actualia peccata, nunc indifferenter de peccato A quod est in corpore sive illius quod est in
dicendum est. De quo hæc quatuor inquirenda
sunt quæ sit causa peccati, quid dicatur pecca-
tum esse, et quare, et in quibus modis dicatur
fieri. Causa enim omnis paccati est voluntas a
Deo deficiens. Augustinus: Omnium bonarum
rerum causa est Dei bonitas; malorum vero causa
est deficiens a Deo et mutabilis voluntas, prius
angeli, deinde hominis. Si quæratur quid sit
peccatum vel malum, potest responderi: Nihil,
juxta illud: Omnia per ipsum facta sunt; et
sine ipso factum est nihil (Joan. 1). Ut enim
dicit Augustinus: Malum nihil aliud est quam
privatio boni. Itaque malum non est aliquid, sed
alicujus privatio. Quidquid enim est vel opus
Dei est, vel opus hominis imitantis Deum. Quod B animæ corrumpitur, et secundum hoc anima

peccatum non sit opus Dei manifestum est; nec
opus hominis imitantis Deum, quia per peccatum
recedit a Deo. Illud enim potest dici opus imi-
tantis Deum, quod operando non recedit a Deo,
ut domum, et similia. Quasi subtiliter volumus
hæc pensare, potest dici quod quidquid est, opus
Dei est. Operatur namque Deus duobus modis:
quædam per se, sicut naturalia; quædam per
servos suos, sicut artificialia. Cum ergo per servos
suos illa faciat, constat eum et ipsa facere. Unde
potest dici quod quidquid est, opus Dei est; sed
malum Dei opus non est, nec igitur aliquid est.
Sed malum cum nihil sit, quomodo potest bonum
corrumpere? Augustinus: Abstinere a cibo non
est aliqua substantia: et tamen substantia cor- C
poris, si omnino abstineatur a cibo, languescit
et frangitur. Sic non est substantia peccatum;
sed Deus substantia est, ut verus cibus rationalis
creaturæ. Sed cum malum dicatur privatio boni,
vivendum est cujus boni. Ad quod vivendum est
quod bonum differenter dicitur. Deus est sum-
mum bonum, cujus essentia bonitas est. Idem
est ei bonum esse quod esse. Itaque sicut non
potest non esse, cum ipse careat principio et fine;
sic non potest non esse bonus, cum essentia ejus
bonitas sit, et ideo hujus boni nulla potest esse
privatio. Creaturæ dicuntur bonæ participatione;
et ideo possunt privari a bono suo. Et sicut sunt
duæ creaturæ, spiritualis et corporalis, ita duplex
bonum creaturæ. Aliud namque bonum est D
spiritualis creaturæ, aliud corporalis. Bonum
spiritualis creaturæ maxime consistit in duobus:
in cognitione veritatis et in amore virtutis. Bo-
num corporeæ creaturæ est vel in ipsa vel extra
ipsam. Bonum in ipsa, integritas est sensuum et
affectionem secundum quinque sensus; bonum
extra ipsam, ordinata distributio in creaturis.
Quod enim hæc corrumpuntur vel emendantur,
pro homine est; et quidquid bonum est vel
malum, homini bonum est vel malum.

Triplex itaque est bonum hominis; aliud extra ipsum, quod scilicet est in creaturis; aliud in ipso. Et quod in ipso, aliud in anima, aliud in corpore. Et ita triplicia sunt mala. Universaliter enim cujuslibet boni privatio malum dicitur; sive illius boni quod est in anima, sive illius

creaturis sed cum unumquodque istorum ma lum sit, aliud est culpa, aliud est poena et non culpa, aliud nec culpa nec poena, sed ad pœnam. Illius namque boni quod in anima est, corruptio et peccatum est et culpa. Boni siquidem hujusmodi incorruptione vivimus Deo, corruptione elongamur a Deo. Sicut diximus, in duobus præcipue bonum animæ consistit: quæ sunt cognitio veritatis et amor virtutis. Cognitionis corruptio ignorantia potest dici. De qua Apostolus: Qui ignorat ignorabitur (I Cor. XIV) Amoris corruptio, cupiditas, quæ est radix omnium malorum (I Tim. vi). Et quanto magis crescit hæc ignorantia et cupiditas, tanto magis bonum

dicitur corrumpi. Cum anima enim sit substantia incorporea, secundum substantiam sui non potest corrumpi, sed secundum bonum quod participat. Hic potest quæri in quo amplius corrumpi potest anima, postquam caret illis duobus, cognitione scilicet veritatis, et amore virtutis. Cum enim non sit ibi nisi substantia ipsa et vitium, sicut in dæmonibus vel in malis hominibus; cum iterum peccant cujus boni dicetur corruptio ipsum peccatum? Aliud bonum ibi non est nisi ipsa natura quæ deformata est; sed ipsa non potest corrumpi secundum essentiam, quia simplex et incorporea est, nec virtus in ea est quæ possit corrumpi. Unde ergo privari potest? Oculus namque postquam semel privatur visione, non potest amplius privari. Ad quod potest dici quod quanto magis diligit injustitiam, tanto magis privatur justitia, non amittendo justitiam quam non habet, sed habilitatem recuperandi eam, quæ utique bonum est. Quanto enim injustior, tanto magis a justitia recedit, ita et in aliis. Sicut aliquis infirmus quanto magis infirmatur, tanto magis sanitate privatur; non amittendo sanitatem quam non habet, sed quia ab ea amplius elongatur: illa etiam bona naturalia quæ adhuc habet anima ut ratio, ingenium, memoria, et cætera ; tanto amplius deteriorantur et obtenebrantur, quanto magis anima peccatis deformatur.

CAP. XV. In qua natura sit peccatum. Nunc dicendum videtur in qua natura peccatum dicatur esse, verum in spirituali, an in corporali, an in utraque. Sed, ut jam diximus, non quælibet corruptio boni peccatum est, sed illius boni tantum quod est in spirituali natura. Apparet itaque quod in sola spirituali natura culpa vel peccatum potest esse; nec negamus quin etiam in corporea natura malum sit. Unde in propheta : Non est malum in civitate quod Dominus non faciat (Amos, III). Sed malum vocat pœnam, non culpam, ut infirmitates et hujusmodi. Et cum natura omnis bona sit sive corporalis sive spiritualis, constat non esse malum nisi in bono. Unde Augustinus: Nullum est quod dicitur malum si nullum sit quod dicitur bonum, nec malum potest esse nisi ubi est aliquod bonum. Item Augustinus: Quid est malus homo nisi mala natura? quia homo na

tura est; et si homo aliquod bonum est quia A nes animarum corruptiones emanant. Nec dicuntur
natura est, quid est malus homo nisi malum bo-
num? sed bonum quia homo, malum quia iniquus.
Qui ergo dicit quod malum est hominem esse,
aut quod bonum est iniquum esse, incidit in illud:
Væ iis qui dicunt bonum esse malum et malum
esse bonum (Isa. v). Hic videndum est utrum
mali actus debeant dici peccata an non. Quidam
dicunt quod omnes actus indifferentes sint, ut nec
boni nec mali dicantur quantum ad se; sed dicitur
bonus actus, quia fit bona intentione malus quia
mala intentione. Ut occidere hominem zelo justitiæ
bonum est, ex odio malum est: per se nec bonum
nec malum. Unde Ambrosius: Affectus tui operi
tuo nomen imponunt. Cui sententiæ sic opponitur:
Si omnis actus indifferens est, tunc adulterari et B species vicinius proximat diabolo, qui præ cæte-

pejerare actus indifferentes sunt; sed isti actus
non possunt nisi mali esse: igitur non omnis
actus est indifferens? Quod ita ipsi solvunt :
Adulterari et pejerare, nec tamen actum notant
sed et vitium; et ideo quamvis hæc non sint in-
differentia, non tamen minus actus ille, scilicet
agere cum muliere et jurare, indifferentes sunt.
Itaque secundum actus istos non sunt peccata.
Nec ideo dicitur occidere hominem malus actus
quia peccatum est; sed quia mala intentione pro-
cedit: sic et in aliis. Sane tamen potest dici quod
malus actus peccatum sit: sub hoc sensu occidere
hominem peccatum est, id est actus peccati. Duo
enim, ut Augustinus dicit, considerantur in pec-
cato: actus et reatus. Actus in opere, reatus in C
voluntate. Ut in hoc peccato quod homicidium est
reatus est ipsa voluntas, vel vitium voluntatis :
qua manente homo reus est sive sit actus sive
nondum fuerit, sive jam præteritus fuerit; et
utrumque appellatur homicidium consuetudine
loquendi et usu Scripturæ ; nec duo sunt peccata,
vel duo homicidia, sed unum et idem, licet diver-
sis modis, scilicet voluntate et actu. Duobus
namque modis malum dicitur, substantive et
adjective. Ipsa corruptio vel privatio boni quæ
fit in anima non solum mala est, sed etiam ipsum
malum est, id est malitia, ut injustitia et similia.
Actio dicitur mala non quod sit ipsum malum,
sed mali exibitio.

CAP. XVI. Qui sint modi peccandi. Duobus autem modis peccatum committitur, ut dicit Isidorus, cupiditate et timore: dum quisque vel vult adipisci quod concupiscit, vel timet ne incurrat quod metuit. Item homo peccat in se, in Deum, in proximum. Illud quod fit in Deum dicitur delictum ut perjurium, indigna participatio sacramentorum; quæ peccata dicuntur in Deum fieri, quia in istis major contemptus Dei est. Alia quæ sunt in nos et in proximum, non delicta, sed peccata dicuntur. Delictum quoque appellantur, quando relinquimus facere quod jubemur; peccaquando facimus quod prohibetur, et tamen indifferenter alterum pro altero ponitur. Item, ut dicit Gregorius, septem sunt vitia capitalia; hæc scilicet: superbia, invidia, ira, acidia vel tristitia, avariia gula luxuria. De istis quasi septem fontibus om

hæc capitalia quod majora sint aliis, cum alia æque magna sint vel majora, sed capitalia a quibus oriuntur omnia alia. Nullum enim est quod ab aliquo horum non exortum. Superbia est amor propria excellentiæ. Nec vitium est quod excellenter amamus, sed qnia illud quod bonum est, scilicet excellentia, participatione usurpare nobis contendimus, quari singulari possessione. Et sunt quatuor species superbiæ, ut Gregoriur dicit: Prima est cum homo bonum quod habet sibi attribuit; secunda, cum credit a Deo esse datum, sed tamen pro suis meritis; tertia cum se jactat habere ea quæ non habet; quarta cum cæteris despectis singulariter vult videri. Hæc ultima

ris omnibus angelis voluit esse. Ex superbia primo loco nascitur invidia; quæ est odium alienæ felicitatis. Cum enim superbus videat proximum in eodem loco æqualiter vel præ se exaltatum, incipit invidere illi. Et inde ex levi injuria incitatur ad iram erga proximum. Ira est interni doloris impatientia. Ista tria omni interiori bono hominem spoliant. Tria enim sunt diligenda: Deus, proximus, nosipsi. Superbia tollit Deum; invidia proximum; ira seipsum. Deinde sequitur acidia, id est mentis confusio sive interna tristitia. Et, quia mens humana sine aliquo gaudio vivere non potest, amisso interiori evagatur ad exteriora ; quod facit avaritia, quæ est immoderatus amor habendi. Et cum jam delectatur exterioribus, prius delectatur vitio quod est proximum naturæ scilicet gula. Inde luxuria, quæ est libidinosa voluptatis appetitus. Superbiæ supponuntur cætera non quod de illis prædicetur; sed post eam ponuntur ut matrem aliorum. Est enim superbia initium et radix omnium malorum (Eccli. x). Sed iterum legitur: Cupiditas radix omnium malorum (I Tim. vi); non itaque superbia radix omnium malorum. Ad quod potest dici, quod in superbia est avaritia, cum superbia sit amor propriæ excellentiæ. Ut enim Augustinus ait : Quid avarius illo cui Deus non sufficit? Vel potest dici superbia radix omnium malorum, id est malarum affectionum; cupiditas vero omnium malorum D radix, id est actionum malarum.

CAP. XVII. Quæ sit differentia inter dona et virtutes, et quæ sint septem dona Spiritus sancti.

Contra illa septem vitia sunt virtutes quas pariunt septem dona Spiritus sancti. Inter dona autem et virtutes hæc est differentia quod dona sunt primi motus in corde, quasi quædam semina virtutum jactata super terram cordis nostri; virtutes quasi seges quæ ex ipsis consurgunt. Sunt enim effectus donorum hahitus quidam confirmati jam boni. Et dicuntur septem dona Spiritus. Unde in Apocalypsi Vidit Joannes septem spiritus discurrentes ante thronum Dei (Apoc. 1). Spiritus dicuntur, id est aspirantes vel aspirationes quæ præcedunt virtutes; et sunt dona solummodo et non merita. Virtutes sunt et dona et merita. In illis operatur Deus sine nobis; in istis operatur

nobiscum. Ex timore, qui est initium sapientiæ A attendent, majestatem et pietatem; ex majestate (Psal. cx), nascitur humilitas; ex spiritu pietatis reverentia, ex pietate dilectio. Itaque majestatem mansuetudo nascitur; et ita per singula quæ timebunt, id est ei cum reverentia subditi erunt. numerantur ibi: Beati pauperes spiritu (Matth. Solet quæri utrum in Christo uterque timor fuev), etc. rit. Quod filialis timor in eo fuerit constat. Reverentiam enim Deo exhibebat secundum humanitatem. Initialis, ut quidam dicunt, non fuit in eo. De illo quippe dicit Joannes in Epistola: Perfecta charitas foras mittit timorem. Sed quis dubitat Christum summe perfectam habuisse charitatem? Item timor initialis timor est gehennæ, sed Christus non timuit gehennam cum esset immunis ab omni peccato. Unde certus erat quod illæ pœnæ nullomodo comprehenderent eum. Sed opponitur quod Isaias enumerat septem

Sed hic videndum est quod quatuor sunt timores, ut Augustinus inquit: servilis, mundanus, initialis, filialis. Servilis est cessare a malo pro pœna ab homine instanti, retenta tamen voluntate mali. Mundanus est cessare a bono propter pœnam quæ timetur ab homine, nt in Petro fuit. Et est præterea timor divinus, timere Deum propter pænam vel præsentem vel gehennalem. Si tantum timet Deum propter pœnam sine dilectione boni, languor est et poenæ tormentum habet; quod scilicet malorum est, et servilis est B dona fuisse in Christo dicens: Requiescet super

D

TRACTATUS QUARTUS.

DE SACRAMENTIS IN GENERALI ET DE PRÆCEPTIS DIVINIS.

tabulæ.

CAPITULA.

CAP. 1. De sacramentis in generali. CAP. 11. De sacramentis legalibus. CAP. III. De præceptis primæ CAP. IV. De quatuor primis præceptis secundæ tabula. CAP. V. De quinto præcepto secundæ tabulæ. CAP. VI. De sexto et septimo præcepto secundæ tabulæ. CAP. VII. De dilectione proximi. CAP. VIII. De dilectione Dei.

CAP. I. De sacramentis in generali. Contra peccata tam originalia quam actualia, de quibus jam diximus, inventa sunt sacramento. rum remedia, de quibus hæc tria consideranda sunt quid sit sacramentum, quare institutum, et in quibus consistat. Augustinus: Sacramentum est sacræ rei signum. Idem: Sacramentum est invisibilis gratiæ visibilis forma, ut in sacra. mento baptismatis figuratur ablutio interior per illam exteriorem et visibilem. Unumquodque enim sacramentum ejus rei simulitudinem debet habere cujus est sacramentum. Unde Augustinus: Si enim sacramenta quamdam similitudinem earum rerum quarum sacramenta sunt non haberent, omnino sacramenta non jessent. Opponitur quod prædicta diffinitio non solis competat sacra- B et hoc ante peccatum debebat, post quod plus famentis, cum et ante sanctificationem hoc congruat aquæ ut sit visibilis forma invisibilis gratiæ; quia, sicut aqua auferuntur sordes corporis, ita per gratiam sordes animæ. Sed ut solis sacramentis competat, sic intelligendum est: Sacramentum est visibilis forma invisibilis gratiæ in eo collatæ, quam scilicet confert ipsum sacramentum. Non enim est solummodo sacræ rei signum, sed etiam efficacia. Et hoc est quod distat inter signum et sacramentum ; quia ad hoc ut sit signum non aliud exigit nisi ut illud significet cujus perhibetur signum, non ut conferat. Sacramentum vero non solum significat, sed etiam confert illud cujus est signum vel significatio. Iterum hoc interest; quia signum potest esse pro sola signicatione quamvis careat similitudine, ut circulus vini; sed sacramentum non solum ex institutione significat, sed etiam ex similitudine repræsentat. Sicut enim jam diximus, sacramentum debet habere aliquam similitudinem ejus rei cujus dicitur sacramentum. Sciendum quoque est quod sacramentum appellatur quandoque in sacra Scriptura res sacra et mystica, sicut sacramentum incarnationis. Deinde videndum est quare sacramenta instituta sunt. Tria sunt propter quæ instituta sunt: propter eruditionem, humiliationem, exercitationem. Propter eruditionem; quia cum homo ante peccatum haberet cognitionem veritatis et tunc sine medio posset Deum videre, per superbiam excæcatus est; et ut ad cognitionem redeat necessaria sunt hæc visibilia per quæ eruditur meus ad intelligenda invisibilia. Propter humiliationem: quia cum rationalis creatura tantæ

A dignitatis esset ut non ipsa sibi bonum esset, sed id solum quod est summum bonum (cum aliis rebus hoc quod sunt sit bonum suum, ut lapidi ligno), ut illud obtineret ante peecatum non aliud oportebat nisi ut desideraret, quia si desideraret co. gnosceret bonum suum esse; si autem sciret suum esse bonum, sciret illud melius se esse; quia quidquid est bonum alicujus extra ipsum melius est eo; quod si sciret melius se esse, subjiceret se ei et hoc desiderio haberet illud. Quia tantæ libertatis est rationalis natura, ut nunquam possit bonum illud habere nisi volens, unde ipsa sola in judicium venit. Sed quia per superbiam illud bonum amisit, per humilitatem recuperare oportet. Sed non sufficit in hoc solo humiliari ut subjiciatur Deo ; quia

C

cere oportet. Et ideo sunt instituta sacramenta ut non solum Deo subjiciamur, sed etiam inferiori naturæ, ut in istis quærat homo salutem sed non ab istis. Magna enim humilitatis exhibitio, in istis visibilibus et homine multum in ferioribus salutem quærere. Propter exercitationem sunt instituta, quia cum homo non possit esse sine exercitatione ut removeretura mala exercitatione et superflua, et exerceret se in bona, instituit Deus sacramenta et eorum certa loca, ut in ecclesis audiatur missa et ibidem sacerdoti confessio fiat, et similia. Tria sunt genera exercitationum: unum ad ædificationem animæ pertinet, secundum ad corpus fovendum, tertium ad animæ subversionem. Primum indixit, medium concessit, ultimum prohibuit. In tribus consistit sacramentum rebus, factis, dictis. Rebus, ut sunt aqua, oleum et similia. Factis, ut sunt submersio, insufflatio. Dictis, ut est invocatio Trinitaiis. Hic potest quæri : Cum in istis sacramentis præcipue hominis salus consistat, quare ab initio non fuerunt constituta ut ab initio esset sacramentum baptismi, sacramentum confirmationis, etc. Ad quod potest dici quod sicut paulatim crevit per intervella temporum agnitio fidei, ita congruebat ut tunc obscuraessent sacramenta; modo quia veritas in lucem venerat manifesta. Cum enim circumcisio et baptismus signa sint ejusdem gratiæ intus a peccato liberantis, manifestius hoc in baptissimo significatur quod abluit totum corpus, quam in circumsisione quæ unius partis tantum pelliculam auferebat. Itaque ab initio mundi, et in tempore naturalis legis et in tempore scriptæ

pernæ pacis ingressum spe felici exspectabant.
CAP. II, De sacramentis legalibus.
Dicto quæ fuissent remedia ante legem contra
peccata, restat videre quæ sunt superaddita per
ipsam legem. De qua consideranda ista sunt:
quare sunt data, et quibus, et quando, et ubi.
Lex scripta ideo data est ut repararet legem na-
turalem, et reviviscere faceret quæ per peccatum
abolita erant, et ut populum rudem legalibus fi-
guris ad futuram veritatem præpararet. Primum
efficit per naturalia decem præcepta. Secundum
per figurativa, ut de agno paschali, et similibus.
Quibus data est: semini Abrahæ, id est duode-
cim tribubus quæ a duodecim filiis Israel proces-

legis contra peccata et originalia et actualia fue- A Abrahæ post mortem beata requie consolati surunt, sacramentorum remedia. Prius sacrificia; ut hostia Abel, Noe et aliorum fidelium. Postea non solum sacrificia, sed etiam circumcisio, quæ fuit tempore Abrahæ imperata. Gregorius in Moralibus: Quod apud nos valet aqua baptismi, hunc egit apud veteres vel pro parvulis sola fides, vel pro majoribus virtus sacrificii, vel pro iis qui de stirpe Abrahæ prodierunt mysterium circumcisionis. Sed cum pro parvulis sacrificia offerentur, quomodo verum erit quod dicit Gregorius: sola pro parvulis fides? Ad quod potest dici quod per sola non excluduntur sacrificia; sed dicitur sola fides, id est nuda et in mysterio velata tunc fuisse in parvulis, id est in iis quibus non erat revelatio facta futuræ incarnationis. Pro D serunt. Hic potest quæri : Quare istis solis? Ad majoribus virtus sacrificii; quia perfecti, quibus revelatum fuerat mysterium incarnationis, virtutem sacrificiorum intelligebant, quid scilicet significarent illa sacrificia. Circumcisio Abrahæ imperata fuit, quæ octava die fiebat et lapideis cultris. In carne præputii ideo justa est fieri; quia in remedium instituta est contra originale peccatum quod a parentibus contraximus propagati in concupiscentia, quæ in parte illa magis dominatur. Et significabat circumcicio carnis circumcisionem mentis; quia mundatur anima a vitiis. Octava die ideo fiebat quod per octavam significatur resurrectio, quæ erit post hanc vitam quæ volvitur septem diebus ; et ibi erit perfecta circumcisio quando liberabitur caro a servitute corruptionis. Duplex itaque erat res illius sacramenti: circumcisio a peccatis quæ et in anima, et circumcisio a peccato et ab omni poena peccati qui erit in resurrectione, et in anima et in corpore. Constat itaque tres esse circumcisiones. Prima est sacramentum; et duæ sunt res illius sacramenti. Cultri lapidci Christum significabant. Unde Apostolus: Petra autem erat Christus (Joan. 1); qui scilicet tollit peccata mundi (I Cor. x). De mulierebus autem quæritur quod remedium contra originale peccatum haberent. Respondetur: Fidem, oblationes, et sacrificia. Solet quæri etiam de parvulis quæ moriebantur ante octavam diem, quod remedium haberent,

quod potest dici quod ideo uni populo sit data et non omnibus, quia in figuram fuit proposita. Unde Apostolus: Omnia in figura contingebant illis (I Cor. x). Et sufficiebat in uno ostendere quod causa figuræ et exempli proponebatur. Sed a Deo nova lex imperatur omnibus, quæ non est figura sed res ipsius figuræ. Et cum essent in populo illo perfecti aliqui, mediocres, pessimi, perfectis in signum fuit data, sicut circumcisio Abrahæ ; mediocribus in pædagogum, ut facienda doceret, vitanda prohiberet, errata puniendo corrigeret; pessimis ab irato judice in vindictam data est, ut qui in sordibus est sordescat adhuc (Apoc. xxII). Econtrario bonis a patre pio proCvisa est : ut qui justus est justificetur amplius (ibid.). Quando data est lex? Quinquagesimo die ab exitu de Ægypto et immolatione paschalis agni Sic et nova lex data est apostolis, id est, Spiritus sanctus scribens in corde, quinquagesimo die post immolationem veri Agni Jesu Christi. Ubi ? In monte Sinai, sicut sermo perfectionem continens notat, quem Christus facit in monte. In Veteri sicut in Novo Testamonto tria continentur: promissa, sacramenta, præcepta. Promissa' Veteris, bona temporalia, unde et Vetus dicitur; in quibus tamen, licet obscure, figurabentur æterna. Promissa Novi, beatitudo æterna. Sacramenta illius, circumcisio, quæ ante legem, et observantia Sabbati. Sacrificia etiam multa, ut

vel utrum damnarentur. Beda videtur dicere quod B agni paschalis, et similia, quæ cum non essent

damnarentur. Qui nunc per Evangelium terribiliter ac salubriter clamat: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III), et ipse dudum clamabat per legem suam: Masculus cujus præputii caro non fuerit circumcisa peribit anima illa de populo, quia pactum meum irritum fecit. (Gen. xvII.) Sed melius videtur hoc Dei relinquendum judicio quam temere aliquid definire. Quæritur quid distat inter baptismum et circumcisionem quantum ad efficaciam. Beda: Idem salutiferæ curationis auxilium circumcisio in lege contra originalis peccati vuluns agebat, quod nunc baptisimus agere revelatæ gratiæ tempore consuevit, excepto quod regni cœlestis januam necdum intrare poterant; tamen in sinu

prius superaddita sunt in lege; per quæ etiam futura veritas manifestius quam prius monstrabatur etsi adhuc occulta. Sacramenta Novi: baptismus, etc. Ideo autem Deus bruta animalia sibi immolari voluit, ut populum in suo cultu exerceret, et eos ab idololatria removeret, ne scilicet ea dæmoniis immolarent.

CAP. III. De præceptis primæ tabulæ. Nunc de præceptis restat dicere. In præceptis comprehenduntur naturalia et figurativa. Naturalia dicuntur illa decem quæ naturali manant lege; nec inscprita sunt lege inchoata sed renovata, quia per peccatum erant deleta. Hæc sunt illa decem mandata quæ et moralia dicuntur ; nec sunt terminata in nova lege, imo perfectius adimpleta. Figurativa ad tempus data sunt, ad