novi testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Dico vobis, non bibam amodo ex ista creatura vitis usque in diem illum, quo vobiscum bibam novum vinum in regno patris mei 1). Qua in parte invenimus, calicem mixtum fuisse, quem Dominus obtulit, et vinum fuisse, quod sanguinem suum dixit. Unde apparet, sanguinem Christi non offerri, si desit vinum calici nec sacrificium dominicum legitima sanctificatione celebrari, nisi oblatio et sacrificium nostrum responderit passioni. Ibid. cap. IX. pag. 161 162.

Sacramentum poenitentiae.

Deus quantum patris pietate indulgens semper et bonus est, tantum judicis majestate metuendus est. Quam magna deliquimus, tam granditer defleamus. Alto vulneri diligens et longa medicina non desit, poenitentia crimine minor non sit. Putasne tu Dominum cito posse placari, quem verbis perfidis abnuisti, cui patrimonium praeponere maluisti, cujus templa sacrilega contagione violasti? Putasne facile eum misereri tui, quem tuum non esse dixisti? Orare oportet impensius et rogare, diem luctu transigere, vigiliis noctes et fletibus ducere, tempus omne lacrimosis lamentationibus occupare, stratos solo adhaerere cineri, in cilicio et sordibus volutari, post indumentum Christi perditum nullum jam velle vestitum, post diaboli cibum malle jejunium; justis operibus incumbere, quibus peccata purgantur; eleemosynis frequenter insisitere, quibus a morte animae liberantur. Quod adversarius auferebat, Christus accipiat, nec teneri jam nec amari patrimonium debet, quo quis et deceptus et victus est. Pro hoste vitanda res, pro latrone fugienda, pro gladio metuenda possidentibus et veneno 2). De Lapsis. cap. 35. pag. 153.

Nam cum in minoribus delictis, quae non in Deum committur, poenitentia agatur justo tempore, et exomologesis fiat inspecta vita ejus, qui agit poenitentiam, nec ad communicationem venire quis possit, nisi prius illi ab episcopo et clero manus fuerit imposita, quanto magis in his gravissimis atque extremis delictis caute omnia et moderate secundum disciplinam Domini observari oportet. Epist. ad plebem Carthagin. XVII. c. 2. pag. 39.

Non solum delicta, sed etiam pravas cogitationes confiteri oportet.

Denique quanto et fide majores et timore meliores sunt, qui 1) Matth. 26, 28 – 29. - 2) Conf. Krabing. pag. 114.

quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam vero de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes exomologesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt, salutarem medelam parvis licet et modicis vulneribus exquirunt, scientes scriptum esse: Deus non deridetur 1). Derideri et circumveniri Deus non potest nec astutia aliqua fallente deludi. Plus imo delinquit, qui secundum hominem Deum cogitans evadere se poenam criminis credit, si non palam crimen admisit. De Lapsis. cap. 28. pag. 150.

Nulla poenitentia sera est.

Quando istinc excessum fuerit, nullus jam poenitentiae locus est, nullus satisfactionis effectus. Hic vita aut amittitur aut tenetur. Hic saluti aeternae cultu Dei et fructu fidei providetur. Nec quisquam aut peccatis retardetur aut annis quo minus veniat ad consequendam salutem. In isto adhuc mundo manenti poenitentia nulla sera est. Patet ad indulgentiam Dei aditus, et quaerentibus atque intelligentibus veritatem facilis accessus est. Tu sub ipso licet exitu et vitae temporalis occasu pro delictis roges et Deum, qui unus et verus est, confessione et fide agnitionis ejus implores, venia confitenti datur, et credenti indulgentia salutaris de divina pietate conceditur, et ad immortalitatem sub ipsa morte transtiur. Ad Demetrianum. cap. XXV. pag. 224.

Purgatorium.

Aliud est enim, ad veniam stare, aliud, ad gloriam pervenire, aliud missum in carcerem non exire inde, donec solvat novissimum quadrantem, aliud statim fidei et virtutis accipere mercedem, aliud pro peccatis longo dolore cruciatum emundari et purgari diu igne, aliud peccata omnia passione purgasse, aliud denique pendere in diem judicii ad sententiam Domini, aliud statim a Domino coronari. Ad Antonianum, epist. 55. cap. 27. pag. 114.

Fides una est.

Apostolus ait: Unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus (Ephes. 4.). Si unum atque idem est cum nostro baptisma haereticorum, sine dubio et fides una est. Si autem fides una est, utique et Dominus unus est. Epist. Firmil. ad Cyprian. 75. cap. 26. pag. 243.

1) Gal. 6, 7.

Deus sanguinem nostrum non desiderat, sed fidem quaerit.

Nec enim Deus sanguinem nostrum quaerit, sed fidem. Nam nec Abraham nec Isaac nec Jacob occisi sunt, et tamen fidei ac justitiae meritis honorati inter Patriarchas primi esse meruerunt; ad quorum convivium congregatur, quisquis fidelis et justus et laudabilis invenitur. De Mortalitate, cap. XVII. pag. 184.

Spes debet esse patiens.

Spes futurorum est, et ideo fides nostra circa quae promissa sunt patiens esse debet. Testim. lib. III. cap. 45.

Caritas.

Esse martyr non potest, qui in ecclesia non est; ad regnum pervenire non poterit, qui eam, quae regnatura est, derelinquit. Pacem nobis Christus dedit, concordes atque unanimes esse praecepit, dilectionis et caritatis foedera incorrupta atque inviolata servari mandavit; exhibere se non potest martyrem, qui fraternam non tenuit caritatem. Docet hoc et contestatur Paulus Apostolus dicens: Et si habuero fidem, ita ut montes transferam, caritatem autem non habeam, nihil sum. Et si in cibos pauperum distribuero omnia mea et si tradidero corpus meum, ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil proficio. Caritas magnanima est, caritas benigna est, caritas non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non irritatur, non cogitat malum, omnia diligit, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Caritas nunquam excidit 1). Nunquam, inquit, excidit caritas. Haec enim semper in regno erit, haec in aeternum fraternitatis sibi cohaerentis unitate durabit. Ad regnum coelorum non potest pervenire discordia. De Unitate eccles.cap. XIV. pag. 126.

Tormenta inferni sunt aeterna.

Quae tunc erit fidei gloria, quae poena perfidiae, cum judicii dies venerit, quae laetitia credentium, quae moestitia perfidorum, noluisse istic prius credere et ut credant, jam redire non posse! Cremabit addictos ardens semper gehenna et vivacibus flammis vorax poena, nec erit, unde habere tormenta vel requiem possint aliquando vel finem. Servabuntur cum corporibus suis animae infinitis cruciatibus ad dolorem. Erit tunc sine fructu poenitentiae

1) I. Corin. 13, 2 – 5, 7 – 8.

dolor poenae, inanis ploratio et inefficax deprecatio. In aeternam poenam sero credent, qui in vitam aeternam credere noluerunt. Ad Demetrianum. cap. XXIV. pag. 223-224.

Lactantii selecta axiomata.
De vero cultu Dei.

Fortasse quaerat aliquis, quomodo, cum Deum nos unum colere dicamus, duos tamen esse asseveremus, Deum patrem, et Deum filium; quae asservatio plerosque in maximum impegit errorem. Quibus cum probabilia videantur esse, quae dicimus, in hoc uno labare nos arbitrantur, quod et alterum, et mortalem Deum fateamur. De mortalitate jam dximus; nunc de unitate doceamus. Cum dicimus Deum patrem et Deum filium, non diversum dicimus, nec utrumque secernimus; quia nec pater sine filio esse potest, nec filius a Patre secerni, si quidem nec pater sine filio nuncupari, nec filius potest sine patre generari. Divin. instit. lib. IV. cap. 29. pag. 350 351. Edit. Lenglet.

Mactant igitur opimas ac pingues hostias Deo, quasi esurienti; profundunt vina, tanquam sitienti: accendunt lumina, velut in tenebris agenti. Quod si suspicari, aut percipere animo possent, quae sint bona illa coelestia, quorum magnitudinem, terreno adhuc corpore obvoluti, sensu capere non possumus, jam se cum his officiis inanibus stultissimos esse cognoscant. Vel si coeleste lumen, quod dicimus solem, contemplari velint, jam sentient, quam non indigeat lucernis eorum Deus, qui ipse in usum hominis tam claram, tam candidam lucem dedit. Et tamen cum in tam parvo circulo, qui propter longinquitatem non amplius quam humani capitis videtur habere mensuram, tantum sit fulgoris, ut eum mortalium luminum acies non queat contueri; et si paulisper intenderis, hebetatos oculos caligo et tenebrae consequantur. Haec est religio coelestis, non quae constat ex rebus corruptis, sed quae virtutibus animi, qui oritur e coelo. Hic verus est cultus, in quo mens colentis seipsam Deo immaculatam victimam sistit. Ibid. lib. VI. cap. II. pag. 432-434.

Ergo in Dei agnitione et cultu rerum summa versatur; in hoc est spes omnis ac salus hominis, hic est sapientiae gradus primus, ut sciamus quis sit nobis verus pater, eumque solum pietate debita prosequamur, huic pareamus, huic devotissime serviamus; in eo promerendo actus omnis, et cura, et opera collocetur. Ibid. cap. IX. pag. 456.

Quisquis igitur his omnibus praeceptis coelestibus obtemperaverit, hic cultor est verus Dei, cujus sacrificia sunt, mansuetudo animi, et vita innocens, et actus boni. Ibid. cap. 24. pag. 506.

De natura Dei.

Deus autem, qui est aeterna mens, ex omni utique parte perfectae consummataeque virtutis est. Quod si verum est, unus sit necesse est. Potestas enim, vel virtus absoluta, retinet suam propriam firmitatem. Div. inst. lib. I. cap. III. pag. 9.

Retrahant ergo se homines ab erroribus, et abjectis religionibus pravis, parentum suum Dominumque cognoscant; cujus nec virtus aestimari potest, nec magnitudo perspici, nec principium comprehendi. Ibid. cap. VII. pag. 32.

Nam si Deus est nomen summae potestatis, incorruptibilis esse debet, perfectus, impossibilis, nulli rei subjectus. Div. inst. lib. I. cap. III. pag. 12.

Dei spiritus ac numen ubique diffusum abesse nunquam potest. Ibid. lib. II. cap. II. pag. 117.

Posse Dei est; nam si non potest, Deus non est. Homo facit ex eo quod est, quia per mortalitatem imbecillis est, per imbecillitatem, definitae, ac modicae potestatis. Deus autem facit ex eo quod non est, quia per aeternitatem fortis est, per fortitudinem, potestatis immensae, quae sine ac modo caret sicut vita factoris. Ibid. cap. IX. pag. 148.

De Angelis.

Neque Angeli, cum sint immortales, dici se Deos aut patiuntur, aut volunt, quorum unum solumque officium est servire nutibus Dei, nec omnino quicquam nisi jussu facere. Sic enim mundum regi a Deo dicimus, ut a rectore provinciam, cujus apparitores nemo socios esse in regenda provincia dixerit, quamvis illorum ministerio res geratur. Et hi tamen possunt aliquid praeter jussa rectoris, per ipsius ignorantiam, quae est conditionis humanae. Ille autem praeses mundi, et rector universi, qui scit omnia, cujus divinis oculis nihil septum est, solus habet rerum omnium cum filio potestatem; nec est in Angelis quidquam, nisi parendi necessitas. Div. Inst. lib. II. cap. XVII. pag. 180.

Misit (Deus) Angelos ad tutelam, cultumque generis humani, quibus quia liberum arbitrium erat datum, praecepit ante omnia, ne terrae contagione maculati, substantiae coelestis amitterent dignitatem. Ibid. cap. XV. pag. 173-174.