Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

sze znaczenie. To językowe bogactwo przyczyniło się także do wywołania zapału. Dla tego muszę zganić poprawki, które Mickiewicz poczynił co do formy w wydaniu paryskiem. Oda ta, będąca owocem natychmiastowym natchinenia, powinna niezmienioną pozostać. Charakterem jej był śmiały okrzyk do młodzieży. Poecie, którego umysł około roku 1838. coraz bardziej stawał się religijnym, łagodnym, spokojniejszym, umiarkowańszym, wydał się już niestosownym ten porywczy ton ody. Przeciw temu gwałtownemu tonowi, jak wiadomo, walczył on ustnie, a w ostatku i piśmiennie w swych odczytach, mianowicie przeciw Goszczyńskiemu i Słowackiemu, dowodząc, iż ten charakter stosowniejszy jest rossyjskiej poezyi. Dlatego też usunął z tej ody w niektórych wierszach silniejsze wyrażenia, w miejsce ich stawiąc łagodniejsze. Že na tem oda straciła, każdy to łatwo dostrzeże.

-

To była jedyna poezya, jaką Mickiewicz w Petersburgu utworzył. Przypadek chciał, że te dwie, najgwałtowniej rewolucyjne poezye Odę i Konrada Wallenroda, ostatniego, gdy tam powtórnie przybył, ogłosił tamże i rozpowszechnił. Rząd rossyjski nie mogąc obojętnie patrzeć na pobyt wielu polskich politycznych skazańców w Petersburgu i na ich łączenie się z młodymi Rossyanami, wydał polecenie wysłania ich do innych wewnętrznych prowincyj państwa. Mickiewicz zesłany został do Odessy. Tu, w mieście, gdzie razem żyli Rossyanie, Polacy, Grecy, Włosi, Anglicy, Francuzi, w tem jedynem może miejscu w Rossyi, w którem można się było najswobodniej poruszać pod najpiękniejszem południowem niebem, nie mógł duch Mickiewicza pozostać bezczynnym. Sława jego poetyczna otworzyła mu wszystkie salony wyższego towarzyskiego świata. Naturalnie, że tu wszedł w bliższe stosunki z kobietami. Zdawało się, że jego działalność na chwilę oderwała się od ojczyzny, a nawet, że pod wpływem miłosnych rozrywek, doznanych przy innej osobie, wspomnienie pierwszej miłości się zatrze. Okazuje się to z napisanych tu poezyj. Najważniejsze z nich są:

Sonety.

Sonety w poezyi są tem samem, czem obrazy rodzajowe w malarstwie. Mają one swą określoną miarę, jak tamte ograniczoną

przestrzeń. Treść ich tworzy jedna i jedyna scena miłośna, oznaczona myśl, określone uczucie we wszystkich stosunkach życia, silnie, charakterystycznie, jasno oddane. Jak wiadomo, Petrarka wykształcił je najznakomiciej. Poezya hiszpańska i francuzka posiadają ich wielką liczbę. Sądzono jednak powszechnie, że zwięzła forma sonetów jest tak trudną, iż ze stu sonetów ledwie jeden szczęśliwie się uda. Ta mniemana trudność nie odstręczyła Mickiewicza. W nich obrał sobie Petrarkę za wzór, znalazłszy w Odessie sposobność obznajomienia się z mową i literaturą włoską, które tam jakby ojczystemi były. Pierwsze jego sonety w liczbie 23 są treści miłośnej. Dwanaście pierwszych poświęconych jest wspomnieniom pierwszej miłości. Wnich przedstawia się ona w różnych pojedyńczych momentach, jak w drugiej części Dziadów była przedstawioną w całości. Jak pięknemi są te rozsypane perły wspomnień, niepodobna opisać. -Potrzeba te pojedyńcze obrazki samemu czytać. Koloryt ich melancholiczny i sentymentalny, lecz głęboki, prawdziwy, i bez affektacyi, których tyle się spotyka u późniejszych poetów, starających się Mickiewicza naśladować. Pozostałe 11 są utworzone na cześć innych już wspomnień miłośnych, mianowicie dla pewnej osoby D. D., z którą Mickiewicz, jak się zdaje, zostawał w bardzo bliskich stosunkach. Lecz poznawszy próżność serca kobiecego, napisał sonet Danaidy, i nim pożegnał się z płcią piękną.

Danaidy! rzucałem w bezdeń waszej chęci
Dary, pieśni i we łzach roztopioną duszę.
Dziś, z hojnego jam skąpy, z czułego szyderca;
A choć mię dotąd jeszcze nadobna twarz nęci,
Choć jeszcze was opiewać i obdarzać muszę,

Lecz dawniej wszystko dałbym, dziś wszystko - prócz serca.

Ostatni sonet Ekskuza, odpowiada na zarzuty słusznie mu czynione przez przyjaciół, iż zdaje się żyć jedynie dla miłości, gdy tymczasem ważniejsze miećby powinien do opiewania przedmioty (str. 157). Do tej samej jego kochanki D. D. są potem pomniejsze poezye, jako to:

1. Rozmowa.

Kochanko moja, na co nam rozmowa?

Cybulskiego, Odczyty.

13

2. Sen.

Chociaż zmuszona będziesz mnie porzucić,

3. Niepewność.

Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę;

4. Moja pieszczotka.

5. Elegia.

Moja pieszczotka, gdy w wesołej chwili
Pocznie szczebiotać i kwilić i gruchać,

Gdybyś ty na dzień jeden była w mojej duszy;

gdzie zdaje się, iż zupełnie jest oddany nowej miłości.

O gdybym zyskał pewność, że jestem kochany,
Gdybym z serca na chwilę wygnał bojaźń zmiany,
Którą mnie straszy nieraz doświadczenia zdrada!

W twe ręce powierzywszy moją przyszłą dołę,
Na twem złożyłbym łonie mój rozum i wolę.
Pamiątki nawet serca głęboko zagrzebię,

Aby nigdy nic nie czuć, oddzielnie od ciebie.

Widzicie złąd, że stał się zupełnie praktycznym, i że pierw

sza miłość w nim przebrzmiała.

Jeszcze podczas swego pobytu w Odessie utworzył:

1. Czaty. Ballada ukraińska.

Z ogrodowej altany, wojewoda zdyszany

Małżeński stosunek konwencyonalny.

2. Ucieczka. Ballada podług wzoru Lenory.

3. Popas w Upicie. Opowiadanie z historyi polskiej o Sicińskim; rozmaite poglądy nad historycznemi wypadkami, w których poeta wypowiada trywialną myśl, że cała historya jest nicością. 4. Do doktora S., który zamierza, jako badacz natury, przedsięwziąść podróż do Azyi.

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

Morlach, z serbskiego. Tęsknota poety za ojczyzną.

Almoteszaby, z arabskiego. — Arabskie sentencye człowieka

skarżącego się na troski życia, który jednakże poddaje się z rézygnacyą losowi.

Ugolino. Scena z Boskiej komedyi Dantego.

Przypomnienie z Puszkina.

Wszystkie te poezye przypadają na r. 1825. pobytu w Odessie, z czego widzimy, jak wówczas był czynnym Mickiewicz. Lecz to nie wszystko jeszcze. Z Odessy odbył Mickiewicz, w towarzystwie wielu swych przyjaciół, podróż do Krymu. Jako malarz poetyczny, ujął tu, z prawdziwie wschodnią fantazyą poetynatury, najważniejsze punkta, które albo z swego położenia, albo z historycznych wspomnień są sławnymi i opisał je w 21 Sonetach nazwanych Krymskiemi. Wykazała się w nich wielka genialność poety, który jakby podsłuchał ducha ożywiającego naturę. Z tych poezyi zostało wiele na język perski przełożonych. Były one dla warszawskich klassyków kością niezgody. Zarzucano im niezrozumiałość i używanie nazw wschodnich. Niezrozumiałymi są dla tych, którym na fantazyi zbywa, lecz gdyby i tak było, poeta mówi w swem motto, wziętem z Goethego Chuld Nameh, że:

Kto chce poetę rozumieć!
Musi pójść do kraju poety.

W rzeczy samej Sonety te obchodzą nas mniej niż inne jego poezye; lecz dowodzą nam, jak poeta umiał obcą treść przesadzić do naszej literatury. Sonet: Grób Potockiej, jest z resztą takiej wartości, że dla niego samego warto pojść do Krymu, aby wśród panoramy pojedyńczych obrazów natury i ten grób także zwiedzić.

Sonety Mickiewicza miłosne i krymskie zjawiły się naprzód w Moskwie 1826. r. Było to w tym roku gdy Mickiewicz skutkiem wstawienia się swych licznych przyjaciół w Petersburgu, a szczególniej za wpływem księżnej Zeneidy Wołkońskiej, otrzymał pozwolenie powrotu do Petersburga. Tymczasem spisek Beztużewa i Rylejewa poprzednio zdradzony, wybuchł, podczas wstąpienia na tron Mikołaja, i gwałtownie przytłumiony został. Główni przywódzcy krwawo ukarani lub wygnani - z nimi wysłane zostały całe pułki gwardyi na Kaukaz. Puszkin wyszedł szczęśliwie i Mickiewicz także nie ściągnął na siebie nawet podejrzenia.

W roku 1827 spotykamy poetę w Moskwie, gdzie napisał piękny poemat!

Na pokój Grecki w domu księżnej Wolkońskiej.

Księżna była młoda i piękna, sama jedna oprowadzała go po starożytności pełnych pokojach. Oglądali starożytne sarkofagi, wazy i bóztwa, a pomiędzy innemi najpiękniejszego amora. Poeta sądził, że zyskałmiłość księżnej i że w krótce ze swą przewodniczką ujrzy się w raju.

Jednak omyliła go nadzieja.

[ocr errors]

Cóż powiem wrócony do śmiertelnych kraju
Ach opowiem, że byłem wpół drogi do raju,
Z duszą na poły tęskną, na poły radosną.
Słyszałem już tę rajską rozmowę półgłośną,
I widziałem to rajskie półświata, półcienia
I doznałem niestety! tylko pół zbawienia.

Inną poezyą odnoszącą się do stosunku z księżną, jest tłómaczenie z Petrarki: Chiare fresche edolci aque.

O jasne, słodkie, przezroczyste wody.

Została ona wykonaną w Ostafijewie 1827. r. w dobrach księżnej, gdzie poeta bawił czas dłuższy, lecz i tu zawiodły go miłosne nadzieje. Jak widzimy, poeta był natury bardzo kochliwej i świętość pierwszej miłości nie tkwiła głęboko w jego sercu. — Zobaczymy, jak poźniej jeszcze kilka razy wplątał się w podobne miłośne stosunki. W roku 1828. przybył Mickiewicz do Petersburga. Ostatnią z jego mniejszych poezyj, które uważać można jako owoc podróży do Krymu, jest znakomita kassyda.

Farys

na cześć Emira Tadź Ulfechr.

pod którém nazwiskiem na wschodzie znany był Wacław Rzewuski. Poeta dowiodł w niej najwyższego przejęcia się wschodem i ukazał, że gdyby żył pomiędzy Arabamni, tam także byłby wielkim poetą. Poezya ta została przypisaną Janowi Kozłowowi, również poecie i jego przyjacielowi. Po mistrzowsku przedstawia podróż przez arabską pustynię. Związek ducha arabskiego beduina z życiem natury, jest zupełnie naturalnym rysem ludów wschodnich. (Poe

« PoprzedniaDalej »