heindorf. L. Alenius Gothofr. Manut. Lamb. L. Labienus Glog. G, La, Junt. L. Allenus Red. L. Alemus Gud. 2. Ascens. Labenus M. lalenus A. L. aienus U.-5 Tolossani

NOTE