CAPUT PRIMUM.

VERS. 1. Paulus. More solito salutationem præ- B mittit; deinde gratias Deo agit pro eis, implorans eis majora bona, ut et in virtutibus crescentes ad perfectionem perveniant. Deinde patientiam in tribulationibus monet exemplo sui et Christi, postea ut caveant a versutiis pseudoapostolorum; tandem admonitionem moralem interserit, et prope finem de gratia, quam sibi Romam per Epaphroditum miserant, gaudere se dicit. Timotheus. Hunc apponit, quia eum missurus erat ad illos: propter hoc eum quodammodo commendans, ut eadem quæ scribit ab eo recipiant. Servi. Servos dixit, ut et ipsi pro Domino ferant dura. Christi. Ut contra pseudo

VERS. 7. Sicut est mihi. Ita gratias ago, deprecor et confido, sicut justum est sentire, id est ita velle. Et exponit causam, eo quod habeam vos in corde, bonum vobis desidero, sive sim vinctus, sciens vos quoque vinctos, sive defendens Evangelium, quod et vos facitis.

-

VERS. 8. Cupiam omnes vos, etc. Id est intimo amore Christi, ut ab eo perfecte diligamini, vel eo D affectu diligatis Deum et proximos, quo Christus qui animam posuit. Vel hoc refertur ad id quod supra dixit, se desiderare eos esse socios gaudii sui. Et determinat quomodo, scilicet amore Christi, non humano, ut participes habeat in Deo.

VERS. 10. — Ut probetis potiora. Id est, ut crescat charitas vestra in scientia, ut probare et discernere sciatis non solum quæ sunt mala et bona, sed etiam inter bona quæ sint potiora, ut post probationem sitis sinceri in vobis, sine operibus corruptionis, et quantum ad proximum, sine offensione.

VERS. 11. Repleti fructu, etc. Id est mercede justitiæ, adeo ut sitis gloria et laus Dei, ut pro vobis dicatur Mirabilis Deus in sanctis suis (Psal. LXVII).

VERS. 12. - Scire autem volo, etc. Hactenus communiter locutus est, inde ponit specialiter quæ tolerantiam suadeant, scilicet, Pro vobis gratias ago : Confido. Vos autem volo scire, etc., quasi dicat: Cum ita sitis perfecti, perseverate et cavete, ne tribulationes instantes hanc vestram diminuant perfectionem, sed exemplum mei respicite.

-

VERS. 13. · Ut vincula, etc. Quia namque patienter quælibet mala sustineo, patet non esse scelus falsitatis quam in me justa vindicta perceflat, sed quamdam veritatis virtutem quam sustinendi fortitudo magnificat.

VERS. 21. Mihi autem vivere Christus est, etc. Quasi diceret Merito Christum magnifico sive vita, sive morte, quia Christus mihi vivere, id est mili vita hic per fidem et spem, et in futuro per speciem. Pro hac vita mortale corpus tradidit, ut ipsum immortale in æternum recipiat, unde et subdit et mori lucrum.

VERS. 22. Quod si vivere, etc. Christus est mihi vivere, ut eum magnificem. Quod si est, tunc nescio quid eligam, mori, an vivere. Quasi: Nisi hic fructus esset, non dubium quin mori eligerem ut Christum haberem præmium : et ideo, ne dubitetis mori pro Christo.

VERS. 24. Permanere autem, etc. Ecce quod non sibi melius, sed quod multis expedit, eligit, propter charitatem, quæ præ omnibus eligenda est. VERS. 25. Et gaudium fidei, etc. Id est: Ut de fide vestra gaudeamus, vel ut vos de fide gaudeatis in ea proficientes. Quod non est nisi ubi est munda conscientia.

VERS. 28. Et hoc a Deo, etc. Etiam quod patimini non a vobis est, sed a Deo : quia pro merito Christi qui Patri obedivit, hæc inter alias gratias data est vobis.

VERS. 29. Non solum, etc. Utrumque ergo ad Dei gratiam pertinet, et fides credentium, et tolerantia patientium, quia utrumque dixit esse donatum. VERS. 50. Quale et vidistis in me. Quando nu

dus verberatus sum pro muliere pythonissaua' qua A Christi quæ maxime in passione apparuit 5° nunc de spiritum malignum exclusi, quæ magnum quæstum prestabat dominis suis.ong 1970s didintamumun

claritate ejus, et quod et quantum humilitas merea tur ostendits 13

-' VERS. 10. — Ut in nomine. Hic ́aperit cui datum sit nomen Dei, cui omnis creatura flectit genu, id est Deo. Sed forte diceretur, quod homo adoptione Deus esset, et sic Christus ex parte verus Deus, quod ex parte adoptivus erit. Adoptivo autem Deo non flectit genu creatura, sed vero Constat autem Christum verum Deum esse, cuiflectitur genu,1 nom adoptivum. T sustojaott wdse sel

VERS. AQuia: Dominus, etc. Quod hic quidam negant, dicentes : Quomodo potest fieri, si homo sit in gloria Dei Patris? sed si adoptivus sit, homo Deus in gloria, Dei, Patris esse non potest!

VERS. 13.- Deus enim. Nec de ipsă perseveran tia boni voluit Deus sanctos suos in viribus suis, sed in ipso gloriari: qui eis non solum dat adjus torium quale, primoɛ homini, dedit a sine quo nom possunt perseverare si velint, sed in eis etiam operatur et velle, ut, quoniam non perseverabunt nisi et possint et velint, perseverandi eis et possibilitas et voluntas divinæ gratiæ largitate donetur, Tantum quippe Spiritu sancto accenditur, voluntas eorum, ut ideo possint quia sie volunt ;ideo sic velint, quia Deus operatur ut velint, 91, wgirl gof ¡VERS.› 14.— Omnia autem. Adjungit patientiam humilitatio

Nihil per contentionem. Nota contentiones fuisse inter eos. Superiores, etc. Vere hoc existimandum, quia potest esse, in alio aliquid occultum, quo superior sit, eliam si bonum nostrum," quo videmur superiores esse, non sit occultum.. VERS. 4. Non quæ sua sunt. Hic docet quomodo vitent contentionem et inanem gloriam, et quomodo arbitrentur alios superiores, scilicet si consideraverint non sua bona, sed aliorum. 2 cup cixdia VERS. 5. Hoc enim sentite, etc. Quasi dicat: Unusquisque non quærat suum commodum, sed C Qui dicuntur ratio, quia non sunt renati ex aqua et

"

rent Domino in aera deportati ab angelis. Impii vero manebunt in terra quousque percipiant terribi❤ lem sententiam judicis.

tur, sed ea servitus soli¿ Creatori exhibenda. Alia A soli) tamen justi gloriose immutabuntur, vet oceurest servitus, qua per charitatem jubemur servire in→ vicem, quæ Græce dicitur dulia. Et nonin carne fiduciam Carne{ɛservit, ¿quirʊdes rebus (carnalibus speratosehiplacere Deo. Cum vero et ipsa caro per bona opéra spiritui subditar, spirita servimus Deo, qui carnem domamus, ut spiritus obtemperet Deo OVERS.148 →→4Quanquam, et ego, etc. Ne videatur Apostolus contemnere [in aliis quod non habet, net non possefidere in carne, subdit : Quanquam, etc. VERS. 5. De tribu Benjamin. Tribus Benjamin adhesit Judæ, non recedens al templo, quando facta est separatio in servo Salomonis.func enim tribus Juda que erat regia, et tribus Benjaminy i et tribus Levi quæ erat sacerdotalis, remanserunt simál, non recedentes a Jerusalem ét a templo.

1

NERS. Propter Christum. Ne adventum Christi ostenderem, vel nonduni factum, vel esse supérfluum loania enim erant hæc omnia impedimenta, ne accederetur ad gratiamlov 22 oormuz 250g Imre-óg *VERS8Verumtamen existimo. Non solum propter Christum habendum ita arbitratus sum, sed etiamsi ipsum non possem assequi. Propter hoc solum, scilicet propter scientiam quam de Jesu habeinus, præeminentem, cæteris scientiis. Ut stercora. Quasi: Non tantum detrimenta bonorum, sed quæ inquinant jam observantem » et hoc ideo,' ut in futuro Christum habeant præmium : et hic sim in illo membrum: quod aliter nequit fieri nisi illa æstimėm ut stercora. 55 lupanqob mummbro (32997 iop .nama J9VERS. 9. Meam justitiam, etė. Si ex lege est justitia, quomodo tua? Nunquid tú tibi imposuisti legem? Deus legem dedit et imposuit. Deus te legi suæ obtemperare præcepit. Sed et tua est, quia de lege præsumis tua voluntate le legem posse implere æstimans.>>I

1

CHRYS.) Recte dixit Non habens meam justi tiam, etc., usque ad quæ ex nostro studio profec:a sunt, imens Tik de fl 919 2250mb)

Sedpillam, etc. (Aud.) impetrat a Deo, quæ tollit timorem, etc, usque ad omnino tollenda est secundum, umbram legalium figurarum. Justiția in fide. Justitia scilicet est ens in fide, et sicut ex fide nata est, ita existere non habet nisi in fide.

VERS. 10. Ad cognoscendum. Subdit commendatíonem-fidei, per multa quæ facit. Facit enim et in alia vitaleognoscere Deum perfecte, qui hic ereditor. Et habere resurrectionem, quæ nostra resurs rectio est virtus et efficacia resurrectionis Christiq Ein hac vita habere societatem in patiendo :--nisi enim per fidem, nemo tanta pateretur et configu rationem mortis,id est ut moriamur, sicut ipse, si opús estiloJoy & 919›ib tiuloy sod : monoizismom 21VERS!211 Occurram Deo tribuens quæ mihi tribuit, per hoc venturus ad résitrructionemur Vel, occurram Christo in judicio quod sanctorum' est tantum veniens prius ad resurrectionem veram et gloriosam, quæ non est inter mortuos, sed longe ex mortais qui fieet ommés resurgant in die judicii,

Non quod jam accepérim. Hoc dicit ae se, ne illi quos laudat, ut homines extollantur, sed laborem adderent, ut ipse facit qui tantus est.) » Sequor saul tem, etc. Non passibus corporis, sed mentis affectibus et vitæ moribus, ut possim esse perfectus justitiæ possessore qui recto itinere de die in dielni spirituali renovatione proficiens, jam perfectus sum ejusdem justitiæ viator. Perfectus enim erat viator, sed nondum ipsius itineris perfectione perventor. Si quo modo comprehendam. Hoc dicit quia difficile est. Et ne videatur superfluum tot pati, cum fidem et Balia bona habeat, subdit: Merito pro illa gloria tantum laboro, quia Non dico quod jam acceperim aliquid : quia si quid gloriæ accepi, nihil est ad con parátionem futuræ. Aut si quid accepi, ut de cogni tione Christi, non dico quod in illa perfectus' sim. Et si ita de me, quid de aliis f

с

VERS. 13. Quæ quidem retro. Priora acta non quia mala, sed parva ad meritum, sed ad potiora extensus, ut semper proficiat in meliuste opp gan alas

VERS. 14. Persequor. Eo usque donec veniam ad destinatum bonum. Supernæ vocationis. Id est æternæ vitæ, ad quàm vocat Deus, et ideo digna res est, 'ete.

VERS. 15. Perfecti sumus. Sciendum quod justitia qua justus ex fide vivit vera justitia est, quæ licet non immerito in aliquibus justis pro hujus vitæ capacitate perfecta dicatur, parya tamen est ad illam magnam, quam cepit æqualitas angelorum - :^ quam qui nondum habebat, et propter illam quæ jam inerat, perfectum, et propter istam quæ adhuc deerat imperfectum se esse dicebat. At minor ¿ista) justitia facit meritum, major illa præmium. Ideo qui istam non sèquitur, illam non assequiturs Et si quid aliter sapitis. Id est, si quid melius ad cultum Dei excogitaveritis, etiam hoc donóm Dei esse sciatis, quía hoc revelabit vobis. Sed ne qua inde præsumptio oriretur, subdit:ad quod pervenimus ut idem sapiamus: hoc est non extra regulam disciplinæ sapere, sed quod commune sit et modestum in veritate evangelica. Verumtamen ad. Modo imperfecti sumus, modo aliter sapimus, sed tamen necesse est, ut omD nes idém de illo sapiamus, ad quod1pervenimus lide et scientia, et in eadem permaneamus regula. Id est, opere compleamus.

NERS.-18. Inimicos-erucis. Qui carmis observantias inducunt, crucem superfluain asserunt:996, 1719%. 92 VERS 19.5 Quorum deus venter est. Quasi in esca salus, ut deus sit venter, et gloriantur in1pudendis eircumcicis quod est terrena sapere, et quidquid faciunt, pro ventro faciunt. Vel'escas quæ ventris sunt, faciunt deumoj dum/eas justificare homines dicunt, et gloria eorum in talibus est, unde confundi et erubescere possunt, dum per temporalia se justificari Uìount. Itaqué gloria corum temporalis perdweet eos ad confusionem aterham.

VERS. 20. Nostra conversatio. Id est vivendo et A ut modestus incessus, humilis sermo et hujusmodi. Intelligendo simus similes angelis. Unde etiam, id est, præter commoda quæ jam habemus, etiam Dominum exspectamus.

--

Bonæ famæ. (Aug.) Nobis vita nostra, aliis bona fama necessaria est. Proinde quisquis a flagitiorum criminibus vitam suam custodit, sibi benefacit; quisquis autem famam, etiam in alios misericors est. VERS. 10. Gavisus, etc. Hic commemorat, quod sibi sæpe necessaria miserant, unde alacritatem suam propensiorem factam ostendit quia in quo negligentes facti fuerant, adhibita solertia iterarunt, ut memores facti apostoli sui fructus emitterent in horreo cœlesti condendos. Aliquando, etc. Aliquo tempore, quia non omni potuerunt. Refloruistis. Ministrando mihi necessaria. Quæ ministratio dicitur flos, quia inde fructus vitæ æternæ provenit. Pro me. Quia mihi prodest vestra compassio. Ne autem

VERS. 2. – Evodiam rogo, etc. Omnes moneo, sed specialiter Evodiam et Syntichen : quia hæ mulieres religiosæ prædicatores suscipere solebant. VERS. 3. Nomina. Qui discreti sunt meritis diversas mansiones habebunt in æterna domo. Unde : In domo Patris mei mansiones multæ sunt (Joan. B viderentur aliqua mala causa intermisisse addit: XIV). Libro vitæ. Prædestinatio in qua omnes salvandi prædestinati sunt. Quasi : Nolite, o Philippenses, graviter ferre quod omnes vos in epistola mea sigillatim non nominavi, quia etsi in ea non estis scripti, in libro tamen vitæ continemini.

VERS. 4. Gaudete, etc. Lætatus in fide eorum et operibus, Apostolus ut alacriores sint, optat in hoc studio proficientes gaudere in Domino, et id iterat, ut se in eis vere gaudere ostendat.

VERS. 5. Modestia. Id est rectus modus, ut in Domino sit omne gaudium, et hoc per vos addiscant alii. Vel modestia nota sit omnibus fidelibus et infidelibus, ut imitentur ne possint reprehendere. Dominus prope est, id est paratus dare quidquid opus est in spiritualibus vel temporalibus. De nulla re sitis solliciti et timidi. Sed petitiones de his quæ vultis impetrare.

VERS. 6. Sed in omni oratione. Oratio et obsecratio, communiter pro se vel aliis, de quibuslibet, at petitio de rebus nominatim necessariis fit. Innotescant. Hæc notitia assiduitate fit, et vigilantia orationis. Tunc demum pax custodit corda in Christo. Hoc ideo dicit, quia qui cum Deo habet pacem, non timet mentem adversam. Apud Deum. Vel angelis, qui Deo eas offerunt. Unde: Cum oraretis, orationem vestram obtuli apud Deum. Vel nobis innotescant apud Deum per tolerantiam, non apud homines per jactantiam. VERS. 7.

Et pax Dei, id est Deus qui est pax summa, quæ nec cogitari potest, et ideo extra eum nullo opus est. Exsuperat omnem sensum. Nostrum, non eorum qui semper vident faciem Patris. Vel pax qua ipse Deus pacatus est, superat omnem sensum præter suum, quia nec nos sic possumus nosse, nec ulli angeli. VERS. 8. De cætero, fratres, etc. Hactenus contra persecutores et contra pseudoprædicatores monuit. De cætero autem in conclusione, quæ ad perfectionem sunt exponit. Quæcunque justa. Istud ad proximum. Sancta, in propria vita; et ut minus dicatur, quæcunque sunt amabilia, id est, amari digna,

C

D

modo refloruistis, sed ante eratis occupati et impediti aliquibus adversis.

VERS: 11. Non quasi. Non propter se, sed profectum eorum gaudet.

VERS. 12.

Scio et humiliari. Qui penuria non frangitur, a gratiarum actione non retrahitur. Qui rerum temporalium desiderio non accenditur, scit humiliari, id est inopiam pati. Abundare. Qui accep ́is rebus non extollitur, qui eas ad usum vanæ gloriæ non intorquet, qui solus non possidet quod accepit, sed cum indigentibus misericorditer dividit, scit abundare. Qui acceptis alimentis non ad ingurgitationem ventris, nec plus carni tribuit quam necessitas petit, scit satiari. Qui alimentorum inopiam sine murmuratione tolerat, nec pro necessitate victus agit aliquid, unde anima peccati laqueum incurrat, scit esurire.

VERS. 17. - Non quia quæro, Datum est res ipsa quæ datur, ut munus, cibus, polus et hujusmodi. Fructus autem opera bona, et recta voluntas datoris. Unde Dominus in Evangelio non ait simpliciter: Qui recipit justum vel prophetam, sed addidit: in nomine justi vel prophetæ. Suscipere enim prophetam vel justum, datum est. In nomine justi vel prophetæ hoc facere, fructus est. Eliam pavisse leguntur corvus et vidua. Sed per corvum qui non nomine justi, dato pascebatur, per viduam, fructu, quia sciebat quod hominem Dei pasceret. Sed fructum. Il est bonam et rectam voluntatem bonæ operationi adjunctam. Non enim tam gaudet subventum esse suæ necessitati, quam illorum congratulatur fecunditati.

EPISTOLA AD COLOSSENSES.

VERS. 1.- Paulus. Solito more salutationem præmittit. Qua præmissa de bonis eorum gratias agit, et fidem et dilectionem commendans orat, ut perficiantur in Christo, cujus beneficia et primatum secundum utramque naturam commendat; deinde sui ministerii dignitatem commemorans monet ne per B prophetiam vel legis cæremonias seducti a Christo recedant; tandem omnes simul secundum sexus et ætates et conditiones moraliter instruit, et in fine Archippum commonet sollicitum fore suscepti ministerii. Apostolus, etc. Nota omnibus dignitate recte hic apostolum se nominat, quia et his apostolus erat, quibus per discipulos suos prædicaverat.

VERS. 3. Gratias agimus. Ostendit bona quæ receperunt, dum pro his gratias agit.

VERS. 6. Sicut, etc. Id est, ita pure et vere, sicut per me et alios venit in universum mundum, et adhuc manet in eo, quasi dicat: Non minus vobis factum est, quam in aliis ecclesiis. Cum sit in mundo Evangelium, fructificat ibi per bona opera, et crescit augmento scientiæ, et numero fidelium. Non C per hoc ii plus habent quam vos, sed ita hoc facit Deus, sicut est in vobis, et ideo nil debetis superaddere.

VERS. 7. Pro vobis, etc. Quorum salutem desiderans, cœpit Archippum adjuvare.

VERS. 8. — In Spiritu. Quia pro spiritualibus, non pro carnalibus diligitis.

VERS. 9. Impleamini in omni. Magnum est plene scire quid Deus velit, in omnibus rebus activæ vitæ et contemplativa.

VERS. 10. In scientia. Ut non ignorent fidei suæ speciem, id est rem speratam, unde firmi erunt. VERS. 11. In omni virtute. Vos dico confortati a Deo in omni virtute, castitate scilicet et cæteris. Quod bene potest ille qui est claritas Patris, id est Filius. Vel secundum quod claram cognitionem vobis dedit.

D

Dignos nos fecit. Non in lege, sed in lumine, id est per Deum qui est lumen de lumine, cujus gratia illuminamur. Vel in lumine, id est in clara cognitione, a quo devians cadit in tenebras. Sortis. Voluntas Dei, in humano genere sors est apud quem non est iniquitas, sed omnia facit per justitiam, etsi occultam.

VERS. 13. — Eripuit nos de potestate. Id est de inferno, in quo tenebamur a diabolo tam ex proprio quam ex delicto Adæ. Et transtulit, etc. Quando attollens nos de imo tartari, induxit in cœlum cum unico Filio suo. Jam enim credentes, qui fixa mente devoti sunt, exeuntes de sæculo duce dexteræ Patris angelo inducuntur in cœlum. Regnum Filii. De quo ipse dicit: Regnum meum non est de hoc mundo; non ait : Non est hic, sed, non est hinc, quia peregrinatur quidem in mundo, sed non est de mundo. Regno enim suo dicit, De mundo non estis, sed ego. elegi vos de mundo. Erant de mundo, quando ad mundi principem pertinebant.

VERS. 14. Redemptionem. Destructa potestate diaboli facultas libertatis nobis data est fuso illius sanguine, qui nullum habuit peccatum. Ut quia diabolus illos merito tenebat, quos peccati reos conditione mortis obstrinxit, hos per eum merito dimitteret, quem nullius peccati reum immerito pœna mortis affecit.

VERS. 18. Caput corporis Ecclesiæ. Quia ita se habet ad Ecclesiam, sicut caput ad corpus. Et cum Ecclesia ab Abel cœpit, quomodo caput eorum? Bene, quia est principium Ecclesiæ, id est fundator. Qui est principium. Ecclesix secundum divinitatem, id est fundator Ecclesiæ, quia omnes justos, qui ab Abel usque ad ultimum justum generantur virtute divinitatis et misericordiæ suæ dono illuminavit. Secundum humanitatem etiam potest dici principium Ecclesiæ, quia super fidem humanitatis ejus fundata est. Et bene ipse est caput et principium, et rector, et fundator, quia ipse est primogenitus, etc. Primogenitus, etc. Sicut natus est ante omnia de Deo, ut omnia crearet, sic homo primus resurgit, ut restauret, ut semper sit primus et princeps.