DE ARCA NOE
NOE MYSTICA.

CAPITULA.

CAP. I. De arcæ descriptione per crucis figuram, et agnum in centro ejus stantem, et columnam in altum erectam, designatis tam crucis quam spatiorum ab ea derelictorum, et aliorum omnium coloribus ad mysticum sensum facientibus, cum ipsius arcæ longitudine, latitudine et profunditate seu altitudine mystice intellecta. — CAP. II. De columnæ in arcæ medio erecto significatione mystica, de lignorum super eam erectione, de mansionibus inter quadraturas lignis infixas designatis. De columnæ supradicto positione, et de omnium horum mysterio, CAP. 111. De zona, quæ per medium fundum secundum longitudinem a fine usque ad finem arcœ porrigitur,quomodo Ecclesiam figuret. — CAP.IV.De quadratura in fronte arco designante quatuor mundi partes per litteras nominis Adam scriptionem nominum suorum inchoantes, et de patriarcharum stemnatibus per nominum ipsorum descriptionem ab Adam usque ad Christum,et deinde de Novi Testamenti principibus.et subsecutis sanctis secundum dispositionem, et divisionem arcæ, et secundum mundi ætates. CAP. V. De trina arcæ secun dum longitudinem divisione, qua significantur homines legis naturalis, scriptæ et gratiæ. CAP. VI. De trina arcœ secnndum latitudinem divisione, qua supradicti homines significantur, et de trabibus ibidem positis. CAP. VII. De inscriptionibus trium mansionum arcæ, et de distenctione ejusdem arco secundum altitudinem et de x1 scalis, quibus ad easdem ascenditur. CAP. VIII. De supradictis scalis moraliter repetitio. CAP. IX.

-

De ascensionibus ad virtutes a frigore orientis. - CAP.X. De ascensionibus a calore,et frigore orien tis. CAP. XI. De ostio arcœ. CAP. XII. Exeundi per cogitationem modi quatuor. CAP.XIII. De sex mansiunculis arcæ ad CAP. XV. De proprietate quatuor temporum

litteram. CAP. XIV. De mansionibus quadraginta duabus. anni et conclusione operis.

iste cubitus eumdem significat populum, quem columna ignis et nubis protegebat,quæ populum Israel in deserto præcedebat,illuminans per ignem et per nubem obumbrans. Et qui priori populo per ignem divinæ majestatis terribilis fuit puniendo peccata, et posteriori populo per nubem humanitatis mitis apparuit, condonando peccata qui pro peccatis hominum in cruce est immolatus quasi agnus mitis et non aperiens os suum, et pro justitia hominum resurgendo,et ascendendo super cœlos est exaltatus. Qui undique ad se venientibus per purpuram sanguinis exemplum passionis suæ proponit,et in viridi colore immacescibile præmium supernæ remunerationis. Vel in purpura, sanguinem passionis Christi sanctificat,et in viridi colore aquam,qua mundum olim judicavit. Vel in purpura damnationem malorum, quos juste reprobavit, in viridi colore liberationem bonorum, quos juste et misericorditer salvabit. Qui stat quia invitat,stat quia confortat,stat quia adjuvat, stat quia coronat, stat quia vigilat ut custodiat civitatem suam. Ita medio cubito consummato aliam quadraturam circa prædictum centrum longe extra circumduco, et tantæ magnitudinis, quantæ magnitudinis arcam facere volo, quæ quadratura sexies,tam longa sit quam lata, quia arca trecentos cubitos in longitudine habuit, quinquaginta in latitudine,hoc est sexies. longa ad latitudinem. Ego tamen propter competentiorem formam in pictura usque ad quadruplam fere longitudinem breviavi. Post hæc per mediam hanc quadraturam, id est per medium fundum arcæ, secundum longitudinem duabus lineis ductis tantæ latitudinis spatium includo, quantæ est interior quadratura medii cubiti. Similiter per mediam latitudinem, ab uno pariete

CAP. I. De arcæ igitur descreptione ut supra. A pictura quid tibi ostendit aliud, quam si diceret, Primum ad mysticam arcæ Noe descriptionem, in planitie ubi arcam depingere volo, medium centrum quæro, et ibi fixo puncto parvam quadraturam æquilateram ad similitudinem illius cubiti, in quo consummata est arca, ei circumduco.Itemque illi quadraturæ aliam paulo majorem circumscribo. Ita ut id spatium, quod est inter exteriorem et interiorem quadraturam,quasi limbus cubiti esse videatur. Hoc facto in interiori quadratura crucem pingo, ita ut cornua ejus singula latera quadraturæ attingant, eamque auro superduco. Deinde spatia illa, quæ in superficie quadraturæ inter quatuor angulos crucis et quadraturæ remanent, colore vestio, duo superiora flammeo, et duo inferiora sapphirino. Ita ut me- B dietas una cubiti in flammeo colore ignem, et altera medietas in sapphirino colore nubem repræsentare videatur. Post hæc in limbo cubiti supra crucem scribo a, quod est principium. Econtrario subiter crucem scribo, quod est fininis. Ad dextrum cornu crucis scribo x, quæ littera prima ponitur in nomine Christi, et significat Decalogum legis quæ antiquo populo primum quasi electo et justo ad dexteram collocato data est. Ad sinistrum autem cornu pono c, quæ est ultima in hoc nomine Christi, (7) et significat in centum perfectionem gratiæ, quæ data est gentilitati, quæ primum propter infidelitatem abjecta,et ad sinistram collocanda videbatur. Deinde spatium limbi circumquaque purpureo,et viridi colore induo, exterius purpureo, et interius viridi, et in medio crucis aureæ, quam feceram, agnum anniculum stantem pingo. Quo facto perfectus est cubitus. Cujus rei rationem si quæris,quid aliud hæc scriptura tibi dicere videtur, nisi quod principium et finis sit Christus lator Legis Veteris et Novæ ? Et (7) Ductoris error.

C

CAP. II. De columnæ in arcæ medio erectæ significatione mystica,de lignorum super eam erectione, de mansionibus inter quadraturas lignis infixas designatis, de columnæ supradictæ positione, et de omnium horum mysterio.

usque ad alterum duabus lineis protensis ejusdem A tates ejus depietæ sint, hæc est ratio. latitudinis spatium signo. Ita ut hi duo cinguli, quorum alter per mediam longitudinem, alter per mediam latitudinem protenditur, altrinsecus esse intersecante in modum crucis sub medio cubito conveniant, et interiori latitudi ipsius respondeant, limbo ejus tantummodo hinc inde excedantur.Hoc ita peracto, spatia quæ inter medium centrum, vel potius medium cubitum, et singulos angulos arcæ interjacent, unumquodque in tria æqualia positis punctis divido, et apposita regula binis punctis coadjacentibus sccundum. longitudinem, et latitudinem de puncto semper ad punctum circumquaque lineam traho; et ita duas alias quadratas sexies similiter longas ad latitudinem suam efficio, quæ tali proportione a B ad austrum spectat, divinitatem ejus figurat,qua

se distant, ut quantum prima vincit mediam, tantum media vincat tertiam. Inter quas tertia quadratura, quæ minima est, et secundum positionem plani infra alias clauditur, medium cubitum ambit, et duos supradictos cingulos,quorum alter longitudinem, alter latitudinem arcæ metitur, quadrifariam intercidit. Alterum sursum et deorsum. Alterum sinistrorsum et dextrorsum. Deinde secunda tertiam complectitur,et similiter supradictos cingulos intersecat. Deinde alia,quæ in plano extrema est, in alto autem ima, cæteras omnes includit, et quatuor extrema cornua duarum zonarum singulis lateribus, accingens, totas eas intra se comprehendit.

Culumna ista, quæ in medio arcæ erigitur, significat lignum vitæ, quod plantatum est in medio paradisi, id est Dominum Jesum Christum secundum formam humanitatis susceptæ in medio Ecclesiæ plantatum,qui Christus Deus et homo est. Et ideo latus columnæ, quod ad aquilonem respicit, humanitatem ejus significat, quam pro peccatoribus assumpsit; illud autem, quod

mentes fidelium pascit. Et hæc est causa, quare in plano bis altitudinem depinximus, quoniam oportebat utriusque lateris superficiem repræsensentari, quod nisi geminata figura fieri non potuit. Statuta igitur columna in medio arcæ, erigantur a singulis angulis tigna usque ad summitatem ipsius, eique sub eminentia extremæ oræ infigantur. Deinde duæ interiores quadraturæ sursum eleventur, quousque utraque secundum suam positionem tignis eisdem ex omni parte orthogonaliter conjungatur extrema quadratura in imo remanente; et tunc videbis quomodo illud spatium, quod est inter primam quadraturam et secundam,pro prima mansione computetur, quod est inter secundam et tertiam pro secunda et quod est inter tertiam et supremum cubitum pro tertia. Hoc facto completam habes formam arcæ subtus latam, et desuper angustam usque ad mensuram unius cubiti. Supradictæ autem columnæ positio talis est, ut a medio fundo arcæ surgat,et in omnibus mansionibus medium locum obtineat et totam portet fabricam. Cujus mysteriumhoc est, columna Christus est,australe latus ejus (quod divinitatem ipsius significat) lignum vitæ vocatur, et ideo viridi colore super ductum est. Aquilonare vero latus(quod humanitatem ejus figurat) liber vitæ dicitur, et hoc sapphirino colore superductum est. Columnæ arca innititur,et Christo innititur Ecclesia sua, quia nimirum sta

Hoc facto, si nosse cupis quomodo hæc figura C formam arcæ repræsentet,intellige quod de illa zona,quæ per mediam latitudinem arcæ protenditur, fiat columna quadrata æquilatera in medio arcæ erecta, cujus altitudo tanto minor sit latitudine arcæ, quanto minor est ternarius quinario, quia altitudo arcæ erat triginta cubitorum, et latitudo quinquaginta. Si autem scire cupis qua ratione ex ipsa zona columnam fieri intelligendum sit,sic considera. Cubitus ille, qui nunc secundum positionem plani in medio ipsius zonæ affixus jacet sursum elevetur, sic ut ipsam zonam quasi per medium complicando secum sursum trahat, deinde ambæ medietates ejus deorsum pendentes plano ad planum invicem compingantur ut columna erecta videatur. In cujus summitate emineat cu- D re nullatenus posset, nisi ipse eam sustineret, se

bitus ille, qui secundum positionem plani prius in medio ejus jacebat. Nihilque aliud esse intelligatur cubitus ipse, quam columnæ præcisio desuper, et limbus cubiti sit quædam ora sive eminentia facta desuper in capite columnæ ad excipienda tigna circumquaque ab imo surgentia, quæ ipsi columnæ infixa sunt sub eadem eminentia,sub qua etiam summitas tecti consummata est,ad similitudinem imbricis summitatem tectorum excipientis.Et quamvis altitudo columnæ non videatur major esse medietate zonæ, cum facta sit ex ipsa duplicata intelligenda est tamen tanto major esse, quanto majora sunt triginta quam viginti quinque, sed hoc in plano repræsentari non potuit. Rursum cum medietas tantum zonæ altitudinem columnæ teneat, quare ambæ medie

cundum quod scriptum est in Canticis canticorum: Quæ est ista,quæ ascendit dc deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum? (Cant. VIII). Rursum sicut columna singulorum mansionum altitudinem metitur, sic Christus uniuscujusque virtutem et profectum dispensat. Et sicut columna distinguit stationes, sic Christus pro arbitrio dignationis suæ in sancta Ecclesia dona gratiarum suarum distribuit,alios constituens prophetas, alios apostolos,alios vero evangelistas, et cæteros quoscunque spiritualium donorum participes. Et sicut columna medium ubique tenet locum, sic Dominus Jesus Christus dicit: Ubicunque duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum (Matth. xvIII).Si ergo tanta est infirmitas nostra,

ut ascendere non possimus in tertiam vel secun- A
dam mansionem, non tamen desperemus,sed con-
gregemur in unum per fidem nominis ejus,et si-
mus saltem in prima mansione, simus in unitate
Ecclesiæ, teneamus rectam et inviolatam fidem,
et ipse veniet ad nos, ut stet in medio nostrum
congratulans bono incœpto nostro, paratus adju-
vare et ad altiora erigere,ut sit unus in omnibus,
unus inter omnes, unus præ omnibus Dominus
Jesus Christus.

CAP. III. De zona quæ per medium fundum se-
cundum longitudinem a fine usque ad finem
arcæ porrigitur, quomodo Ecclesiam figuret.
Restat nunc ut ostendamus quid sibi vult zona
altera, quæ per medium fundum secundum lon-
gitudinem a fine usque ad finem arcæ porrigitur. B
Si enim arca Ecclesiam significat, restat ut lon-
gitudo arcæ longitudinem figuret Ecclesiæ. Lon-
gitudo autem Ecclesiæ consideratur in diuturnitate
temporum, sicut latitudo in multitudine populo-
rum. Tunc enim Ecclesia dilatari dicitur, quando
numerus credentium augetur, et multi ad fidem
colliguntur. Longitudo autem ejus in prolixitate
temporum consistit, qua de præteritis per præ-
sentia ad futura se extendit. Tempus autem lon-
gitudinis ejus est ab initio mundi usque ad finem,
quia sancta Ecclesia in fidelibus suis ab initio
cœpit, et usque in finem sæculi durabit. Credimus
enim nullum tempus esse ab initio mundi usque
ad finem sæculi, in quo non inveniantur fideles
Christi. Igitur zona ista, quæ protenditur a fine C
usque ad finem arcæ, designat cursum temporis
ab initio mundi usque ad finem sæculi. Medietas
autem ejus, quæ est superius a capite arcæ usque
ad columnain, significat omne tempus ab initio
mundi usque ad incarnationem Verbi; altera vero
medietas, quæ est a columna deorsum, designat
omne tempus ab incarnatione Verbi usque ad fi-
nem sæculi. Ideo in superiori medietate a capite
arcæ usque ad columnam, scribitur linea carnalis
generationis ab Adam usque ad Christum. In al-
tera autem medietate a columna deorsum scri-
buntur nomina apostolorum a Petro, ac deinceps
eo ordine, quo sibi in regimine Ecclesiæ quasi fi-
lii spiritales patribus successerunt. Quia enim ab
Adam usque ad Christum vetus generatio fuit, quæ
est secundum carnem, ideo cursus temporum in
priori parte sæculi per carnalem generationem
distinguitur. Quia vero in Christo nova generatio
fuit, quæ est secundum spiritum, ideo cursus tem-
porum in posteriori parte sæculi, id est post Christi
adventum, per spiritalem generationem determi-
natur. Has autem generationes tali modo dispono:
superiorem medietatem, quæ est a columna sur-
sum, in tres partes æquales divido, et unaquæque
tertia sexta pars est totius longitudinis.

CAP. IV. Dc quadratura in fronte arco designante quatuor mundi partes per litteras nominis Adam scriptionem nominum suorum inchoantes, et de patriarcharum stemmatibus per nominum ipsorum descriptionem ad Adam usque ad Christum; et deinde

D

de Novi Testamenti principibus, et subsecutis sanctis secundum dispositionem et divisionem arcæ, et secundum mundi ætates. Hac divisione facta incipio sursum a capite et primum nomen Adam taliter scribo. In ipsa fronte arcæ facio parvam quadraturam ad figurandas quatuor partes mundi, deinde superiori ejus lateri, id est orienti appono A, hoc est primam litteram nominis Adam. Inferiori autem lateri,id est occidenti, appono D, hoc est secundam. Dextero lateri, id est aquiloni, appono A, id est tertiam. Sinistro lateri, id est australi, appono M, id est quartam litteram. In Græco autem singulæ partes mundi ab his litteris incipiunt. Anatole, avarorn id est oriens, incipit ab a, et ideo orienti appositum est A; Dysis Auris id est occidens, incipit a, d, et ideo occidenti appositum est D; Arctos, pxTos id est septentrio, incipit ab a, et ideo septentrioni apponitur rursum A; Mesembria, μronμbpia id est meridies sive auster, incipitur ab m, et ideo australi lateri apponitur M. Cujus rei rationem quidam talem tradunt: Dicunt enim quod recte primus parens a quatuor partibus mundi nominis sui elementa contraxit, qui per omnes partes mundi in prole sua diffundendus fuit. Post Adam secundum lineam generationis scribuntur Seth, Enos, Cainam, Malaleel, Jaret, Henoch, Mathusalem, Lamech, Noe, Sem, Arphaxat, Sale, Heber, Phalech, Reu, Saruch, Nachor, Thare, Abraham, Isaac et Jacob; et hi in prima parte collocantur.

In secunda parte primo scribo Judam, et circa ipsum reliquos patriarchas hinc inde a dextris et a sinistris hoc modo dispono: Incipiens a dextro pariete secundum ordinem generationis, Ruben, quia primogentus fuit, primum scribo; deinde Simeon, deinde Levi. Et hi a dextris Judæ collocantur; hi quatuor filii Liæ fuerunt. A sinistris Judæ similiter secundum ordinem generationis primum scribitur Dan, deinde Nephtalin, hi filii Balæ ancilæ Rachelis. Post Nephthalin ponitur Gad, deinde Aser, hi filii Zelphæ ancilæ Liæ. Deinde Issachar, deinde Zabulon, hi rursum filii Liæ : deinde novissime Joseph, et post eum Benjamin, hi filii Rachel. Post hæc singulis nominibus suas imagines superpono semiplenas, a pectore sursum, quales nonnunquam in tabulis solent figurari, quas Græci frequentiori Iconas xovas vocant, ut sic duodecim patriarchæ secundum latitudinem per transversum in stationibus suis ordinati appareant,quasi quidam senatus Dei civitatis. Deinde reversus ad lineam generationis post Judam pono Phares, Ephrom, Aram, Aminadab, Naasson, Salmon, Booz, Obeth, Isai, David, Salomon, Roboam, Abia, Asa, Josaphat, Joram, Aazias, Joas, Amazias, Ozias, Joathan, Achas. Et hi sunt in secunda parte.

Deinde in tertia parte secundum ordinem ponuntur Ezechias, Manasses, Amon, Josias, Eliachim, Joachim, Salathiel, Zorobabel, Abiud, Eliachim, Azor, Sadoch, Achin, Eliud, Eleazar, Mathan, Jacob, Joseph. Inter Joseph autem et columnam

CAP. V. Iterum de trina arcæ divisione secun-
dum longitudinem, qua significantur homi-
nes legis naturalis, scriptæ et gratiæ.
Post hæc arcam in tres partes divido, et pri-
mam partem, quæ est ab initio usque ad duode-
cim patriarchas, tempus naturalis legis accipio.

scribo,hucusque primus Adam secundum carnem. A Quinta a transmigratione usque ad adventum Post hæc reliquam medietatem, quæ est a colum- Christi habens annos 585. Sexta ætas, quæ nunc na deorsum, similiter in tres partes æquales di- agitur, nulla annorum serie certa, sed ut ætas de vido, has autem ternas partes supra, et ternas crepita ipsa morte totius sæculi consumenda. Has infra, designant latera mansionum, ubi interse- ærumnosas, plenasque laboribus mundi ætates cant ipsam zonam secundum positionem plani. quicunque felici morte vicerunt, septima jam Igitur facta hac divisione, post columnam primum Sabbati perennis ætate suscepti, octavam beatæ in ipsa linea Petrum, et circa ipsum a dextris et resurrectionis ætatem, in qua cum Domino perena sinistris reliquos apostolos, cum suis iconibus, niter regnabunt, exspectant. sex a dextris et a sinistris quinque, ut ex una parte columnæ duodecim patriarchæ, et ex altera parte duodecim apostoli sint constituti ad similitudinem viginti quatuor seniorum in Apocalypsi in circuitu throni sedentium. Et sicut duodecim patriarchæ superius latitudinem arcæ continent (quia ab eis antiquus ille populus scriptæ legis B Secundam, quæ est a duodecim patriarchis usque universus secundum carnem descendit), ita duodecim apostoli inferius, quia ab eis omnis populus novæ legis, id est gratiæ, per fidem spiritualiter propagatus est. Deinde post Petrum sequitur : Clemens, Anacletus, Evaristus, Alexander, Sixtus, Thelesphorus, Iginus, Pius, Anicetus, Soter, Eleuterius, Victor, Zepherinus, Calistus, Urbanus, Pontianus, Antherus, Fabianus, Cornelius, Lucius, Stephanus, Sixtus, Dionysius, Felix, Euthicianus, Gaius, Marcellinus, Marcellus, Eusebius, Melchiades, Sylvester, Marcus, Julius, Liberius, Felix, Damasus, Siricius, Anastasius,Innocentius, Zozimus, Bonifacius, Cœlestinus, Sixtus, Leo, Hilarius, Simplicius, Felix, Gelasius, Anastasius, Simmaclus, Hormisda, Joannes, Felix, Bonifacius, C Joannes, Agapitus, Silverius, Vigilius, Pelagius, Joannes, Benedictus, Pelagius, Gregorius, Sabinia. nus, Bonifacius, Deusdedit, Bonifacius, Honorius, Severinus, Joannes, Theodorus, Martinus, Eugenius, Vitalianus, Adeodatus, Bonus, Agatho, Leo, Benedictus, Joannes, Conon, Sergius, Joannes, Joannes, Sisinius, Constantinus, Gregorius, Gregorius, Zacharias, Stephanus, Paulus, Stephanus, Adrianus, Leo, Stephanus, Paschalis, Eugenius, Valentinus, Gregorius, Leo, Sergius, Benedictus. Nicolaus, Adrianus, Joannes, Joannes, Martinus, Adrianus, Stephanus, Formosus, Bonifacius, Stephanus, Romanus, Theodorus, Joannes, Benedictus, Leo, Christophorus, Sergius, Anastasius, Lando, Joannes, Leo, Stephanus, Joannes, Leo, Stephanus, Marinus, Agapitus, Joannes, Benedictus, Leo, Joannes, Benedictus, Domnus, Bonifacius, Benedictus, Joannes, Joannes, Joannes, Cregorius, Joannes, Sylvester, Joannes, Joannes, Sergius, Benedictus, Joannes, Benedictus, Sylvester, Gregorius, Clemens, Damasus, Leo, Victor, Stephanus, Benedictus, Nicolaus, Alexandrinus, Gregorius, Victor, Urbanus, Paschalis, Gelasius, Galistus, Honorius. Et quod super est spatium usque ad fidem arcæ illos capiet, qui post nos futuri sunt, usque ad finem sæculi. Ab Adam usque ad diluvium prima ætas sæculi continens annos 1656. Secunda ætas a diluvio usque ad Abraham continens annos 292. Tertia ab Abraham usque ad David habens annos 942. Quarta a David usque ad transmigrationem continens annos 475.

ad columnam, id est usque ad incarnationem Verbi, tempus scriptæ legis. Tertiam, quæ est a columna deorsum, id est ab incarnatione Verbi usque ad finem sæculi, tempus gratiæ. Et secundum has divisiones ipsa etiam latera arcæ utrinque distinguo. Deinde in utroque latere per singulas divisiones ternos colorum tractus duco, ut velut trabes quædam in longum porrectæ lateraliter conjungatur data singulis congrua latitudine. Nam exterior quasi foris apparens latior cæteris esse debet. Post hunc interior medius quasi inter duos coarctatus minimum latitudinis habebit. Horum positio sic variatur, ut ille, qui in prima parte exterior est, in secunda sit medius, et qui in prima parte medius est, in secunda sit interior, et qui in prima parte est interior, in secunda sit exterior. Rursus qui in secunda parte exterior est, in tertia sit medius, et qui in secunda est me. dius, in tertia sit interior, et qui in secunda est interior, in tertia sit exterior. Cujus rei mysterium hoc est: Tres colores isti significant tres maneries hominum, id est homines naturalis legis, homines scriptæ legis, homines gratiæ. Nam sicut tria tempora sunt, id est tempus naturalis legis, tempus scriptæ legis, et tempus gratiæ, ita tres sunt maneries hominum, id est homines naturalis legis, homines scriptæ legis, homines gratiæ. Homines naturalis legis pertinent ad tempus naturalis legis. Similiter homines scriptæ legis pertinent ad D tempus scriptæ legis et homines gratiæ ad tempus gratiæ. Et tamen si diligenter attendimus, in singulis his temporibus omnes istas maneries hominum invenimus. Verbi gratia: In tempore naturalis legis, et similiter homines scriptæ legis, et homines gratiæ tunc erant, sed homines naturalis legis tunc erant in proprio, homines scriptæ legis et homines gratiæ, quasi in alieno. Tempus enim naturalis legis proprie pertinet ad homines naturalis legis, quia illi tunc et numero plures, et conversatione manifestiores, et statu excellentiores erant. Homines autem scriptæ legis et homines gratiæ adhuc erant et numero pauci, et conversatione occulti exstiterant. Similiter de tempore scriptæ legis, et tempore gratiæ sciendum. Exponamus igitur nunc, qui dicantur homines naturalis legis, scriptæ legis et gratiæ, ut quod de his

B

dicimus ex proposita distinctione singulorum fa- A qui tantum regebantur naturali motu sive concilius colligamus. Natura tribus modis in sacra Scriptura accipi solet, pro illo scilicet integro et incorrupto bono, in quo conditus fuit primus homo, secundum quam acceptionem dicimus omnia naturaliter esse bona. Deinde pro illa corruptione peccati, in qua nascitur, secundum quam, dicit Apostolus Natura fitii iræ sumus (Ephes. II), id est corruptibili nativitate et peccato obnoxia. Accipitur etiam natura pro reliquiis illis naturalis boni, quæ in homine post peccatum remanserunt. Naturale enim bonam per peccatum in homine corrumpi potuit, exstingui omnino non potuit, quia vivit adhuc scintilla quædam naturalis rationis in mente hominis, per quam discernit inter bonum et malum, secundum quam dicit Apostolus Cum enim gentes, quæ non habent legem, naturuliter ea quæ lcgis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex (Rom. 11). Igitur homines naturalis legis sunt qui, aliam legem non habentes, per naturalem rationem mores et vitam suam instituunt. Vel homines naturalis legis sunt, qui secundum corruptionem peccati, cum qua nati sunt, in concupiscentia ambulant post desideria carnis suæ: homines vero scriptæ legis sunt, in quibus major viget cognitio, qui ex traditionibus Scripturarum, et ex præceptis, quæ recta et bonesta sunt, formam vivendi accipiunt. Homines autem gratiæ dicuntur, in quorum cordibus diffusa est charitas per Spiritum sanctum, qui datus est eis C (Rom. v), per quem illuminantur, ut quid agendum sit agnoscant et adjuvantur, ut adimplere valeant bonum, quod intelligere meruerunt. Ex his colligere possumus, qualiter in tempore legis omnes istæ tres maneries hominum fuerint. Erant enim homines tunc justi pauci quidem, et pene adhuc mundo incogniti, quos Deus per Spiritum sanctum ad amorem sui accenderat, quibus etiam sæpe visibiliter apparens, et mutuis se collocutionibus familiarem præstans viam veritatis, et loquendo foris, et intus aspirando patefecit. Isti homines gratiæ erant. Erat rursus aliud genus hominum, qui justos istos familiarius noverunt, vel ex affinitate generis vel ex propinquitate conversationis, qui cum ex dictis eorum, et factis multa exempla ad justitiam et disciplinam morum pertinentia didicissent, non ad virtutem, sed ad quamdam vitæ hujus honestatem eos imitati sunt. Tales erant omnes religiosorum virorum mali filii, vel affines, sive etiam quicunque familiares, qui disciplinam eorum non per amorem, quamdam vivendi consuetudinem tenuerunt, et ejusmodi quasi homines scriptæ legis erant. Reliqua humani generis multitudo nec præceptionibus divinis,nec humanis institutionibus regebatur, sed erat lex unicuique sua voluntas, et dum impune licuit quidquid placuisset, hoc potissimum quisque sequebatur, quo cum naturalis motus, sive carnis ad concupiscentiam, sive rationis ad quamdam formam justitiæ impellebat. Et ideo non immerito isti homines naturalis legis appellantur,

cupiscentiæ, sive rationis. Concupiscentia autem, sicut supra narratum, est, ideo naturalis dicitur, quia in illa concipitur, et cum illa nascitur homo. Ratio vero ideo naturalis appellatur, quia illam ex prima adhuc conditione retinet homo. Illa igitur naturalis est conditione, ista nativitate. Illa naturalis est, quia eam cum primum conderemur accepimus; ista naturalis, quia illam cum nasceremur in hanc vitam nobiscum et in nobis apportavimus. Tales homines habebant prima tempora sæculi, quando lex non erat, quæ peccata puniret, et libere peccabant homines, nec abscondebant peccata sua, quibusdam peccata prorsus esse non credentibus, aliis autem peccata quidem agnoscentibus, sed levia, et facili piaculo solvenda existentibus. Sed postquam lex subintravit et ostendit hominibus peccata sua, simulque arguit, prohibuit, pœnam indixit, cœperunt homines abscondere peccata sua, et quædam opera virtutum foris exhibere, non ut implerent justitiam, sed ut vitarent pœnam, sicque multiplicati sunt homines scriptæ legis. Homines vero paucissimi naturalis legis effecti sunt; homines vero gratiæ aliquanto manifestiores esse cœperunt, quam prius fuerant, quia lex bona, per hoc quod homines ad justitiam invitavit, justorum vitam clariorem reddidit. Adveniente autem gratia (postquam rigor legis in misericordiam mutatus est), rursus multiplicantur homines naturalis legis, dum jam palam sectantur vitia sua, qui prius timore pœnæ coerciti latuerunt, homines vero scriptæ legis minuuntur. Tamen hoc tempus ideo tempus gratiæ appellatur, quoniam nunc homines gratiæ, quamvis non sint numero plures, tamen sunt statu excellentiores, quia veritas a paucis quidem tenetur, sed ab omnibus fere cognoscitur, et communi omnium judicio antefertur. Et jam palam est quod homo non ex operibus legis, sicut olim existimabatur, sed ex gratia Dei justificatur. Cujuscunque igitur temporis homines naturalis legis sunt aperte mali, homines autem scriptæ legis ficte boni, homines vero gratiæ vere boni. Homines naturalis legis partim sunt extra Ecclesiam, sicut infideles quique, partim in Ecclesia, sicut ii qui solam fidem habent absque operibus, sed nullo modo de EcᎠ clesia sunt, quia boni non sunt. Homines scriptæ legis tantummodo in Ecclesia sunt, quia fidem habent, sed de Ecclesia non sunt, quia boni non sunt. Soli autem homines gratiæ in Ecclesia sunt, et de Ecclesia sunt, quia et fidem habent, et boni snnt. Hoc significare volunt illi tres tractus colorum, quos in lateribus arcæ ordinavimus, viridis, croceus, purpureus. Viridis color, qui in tempore naturalis legis forinsecus jacet, significat homines naturalis legis, qui tunc manifestiores erant, qui in compositione arcæ est, sed arcæ similis non est, sed foris cum terra similitudinem habet. Arca enim, quæ in superficie intrinsecus secundum diversitatem mansionum variis coloribus vestita est, in ea tantum parte ubi homines naturalis legis interius collocantur viridi colore obduci non

sed per