924 CAPUT CXXXIV. Mores alii boni, et mali alii sunt. Horum autem morum alii boni, alii vero sunt mali. Boni igitur virtutes, mali autem vitia di Deo separata et in inferno cum diabolo fuerit torta. A Non enim tunc mores dicuntur, cum cito adveDehinc vero scientiam superimponit pietati niunt citoque recedunt, sed cum in anima stabiles cum mens, quæ sic timet sibique compatitur, quo existunt. valeat modo salvari scrutatur, eique Spiritus sanctus hujus rei cognitionem largitur. Exinde autem fortitudinem superimponit scientiæ, cum mens pavida, sibique compatiens, jamque quid agere debeat sciens, fit fortis Spiritus sancti dono ad operandum quæ didicit quibusque salvari se posse confidit. Post hæc vero consilium fortitudini superædificat, cum mens jam fortis ad operandum, quæ pie timendo scit esse facienda, suo experimento didicit Spiritus sancti gratia quid de his omnibus aliis consulere debeat. 928 CAPUT CXXXII. 926 De donis Spiritus sancti quinque ad activam, duo 932 dendo. Hoc igitur ædificio ita composito, Spiritus sanctus in eo residet, totamque familiam domus interioris, id est omnes animæ sensus, regit et ad 93 obsequium disponit. CAPUT CXXXIII. De qualitatibus animæ el moribus. Hinc animæ qualitates, quæ prius erant instabiles, jam in bonos redigit mores. Mores quippe qualitates sunt animæ in habitum jam redactæ. 924 B C D cuntur. CAPUT CXXXV. De virtute et vitio. Virtutes autem bona exterius opera, vitia vero pariunt mala. Non tamen quoties agitur opus virtutis vel vitii, virtus ipsa vel vitium proprie dicitur haberi. Tunc enim tantum proprie habentur, cum ex consuetudine possidentur, unde et homines justi vel vitiosi dicuntur. Cum autem perfecte habentur, licet ipsa omnino sint dissimilia, haud tamen dissimilia semper habent 95 opera. CAPUT CXXXVI. De sapientia et stultitia, quandoque in eodem convenientibus. 937 Quædam enim ex ipsis, ut sapientia perfecta atque stultitia", eadem faciunt plerumque fieri opera. Sicut enim perfecte sapiens dimittere non vult quin agat quod sibi bonum videtur, sic et ille qui perfecte stultus est. Verum hoc ideo ille facit, quia scit bonum non esse ut illud dimittat; stultus vero, quia sic putat. Est autem alius medius nec ita sapiens quin metuat falli, nec ita stultus ut in malo quod cœperit perseverare velit. Hic ergo quod sibi bonum videtur, persæpe dimittit, quia magis quam sibi alterius credit consilio. CAPUT CXXXVII. De odio et amore peccati. 939 Item perfectum peccati odium "", perfectusque amor ejusdem, idem plerumque opus exhibet exterius. Sicut enim qui perfecte odit in se peccatum, non curat quis illud cognoverit, sic et quidem dilectum in se perfecte diligit. Verum hoc ille facit ut sibi Deus indulgeat, iste vero pro sua hoc facit impudentia. Alius vero medius est qui nec ita peccatum odit ui hoc omnes velit scire, nec rursus sic amat ut et omnes velit nescire. Hic igitur et pluribus illud abscondit, et uni tamen per confessionem patefacit. CAPUT CXXXVIII. Rursus perfecta humilitas perfectaque superbia opera quædam habent similia. Sicut enim perfecte Superimponit pietati mss. superimponit menti. Ipsa tamen ms. A. 1 ipse tamen. quinque mss. primis quinque. 997 De ipsis suis exemplis aliis ms. A. 1 de ipsis exemplo sui aliis ms. Corb. 307 de sui exemplo aliis. 929 Accendit, eandemque mss. accendit eandem Edit. Col. accedit, eandemque. 929 Nullam tamen ab eo mss. A. 1 Vict. 13 Corb. 307. nullam ab eo. 930 Menti aspiret ; ad mss. A. 1 Corb. 307 menti aspirat; ad. 931 Ut quod videlicet mss. A. 1 Vict. 13 cum quod videlicet ms. Corb. 307 cumque videlicet. Sit sibi mss. A. 1 Corb. 307 fit sibi. 93 Unde notandum quod ms. A. 1 verum sciendum quia. 934 Sensus regit et ad ms. A. 1 sensus ad. 995 Dissimila semper habent ms. A. 1 dissimilia habent. Aut stultitia mss. A. 1 Vict. 13 et Edit. Col. atque stultitia. perfecte mss. A. 1 Vict. 13 Corb. 307 et Edit. Col. sicut enim perfecte. 9 Hic ergo quod sibi Edit. Col. hoc ergo sibi. 939 Peccatum odium mss. et Edit. Col. peccati odium. PATROL. CLIX. 936 932 997 Sicut 22 humilis cum peccat, vult ut ejus prælatus suam A taciturnitas, corporis continentia, verecundia. Ta 940 districte puniat culpam, sic et valde superbus. Verum hoc ille vult pro ejusdem culpæ remissione iste vero vult pati pro indignatione. Dedignatur namque ut prælatus ipsius sui misertus vel ad modicum sibi parcat, imo magis ut suam immoderate puniat culpam desiderat . Est autem alius medius qui nec omnino districte puniri, nec suam sibi culpam vult ex toto donari. Hic itaque cum aliquando peccat, partim puniri partimque dimitti suam sibi culpam desiderat. Hic namque illud habet verecundiæ genus quæ partim coram Deo, partim que est coram hominibus. 941 CAPUT CXXXIX. 942 B CAPUT CXLI. Similitudo inter diversa alimenta et præcepta. Sicut enim alimentis diversis ad perfectam corporis ætatem, sic præceptis dissimilibus ad spiritualem perducitur vitam. Ut enim educatur 948 prius simplici lacte matris, de hinc aliquo alio, deinde farinæ commisto, postea micis panis, postmodum etiam crustis donec quolibet solido cibo valeat uti. Sic ei primum 949 jubetur in Deum credere, dehinc eum diligere, deinde timere, postea bene operari, postmodum etiam adversa pati ,quousque sibi præceptum quodlibet secure possit injungi. CAPUT CXLII. 960 Exemplum novi vasis semel imbuti. Quia spirituali doctrina semel ad plenum imbutus, novo vasi similis esse videtur. Ut enim vas De tribus verecundiæ generibus. Tria etenim sunt verecundiæ genera, quæ et ipsa operantur exterius diversa. Alia namque es coram Deo tantum, alia vero tantum coram hominibus, alia autem partim coram Deo et partim coram hominibus. Verecundia namque coram Deo tantum est, cum quia tales sumus quales non esse decet erubescimus. nostraque peccata, si non aliis obessent, coram hominibus fateremur. Verecundia vero coram hominibus tantum est, cum quia agnoscimus quales non esse debemus, erubescimus et verecundamur 943, nostraque delicta etiam uni detegere per confessionem erubescimus. Verecundia autem partim coram Deo, partim que coram hominibus est, ut cum nec ita de nostris peccatis coram Deo erubescimus, ut ea etiam coram hominibus fateri velimus; nec ita rursus coram hominibus, ut ea vel uni per confessionem detegere C novum potu bono semel affectum, vix ejus saporem erubescamus. Quæ itaque verecundia est tantum coram hominibus est bona; quæ vero partim coram Deo est, partim coram hominibus, est melior; quæ autem coram Deo tantum est, optima est. Hæc enim postrema, ut dictum est, si non obesset aliis, suam homines confiteri culpam coram omnibus faceret. Media vero, nec ita est perfecta ut coram omnibus velit, nec ita est perfecta ut salutem 944 coram uno per confessionem suam erubescat culpam fateri. Prima autem etiam coram uno erubescit culpam fateri, bona tamen est et ipsa, quia licet sub rubore, culpam tamen confitetur vel uni quandoque. CAPUT CXL. amittit, etiamsi alio postmodum repleatur diversi saporis, sic juvenile cor spirituali doctrina semel imbutum vix ejus dulcedinem perdit, etiam cum sæculari occupatur postea negotio, ratione officii cui 91 intendit. Si autem tacendo sapientium verba contemnit audire, nec ad ullam ascendet scientiam spiritualis vitæ. CAPUT CXLIII. 952 Utque qui proprio caret cultro, merito esurit, si alieno incidere nolit, et iste propria carens scientia jure spirituali fame deperit, cum aliena Inolit tacendo scientia uti. Tacendo igitur sapientium verbis attendat, ut ad scientiam spiritualis vitæ doctrina eorum pertingat. Continendo autem corporis membra, ut supra dictum est, in melius proficit, quia mentem hoc modo staVARIE LECTIONES. De tribus quæ notantur in juvene 94. In juvene quoque tria notantur 946, quibus ad probitatem venturus prænoscitur. Hæc autem sunt: 941 948 948 D Desiderat. mss. addunt: Hic namque illud habet verecundiæ genus, quæ partim coram Deo, partimque est coram hominibus. Quæ et ipsam mss. quæ et ipsa. 942 Verecundia namque etc. ms. A. 1. omittit usque ad finem capitis. Qualem esse debemus, verecundamur mss. Vict. 13 Corb. 307 quales non esse debemus erubescimus et verecundamur. "Perfecta, ut saltem mss. et Edit. Colon. perfecta ut coram omnibus velit; nec ita est imperfecta, ut saltem. De tribus generibus quæ ms. Vict. 13 et Edit. Col. de tribus quæ. $46 Tria genera notantur mss. A. 1 Vict. 13 et Edit. Col. tria notantur. * Quid vetitum agat mss. Quid vetitum agitms. A. 1 quid illicitum agit. 948 Ut enim educatur etc. ms. A. 1. Hæcet alia omnium quæ sequuntur de Similitudinibus omittit : et præadductis subjungit similitudinem militis spiritualis et militis, temporalis et de Cellario Domini: quæ non exstant huc usque in Editis. "Sic enim primum Vict. 13 et Corb. 307 sic ei primum. 950 Diversa pati mss. Vict. 13 et Corb. 30 adversa pati. 951 Postea negotio, ratione officii, cui mss. Vict. 13 et Corb. 307 omittunt, negotio, ratione officii. 95 "Alieno scindere mss. Vict. 13 Corb. 307 et Edit. Col. alieno incidere. biliorem et placidam reddit. Mens vero stabilis A loquendo viliorem efficit. Unde necesse est ut ab et placida exterius verba reddit et ipsa. CAPUT CXLIV. Exemplum de aqua quieta et solis radiis. Ut enim aqua quieta, cum ex una parte solis suscipit radium, ex altera quietum et ipsum aliquo in pariete reddit, sic mens pacata suscipiens aure cujuspiam verbum, ore remittit et ipsum pacatum. Ut vero aqua commota, radium commotum, sic et mens turbata verbum reddit turbatum, sed et omnem exterius actum. Ut ergo ad quietem mentis, et oris, et operis sibi proficiat juvenis, quæque membra decenter contineat. Erubescendo autem, sicut et dictum est, in melius proficit, quia verecundia pœnitentiam parit, cujus alia quidem sicca alia vero humida est. 958 B C D semet invicem consumantur, pœnis videlicet gehennalibus detrusi miserrime puniantur. Sic igitur is qui alterum detrahendo comedit, consumitur ab eo quem morsibus detractionis consumere gestit. Nam cum ejus vitam per detractionem dilacerat 955, ipsum ante justum judicem Deum condemnat. Sicque plerumque contingit ut is qui alteri derogat, nisi resipiscat, coram Deo in damnationem cadat; quamvis ille cui detrahitur, nihil læsionis ex ipsa detractione sentiat. Quid autem detractio operetur, vel quid sit inquiramus, et inquirendo, quod Dominus dederit, breviter dicamus, non ideo quod nesciatur, sed idcirco ut quod scitur melius teneatur. CAPUT CXLIX. CAPUT CL. Detractionis descriptio. 957 Detractio itaque est quotiescunque quis aliquid ea intentione de aliquo dicit unde ipse vel minus amari sive minus appretiari possit. Detractio vero malis duritiam, poenitentibus refrigerationem 96, tentatis 961 exemplum peccandi, quasi fomenta malitiæ præstat. Naturale siquidem est ut, sicut id quod a nullis fieri audio, facere formido, sic illud quod a pluribus vel etiam a paucis fieri percipio, facilius præsumo: et quo plures eamdem rem fecisse cognovero, eo minus eam facere dubito. Bonus quoque, si nec poenitens de aliquo criminali fuerit, nec tentationem aliquam inde habuerit et alium illa vel illa criminalia perpetrasse per detractionem audierit, nisi sibi vigilanti oculo providerit, materiam superbiendi accipit. Proprium namque est superbiæ singularitate semper gaudere. Quapropter summopere cavendum est peccatum detractionis, quia fomes est tantæ perditionis. CAPUT CLI. Commendatio charitatis. Tollit enim charitatem, sine qua impossibile est quempiam Deo placere (Hebr. x1. 6). Qui enim non diligit manet in morte (I Joan. 11, 14). Plus namque peccat qui amorem proximi a corde alterius minuit, quam qui victum ab ore pauperis rapit. VARIE LECTIONES. Proficiat mss. Vict. 13 Corb. 306 et Edit. Col. sibi prosit. Quem magni ms. Corb. 306 si quem magni Edit. Col. quam magni. Lacerat mss. Vict. 13 Corb 307 et Edit. Col. dilacerat. Taliter etiam est mens ms. Vict. 13 taliter etiam mens ms. Corb. 307 taliter et mens. 957 Citius surgit mss. Vict. 13 Corb. 307 et Edit. Col. ocius surgit. 95Sit mens a ms. Vict. et Edit. Col. sic mens a ms. Carb. 307 si mens a. 59Corporis desidia Edit. Col. torporis desidia. Refrigerium mss. Vict. 13 Corb. 307 et Edit. Col. refrigerationem. Tentaris ms. Corb. 307 tentaturus. "Vigilantiæ oculo præviderit mss. Vict. 13 Corb. 307 et Edit. Col. vigilanti oculo providerit. 9601 Nam sicut anima pretiosior est quam corpus, sic A gravius est animæ victum auferre quam corporis. Victus vero animæ est amor Dei et proximi; Qui enim diligit proximum, legem implevit (Rom. XIII, 8). Qui igitur dilectionem, qua debet anima sustentari, tollit, quantum in se est, animam occidit. Propterea cavendum est ne quisquam aliquid sinistrum de aliquo loqui præsumat, nisi propter emendationem ejus hoc faciat. Nam prælato aut illi quem puto posse consulere peccanti et vitiorum vulnera mederi, debeo alterius malefacta propter emendationem detegere, quæ per meipsum nequeo emendare. Et ne alius corrumpatur ipsius offensione, compendiose etiam possum eum monere, ne tali jungatur singulari aliqua familiaritate; aliter vero, nullo modo de aliquo quidquam adversi loqui debeo. CAPUT CLII. Quid noceat detractio et quid prosit bonum Cæterum sicut 963 nocet multis de quolibet malum dicere, sic pluribus solet prodesse de aliis bona audire. Nam cum bona de aliquo referuntur, hi qui boni sunt ejus facta æmulantur; eoque propensius in sua bonitate perseverare nituntur, quo alii ejusdem bonitatis sectatores laudantur. Si autem pœnitentes fuerint, tanto studiosius suam pœnitentiam, ut boni efficiantur, peragunt, quanto gloriosiores bonos esse malis sedula relatione percipiunt. Porro si mali fuerint, erubescunt, cum de aliis bona referri audiant, a quibus semetipsos vacuos esse considerant; tantoque facilius ad pœnitentiam revocantur, quanto plures, et forte debiliores se bona operari eis referuntur. Sit igitur omni Christiano in sedula consuetudine semper bona de aliis æstimare, bona loqui, nihil mali credere nihilque proferre. CAPUT CLIII. De scientia, voluntate et usu. Cum in omnibus 965 actionibus nostris summopere quærendum sit ut boni simus, alioquin beati 966 esse non poterimus, quærendum etiam est quibus potius untendum sit ut boni efficiamur. Tria itaque mihi esse videntur quæ necessaria sunt volenti effici bonus, scilicet scientia, voluntas et usus. Nam nisi quis habeat scientiam bonum faciendi, nequaquam bonum, unde salutem consequatur, operari poterit. Et si habet scientiam, sed voluntatem operandi non habuerit, bonus nullo modo erit Quod si boni agnitionem et voluntatem operandi obtinuerit, nec tamen ejus usum opere compleverit, cum possit, bonus nequaquam erit. 965 967 B C D 971 Sunt autem quidam sanctarum Scripturarum ignari, et dum aliquid de eis quod possent ad ædificationem sui retinere, audiunt, contemnendo dicunt 969 Ad quid istud tantillum tenebo? Non ex re tam parva sapiens ero; cur ergo mihi laborem imponam?» Dicunt : « Jam quiescam, vivam ut potero, quia frusta sapientiæ amplius studebo; non enim omnes peribunt qui sapientes non sunt. » Hæc et his similia piger et insipiens sibimet proponit nec percipit quia antiquus hostis ad interitum ejus talia *7* sibi suggerit, quatenus in omni vita sua nulli intendat utilitati, sed in negligentia et torpore semper vivat et pereat. Amplius quoque : « Satis, inquit, sunt sapientes in mundo, satis scriptores, satis qui habent peritiam artium, non est opus ut ego me dicendo fatigem. Præterea pueritiam jam exui, jam senectuti appropinquo, nec jam possem 972 ad magnum scientiæ fructum venire, si modo inciperem laborare. » Sic secum piger tractat, et in sui torporis desidia perseverat. Simili etiam modo nonnunquam peccator irretitur ne ad bonæ operationis exercitium aliquando exsurgat. Solet enim contingere ut is qui luxuriæ inquinamento fœdatur, interdum semetipsum cognoscat, et facti sui poeniteat; sed cum iterum tentatio advenerit, et locus peccandi affuerit, dicit: « Quare istam voluptatem perderem ? Satis etiam hanc admittere potero, sicut et multas alias feci; et in futuro cum satiatus fuero, omnia in simul confitebor, et sic bonus efficiar. Satiabor igitur, donec Deo de omnibus 973 satisfaciam; et tunc tantum jejunabo, tunc tot afflictionibus, tot verberibus corpus meum castigabo, tantum eleemosynis et parcimoniæ studebo, ut in me nihil remaneat dignum supplicio. Cum enim adhuc illa et illa in me restant sine confessione,cur me ab hac sola compescerem dele 974 VARIE LECTIONES. 964 966 983 Cæterum vero sicut mss. Vict. Corb. 307 cæterum sicut. Quanto gloriosiores ms. Vict. quanto gratiosiores. A. Cum omnibus mss. Vict. Corb. et Edit. Col, cum in omnibus. Quærendum est ms. Vict. quærendum etiam. 967Nullo modo est mss. Vict. Corb. nullo modo erit. 98 Non cognoverit mss. Vict. Corb. et Edit. Col. non cognovit. 69 Contemnendo etiam dicunt mss. Vict. Corb. et Edit. Col. contemnendo dicunt. 70 Eis talia mss. Vict. Corb. et Edit. Col. ejus talia. Amplius quoque dicunt satis mss. et Edit. Col. amplius quoque, satis. 972Nec jam possum mss. Vict. Corb. et Edit. Col. nec jam 97Donec Deo de omnibus ms. Vict. donec de omnibus. ""Et parsimoniis mss. Vict. et Corb. possem. parsimoniæ. 974 971 legit, aut legentem sive loquentem audit, ad hoc ut eorum quæ leguntur sive referuntur scientiam habeat, intendit. CAPUT CLIX. clatione?» Talia nonnulli interdum sibimet ipsis pra- A sermocinatione, scientia acquiritur. Quia cum quis ve consulunt ; nec miseri attendunt quanta erroris caligine interius obtenebrentur. Nam quanto sunt peccatis obligati majoribus, ac bonitate pauperiores, tanto deberent esse ad omne delectamentum diabolicæ suggestionis excutiendum ardentiores. Sicut enim virtus virtuti accumulata prodest, sic vitium appositum vitio obest. Quisquis ergo hodie quidquam boni operari potest, nullatenus hoc procrastinare debet. Unde Salomon: Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia est apud inferos (Eccle. ix, 10). 975 CAPUT CLVI. re; et tunc justa sive recta dicitur, quando id quod Deus vult eam velle debere, amplectitur. CAPUT CLX. De experimento et ratione. Experimento vero acquiritur scientia, cum rei quam aliquis probavit, certam habet notitiam. Ex ratione 980 quoque percipitur, cum per naturalem mentis discretionem in illis quæ facienda sive omittenda sunt, quis solidatur. Scientia igitur his tribus rebus acquiritur. Sed quia inflat, nisi eam charitas ædificet, nihil prorsus proficit absque voluntate bonitatis. Voluntas itaque bona est, quæ Dei volunSimilitudo inter pauperes, stultos et negligentes. tati subjecta est; quæ tunc voluntati Dei subjecta Verum hujusmodi homines ita in peccando negli- B est, quando id vult quod Deus vult eam velle debegentes imitantur etiam pauperes insipientes. Siquidem pauper insipiens, cum obolum acquirit, aut aliud quid parvi munusculi, dicit : « Ad quid illud tantillum servarem ? Non propter hoc dives ero. Expendam itaque hoc in pomis, aut nucibus, aut qualibet alia re mihi delectabili. Non enim istud custodiendo sollicitus volo haberi. » Sic stolidus, dum parvipendit modica, nunquam proficit ad majora. Sapiens autem pauper parva quæ nanciscitur, custodit, et quo minus se habere considerat, eo magis nacta retinere desiderat, quatenus ex parvulorum congerie ad majora queat quandoque pertingere ". Sic nimirum is qui se pauperem scientiæ ac bonitatis sentit debet facere, si ad aliquem affectum scientiæ ac bonitatis velit pervenire. Nam sicut plura grana massam, et guttæ flumen, et multi nummi divitem faciunt; sic multæ scientiarum sententiæ sapientem, et plures bonitatis actiones, bonum quemlibet efficiunt. 977 CAPUT CLVII. 978 976 De scientia et tribus partibus ejus. Cum igitur scientia sit necessaria ut bonus quis efficiatur, et manifestum sit nullum eam posse comprehendere, qui minimas ejus partes negligit colligere (nisi forte quis subito illuminetur, sicut apostoli et prophetæ), quærendum et quomodo per gratiam Dei illam valeamus acquirere? Tribus itaque causis videtur mihi illam posse adipisci, doctrina scilicet, experimento et ratione. 979 CAPUT CLVIII. De doctrina. Per doctrinam quippe, quæ capitur lectione et 982 Quod non semper debemus velle quod Deus vult. Non enim semper velle debemus quod Deus vult, sed quod Deus 981 vult nos velle debere. Voluit enim Deus beatum Martinum ab hac vita tollere; sed si ejus discipuli hoc tunc voluissent, crudeles utique exstitissent. At noluerunt quod Deus voluit, sed voluerunt quod Deus voluit eos velle debere, et vitam justitiæ tenuere. Qui ergo cum scientia voluntatem bene operandi portat, maxima ex parte bonitati appropinquat. Unde sciendum est quia quicunque bonam voluntatem habere desiderat, necesse est ut a vanitate sese alienare studeat. Nam sicut una operatio aliam a se diversam operationem excludit, sic cogitatio cogitationem expellit, et voluntas nihilominus voluntatem repellit. Cum enim manu scribo, non agrum semino; deinde etiam cum seminavero, scriptionem excludo. Sic utique cum et ipse 993 inane quid cogito, non interim utilitatem penso; et cum postea utile quid pensavero, inanitatem expello". His igitur quæ diximus de scientia et voluntate transcursis, videamus etiam quam sit necessarius usus bonæ operationis. CAPUT CLXI. De usu. Quippe sicut corpus humanum sine frequenti ciboDrum usu nequit subsistere, sic anima absque virtutum frequentatione non potest vivere. Qui ergo ad affectum bonitatis veneri desiderat, necesse est VARIE LECTIONES. 981 977 980 975 Boni operis operari mss. Vict. Corb. et Edit. Col. boni operari. 97 Quærat quandoque pertingere ms. Vict. queat pertingere ms. Corb. queat quandoque pertingere. Multæ scientiarum sententiæ ms. Vict. multæ sententiarum scientiæ ms. Corb. multæ scientiæ. 978 Ad hoc ut mss. Corb. Vict. et Edit. Col. ut. Quisquis enim legit ms. Vict. et Edit. Col. quia cum quis legit ms. Corb. quod quisquis legit. Et ratione mss. Vict. Čorb. et Edit. Col. Ex ratione. "1 Sed hoc velle demus quod Deus mss. Vict. Corb. sed quod Deus. At noverunt quod Deus voluit; sed voluerunt quod Deus voluit eos velle debere, et viam mss. et Edit. Col. at noluerunt quod Deus voluit; sed voluerunt quod Deus voluit eos velle debere; et viam mss. Vict. et Corb. At voluerunt quod Deus voluit eos velle debere, et viam." Sict itaque cum et ipse ms. Vict. Sic et ipse cum ms. Corb. sic utique cum et ipse. " Virtutem expello ms. Vicl. et Edit. Col. inanitatem expello. |