Pag. 35 lin. 2 leg. potius. Pag. 41 lin. 1 in adnotat. leg. scriptus. - Pag. 195 lin. 10 leg. gratis. leg. obtinendae. Pag. 106 lin. 11 leg. ob. baptizari. Pag. 219 lin. 8 scrib. infirmitatem. lin. 28 leg. dominator. Pag. 372 lin. 21 leg. Ramis.

Pag. 55 lin. 16 Pag. 201 lin. 8 leg.

Pag. 298 lin. 12 leg. originali Pag. 360

De

Praescriptionibus Haereticorum 1).

CAPUT I.

Haereses in Ecclesia fidelibus scandalo esse non oportet.

Conditio praesentium temporum (fratres), etiam hanc admonitionem provocat nostram, non oportere nos mirari super haereses istas, sive quia sunt, futurae enim praenuntiabantur 2), sive quia fidem quorundam subvertunt, ad hoc enim sunt, ut fides habendo tentationem habeat etiam probationem 3). Vane ergo et inconsiderate plerique hoc ipso scandalizantur, quod haereses tantum valeant, quantum sint 1). Quantum si non fuissent? Cum quid sortitum est, ut omni modo sit, sicut causam accipit, ob quam sit, sic vim consequitur, per quam sit, ne esse non possit.

CAPUT II.

Haereses vero Christiano non admirationi, sed instar febris abominationi esse debent.

Febrem denique, inter ceteros mortiferos et cruciarios 5) exitus erogando 6) homini deputatam, neque quia est miramur, est enim, neque quia erogat hominem, ad hoc enim est. Proinde haereses ad languorem et interitum fidei productas, si expavescimus hoceas posse, prius est, ut expavescamus hoc eas esse, quae dum sunt, habent posse, et dum possunt, habent esse. Sed enim febrem ut malum et de causa et de potentia sua, ut notum est, abominamur potius, quam miramur, et quantum in nobis est, praecavemus, non habentes abolitionem ejus in nostra potestate. Haereses vero mortem aeternam et maioris ignis ardorem inferentes malunt quidam mirari, quod hoc possint, quam devitare, ne possint,

usu forensi desumpta sunt.

1) Hunc librum de praescript. scripsit Tertullianus ante defectionem suam, verisimile circa ann. 203. Praescriptio Haereticorum est praescriptio novitatis. Rigaltius. Vocabula: praescribere et praescriptio ex 2) Matth. 7, 15. – 24, 4. 3) I. Cor. 11. 19. 4) haeres. tant. valeant, quantum sint; nonnullae edition. habent: haereses tantum valeant, quantum non valerent, si non fuissent. Quint. Haeduus. 5) Cruciarios i. e. cruciantes. Morbus hic vocatur cruciarius, quia cruciet plurimum. 6) erogando homini, i. e. perdendo.

cum habeant devitandi potestatem. Ceterum nihil valebunt, si illas tantum valere non mirentur. Aut enim dum mirantur, in scandalum subministrantur; aut quia scandalizantur, ideo mirantur, quod tantum valeant, quasi ex alia veritate veniant. Mirum scilicet, ut malum vires suas habeat, nisi quod haereses apud eos multum valeant, qui in fide non valent 1). In pugna pugilum et - gladiatorum plerumque, non quia fortis est, vincit quis, aut quia non potest vinci, sed quoniam ille, qui victus est, nullis viribus fuit; adeo idem ille victor, bene valenti postea comparatus etiam superatus recedit. Non aliter haereses de quorundam infirmitatibus habent, quod valent, nihil valentes, si in bene valentem fidem incurrant.

CAPUT III.

Non ideo vacillandam in fide, quod quidam, alias insignes, ab eadem defecerint.

Solent quidem isti miriones 2) etiam de quibusdam personis ab haeresi captis aedificari in ruinam 3). Quare illa vel ille, fidelissimi, prudentissimi et usitassimi 4) in Ecclesia, in illam partem transierunt? Quis hoc dicens, non ipse sibi respondet, neque prudentes, neque fideles, neque usitatos aestimandos, quos haereses potuerint demutare?

Et hoc mirum, opinor, ut probatus aliquis retro, postea excidat? Saul, bonus prae ceteris 5), livore postea evertitur 6). David, vir bonus secundum cor Domini, postea caedis et stupri reus est ). Salomon, omni gratia et sapientia donatus a Domino 8), ad idololatriam a mulieribus inducitur 9). Soli enim Dei filio servabatur fine delicto permanere 10). Quid ergo, si episcopus, si diaconus, si vidua, si virgo, si doctor, si etiam martyr lapsus a regula fuerit, ideo haereses veritatem videbuntur obtinere? Ex

1) Qui haereses miratur, incipit dubitare de veritate. Haereses cum pestifera febre comparatur. 2) Rigaltius legit: isti infirmiores, prima lectio mihi placet. Miriones, inquit Reatus Phenanus, appellavit antiquitas, qui ab oris distanti, deformitatem admirationi forent. Tertullianus hic per irrisionem vocat eos, qui mirantur haereticos non Miratores, sed ridicule Miriones appellat. Q. H. — 3) Qui ab haeresi captus praebet alteri ocasionem ruinae. 4) Rhenanus: vetustissimi; Rigaltius: usitatissimi. — 5) I. Reg. 9, 2 et 10, 6) Ibid. c. 13. 7) II. Reg. 13. 8) III. Reg. 3. 9) Ibid. 11. 10) Christus ab intrinseco impeccabilis erat, et st. Augustinus dixit: De sancta Virgine Maria, propter honorem Domini, prorsus, cum de peccatis agitur, habere volo quaestionem. De nat. et grat. adversus Pelag. Concil. Trid. Sess. V. c. 5. Sess. VI. c. 23.

24.

nullam

personis probamus fidem, an ex fide personas? Nemo sapiens, nemo fidelis, nemo maior, nisi Christianus. Nemo autem Christianus, nisi qui ad finem usque perseveraverit 1). Tu, ut homo, extrinsecus unumquemque nosti: putas quod vides. Vides autem, quousque oculos habes. Sed oculi, inquit, Domini alti 2). Homo in faciem, Deus in praecordia contemplatur 3). Et ideo cognoscit Dominus qui sunt ejus 4), et plantam, quam non plantavit, eradicat 5) et de primis novissimos ostendit 6): ventilabrum 7) in manu portat ad purgandam aream suam 8). Avolent quantum volent paleae levis fidei quocunque afflatu tentationum, eo purior massa frumenti in horrea Domini reponetur 9). Nonne ab ipso Domino quidam discentium scandalizati deverterunt 10)? Nec tamen propterea ceteri quoque discedendum a vestigiis ejus putaverunt 11), sed qui scierunt illum vitae esse verbum 12) et a Deo venisse 13) perseveraverunt in comitatu ejus usque ad finem, cum illis, si vellent et ipsi discedere, placide obtulisset 14). Minus est, si et apostolum ejus aliqui Phygelus et Hermonegenes et Philetus et Hymenaeus reliquerunt 15); ipse traditor Christi de apostolis fuit. Miramur de ecclesiis ejus, si a quibusdam deseruntur, cum eo nos ostendant Christianos, quae patimur ad exemplum ipsius Christi. Ex nobis, inquit, prodierunt, sed non fuerunt ex nobis; si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum 16).

CAPUT IV.

Fallacia haereticorum detegitur.

Quin potius memores simus tam dominicarum pronuntiationum quam apostolicarum literarum, quae nobis et futuras haereses praenuntiaverunt et fugiendas praefinierunt, et sicut esse illas non expavescimus, ita et posse id, propter quod fugiendae sunt, non miremur. Instruit Dominus, multos esse venturos sub pellibus ovium, rapaces lupos 17). Quaenam istae sunt pelles ovium, nisi nominis Christiani extrinsecus superficies 18)? Qui lupi rapaces, nisi sensus et spiritus subdoli, ad infestandum gregem Christi in

14) Jo. 6, 68. et seq.

17) Matth. 7, 15.

4) II. Tim.

8) Matth. 3, 12.

13) Jo.3, 2.

16) I. Jo. 2, 19.

Haeresiarchae sunt lupi rapaces, quibus studium sit,

Christi Domini ovile invadere raptasque cum pastoribus oves occidere et 18) i. e. nomen gerunt, intrinsecus in re sunt lupt, qui lana

mactare.

varia utuntur.

trinsecus delitescentes? Qui pseudoprophetae 1) sunt, nisi falsi prodicatores? Qui pseudoapostoli 2) nisi adulteri evangelizatores? Qui antichristi 3) interim et semper 4) nisi Christi rebelles? Hoc erunt haereses non minus doctrinarum perversitate ecclesiam lacessentes, quam tunc antichristus persecutionum atrocitate persequetur; nisi quod persecutio et martyres facit, haereses apostatas tantum. Et ideo haereses quoque oportebat esse, ut probabiles quique manifestarentur 5), tum qui in persecutionibus steterint, quam qui ad haereses non exorbitaverint. Neque enim eos probabiles intelligi jubet, qui in haeresin fidem demutant; sicut ex diverso sibi interpretantur, quia dixit alibi: omnia examinate, quod bonum est tenete 6); quasi non liceat omnibus male examinatis in electionem alicujus mali impingere per errorem.

CAPUT V.

Sanctus Paulus Apostolus schismata; magis igitur haereses

incusat.

Porro si dissensiones et schismata increpat 7) quae sine dubio mala sunt, et in continenti 8) haereses subjungit; quod malis adjungit, malum utique profitetur, et quidem majus; cum idem credidisse se dicat de schismatibus et dissensionibus, quia sciret etiam haereses oportere esse. Ostendit enim gravioris mali prospectu de levioribus se facile credidisse, certe non ut ideo de malis crediderit, quia haereses bonae essent, sed uti de pejoris quoque notae tentationibus praemoneret, non esse mirandum, quas diceret tendere ad probabiles quosque manifestandos, scilicet quos non potuerint depravare. Denique si totum capitulum ad unitatem continendam et separationes coercendas sapit, haereses vero non minus ab unitate divellunt, quam schismata et dissensiones: sine dubio et haereses in ea conditione reprehensionis constituit, in

1) Matth. 24, 24. 2) II. Cor. 11, 13. 3) I. Joan. 2, 18 et 24. 4) Antichristi semper adfuerunt et semper aderunt. 5) I. Cor. 11, 19. 6) I. Thessal. 5, 20. Haeretici nunquam non praetexuerant, modoque non praetexunt, opinionibus suis a solita patrum regula variantibus, id quod ipse Christus, Christique discipuli, faciendum praemonuerunt. Ille suis dicebat: Attendite a falsis prophetis. Cavete a scribis. A fermento Pharisaeorum et Saducaeorum cavete. Videte, ne vos seducat etc. Matth. 7, 16, 24. Subinde suos apostoli monebant: Probate (discutite, dignoscite, dijudicate) quid sit beneplacitum Deo; ad Ephes. 5. Prophetias (interpraetationes, puta, scripturae divinae, ac declarationes fidei vestrae) nolite spernere, sed omnia probate etc. Quintinus. 7) I. Cor. 11, 18 et seq. 8) in continenti, i. e. statim.