Principe Electore, ut in ea dioecefi euangeliumt Chrifti plantet et ecclefias inftituat, quas, ut ipfe fcribit, inuenit deformiffimas infinitis et manifeftis corruptelis tam in doctrina quam in moribus. Interim ego, fic Deo uolente, a fepulchro reuocatus, licet adhuc infirmus, et multis litteris ac caufis obrutus ueftras litteras refumfi in manus et talia tantaque bona praeuenientis Domini in uobis inuenio, ut me pene pudeat mei, qui tot annos in uerbo Dei exercitatus tam imparis uirtutis et fpiritus me effe intelligam. Nam ea, quae mihi tribuitis, pro ftudio et candore ueftro indigno mihi tribui fatis agnofco. Caeterum re ipfa fum inferior longe ueftris et opinionibus et iudiciis. Homo fum peccator, fed quem Deus ex tantis tenebris uocauit in admirabile lumen fuum, et in minifterio tanto tam ineptum et minime idoneum pofuit, Gaudeo tamen uehementer uobisque magno corde gratulor, Deum uero patrem omnis gratiae et benedictionis benedico et glorifico, qui fiue per noftrorum fiue per aliorum fcripta notum uobis fecit falutare et inenarrabile myfterium I. C. filii fui. Nam ex meis fcriptis puto non multa uos potuiffe habere, cum latine raro fcripferim. Sum enim, ut prouerbio noftro dicimus, teutonicus praedicator, illiteratus praeceptor. Sed unde uel unde habeatis, parum intereft. Ex Deo habetis nobiscum omnia, et eftis me multo meliores. Deo gratia et gloria, Amen. Quare factum eft, ut pene abftinerem a refpondendo, cum nihil uiderem dignum quod refponderem illis, quos Dominus tanta dignitate Spiritus fui praeueniffet. Quid enim uobis per Chriftum deeft fpiritualis boni, qui Chriftum filium Dei agnofcitis et confitemini, qui fic ardenter efuritis et fititis iuftitiam, qui fic beati propter Chriftum lugetis et perfecutiones patimini, qui fic perfecto odio habetis inimicos Chrifti et Antichriftum? Quis ex uobis fperare potuit talia uel uiuentibus uobis in ipfa Italia fieri et uigere, uel futura effe aliquando in ipfis finibus Antichrifti, qui uos extra fines mundi pofitos ferre noluit. Sed his exemplis quoque iubet uos fperare et petere, quia potens eft facere fupra quam petimus aut intelligimus, haud dubie perfecturus opus fuum, quod incoepit, usque ad finem ad gloriam fuam et falutem noftram. Verum ne fallerem fpem ueftram, aut contriftarem fpiritum ueftrum, uolui abiecto pudore et fumta fiducia de beneuolentia charitatis ueftrae haec modicula et rudia pro refponfione uobis refcribere: quae ut ut funt, uelitis benigne non pro meritis aut dignitate, fed pro ueftro fincero candore accipere. Primum quod petitis, ut Principes noftrae communionis ad Senatum Venetum pro uobis fcribant, id quidem et fedulo et cupide agimus. Sed quia moram requirit diftantia locorum, et infinitum onus negotiorum, quo Principes tum foras, tum domi ́diftringuntur, nondum effecimus, quantum uolumus. Deus det, ut propediem fiat. De' promti. tudine animi et uoluntatis nullum eft dubium, modo per aularum curam citius fieri poffet. De fciolis et currentibus fine miffione prophe. taftris facile uobis credo. Exercuerunt iftae peftes Satanae et nos multo plus, quam ipse Antichriftus, nec adhuc quiefcunt omnes, licet fractae funt non parum uires eorum per Chriftum, fed non fumus meliores patribus noftris. Oportet haereticos effe, ut probati manifeftentur, et ut in populo illo, ait Petrus, fuerunt Pfeudoprophetae, ita in uobis erunt falfi magiftri. Cum una parte uel parte quadam unius partis Sacramentariorum in gratiam reditum eft. Det Chriftus, ut fit firma et perpetua. Ex his funt Bafilienfes, Argentinenfes et Vlmenfes, non qui dem expurgato penitus ueteri fermento in uulgo, minifterium tamen et doctrina falua et fana effe uidetur. Nam Bucerus collegam agit Philippi in Colonienfi Ecclefia, quod ferendum non effet, nec Philippus pateretur, fi impurus haberetur. Sed in Heluetia perfeuerant, praefertim Tigurini et uicini, hoftes facramenti, et utuntur profano pane et uino exclufo corpore et fanguine Chrifti, eruditi fane uiri, fed fpiritu alieno a nobis ebrii, quorum contagium uitandum eft. Nam fententiam noftram, ut fcribitis, non ignoratis. Nos fic fentimus: in Sacramento non miniftrari panem et uinum folum, fed uere corpus et fanguinem Chrifti, non tantum dignis et credentibus, fed indignis etiam et impiis, ut Paulus docet, et hactenus tota Ecclefia usque ad nos feruauit. De transfubftantiatione reiicimus inutilem et fophifticam difputationem, nihil morati, fi quis eam alibi credat, uel non. Cum illis autem nunc reconciliatis fuit antea diffidium, quod illi calliditate et aftutia uerborum nobis imponebant, in facramento quidem monftrari cum pane et uino corpus et fanguinem Chrifti, fed ea intelligentia, ut os quidem perciperet panem et uinum, at corpus et fanguinem non os, fed fides feu fpiritus credentis in corde, et agebant hoc, ut inter nos et illos uerbalis tantum pugna et logoma-~ chia quaedam fuiffe uideretur, quo facilius coalef ceret concordia. Sed hanc transfubftantiationem et fraudem elufimus, cogentes eos concedere, quod et os impii acciperet corpus et fanguinem, dum panem et uinum accipit. Nam ad perceptionem illam fpiritualem quid opus eft facramento? Cum hoc modo etiam in baptifmate percipiatur, imo in omni uerbo miniftrando, et fine mentione corporis et fanguinis, de qua Chriftus Joh. VI. loquitur: nifi manducaueritis carnem filii hominis et bibatis eius fanguinem, non habebitis uitam in uobis et nifi credideritis, me hominem pro uobis factum, paffum, fanguinem fudiffe. Quare et uobis inuigilandum eft, ne prophetafter iftis praeftigiis irrepat et fe fubintroducat apud uos. De Apologia autem reconciliationis a M. Philippo edita ego prorfus nihil fcio, nec eam uidi, inquiram autem apud exteros diligentius. Habetis meam fententiam, quam Germanus non uno tantum libro teftatus fum, ut mihi uidetur, patenter et perfpicue. Caeterum Ecclefiae noftrae tranquillae funt: pura doctrina, fincerus ufus facramentorum, docti et fideles ubique paftores Dei gratia. Fructus autem uerbi et operum non eft fimilis fertilitas et feruor, Friget populus, et multi libertate fpiritus abutuntur in teporem et fecuritatem carnis. Chriftus augeat uobis fpiritum. Dominus I. C. emendet et perficiat omnia acceleretque diem redemtionis noftrae. Mundus, Turca, Papa furunt blas phemando nomen Domini, uaftando regnum eius, ridendo uoluntatem eius, cum interim pane fruantur quotidiano foli, fame necatis Chrifti membris. Sed fortior et maior eft, qui in nobis, quam qui in mundo est, ipfe triumphat et triumphabit in uobis usque in finem, ipfe confoletur uos Spiritu fuo fancto, in quo uocauit uos ad focietatem corporis 1 |