1

4

ponit qui, interni judicii secreto moderamine, alii A per Paulum dicitur: Nam et corpus non est unum sermonem sapientiæ, alii sermonem scientiæ, alii membrum, sed multa. Si dixerit pes: Quoniam non plenam fidem, alii gratiam sanitatum, alii operatio- sum manus, non sum de corpore, num ideo non est nem virtutum, alii prophetiam, alii discretionem de corpore? Et si dixerit auris : Quoniam non sum spirituum, alii genera linguarum, alii 904 inter- oculus, non sum de corpore, num ideo non est de corpretationem sermonum tribuit (I Cor. x11, 8), qua- pore? Si totum corpus oculus, ubi auditus? si totum tenus in uno eodemque spiritu iste verbo sapientiæ auditus, ubi odoratus (I Cor. XII, 14 seq.) ? Et paulo polleat, nec tamen sermone scientiæ, id est doctri- post: Quod si essent omnia unum membrum, ubi cornæ, fulciatur, quia sentire atque invenire sufficit pus? Nunc autem multa quidem membra, unum vero etiam quod per discendi studium non apprehendit ; corpus (Ibid., 19). ille sermone scientiæ fulgeat, nec tamen in verbo sapientiæ convalescat, quia et explere sufficit 1 quantum didicit, et tamen ad sentiendum ex semetipso subtile aliquid non assurgit. Iste per fidem elementis imperat, nec tamen per sanitatum gratiam infirmitates corporum curat; ille orationis ope mor- B bos subtrahit, nec tamen arenti terræ verbo pluvias reddit. Iste operatione virtutum ad præsentem vitam etiam mortuos revocat, et tamen, prophetiæ gratiam non habens, quæ sibi ventura sunt ignorat; ille ventura quæque velut præsentia attendit, et tamen in nulla signorum operatione se exerit. Iste per discretionem spirituum in factis subtiliter mentes conspicit, sed tamen diversi generis linguas nescit; ille diversi generis linguas examinat, sed tamen in rebus similibus dissimilia corda non pensat. Alius in una lingua quam novit sermonum pondera interpretando prudenter discutit, et tamen reliquis bonis quæ non habet patienter caret.

2

5

23. In corpore Ecclesiæ alius est oculus, alius manus, alius pes, etc.-Quid enim sancta Ecclesia, nisi superni sui capitis corpus est? In qua alius alta videndo oculus, 905 alius recta operando manus, alius ad injuncta discurrendo pes, alius præceptorum vocem intelligendo auris, alius malorum fetorem bonorumque fragrantiam discernendo naris est. Qui, corporalium more membrorum, dum vicissim sibi accepta officia impendunt, unum de semetipsis omnibus corpus reddunt; et cum diversa in charitate peragunt, diversum esse prohibent ubi continentur. Si autem unum quid cuncti agerent, corpus utique quod ex multis continetur non essent, quia videlicet multipliciter compactum non existeret, si hoc concors membrorum diversitas non teneret. Quia ergo sanctis membris Ecclesiæ virtutum dona Dominus dividit, terræ mensuras ponit. Unde iterum Paulus dicit: Unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei (Rom. x11,3). Et rursum: Ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem juncturam subminiC strationis, secundum operationem in mensuram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit in ædificationem sui in charitate (Ephes. iv, 16).

22. Sic humilitati cavetur et charitati.-Sic itaque creator noster atque dispositor cuncta moderatur, ut qui extolli poterat ex dono quod habet humilietur ex virtute quam non habet. Sic cuncta moderatur, ut cum per impensam gratiam unumquemque sublevat, etiam per disparem alteri alterum subdat, et meliorem quisque dono alio eum qui sibi subjicitur attendat, ac licet se præire et aliis sentiat, eidem tamen quem superat se in aliis postponat. Sic cuncta moderatur, ut dum singula quæque sunt omnium, interposita quadam charitatis necessitudine, fiant omnia singulorum, et unusquisque sic quod non accepit in altero possideat, ut ipse alteri possidendum quod accepit humiliter impendat. [Vet. XI.] Hinc enim per Petrum dicitur: Unusquisque sicut accepit gratiam, in alterutrum illam administrantes, sicut boni dispensatores multiformis gratia Dei(I Petr. D Iv, 10). Tunc namque bene multiformis Dei gratia dispensatur, quando acceptum donum et ejus qui hoc non habet creditur, quando propter eum cui impenditur sibi datum putatur. Hinc per Paulum dicitur Per charitatem servite invicem (Galat. v, 13). Tunc enim nos charitas a jugo culpæ liberos reddit, cum vicissim nos nostro per amorem servitio subjicit, cum et aliena bona nostra credimus, et nostra aliis quasi sua offerentes exhibemus. Hinc rursum

-

7

24. Singula membra assignatis sibi officiis fungan-tur, non aliena usurpent. Sed cum miro consilio auctor ac dispositor noster huic illa largitur quæ alii denegat, alii hæc denegat quæ isti largitur, mensuras sibi positas egredi nititur quisquis posse plus quam acceperit conatur, ut si fortasse is cui tantummodo datum est præceptorum occulta disserere tentet etiam miraculis coruscare, aut is quem supernæ virtutis donum ad sola miracula roborat etiam divinæ legis pandere occulta contendat. In præcipitio enim pedem porrigit qui mensurarum suarum limitem non attendit. Et plerumque amittit et quod poterat qui audacter ea ad quæ pertingere non valet arripere festinat. Nam et membrorum nostrorum tunc bene ministeriis utimur cum sua eis officia distincte servamus. Lucem quippe oculis cernimus, vocem vero auribus audimus. Si quis autem mutato ordine voci oculos, luci aures accommodet, huic incassum utraque patent. Si quis odores velit ore discernere, sapores nare gustare, utriusque sensus sibi ministerium, quia pervertit, interimit. Dum enim propriis hæc

Vet. Edit. Paris. et Basil., Gilot. et Vatic., non
ideo. Emendantur ex Mss. Anglic. et nostris.
Laud., flagrantiam.

6 Ibidem, accessa officia.
7 Idem Codex, in præcipiti.

usibus non aptantur, et sua officia deserunt, et ad A quæ vidimus et audivimus non loqui (Ibid., Iv, extranea non assurgunt.

25. Intra mensuras illas David sese continuit, et Paulus. Bene itaque David propheta intra acceptas ex divina largitate mensuras pedem cordis presserat, cum dicebat : Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me (Psal. cxxx, 1). Super se quippe in mirabilibus ambularet, si apparere magnus ultra quam poterat quæreret. Super se namque in mirabilibus attollitur qui et in his ad quæ non sufficit videri idoneus conatur. Bene intra has mensuras etiam in ipsa Paulus prædicationis suæ se latitudine coarctabat, cum diceret : Non enim audeo aliquid loqui eorum quæ per me non efficit Christus (Rom. xv, 18). Tunc autem recte accepta mensura servatur, cum anteposita oculis virorum spiritualium vita respicitur. B auctoritatem principum pressit, per humilitatem corUnde et sequitur :

11

3). Videns enim quod nisi se mandata litteræ servare A judicis obscuratur. Unde et recte subjungitur: 10 Vide ostenderet, Judæorum rabiem etiam in eos qui sibi ergo ne lumen quod in te est tenebræ sint. Si lumen tunc comites aderant excitaret, assertionis suæ vim quod in te est tenebræ sunt, ipsæ tenebræ 11 quantæ erunt postposuit, et sine damno fidei se suosque1 comites a (Ibid., 23)? quia si hoc quod bene nos agere credipersecutionis immanitate custodivit. Fecit quod fieri mus, ex mala intentione fuscamus, quanta ipsa mala fidei amore prohibuit, sed ad fidei 2 retorsit ministe- sunt quæ mala esse etiam cum agimus non ignorarium quod quasi non fideliter fecit. Plerumque enim mus ? Et si ibi nil cernimus, ubi quasi discretionis virtus cum indiscrete tenetur amittitur; cumque lumen tenemus, qua cæcitate in illa offendimus quæ discrete intermittitur, plus tenetur. Nec mirum si in sine discretione perpetramus? Vigilanti igitur cura incorporeis intelligimus quod agi 3 et in corporeis per cuncta opera intentio nobis nostra pensanda est, rebus videmus. Ex studio namque arcus distenditur, ut nil temporale in his quæ agit appetat, at, totam se in ut in suo tempore cum utilitate tendatur. Qui si soliditate æternitatis figat, ne si extra fundamentum otium relaxationis non accipit, feriendi virtutem ipso actionis nostræ fabrica ponitur, terra dehiscente solusu tensionis perdit. Sic aliquando in exercitatione vatur. Unde hic quoque apte subjungitur : virtus, cum per discretionem prætermittitur, reservatur, ut tanto post vitia valenter feriat, quanto a per- B cussione interim prudenter cessat. 5 Subtilis igitur discretionis super hanc terram linea tenditur, quando ostensis unicuique animæ exemplis præcedentium patrum, et utiliter ad operationem virtus accenditur, et nonnunquam utilius temperatur.

7

4

[Vet. XIII.] 30. Cavendum ne discretionis nomine, propriis commodis serviatur.- Sed cum parumper 6 ab opere zeli fortitudo seponitur, alta consideratione opus est, ne fortasse nequaquam communis boni consilio, sed timore proprio vel cujuslibet ambitionis studio a virtutis exercitatione cessetur. Quod nimirum cum agitur, jam non dispensationi, sed culpæ servitur. Unde curandum sollicite est ut cum quis susceptum negotium cum virtutis cessatione dispensat, semetipsum prius in radice cordis inspiciat, C 8 ne sibi per hoc aliquid avarus appetat, sibi per hoc soli timidus parcat; et eo fiat pravum quod in opere sequitur, quo non ex recta cogitationis intentione generatur. Unde bene in Evangelio Veritas dicit : Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit (Matth. v1, 22). Quid enim per oculum exprimitur, nisi opus suum præveniens cordis intentio? quæ priusquam se in actione exerceat, hoc jam quod appetit contemplatur. Et quid appellatione corporis designatur, nisi unaquæque actio, quæ intentionem suam quasi intuentem oculum sequitur ? Lucerna itaque corporis est oculus, quia per bonæ intentionis 908 radium merita illustrantur actionis. Et si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit, quia si recte intendimus per simplicitatem cogitationis, bonum opus efficitur, etiam si minus bonum esse videatur. Et si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit, quia cum perversa intentione quid vel rectum agitur, etsi splendere coram hominibus cernitur, apud examen tamen interni

1 Deest comites in Laud., Corb. Germ., Pratel. et

al. Norm.

2 Laudun., recurrit.

3 Laud., et in corporibus videmus. Pratel., quia si otium.

Editi recent., subtili ergo discretione.

• Vindoc., Pratel., etc., ab ore zeli.

D

CAPUT XII.

VERS. 6. Super quo bases illius solidata sunt? 31. Bases animæ sunt intentiones. Bases quippe uniuscujusque sunt animæ intentiones suæ. Nam sicut fabrica columnis, columnæ autem basibus innituntur, ita vita nostra in virtutibus, virtutes vero in intima intentione subsistunt. Et quia scriptum est: Fundamentum aliud nemo potest ponere, præter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor.,11), tunc bases in fundamento sunt, cum intentiones nostræ in Christo roborantur. Incassum vero alta super se bases ædificia erigunt, si non ipsæ 12 in fundamenti soliditate consistunt, quia nimirum quamlibet summa opera inaniter faciunt, si intentiones cordium extra æternitatis certitudinem deflectuntur, et vitæ veræ præmia non requirunt, tantoque graviora ruinæ super se damna ædificant, quanto altiora ædificia extra fundamentum portant, quia cum æternæ vitæ præmiis non intendunt, quo plus se quasi in virtutibus erigunt, eo in gloriæ inanis foveam profundius cadunt. Non ergo pensandum est bases quid sustinent,sed ubi sustinentur, quia profecto humana corda divinitus perscrutantur, non solum quæ faciunt, sed quod in operibus quærunt. Unde cum districtum judicem Paulus describeret, atque actionum bona narraret, dicens: Qui reddet unicuique secundum opera ejus, his quidem, secundum patientiam boni operis, gloriam et corruptionem (Rom. 11, 6, 7); quia, nominata boni operis patientia quasi totam electæ actionis fabricam dixerat, subtiliter illico ubi bases ejusdem fabricæ consisterent exquisivit, dicens: Gloriam et honorem et incorruptionem quærentibus, vitam æternam(Ibid.,7). Ac si aperte diceret: Et si quidam patientiam bonj operis ostendunt, gloriam et incorruptionem non recipiunt, si intentiones cordis, id est bases fabricæ, in fundamento non figunt, quia videlicet Deus vel honestæ vitæ ædificium non inhabitat quod extra se positum non ipse sustentat.

igitur intentiones electæ uniuscujusque animæ spei A vocantur. Quod si ita est, dum terra esset invisibilis æternitatis innituntur, recte voce 909 Dominica de hac terra dicitur: 2 Super quo bases illius solidatæ sunt? Ac si aperte diceret, Nisi super me. Cui dum justa quæque anima intendit, omne quod temporaliter facit, in me procul dubio non temporaliter construit. Quia vero tunc robustius in fundamento solidamur, cum verba Dei et in exterioribus præceptis sequimur, et in intimis sensibus subtilius intelligendo pensamus, recte subjungitur :

CAPUT XIII [Vet. XIV].

et incomposita, dum tenebræ essent super abyssum (Genes. 1, 2), venturum diem subsequentis sæculi per lucem sapientiæ existendo prævenerunt. Nec negligenter audiendum est quod additur, Simul, quia nimirum astra matutina etiam cum vespertinis Redemptoris potentiam laudant, dum electi angeli etiam cum redemptis in mundi fine hominibus largitatem gratiæ supernæ glorificant.Ipse quippe ut nos ad laudem conditoris accenderent, hoc quod superius diximus, orta per carnem luce, clamaverunt: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonæ voluntatis (Luc. 11, 14). Simul ergo 910 laudant, quia redemptioni nostræ voces suæ exultationis accommodant. Simul laudant; quia dum nos conspiciunt recipi, suum numerum gaudent repleri. Qui et fortasse ideo matutina astra memorantur, quia sæpe ad exhortandos homines missi sunt ; et dum venturum mane nuntiant, ad humanis cordibus præsentis vitæ tenebras fugant. Sed ecce angeli divinam potentiam laudant, quia ipsa eos tantæ claritatis visio dilatat. Nos autem qui redimimur, sed tamen corruptione adhuc carnis gravamur, donum quod percipimus, 6 qua virtute laudamus? Quomodo enim valebit lingua dicere, quod non sufficit mens nostra sentire? Sequitur : CAPUT XV.

IBID.

5

Et jubilarent omnes filii Dei.

IBID. Vel quis dimisit lapidem angularem ejus ? 33. Christus lapis angularis, quod vitam activam et contemplativam in se conjunxerit. Lapis quippe Lapis quippe angularis est ad sacra eloquia intellectus duplex. Qui tunc divinitus dimittitur, quando nequaquam di- B stricto judicio ignorantiæ suæ tenebris illigatur; sed quadam libertate perfruitur, dum in præceptis Dei sufficit vel exsequendo exteriora agere, vel contemplando interna sentire. Ad quod nunquam noster intellectus assurgeret, si ad suscipiendam naturam nostram ipse noster conditor non veniret. Qui aliter angularis lapis dicitur, quia duos in se populos junxit; atque aliter, quia conjunctæ utriusque vitæ, activæ videlicet et contemplativæ, in se exempla monstravit. Ab activa enim vita longe contemplativa distat; sed incarnatus Redemptor noster veniens, dum utramque exhibuit, in se utramque sociavit. Nam cum in urbe miracula faceret, in monte vero orando continue pernoctaret, exemplum suis fidelibus præbuit, ut nec contemplationis studio proximorum curam C negligant, nec rursum cura proximorum immoderatius obligati contemplationis studia derelinquant ; sed sic in utriusque mentem partiendo conjungant, quatenus nec amorem Dei præpediat amor proximi, nec amorem proximi, quia transcendit, abjiciat amor Dei. Quia igitur humano cordi quid ageret ignoranti Dei atque hominis Mediator apparuit, qui et agendo transitoria disponeret, et contemplando ostenderet unde cuncta penderent, recte dicitur: Vel quis dimisit lapidem angularem ejus ? Ac si aperte Dominus diceret:Nisi ego, qui unicum quem sine tempore genui servandis hominibus cum tempore ostendi, in cujus vita 3discerent etiam diversa vivendi studianon discrepare. Et notandum quod eum non se emisisse, sed dimisisse asserit, quia profecto humanam naturam Filius susci- D enim conditor noster, quando exsurgere persecutio

piens ad ima de sublimibus venit. Cujus incarnationis mysterium quia et electi angeli mirati sunt, qui eodem mysterio redempti non sunt, recte subjungitur :

35. Quid sit jubilatio, et cur homines deceat, non angelos. Jubilatio quippe dicitur cum cordis lætitia oris efficacia non expletur; sed quibusdam modis gaudium prodit, quod ipse qui gaudet, nec tegere prævalet, nec explere. Laudent itaque angeli, qui jam tantæ claritatis altitudinem in sublimibus vident. Jubilent vero homines, qui adhuc in inferioribus oris sui angustias sustinent. Quæ quia certo futura Dominus noverat, non tam facienda insinuat, quam facta narrat. Sed quid agimus, quod cum boni be redemptionis suæ mysterio jubilant, malos invidia inflammat; dum electi proficiunt, reprobi ad rabiem furoris excitantur, et bona nascentia, quia nolunt imitari, persequuntur? Sed tamen inter hæc etiam qui redemit, non relinquit. Scriptum quippe est Fidelis autem Deus, qui non patietur vos tentari supra quam potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere (I Cor. x, 13). Novit

Quid enim A ponerem nubem vestimentum ejus; apte subdidit: Et caligine illud quasi pannis infantiæ obvolverem. Pannis quippe infantiæ pedes ac brachia constringuntur, ne huc atque illuc dissoluta libertate jactentur. Quia ergo persecutores sanctæ Ecclesiæ instabilitate cordis inquieti, atque huic sæculo dediti, non grandæva, sed puerilia sapiunt, qui quidem obscuritate atque caligine, non intellectu superni judicii constringuntur, ne tantum persequi valeant quantum volunt, pannis infantiæ referuntur obvoluti,quia,sicut dictum est, puerilia quidem sapiunt,sed divina dispensatione constricti,quo volunt brachia non extendunt,et sicuncta mala leviter perpetrare appetunt,nequaquam tamen implere cuncta quæ appetunt permittuntur. Sequitur: VERS. 10.- Circumdedi illud terminis meis.