KSIĘGI HUMORU POLSKIEGO ZEBRAŁ, UŁOŻYŁ I OBJAŚNIŁ KAZIMIERZ BARTOSZEWICZ Wydanie ozdobione portretami i autografami TOM II PETERSBURG NAKŁADEM KSIĘGARNI K. GRENDYSZYŃSKIEGO 1897 KSIĘGI HUMORU POLSKIEGO. Michał Wiszniewski, autor pomnikowej Historyi literatury polskiej, nazwał dowcip „najprzyjemniejszym z darów natury", a czytanie utworów napisanych z humorem godną zazdrości rozkoszą" (Charaktery rozumów ludzkich). Zdanie to, (z wyjątkiem chyba tylko tych pisarzy, co mimo usiłowań, na dowcip nigdy zdobyć się nie umieli) podzielał i podziela zawsze i wszędzie cały ogół czytający, który chętnie bierze do ręki nietylko płody współczesnych sobie humorystów i satyryków, ale i z literatury dawnej, pokrytej pleśnią wieków, zna najlepiej, a może nawet jedynie utwory, którym wieczną młodość nadaje humor, dowcip i satyra. Które z arcydzieł np. dawnej literatury posiada choć w części popularność Dekamerona Boccaccia lub Don-Kichota Cervantesa? Może jeden tylko Szekspir jest więcej od nich znany, co zresztą zawdzięcza scenie, będącej najpotężniejszym środkiem popularyzowania. A i ten Szekspir ileżby stracił, gdyby wykreślić z dzieł jego pełne humoru komedye, usunąć choćby postać jednego tylko Falstaffa, lub z najpoważniejszych jego dramatów i tragedyi sceny pełne błyszczącego dowcipu, subtelnej ironii i głębokiej satyry? Przechodząc do naszej literatury możemy śmiało zapytać: czemu, jeżeli nie dowcipowi, zawdzięcza Krasicki największą do dziś dnia poczytność ze wszystkich naszych pisarzy XVIII wieku? co, jeżeli nie świetny humor, zapewnia Fredrze palmę pierwszeństwa między naszymi komedy opisarzami, pomimo, że jego następcy, pod względem techniki scenicznej pozostawili go daleko poza sobą. A ileż barwy i życia nadaje pogodny humor Panu Tadeuszowi! Możnaby przytoczyć cały szereg współczesnych nam pisarzy, którzy humorowi zawdzięczają lwią część swego powodzenia. Nie będzie może nawet przesadą twierdzenie, iż bez Zagłoby obniżyłaby się przynajmniej o jeden stopień wartość wspaniałej trylogii sienkiewiczowskiej. Potężne i wyjątkowe znaczenie humoru w twórczości literackiej, przypisać należy jego rzadkości. Mowa tu naturalnie nie o humorze zdawkowym, o dowcipkowaniu i płaskiej karykaturze, bo tego towaru mamy aż zawiele na targu czasopism i kalendarzy humorystycznych, ale mowa o humorze głębszym, pełnym miary estetycznej i przyodzianym w formę artystyczną. Taki humor jest rzeczywiście rzadkim, wyjątkowym darem tylko niektórych organizmów umysłowych. Można powiedzieć, że na stu wybitnych pisarzy zaledwo jeden ten dar posiada, a żaden go nie nabywa. Bo kiedy przy zdolnościach i pracy nad sobą można zdobyć wszystkie tajemnice twórczości literackiej, wykształcić styl i formę, opanować wszelkie rodzaje kompozycyi, uderzać zarówno dobrze w delikatne, miękkie, jak i w silne, potężne struny arfy językowej to humoru i przy najusilniejszych usiłowaniach, żaden pisarz nie nabędzie. Nietylko poetae nascuntur mogą to samo o sobie powiedzieć i humoryści. I ta właśnie rzadkość humoru w dziedzinie twórczości literacko-artystycznej nadaje mu, jak już wyżej zaznaczono, wyjątkowe i potężne znaczenie, za którem idzie i wyjątkowe uznanie, jakiem się wszędzie cieszą płody prawdziwego humoru. Wybitną oznaką zaś tego uznania są liczne we wszystkich literaturach wciąż się ukazujące antologie humoru i satyry. I u nas przedsięwzięte były kilkakrotnie próby w tym kierunku, ale żadnej z nich za udatną i udaną poczytać nie można. Wszyscy wydawcy (z jednym tylko wyjątkiem) brali się do wydawnictwa bez żadnego przygotowania, bez żadnego programu, prze |