ELENCHUS OPERUM QUÆ IN HOC TOMO XCI CONTINENTUR, PARS SECUNDA. SECTIO I. GENUINA. Hexaemeron, sive libri quatuor in principium Genesis usque ad nativitatem Commentarii in Pentateuchum. De Tabernaculo et Vasis ejus, ac Vestibus Sacerdotum libri tres. Liber de Templo Salomonis. VENERABILIS BEDA. OPERA EXEGETICA. col. 9 189 393 499 715 735 LIBRI QUATUOR IN PRINCIPIUM GENESIS, USQUE AD NATIVITATEM ISAAC ET ELECTIONEM ISMARLIS. Praefatio AD ACCAM EPISCOPUM HAGUSTALDENSEM. Dilectissimo ac reverendissimo antistiti Acca, A Græen fecit esse Latinum; Ambrosius Mediolanenherillimus famulorum Christi Beḍa saluten. De principio libri Genesis, in quo mundi hujus creatio descripta est multi multa dixere, multa posteric ingenii sui monimenta reliquere; sed præcipue, quantum nostra pusillitas ediscere potuit, Basilius Cæsariensis, quem Eustathius interpres de • Qui inter scriptores ecclesiastiens non inferiorem locum tenet Beda Venerabilis presbyter et monachus Benedictinus, inter Anglicanos primarium sibi facile vindicat. Nam si doctrinæ quam tradit soliditatem ac paritatem species, en nullus aliquando sanetius aut verius scripsit? si Codicum multitudinem, nulluş uberius; si multiplicem tractatuum varietatem, nullus tot disciplinarum aut scientiarum genera ita felicius assecutus est: adeo ut hoc uno in homine et egregium grammaticum Græce non minus quam La- B tine peritum, poetam pro tempore non vulgarem, rbelorem, astronomum, arithnielicum, chronographui, cosmographum, historicum, philosopkum, theologum, et super omnia præstantissimum Seripluæ sancta interpretem demirari liceat, ut merito a Willelmo Malmesburiensi libro de Gestis regum Anglorum dicatur : Vir, quem mirari facilius, quam digne prædicare possis, qui in extremo natus orbis angulo, doctrinæ corusco terras omnes persirinxerit. Quæ verba mutualus fuisse videtur ab ipsius Bedæ vitæ scriptore. Verum etsi liberales artes omnes, divinas humanasque scientias apprime calluerit, easque, ut scrihit Piths:rus, exacte didicerit, solide noverit, firmiter tenuerit, explicate docuerit, sibique ¡Ho ævo conferendos perpaucos, superiorem profecto habuerit neminem, præcipuum tamen el pene unicum ejus sludium, in meditandis sacris Scripturis versabatur, ad PATROL. XCI. sis, Augustinus Ilipponensis episcopus; quorum primus libris novem, secundus, vestigia ejus sequens, libris sex, tertius libris duodecim, et rursun allis duobus specialiter adversum Manichæos descriptis, prolixa legentibus doctrinæ salutaris fluenta mana runt, completo in eis promisso Veritatis, quo dice cujus perferlam intelligentiam omnem taborum sunrunt rationem componebat, vigilias, iucubrationesque suas dirigebat. Id sane ic-latur Beda ipse in sua Epitome, ubi hæc habet: Cunctum ex eo lenipus vita in ejusdem monasterii habitatione peragens, oniem meditandis Scripturis operam dedi, atque inter observantias disciplinæ regularis, et quotidianam can · tandi in ecclesia curam, semper aut discere, aut docere, aut scribere dulce habui. Hinc merito ab Acea llagustaldensi episcopo, in lege Domini meditanda dies noclesque duxisse pervigiles, landatur in epistola qua Bedæ Commentariis in Lucæ Evangelium præmitti solet, et a Bonifacio Moguntino episcopo et Giérınanorum avostolo Sagacissimus investigat r Scripturarum appellatur. Nam scribens ad Cuthbertum scu Ubertum abbatem : Interes, inquit, rogamus ut aliqua de opusculis sagacissimi investigatoris Scripturarum Beda monachi, quem nuper in domo Dei, apud vos vice candela Ecclesiæ scientia Scripturarum fulsisse audivimus, conscripta nobis transmistere dignemini ter_alins Rhodon genere Asianus a Taliano Romæ in Scripturis eruditus, in Hezaemeron elejantes tractatus composuit, teste Hieronymo, in lib. de illustribus Ecclesiæ Scriptoribus, cap. 37, qui de Candido idem scribit, cap. 48, de Appione, cap. 49, el de Hippolyto, cap. 61. 1 bat: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina A corum Patrum, nunc ipsis corum, nunc, breviandi de ventre cjus fluent aquæ vivæ (Joan. vu, 38). E quibus Augustinus etiam, in libris Confessionum suarum, in libris quoque quos contra adversarium legis et prophetarum eximie composuit; sed et in aliis sparsim opusculis suis nonnullam ejusdem pri mord als creaturæ memoriam, cum expositione congrua fecit. Verum quia hæc tam copiosa, tam sunt alta, ut vix nisi a locupletioribus tot volumina acquiri, tam profunda, ut vix nisi ab eruditioribus valeant perseruari, placuit vestræ sanctitati id nobis officii injungere, ut de omnibus his, velut de amœnissimis late florentis paradisi campis, que infirmorum viderentur necessitati sufficere decerperemus. Ne segnior in exsequendo que jubere es dignatus causa, meis sermonibus, nunc tacitis eorum vocabulis, nunc commemoratis, prout opportunitas locorum dictabat, ponere studebam, perduxique opus usque dum ejectus Adam de paradiso voluptatis exsilium vitæ temporalis intravit; aliqua etiam de sequentibus sacre historiæ, si Deus voluerit, auxilio vestræ intercessionis comitante, scripturus, dum primo librum sancti Esdræ prophete ac sacerdo1is, in quo Christi et Ecclesie sacramenta sub figura solutæ longæ captivitatis, restaurati templi, reædilicatæ sanctæ civitatis, reductorum in Jerosolyməm vasorum quæ abducta, rescriptæ legis Dei quæ incensa fuerat, castigati ab uxoribus a alienigenis populi, et uno corde alque anima in Dei servitium exstiti; quin potius statim perspectis Patrum volumi- B conversi, ut propheta simul et historicus conscripsit, 'nibus, collegi ex his, ac duobus in libellis distinxi, quæ rudem adhuc possent instituere lectorem, quibus eruditus ad altiorem disceret fortioremque majorum ascendere lectionem. In quo opere sensum per omnia memuratorum aliorumque æque catholi mini. Et in epistola ad Egbertum archiepiscopum. Modo autem inhianter d. siderantes flagitamus a vobis ad gaudium, ut memores nostri, ec modo quo et aute mecum fecistis, aliquam perticulam vel scintillam de candela Eccles e, quam illuxit Spiritus sanctus in regionibus provinciæ vestræ, nobis destinare curetis, id est de traciatibus quos spiritualis presbyter et investigator sanctarum Scripturarum Beda reserando composuit partein qualemcunque dignemini millere. At cum vitam omnem in meditandis exponendis- C que Scripturis Beda consumpserit, stupendum plane v.detur, primam omnium quas in indice operum suorum ipe recensuit lucubrationem in omnibus hactenus Lditionibus desiderari, nec publicam ad nostra usque tempora lucem vidisse, scilicet in principium Genesis, usque ad nativitatem Isaac et ejectionem Ismaelis libros quatuor. Ita enim legendum, non libros tres, ut vulgo in Edi is, suadent antiqui tres manuscripti Bede Codices, unus celeberrimus sancti Ando ni Rothomagensis monasterii ante annos DC exaratus, alter ejusdem circiter ætatis Sagiensis sameti Martini asceterii, tertius Vindocinensis, quibus favet Editio et antiqua versio seu paraphrasis Saxonica Chiffletiena ad alios mss. Codices emendata et adornata; sed et Sigebertus, qui, in libro de Viris illustribus, cap. 68, operum Bedæ catalogum, ab ipsome conscriptum propriis ejus verbis refert. His adde Honorium Augustodunensein presbyterum, qui in libro de Luminavibus Ecclesiæ, sive de Scriptoribus ecclesiasticis de Beda nostro sic scribit : Beda monachus et presbyter Anglicæ provinciæ scripsit infinita, ex quibus sunt hæc in Genesim libros quatuor. Et Trithemius, in libro de Scriptoribus ecclesiastics: Beda, inquit, monachus et presby ́er monasterii sanctorum Petri et Pauli, quod est in Anglia, ordinis sancti Benedicti, vir in divinis Scriptu is studiosissımus, et vaide eruditus..... subjecta opuscula composuit in Genesim, usque ad Isaac, libros quatuor. Suffragantur antiquissimi sex Codices, in quibus Bedæ hoc opus quatuor in libros distributum contibetur: unus Floriacensis monasterii sancti Benediri ab annis circiter nongentis eleganter scriptus, duo alii Corbeienses, quartus Divionensis, sancti Benigui, quorum character annos bene octingentos refert, quintus Clarevallensis annorum circiter DC, et sextus Meteus s sancti Vincentíi ejusdem circiter atatis. Qui quidem Codices fere omnes eo majorem D parumper perscrutatus fuero, et aliqua ex his quæ commemoravi sacramentis apertiora studiosis, Den favente, reddidero. Bene vale semper, amantissime antistes, nostri memor in Domino. merentur fidem, quo ad ipsius Bedæ ætatem propius accedunt. Neque tamen quatuor hosce libros uno eodemque continuo labore conscripsit; sed tria duntaxat Genesis priora capita primo suscepit exponenda, nimirum adusque Adæ ejectionem e paradiso, in subsequentia collaturus operam post Esdræ expositioneni, quam tunc meditabatur, id quod præstitit adjectis tribus libris, quibus ea quae ab expulsione Ade e paradiso usque ad nativitatem Isaac et Ismaelis ejectionem intercipiuntur commentatus est. Et priorem quidem lucubrationem, hortante Acca Hlagustaldensi episcopo, qui illius familiaritate plurium delectabatur, susceptam, duos partitus est in libros, ut constat ex nuncupatoria ad eumdem Accam epistola; qui duo postmodum libri in unicum coaluerunt, cum opus suum perfecit, quemadmodun colligere licet ex vetusto Codice Corbeieasi, in quo præfata distributio seu divisio ita reperitur, ut post expositionem in flexameron sic legatur: Explicit liber primus; deinde post ejectionem Adæ e paradiso itern: Explicit liber primus: quia nimirum postqua additi fuerunt tres posteriores libri, ex prioribus illis duobus unicus et primus confectus est. Porro cum hosce libros ab ennis jam bene multis Editioni parassemus, eos tandem didicimus non ita pridem in Anglia editos esse. Quapropter dubii aliquandiu hæsimus utrum eos iterum typis mandaremus. Verum cum illa Editto vix mare transierit, rarissimisque reperiantur in bibliothecis, nec hactenus quæsita a nobis reperiri potuerit, cunctantibus nobis, et quasi repugnantibus, auctores fuerant amici nostri ut optimos libros non solum el Anglis, sed insuper Gallis aliisque nationibus profuturos nihilominus prelo committeremus, maxime com collatis invicem summa cum diligentia ac labore pluribus Codicibus manuscriptis, appositisque in inferiori margine variantibus lectionibus, cum nonnullis etiam notis hic eos proferamus, ac libri primi partem priorem, que unica hatenus prodierat in Jucem, infinitis propemodum mendis expurgaverimus; demumque cum Bedæ genium et reverentiam erga sanctos Patres ubique spirent libri isti, et voram verba, tacitis plerumque nominibus, non semel proferant, Patrum citationes ac libros unde desumplæ sunt pro modulo nostro adnotare curaverimus. ■ Editi, cum uno Ms. Corb., alienis. INCIPIT LÍBER PRIMUS. In principio creavit Deus cœlum et terram. Creatio- A superius illud cœlum, quod mortalium omnium est nem mundi insinuans Scriptura divina, apte primo statim verbo æternitatem atque omnipotentiam Dei creatoris ostendit. Quem enim in principio temporum mundum creasse perhibet, ipsum profecto ante tempora æternaliter exstitiss" designat. Et quem ipso conditionis initio cœlum et terram creasse narrat, in tanta celeritate operationis omnipotentem esse declarat cui voluisse fecis e est. Namı humana fragilitas cum aliquid operatur; verbi gratia, cum domum ædificamus, in principio operis materiam præparamus, et post hoc principium fodimus in altum, deinde immittimus lapides in fundamentum, deinde parietes augescentibus lapidum ordinibus apponimus, sicque paulatim ad perfectionem operis propositi proficiendo pervenimus. Deus autem cujus B o onipotens manus est ad explendum opus suum, now eguit mora temporum, quia scriptum est : Omnia quæcunque voluit fecit (Psal. cxın, 3). Unde beneplacitum est, quia in principio creavit Deus cœlum et terram, ut aperte detur intelligi quod utrumque simu! a Deo factum est, quamvis utrumque simul ab homine dici non possit. Denique dicit propheta: Initio terram tu fundasti, Domine (Psal. ci, 26). Hic autem Dominus, in principio cœlum et terram creasse narratur; unde liquido colligitur quia factura est utriusque clementi pariter expleta, et hoc tanta velocitate divinæ virtutis, ut ecdum ¡rimom mundi nascentis momentum esset transcensuin. Potest autem non improbab:liter intelligi in principio fecisse Deum cœlum et terram in Unigenito Filio suo, qui interrogantibus se Judæis, quid eum credere deberent, respondit: Principium © quod et loquor vobis (Joan. vu11, 25). Quia in ipso, ut ait Apostolus (Colos. 1, 16), conditu sunt omnia in cœlis et in terra. Sed diligenter intuendum, ut ila quisque sensibus allegoricis studium impendat, quatenus apertam bistoriæ fidem allegoriando nou derelinquat. Quod autem vel quale sit cœlum, quod in priucipio cum terra factum est, sequentibus verbis insinuatur cum dicitur. Terra aulem erat inanis et vacua, el tenebræ super faciem abyssi. Ut quid enim hæc de terra, prætermisso cœlo, intulit, nisi quia nihil tale de cœlo intelligi voluit? Ipsum est enim cœlum superius, quod ab omni hujus mundi volubili statu secretum divinæ gloria præscientiæ manet semper quietum. Namn de nostro cœlo, in quo sunt posita luminaria, huic sæculo necessaria, in sequentibus scriptura, vel quomodo, vel quando sit factum declarat. Non ergo C inaccessibile conspectibus, inane creatum est et vacuum in terra, quæ nihil in prima su creatione virentium germinum vel viventium produxit animantiunt, quia nimirum suis incolis mox cre tum, hoc est beatissimis angelorum agminibus impletum est; quos in principio cum cœlo et terra conditos esse, ac mox conditionem suam simul et totius creaturæ primordialis ad laudem creatoris retulisse, tes atur ipse Conditor, qui loquens ad sanctum fa mulum suum Jub dicit : Ubi eras quando pouebam fundamenta terræ (Job xxxvi, 4)? Et paulo post : Cum me laudarent simul astra matutina, et jubilarent omnes filii Dei (Ibid., 7); astra videlicet matutina eosdem angelos, quos et filios Dei nuncupans, ad distinctionem nimirum hominum sanctorum, qui postmodum creandi, ac velut astra vespertina post confessionein divinæ laudationis per mortem erant carnis occasuri; e quibus videheet astris matutinis, unni ob despectum sociæ Dei laudationis audire meruit : Quomodo eccidisti de cœlo, Lucifer, qui mawe orieba: is? Corruisti in terram qui vulnerabas gentes, qui dicebas in corde tuo: In cœlum ascendam, super sideru Dei exaltabo solium meum (Isa. xiv. 12). In cujus expositione sententie sanctus flie. ronymus meminit e iam superioris cœli, ita seribens: Vel antequam de cœlo corrueret, ista dicebat; ve, pos quam de cœlo corruit : si adhuc in cœlo positus, quomodo dicit: Ascendam in cœlum? sed quia le. gimus, Cœlum cœli Domino, cum esset in cœlo, is! est, firmamento, in cœlum, ubi solium Domini est, enpiebat ascendere, non humilitate, sed superbia. Sin autem postquam de cœlo corruit ista loquitur, verba arrogantiæ debemus intelligere, qui nec præcipitatus quiescat, sed adhuc sibid grandia repromittat, non ut inter astra, sed super astra Dei sit (lib. vi, in Isaiamı).» Merito itaque cœlum cœli non inane vel vacuum esse factum tnenioratur, sed nec tenebris in eo vel abysso locus remanere ullus perhibetur, quod Dominus Deus illuminat, et cujus lucerna est Agnus. Et merito inanis erat ac vacua terra, cum adhuc tota abysso, id est, immensa profunditate legebatur aquarum. Merito tenebræ super faciem erant abyssi, cum necdum lux, quæ has fugaret creata est. Non autem D audiendi sunt qui, reprehendentes Deum, dicunt tenebras eum antequam lucem creasse, quia non Deus tenebras in aqua vel aere fecit ullas, sed ordine distincto providentiæ suæ, prius aquae cum cœlo creavit ac terra, et has postmodum cum voluit ipso, Aug., in lib. imperfecto de Genesi ad litteram. Ita etiam legit antiquus Codex ms. Evangeliorum majoris monasterii ante annos DCCC exaratus. Editi cum minori Corbeiensi Ms., qui et loauor. 4 d. gaudia. 2 lucis graua venustavit, quod eum usque modo et in A quando in locum eas secerneret unum, ut appare aqua ipsa et in acre per quotidianum solis accessum ret arida, quando et quomodo creaturas cæteras pro suo netu disponeret, in similitudinem videlicet fabri, cujus voluntas his quæ fabricandæ sunt rebus solet superferri. Quod ipsum quoque ad distinctionem superioris cœli pertinet, in quo inox perfecte omnia dispo-ita Spiritus sancti præsentia illustrabat: llæc autem, ut in inferioribus hoc est, hujus mundi crealuris bene primordia conditionis ex tempore ad Nam et ideo perfectum deducere intendebat. Moyses superioris mundi tamn breviter fecit mentionem quia de mundo hoc in quo homo factus est, ad instructionem generis humani sermonem facere instituerat, sufficere credens, si omnem creaturæ spiritalis et invisibilis statum atque ornatum, uno ac discessum facere videmus. Neque enim aquas nisi a Deo factas credere fas est, quod etsi hic Scriptura palam non dicit, palam tamen significat, cum has a Deo illustratas atque ad jussum ejus ordinatas insinuat, sed et psalmus dieit aperte : Et aquæ quæ super cælos sunt, laudent nomen Domini, quia ipse dixit, et facta sunt (Psal. CXLVIII, 4). Ubi notandum quod cum cœlo in principio duo mundi hujus elementa, aqua videlicet et terra, nominatim facla memorantur, quibus tamen duo reliqua fuisse constat indita, ignem videlicet in ferro et lapidibus, quæ terræ viscere jam tunc condita latebant, aerem vero in ipsa terra, cui esse permistus ex eo cognoscitur, quod cum fuerit humectata, et temperiem solis ac- B cœli nomine, quod in principio factum dixit, comvisibilem et corruprehenderet; corporalem vero, plibilem creaturam latius ex ordine describeret; id est tacitis eis quæ altiora quæsitu et fortiora scrufati sunt homines, illa potius quæ essent a Deo præcepta sive promissa hominibus cogitanda proponeret. Unde etiam consuite de casu prævaricatoris angeli et sociorum ejus penitus reticuit, quia hoc nimirum ad statum invisibilis illius ac spiritualis creatur:e pertinebat, cujus superioris et invisibilis creaturæ sanctus Basilius in libro Hexameron secundo ita meminit : «Arbitramur enim quia si fuit quidpiam ante institutionem sensibilis hujus et corruptibilis mundi, profecto in tuce fuit. Neque enim dignitas angelorum, nec omnium cœlestium militiæ, vel si quid est, nominatum aut incompeliabile aut aliqua rationabilis virtus, vel ministrator spiritus, degere posset in tenebris, sed in luce et lætitia decentem sibi habitum possidebat. Bene autem cum in principio Deum, id est, in Filio Patrem fecisse cœlum et ter ram prædiceret, etiam sancti Spiritus intulit mentionem addendo: Et Spiritus Dei superferebatur super aquas, ut videlicet totius simul Trinitatis in crea. tione mundi virtutem cooperatam esse signaret. ceperit, mox vapores exhalat largissimos. Ignem quoque ardentem terræ interioribus insitum calidi aquarum fontes " produnt, quæ cum percepta quædam metalla in profundo aquarum transcurruut, DON solum calid.r, sed et ferventes insuper faciem telluris emanant. Non enim hæc, ut quidem disputant, informiter invicem mista, sed terra ipsis quibns et nunc est finibus undique versum circumscripta talis tunc erat lota, qualis adhuc sub imob maris profundo ex parte remanet. Aquæ autem universam ejus superficiem in tantam legebant altitudinem, ut ad e illa usque loca pertingerent, ubi nunc usque super firmamentum cœli ex parte residentes, nonien Dei creatoris, cum cœlis cœlorum laudare non desi C Lunt. Ad hanc tantum informis est illa materies, de Et spiritus Dei superferebatur super aquas. Non de est opinandum pueriliter quod Spiritus creator, quo scriptum est, quia Spiritus Domini replevit orbem terrarum (Sap. 1, 7), pʊsitione loci, his quæ erant creanda superferretur; sed intelligendum potius quia virtute divina præcellebat creaturis, habens in propria potestate quaude aquarum illustraret abyssum, * Editi, prodeunt, minus bene. Et dixit Deus: Fiat lux, et facta est lux. Congruit operibus Dei, ut mundi ornatum a luce incipiat: qui cum ipse sit lux vera, lucemque habitet inaccessibilem, cujus beatissima visione mox creati in cœlis cœlorum angeli jam perfrui cœperant, apte huic quoque sa culo ornando primam materialis gratiam lucis donavit, ut esset unde cæleia que crearel apparerent. Quod autem dixisse Deus, sive ut lux fieret, sive ut alia quæque, perhibetur, non nosti o more per sonum vecis corporeum & credendus est, sed altius intelligendum dixisse Deum ut fieret crea. tura, quia per Verbum suum omnia, id est, per unigenitum Filium fecit : de quo manifestius evangelista Joannes: In principio, inquit, erat Verbum el Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum, omnia per ipsum facta sunt (Jan. 1, 1). Quod ergo ait Joannes, onnia d Editi addunt fecisse, quod deest in Mss. nec requiritur. |