EPISTOLA LXXV "*. ANSELMI AD CONNIUM AMICUM SUUM. Tres superbiæ modos explicat, et subdividit. ANSELMUS, servus Ecclesiæ Cantuariensis, dilecta amico suo, domino CONNIO 364, salutem. Exigit charitas vestra ut de tribus illis modis superbiæ, de quibus vobis locutus sum, duos qui a memoria vobis exciderunt, per epistolam nostram commemorem. Tres quidem illos esse dixi: unum in æstimatione, id est, quando aliquis altius existimat de se quam debeat; contra quem dicitur : Noli altum sapere, sed time (Rom. x1, 20). Et quem negatin se fuisse, qui dicit 366 : Domine, non est exaltatum cor meum (Psal. cxxx, 1), et quæ sequuntur. Alius est in voluntate, quando aliquis altius se vult 365 committerem. Ad quod si nollem acquiescere, 394 A rex etiam me contradicente ex vestra auctoritate incunctanter, quod non prohibeatis, secundum libitum suum efficeret ; et si in hoc quod charta vestra mihi jubebat, persistere vellem, me absque dubio de regno suo expelleret. Tandem cum nec litteris vestris vellem non credere, nec tandem episcoporum assertionem vestram præferentium auctoritatem auderem contemnere, quoniam in utraque parte gladius mihi vibrabatur inobedientiæ, eorumdem episcoporum consilio inducias petii, donec a vestra excellentia hujus rei certitudinem acciperem, me tamen nullatenus assensum præbente ut aliquid contra decretum concilii Romani fiat, sed tantum tolerante, nec aliquem interim inobedientiæ nota damnante, si fiat. Sic itaque rex vestra, ut putal, B tractari aliquo modo quam debeat; contra quem diauctoritate episcopatus dat atque abbatias. Mente igitur ad vestra vestigia provolutus, quanto possum affectu, in magna angustia positus obsecro ut apostolicam erga animam meam experiar in vobis esse pietatem, et ad hoc impetrandum totius Romanæ religionis supplex invoco charitatem. Non timeo exsilium, non paupertatem, non tormenta, non mortem, quia ad hæc omnia Deo confortante, paratum est cor meum pro apostolicæ sedis obedientia et matris meæ Ecclesiæ Christi libertate. Certitudinem tandum quæro, ut sciam absque omni ambignitate quid auctoritate vestra tenere debeam. Audivi in Romano concilio a venerabilis memoriæ domino Urbano excommunicari reges et omnes laicos, investituras et res Ecclesiarum dantes, et ab illis accipientes, et qui propter hoc eorum homines fiunt, et eos qui accipientes consecrant "*. Aut ergo, si sanctitati vestræ placet, hanc excommunicationem, in Anglia absolvite, ut in ea possim manere sine animæ meæ periculo, aut eam vos servare velle quidquid mihi inde contingat, vestris litteris significate; aut si quid discretioni vestræ placet excipere, eadem certitudine nominatim quid illud sit intimate. De illis quoque qui in prædictas inducias investituras prohibitas accipiunt et qui eos consecrant, quid mihi faciendum sit vestra instrui jussione desidero. In his quæ per latores præsentium extra hanc chartam paternitati vestræ suggero, ut preces nostras dignetur non spernere suppliciter expostulo. EPISTOLA LXXIV. PASCHALIS PAPE AD ANSELMUM. C 367 citur: 395 Quomodo potestis credere, qui gloriam quæritis ab invicem ? (Joan. v, 44.) Et : Diem hominis non desideravi, tu scis (Jer. xvu, 16). Alius est in opere; contra quem dicit Dominus: Cum invitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco (Luc. XIV, 8). Iste est quando homo seipsum tractat altius quam debeat. Contra singulos istos modos plura inveniuntur dicta in sacra Scriptura, si inquirantur. Contra omnes dicitur: Qui se exaltat, humiliabitur (ibid. 11). Et Superbis Deus resistit (Jac. iv, 6). Et multa alia. De his tribus, quando singula quæque sola est, illa levior quæ in solo opere est quia non fit nisi per ignorantiam ; et tamen quia vitium est, corrigendum est. De aliis duabus illa quæ est in sola voluntate damnabilior est, quia scienter peccat. Illa vero quæ est in æstimatione, sola insanabilior est, quia non se ostendit et justa sibi videtur. Si ergo istæ tres superbiæ singulæ considerentur, tres simplices possunt dici superbiæ; si vero binæ et bine intelligantur, tres duplices inveniuntur. Si vero tres simul conjungantur, 368 erit una triplex; et si erunt septem, tres simplices, tres duplices, una triplex. Contra istas superbias sunt membra humilitatis, id est, ut humiliter quis sentiat de se, et quantum ad tractatum et conversationem aliorum, humiliter velit de se, et ipse humiliter tractet se. Pro singulis modis superbiæ dicitur homo superbus ; sed pro singulis membris humilitatis, vel pro duobus, nisi omnia membra simul sint, non dicitur homo humilis ; sicut uno membro languente, dicitur homo æger; sanus autem non dicitur, nisi sanus omnibus membris. Hæc breviter commemoravi charitati vestræ. Quæ si prudentia vestra sæpius retractaverit, plenius ea intelliget quam hic dicta sunt. Valete et orate pro me, ut sicut Deus dedit mihi superbiam et humilitatem intelligere, sic mihi det illam cavere, et istam acquirere. Salutate dominum et amicum nostrum VARIE LECTIONES. Ad præcedentem responsio. Suavissimas dilectionis tuæ suscepimus litteras, etc. Vide in Paschali II, ad an. 1118. 365 D 363 62 Qui accipiunt consecrant ms. qui accipientes consecrant. Collata cum eodem ms. et cum Edit. Goth. el Col. 1573. 964Connio Edit Cuno. Aliquis ex stimal ms. et Edit. aliquis altius existimat. 306 Qui dixit ms. et Edit. qui dicit. Est opere ms. et Edit. est in opere. Tres conjungantur ms. et Edit. tres simul conjungantur. reverendum episcopum Atrebatensem nostra. EPISTOLA LXXVI. ANSELMI AD ERNULFUM PRIOREM ET MONACHOS CANTUARIENSES. ex parte A desiderium meum de vobis ; audistis sæpe quid tribulationes meas consoletur in vobis. Si corda vestra soli Deo student vacare, si proposito quod fortiter arripuistis, velut boni in Christi vinea operarii strenue insudatis ; si mundum vobis crucifixum et vos mundo vita vestra testatur; si non vobis, sed Deo, id est non vestræ, sed Dei voluntati vivitis ; si etiam in minimis Deum valde timetis; si districtionem ordinis vestri amatis; quam qui odit, certissimo signo se vitiosum esse et dissolutionem diligere demonstrat: si pacem inter vos et obedientiam domino priori servatis, hoc est desiderium meum de vobis, hæc consolatio et requies mea in vobis; hæc cogitate, hæc retractate et facite, si me lætificare, imo si Deum vobis vultis placare; hæc vobis Spiritus Carnoti, ubi a comitissa et ab episcopo exceptus est, scribit de itineris sui prosperitate, et Cantuarienses ut religiosi instituti sint tenaces, hortatur. ANSELMUS, gratia Dei archiepiscopus Cantuariæ, dilectissimis filiis et fratribus domno ERNULFO priori, et aliis in Ecclesia Christi Cantuariæ Deo servientibus, salutem et benedictionem Dei, et suam, quamtum potest. Qualiter me habeam et quid agam dilectioni vestræ significo. Gratia Dei, postquam iter nostrum beatam exhibeat. Amen. 869 EPISTOLA LXXVII "*9. ANSELMI AD EOSDEM. Ejusdem argumenti cum præcedente. ANSELMUS archiepiscopus, dominis fratribus charissimis, domino priori ERNULFO, et aliis servis Dei in Christi Ecclesia Cantuariæ commanentibus, salutem et benedictionem Dei, et suam, quantum potest. incœpi, vestri orationibus me prosequentibus, ab B sanctus persuadeat, et pro his gloriæ suæ visionem omni adversitate sum usque in præsentem diem protectus. (19) Roman tendens ea intentione qua de Anglia exivi, Carnotum usque perveni, ubi a comitissa sorore nostri regis, et ab episcopo, et a multis aliis cum gaudio et honore susceptus sum, sed de itinere meo tali tempore incoepto valde mirati sunt. Dicebant enim propter nimietatem caloris, et quia isto tempore nullus peregrinus vadit, me nec Romam perventurum, nec amplius rediturum, quia aut manus inimicorum Ecclesiæ Dei non possum effugere aut propier imbecillitatem corporis mei tali tempore necesse esset me mortem incurrere. Sic itaque vi consilii sui me ultra progredi ad præsens non permiserunt, sed ut opportunum tempus, et quando peregrini vadunt, exspectarem, coegerunt. Sciens enim Scripturam divinam dicere Omnia fac cum consilio, et post factum non pænitebis (Eccli. xxx11, 24), timui ne si tam rationabili et amico consilio non acquiescerem, pænitentia sequeretur. Hac ratione, quamvis prædicta comitissa me in terra sua retinere, et omnia necessaria libentissime vellet impendere, reversus sum in Northmanniam, et exspecto ut congruo tempore hoc quod incœpi, si Deus annuerit, perficiam. Scitis, filii charissimi, 169 Cum eodem ms. collata. Gratia Dei vestris et aliorum amicorum nostrorum orationibus favente, ex quo a conspectu vestro discessi, omnia erga me et socios prospere fuerunt usque in præsentem diem. Precor autem ut, sicut de vobis confido, pro nobis orare non cessetis, quaC tenus sic nos et actus nostros divina clementia protegat et disponat, ut de omnimoda prosperitate nostra, nobis ad vos redeuntibus charitas vestra congaudere valeat. Quantum quidem ad nos pertinet, sicut dixi, omnia nobis prospere sunt; sed si vos in pace, et, sicut spero, in studio bene vivendi et salvandi animas vestras vivitis, secundum desiderium meum, tunc multa magis et verius augetur gaudium meum. Precor itaque quanto affectu posVARIE LECTONES. JOANNIS PICARDI NOTE. mensis imo, si Honedenum sequamur, vi Id. (19) Roman tendens ea intentione. Quam quidem D simile in Angliam delatum fuisse sub finem ejusdem noverant, ad quo scribebat; sed non omnes qui hunc locum viderint, nisi renexo stamine interruptum historiæ filum retexamus. Anselmus igitur, accepta Paschalis epistola penultima, quæ impudens regiorum legatorum detexit mendacium, constantius defendit investitutam ecclesiasticarum libertatem et potestatem. Rex autem regnique proceres, videntes Dei virum tam excelso firmoque animo, ut nec blanditiis mollesceret aut minis concuteretur, suaserunt ut ipse Romam proficisceretur, confidentibus atque etiam credentibus totam rem ejus opera felicissimum sortituram exitum. Paruit Anselmus commonitoribus, nihil non moliturus pacis ergo; discessitque Anglia v Kalend. Maias, anno 1104, ut scribit Lilius in Chronico, cui libentius assentior quam Mathæo Parisio, Honedeno et Wigorniensi, id recensentibus anno 1103. Nam, ut alias diximus, Anselmus Lugduno revocatus est in Angliam ab Henrico I, anno 1100, Augusto mense; estque vero 870 " 872 381 et si ipsi indigerent, quidquid haberem, eorum deberem expendere necessitati. Quare cum omnis mundana adversitas pro suo modo et ratione tangat animum meum, illa utique quæ illos contristat, profundius lædit cor meum ; et vos scitis quia tam inauditæ insuetæ rei assensum præbere non debeo ; et quoniam non debeo, non audeo, ut a monachis "** absque prælato suo, pecunia exigatur: et ideo non mihi nec alieni expedit ut hæc consuetudo in Ecclesiam Dei aliquo assensu introducatur. EPISTOLA LXXIX *8* sum, ut semper ad meliora solliciti sitis proficere, A sunt utilitati, mea sunt, et meæ subjacent potestati; et nullatenus ab his ad quæ vos Dei gratia provexit, deficere. Ad invicem secundum Deum dilectionis et concordiæ dulcedinem servate, ordinis vestri districtionem sine simulatione amate, corda vestra ad societatem angelorum propter quam bene vivitis, sine intermissione levate in omni difficultate et adversitate temporali, si 71 contigerit, ne bonum studium vestrum aliquatenus perturbetur, consolationem Rei orando sperate. Ubicunque estis, sive in conspectu hominum, sive tantum in couspectu Dei, a quo nunquam abestis, in omnibus actionibus vestris, magnis vel parvis, etiam in cogitationibus cum Psalmista animas vestras in manibus vestris semper portate. Omnipotens Deus sic vos protegat in omnibus, et dirigat, ut ad æternam bea- B titudinem per temporalem prosperitatem perducat. Amen. Nepotem meum Anselmum charitati vestræ, sicut carnem meam, commendo, ut et discere valeat, et vitam suam custodiat. Domino Roberto, qui custodit domum nostram præcipio ut totum vinum nostrum quod Cantuariæ dimisi, vos tribuat, et secundum voluntatem domini prioris in vestrum usum expendat. 396 EPISTOLA LXXVIII 978 ANSELMI AD GONDULFUM ARCHIEPISCOPUM. Regem non debere a monachis aut Ecclesia pecuniam exigere. ANSELMUS archiepiscopus reverendo episcopo GONDULFO salutem. 874 877 376 an ANSELMI AD HENRICUM REGEM ANGLORUM. Hortatur regem ut cælesti Regi obediat. HENRICO, domino reverendo, glorioso regi Anglorum, ANSELMUS, archiepiscopus Cantuariæ fidele servitium cum orationibus. 385 894 Gratias ago Deo, a quo est omne bonum, de vestra incolumitate et hilaritate, et quia vestros successus ad majora et meliora cum vestra et vestrorum fidelium lætitia provehit. Gratias etiam ago vestræ celsitudini, quia hæc mihi mandare dignita est, sicut fideli suo de quo confidit, quia in omnibus suis prosperitatibus congaudet, et illi cujus dispositione fiunt, gratias agit. Verum enim est quia hic quotidie orat et desiderat meum, ut Deus vos et vestra sic regat et protegal in gloria temporalis regni super Anglos, quatenus iu æterna felicitate regnare faciat inter angelos. Hoc utique est, ad 887 ad me pertinet, ad hoc enim positus sum, ut fidelis et episcopus consulo, precor, et sicut scriptum est, obsecro opportune, importune, ut, sicut Deus vestram auget prosperitatem et exaltat potestatem, ita vos super 336 omnia ejus ametis in omnibus operibus vestris servare voluntatem. Quod sic vos Deus diu in hac vita secum in æternitate 7 gauderet faciat. Erga me, Dei gratia, cuncta prospere sunt; et ante Assumptionen sanctæ Mariæ de Becco proficiscar, ut, secundum quod Deus annuet, prosequar propter quod de Anglia egressus sum. De nostris rebus, quamvis hoc esse in vestra bona voluntate 88, c fidam, rogo tamen ut eas in quiete manere jubeatis, donec redeam. Audivi quia dominus noster rex a priore et C quod maxime vobis servire cupio. Quapropter quia monachis nostræ Ecclesiæ petit pecuniam, quam ipsi non habent nec habere possunt, quoniam, sicut mihi mandatum est, creditoribus non niodicam debent pecuniam, et propter indigentiam in his quæ sibi 875 necessaria sunt, magnam patiuntur gustiam. Ad opus etiam ecclesiæ incæptum, dimidium quod constitueram habere nequeunt; et si haberent, nec regem decet ab illis aliquid exigere, qui nihil nec seipsos habent, sicut monachi, ncc ad illos pertinet aliquid dare vel accomodare quod eorum non est. Unde vobis mando et precor ut regi precando suadeatis quatenus omnia nostra in pace, donec redeam, quieta manere jubeat, sicut promisit, quia si Deus, secundum quod proposui, mihi prospere redire concesserit, serviam ei sicut debeo domino et regi meo. Quod si fecerit, gratias agam Deo et illi; se vero preces nostras non audierit, et aliquid 878 unde doleam faceret voluerit, faciet, sicut dominus, quod illi placebit 79, sed non mihi videbitur facere quod debebit 80 Non enim ego et moBachi divisi sumus, sed omnia quæ illorum stabilita 870 871 878 D EPISTOLA LXXX. con ANSELMI AD ERNULFUM ET MONACHOS CANTUARIENSES. De clericis in monachos recipiendis. ANSELMUS archiepiscopus, domno priori ERNULFO et aliis fratribus Ecclesiæ Christi Cantuariensis, salutem et benedictionem Dei, et suam, quantum potest. VARIE LECTIONES. 375 8771lis Quod 70 Anglorum ms. Angelorum. Adversitate si ms. adversitate temporali si. 872 Studium aliquatenus ms. studium vestrum aliquatenus. Cum eodem ms. collata. 874 Vester rex ms. no: ter rex. Indigentiam quæ sibi ms. indigentiam in his qua sibi. 976 Patiuntur ms. pat untur angustiam. aliquid ms. illos pertinet aliquid. 78 Et aliud ms. et aliquid. 379Quod placebit ms. quod illi placebit. decebit ms. quod debebit. Animum illa ms animum meum illa. Monachis ms. a Monachis. 83 Cum eodem ms. collata. 984 A quo omne ms. a quo est omne. Melior ms. meliora. Vos semper ms. vos super. Eternitatem ms. æternitate. 388 Vestra voluntate ms. vestra bona voluutate De hoc unde mihi mandastis respondeo. Si qui A clerici, qui Ecclesiæ et sibi utiles esse possunt, se ad ordinem suscipi petunt, et vos ita perpenditis esse, laudo ut eos suscipiatis; nec in hac re volo dubitetis de voluntate mea, quia scitis mihi displicere tales ad vos non ita venire sicut vellem. Vale. EPISTOLA LXXXI 389 ANSELMI AD MATHIldem regINAM. De sua incolumitate, et designato tempore itineris Romani. Suæ charissimæ dominæ MATHILDI, reginæ Anglorum, ANSELMUS archiepiscopus, fidele servitium et supernæ gratiæ continuam protectionem. 391 Non ignoro quod dignationis vestræ benignitati placet nosse quid mihi sit et quomodo me habeam. Gaudens igitur et gratias agens de tam bona vestra voluntate notifico vobis quoniam ex quo Anglia exivi, Dei misericordia me, et quæ 390 ad me pertinent, in integra disposuit prosperitate. Usque nunc moralus sum Becci, exspectans opportunum tempus iter agendi, sed in proximo, ante Assumptionem sanctæ Mariæ, inde proficiscar, intentione quod incoepi, Deo annuente, peragendi. Didici nuper quia " Deo regni domini mei regis et vestri dignitatem placet exaltare, et ea quæ ad placitum ejus et vestrum ac fidelium vestrorum non erant, secundum vestram voluntatem ad honorem et utilitatem vestram reparare: unde sicut fidelis, et sicut bona vestra in præsenti et in futura vit desiderans, gaudeo, et superno Regi a quo vobis hæc proveniunt, ago gratias ut debeo; et ut semper bona quæ dedit intemerata custodiens, vos ad majora et meliora sub sua gratia provehat, oro et desidero. Quoniam igitur officii mei est vos exhortari ad cœlestis regni desiderium, hortor, precor, consulo, quanto affectu possum, ne plus vos delectet in terreni regni transitoria gloria exsultare quam ad coelestis regni felicitatem æternam anhelare. Quod utique veraciter et efficaciter facere poteritis, si ea quæ vetræ potestati subdita sunt, plus secundum Dei consilium quam secundum consilium hominum disposueritis. Sapientia enim hujus mundi stultitia est apud Deum (I Cor. 1, 19), ut ait vera Scriptura; et: Sapientia carnis inimica est Deo, quoniam legi Dei non est subjecta (Rom.v1:1, 7). Hæc consulite, hæc secrete et publice intimate domino nostro regi, et sæpe repetite, et quantum ad vos pertinet, studiose retractate. Transit enim, ut soletis dicere, gloria mundi. Et utinam Deus vos ambos post transitoriam gloriam transire faciat ad æternam. Amen. 892 397 EPISTOLA LXXXII. ANSELMI AD ARNULFUM ET MONACHOS CANTUARIENSES. Ut Cantuarienses monachi non turbentur, sed quieti Deo serviant, quidquid rex egerit. ANSELMUS archiepiscopus dominis et fratribus et filiis charissimis, domno priori ERNULFO, et aliis sub illo monachis Deo servientibus, salutem et benedictionem Dei, et suam, quantum potest. De salute el prosperitate nostra, et ubi sim per præsentem nuntium cognoscetis. Ad præsens autem in Angliam redire nequeo, donec sciam quid rex respondeat litteris quas illi mitto per episcopum Rofensem. Quid autem in illis contineatur, postquam regi erunt ostensæ, per eumdem episcopum cognoscetis. Quidquid autem rex respondeat, vel quidquid B de me sit, mementote quia sive vivimus, sive morimur, Domini sumus (Rom. xiv, 8). Sic igitur vivite, ut et illi vivatis, et cum moriemini, ad illum transeatis. Non vos perturbent tribulationes hujus vitæ, quia per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei (Act. xiv, 21). Jactate cogitatum vestrum in Domino, et ipse vos enutriet, non dabit in æternum fluctuationem justis. Orate Deum, bene vivendo, non mentes vestras turbando, ut in sua semper vos consolatione faciat lætari. Pueros et adolescentes, ut filios dulcissimos hortor et moneo, quanto possum affectu, ut monitionis et doctrinæ qua eos de cordis et cogitationum custodia solebam instruere, non obliviscantur, sed consilium nostrum sæpe retractando, sicut eam studiose magnificare et commendare illis solebam per gratiam Dei custodire nitantur. Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra et intelligentias vestras (Philip. Iv, 7). Gratias vobis ago pro charitate quam impendistis nepoti nostro, et illi præcipio ut vobiscum maneat, et doctrinis ac litteris studeat, donec ego sibi mandem ut veniat. D EPISTOLA LXXXIII 392. ANSELMI AD EUSTACHIUM. Is, uxore ex ejus consensu reclusa, alteram sibi adjunxerat; de quo peccato illum corripit. ANSELMUS archiepiscopus", servus Ecclesiæ Cantuariensis, EUSTACHIO "" patri Gaufredi monachi Beccensis salutem. Domnus Gaufridus, filius vester, sollicitus de salute animæ vestræ, et timens damnationem vestram, rogat me ut ostendam vobis in quanto periculo maneatis. Dicit enim quia uxori vestræ, matri ejus "", licentiam ut sæculum relinquens sanctimonialis fieret dedistis, et castitatem corporis vestri Deo vovistis, sed postea aliam mulierem accepistis, unde filium genuistis. Quod si ita est, scitote absque ulla dubitatione quia si in hoc peccato de hac vita exit VARIE LECTIONES. "Cum eodem ms. collata. "Misericordia quæ ms. misericordia me, et quæ. "Didici quia ms. didici nuper quia. "Cum eodem ms. collata. Anselmus vocatus archiepiscopus Ecclesiæ ms. Anselmus archiepiscopus servus Ecclesiæ. 94 Eustachio ms. Eustachio. 995 Matris ejus ms. matri ejus. 398 402 possum auxilium; sed quoniam hoc petitis *°*, quale possum mando consilium. Tentate si per eos ad quos pertinet, desiderium vestrum, sicut vobis expedire videtur, potestis officere; et si nequitis, sororibus, quæ membra vestra sunt, illis scilicet in quibus majorem prudentiam et ruligionis fervorem cognoscitis, earum rerum in quibus vires vestræ deficiunt, præcipiendo, rogando, exhortando curam injungite. Nam si 40 etiam contingeret ut tales personas in quibus secundum desiderium vestrum possitis confidere, non haberetis, quod in Ecclesia vestra esse non spero, vestra tamen reverentia, si illas eligeret quas ad hoc meliores et aptiores cognosceret, excusabilis apud Deum, quoniam melius non posset, sicut credo, existeret. B 404 EPISTOLÆ. anima vestra, omnino "perdita erit, nec ulla spes A vobis commissarum, inde vobis nullum impendere ejus salutis, sive ante diem judicii 397, sive post diem judicii erit. Videat igitur vestra prudentia quam grave malum sit perdere vitam æternam et societatem angelorum, et pati tormentum æternum in societate diabolorum. Videte etiam quam periculosum sit et quanta insipientia iu talli re differre "" correctionem, sine qua certam potestis exspectare perditionem. Quandiu enim in hoc peccato maneatis, ira Dei manet super vos; et sicut peccatum quanto diutius manet, tanto magis crescit, ita ira Dei in dies magis super vos exardescit. Consulo igitur et precor, sicut Christianus Christianum, et sicut amicus amicum, quatenus de tam gravi peccato et lam magno periculo exire-non differatis, ne forte de hac vita ad mortem et tormentum æternum transeat anima vestra qua hora non putatis Consulo etiam ut filii vestri domini Gaufridi de hac re accipiatis consilium, si unquam a Deo vultis habere salutis auxilium. Nam etsi non promisistis castitatem vcstri corporis quando uxori licentiam dedistis ut sanctimonialis fieret, nullo modo tamen sine eo peccato et periculo quod supra dixi, violare eamdem castitatem in vobis possetis quandiu uxor eadem vive ret 400 EPISTOLA LXXXIV 401. ANSELMI AD MATHILDAM ABBATISSAM CADOMENSEM. Hæc se debiliorem persentiens consulit Anselmum an onus deponere debeat. Respondet ipse quod ex consensu comitis et archiepiscopi Rothomagensis ac sanctimonialium laudabiliter possit; sin autem, partiatur onera sua, et ea saptentioribus sororibus committat que explere ipsa non sufficit. ANSELMUS, servus Ecclesiæ Cantuariensis, dominæ et reverendæ matri abbatissæ Cadomensi, MATHIldæ, semper divinæ gratiæ regi consilio. C EPISTOLA LXXXV 405. ANSELMI AD GONDULFUM EPISCOPUM ROFENSEM. Eum de Cantuariensis Ecclesiæ negotiis sollicitum laudat. Episcopum Eboracensem non vult inauditum et absentem damnare. ANSELMUS archiepiscopus reverendo et diligendo episcopo Rofensi GONDULFO, semper et omnibus in Deo placita velle et operari. Primum gratias ago Deo quia, sicut mandastis, omnia nostra et vestra ubique prospere subsistunt; 398 deinde vobis, cujus prudentia et cura reguntur. Dei gratia postquam de Anglia exivi, omnia erga me et ea quæ ad me pertinent ad votum meum disponuntur, De debitis quæ solvistis, si et debita de Romascot in his sunt, gaudeo; et promissionem vestram de redditibus nostris cum actione gratiarum exspecto. Bene fecistis, quia verba quæ inter regem et vos fuerunt de me et itinere meo, et de epistolis quas sibi et mihi a papa missas dixi, et de legatis ad imperatorem mihi mandastis. Sed scitote quia ego nec litteras, nec ullam legationem ab apostolico habui, postquam a vobis discessi, nisi quod per Tiberium mihi mandavit verbis et litteris (20) ut cum de Romascot adjuvarem. De litteris autem papæ ad regem nihil scio, nisi quod vos mihi mandastis. Si autem alicubi mansurus sum et per legatum meum sim facturus quod incœpi, nondum sum cerVARIE LECTONES. Petit sanctitas vestra per domnum Robertum, fratrem Eustachii, nostrum consilium de abbatia vestra, quam idcirco deserere, si vobis liceret ut alii commendaretur, velletis, quoniam eam propter infirmitatem et ætatis imbecillitatem, sicut oportet, regere non valetis. Quod quia fieri non potest, nisi per comitem et archiepiscopum Rothomagensem, et episcopum vestrum, et consensum sanctimonialium 396 402 ** Anima, omnino ms. anima vestra, omnino. 97 Ante judicii ms. ante diem judicii. ***Vilam æternam et satietatem ms. gloriam æternam et societatem. 399 In tali differie ms. in tali re differre. Uxor viveret ms. uxor eadem viveret. 401 Cum eodem ms. collata. Quoniam petitis ms. quoniam hoc petitis. Nam sic ms. nam si. Desiderium possitis ms. desiderium vestrum possitis. 405 Cum eodem ms collata. JOANNIS PICARDI NOTÆ. (20) Ut cum de Romascot adjuvarem. Romascot, Romischeot (Gailice, la taille de Pome, Cujacio ad C. Auditis, De præscript. lib. 11). Romscot vel Romescot Anglica est dictio, ut apparet in legibus Guillelmi Nothi Anglorem regis apud Roger. Honed. descriptis in Annal, posteriori parte, pag. 344. Quarum una hunc titulum habet et statutum. « De denario S. Petri, qui Anglice dicitur Ramescot. Omnis qui habuerit xxx denariatas vivæ pecuniæ in domo sua de proprio Anglorum lege dabit denarium S. Petri, et lege Danorum dimidiam marcam. Ille vero denarius debet submoueri in solemnitate S. Petri et Pauli ante festivitatem, quæ dicitur, Ad D vincula S. Petri, ita ut ultra alium diem non detineatur. Si quisquam detinuerit, ad custodiam regis clamor deferatur, quoniam denarius hic eleemosyna regis est; justitia faciat reddi denarium, et forisfactionem episcopi et regis. Et si quis plures domos habuerit, de illa ubi residens fuerit, in festo apostolorum Petri et Pauli reddat. » Sic Guillelmus dictus Conquestor imperavit reddendum Deo quod Dei est, quodque a se imperatum fuerat ad unguem servavit, testibus litteris quas ad Gregorium VII transmisit in hanc sententiam : « Excellentissimo S. Ecclesiæ pastori Grego io, gratia Dei Anglorum rex et dux Northmanniæ Guillelmus, salutem cum amicitia |