Dzieła sztuk pięknych u Greków miały pewną umiarkowaną foremność w układzie jak zewnętrznem wydaniu, który przymiot i charakter sztuk pięknych zowie się stylem greckim albo klassycznym. Styl ten panował za wieku Peryklesa i dotknął się jeszcze czasów Aleksandra W.

Poeci greccy, w najświetniejszym okresie swojej sztuki, zawsze śpiewali dla gminu; pienia ich były składem uczuć, mniemań, pamiątek narodowych, ozdobionych zmyśleniem; wpływały więc silnie na utrzymanie, wzmacnianie, owszem kształcenie charakteru narodowego. Następnie ze zmianą okoliczności, gdy uczucia, charakter i energia narodu słabnąć poczęły, wtedy i talent poetycki przestał być wielkim, i poezya straciła swój charakter i wysokie przeznaczenie. Poeci rozstawali się z ludem nic już w polityce nieznaczącym i gardzonym, i przenosili się na dwory samowładzców, gdzie składali pochlebstwa, lub też słabo, niesmacznie, naśladowali dawniejsze wzory klassyczne, jak przykłady poświadczają, z wieku Ptolomeuszów. Tym sposobem poezya, która była niegdyś potrzebą narodową, przeszła w zabawę erudytów i próżniaków. Po Grekach Rzymianie są drugim sławnym w starożytności narodem. Naród ten wszakże w dziejach poezyi pod tym względem nie wiele zastanawiać może.

Polityczne wewnętrzne walki stronnictw i zewnętrzne wojny zdobywcze, nie sprzyjają rozwojowi poezyi narodowej. Grecka mitologia, grecki język, grecka literatura, służyły tu za wzór i oznakę wyższego ukształcenia, zanim Rzymianie świat zdobyli i nim zmysł do sztuki i poezyi zaczęli objawiać. Czytano więc poezyę po łacinie, ale poezyę grecką w słowa łacińskie przybraną. Nadto czytała ją tylko sama klassa możniejszych, -- nader szczupła cząstka narodu. Tym sposobem w narodzie rzymskim nie było właściwie poezyi, bo nie było poezyi narodowej. U Rzymian kultura obca, od Greków pożyczona, przerwała bieg naturalny kultury narodowej, poezya - grecka położyła tamę właściwej rzymskiej.

Na ruinach państwa rzymskiego usadowione hordy północne i z ludem miejscowym zmięszane, miały właściwe sobie uczucia, opinie, wyobrażenia mityczne i podania; lecz pośród nich nie powstały talenta poetyckie, któreby tak świetnie jak niegdyś u Greków, mogły wpłynąć na uobyczajenie ludów, charakter narodowy

oczyszczać lub wzmacniać. Mithologia północna, jakkolwiek po niektórych stronach, w poezyę bogatszych, kształcona, nigdy nie ustaliła się jednak; wyobrażenia mityczne nie złożyły foremnej, pięknej i harmonijnej jedności, czyli systematu świata mitycznego; narody te jednak miały właściwy sobie charakter. Ożywiał je duch rycerski i z nim połączony szacunek i miłość ku płci pięknej, Grecyi i Rzymianom obcy, ścisłe przestrzeganie praw honoru, uniesienia religijne, podania mityczne i wyobrażenia ludów barbarzyńskich, dawniejszych pogan i nowoczesnych chrześcian pomięszane razem.

Oto jest, co stanowi w wiekach średnich świat romantyczny, którego poezya zowie się też romantyczną. Poezya ta miała swój stały charakter, miarkowany tylko miejscowym wpływem ponurych i uniesionych Normandów, wesołych Minnesaengerów, czułych Trubadurów. — Dodajmy tu z naszej strony mężnych i wojowniczych Słowian.

Zewnętrzne wydanie czyli język, zlewkiem będąc języków północnych i rzymskiego, nazwany został romanckim, zkąd poszło, że późniejsi i owę poezyę i duch czasu romantycznemi mianowali. Zlanie się ostateczne ludów germańskich i skandynawskich z dawnem plemieniem Rzymian, starcie się wyobrażeń i uczuć nowego świata z wyobrażeniami i uczuciami dawnych, zwłaszcza od upadku Konstantynopola, musiało znowu wywrzeć wpływ na charakter ludzkości, a ztąd i na charakter poezyi. Zakwitła ona najprzód we Włoszech. Świetną jest ta poezya. Ale jeśli zwrócim uwagę na lud, dla którego pisaną była, okaże się oczywiście, że dzieła, w których starano się duch i postać grecką zachować, nie mogły być powszechnie smakowane. Rodzaje nawet poezyi, jako powstałe w nowym stanie rzeczy ówczesnej Europy, musiały być nowe i od starożytnych cale różne. Poeci opiewający zmyślenia narodowe, a z klassycznego świata jedynie biorący wykończenie, harmonię, formę i budowę (jak Dante n. p.), byli więcej narodowymi.

Po Włochach następują Francuzi. Narodowa, romantyczna poezya prowansalskich Trubadurów, która, wyszedłszy z ludu, na dwory książęce dostała się, wcześnie się tu zjawia. Wkrótce za ugruntowaniem władzy królewskiej i nadwerężeniem feudalnego

systematu, cały interess narodowy przeniósł się na dwory królów. Kiedy władza królewska, kosztem upadającego feudalizmu, wzmocniła się, dwór stał się ogniskiem wszystkich narodowych interessów. Wyrabiała się tam zewnętrzna ogłada towarzyskiego życia, której istotę stanowiły cześć dla form, etykiety, ceremoniał galanteryi ściśle zastosowanej do stanowiska każdego, i niemal dyplomatyczna sztuka ułudy. Z tem łączyła się miłość dla starożytności. Cały wykształcony świat zajmował się nią nie dla wyuczenia się jej filozofii lub polityki, lecz jedynie dla tego, by sobie ton, powierzchowność starożytności przyswoić. Poeci, idąc za popędem wiekowym, zwrócili uwagę nie tak na naturę i charakter ludzi, jako raczej na charakter społeczeństw paryzkich; wyśmiewali trafnie i zręcznie uchybienia przeciwko przyzwoitości, obyczajowi i modzie; etykietę panującą na pięknym świecie wprowadzając do świata imaginacyj. - Teatralnemi sztukami bawiono dwór i rezydencyę królewską. Satyra, konwencyonalny dramat, powierzchownie naśladowana grecka trajedya i dydaktyka były głównemi rodzajami poezyi. Rozsądek, dowcip i formalność, zdania moralne i antithezy cechują poezyę francuzką.

W ten sposób ukształcił się tak zwany klassyczny okres literatury francuzkiej szczególniej za panowania Ludwika XIV. Literatura ta ma znów zupełnie inny charakter, aniżeli literatura greckiego i romantycznego świata, różny nawet od nowoczesnej włoskiej literatury. Można ją właściwie nazwać konwencyonalnym światem towarzyskich stosunków. Fantazya jest tu na posługach rozumu; liryczność ma charakter sentymentalności. Dramat polega głównie na pewnem uszykowaniu i zawikłaniu akcyi, tylko zewnętrzną formę zapożycza od greckiej poezyi.

Jaką zatem widzieliśmy różnicę między światem mitologicznym wieków średnich i konwencyonalnym, pod tylu względami poezya francuzka różni się od klassycznej i romantycznej. Pienia Greków ożywiał duch publiczny, romantyków rycerski, poetów Ludwika XIV. dworactwo. Pierwsi przemawiali do całego oświeconego narodu, drudzy do wojowników i gminu, ostatni mieli na celu zabawę klassy oświeceńszej, tylko Grecy wykształcili mowę poetyczną do najwyższego stopnia doskonałości; poeci romantyczni język nieokrzesany zdobili śmiałą imaginacyą i gorącem uczuciem ;

francuzka poezya, w zewnętrznych ozdobach wynękana, nie miała właściwego stylu i była zawsze prozaiczną.

W historyi poezyi europejskiej następują z kolei Anglicy.— Oddzieleni morzem od lądu mogli rozwijać swą poezyę w duchu więcej narodowym. Mitologia tego narodu przez Druidów i Bardów więcej niż gdzieindziej była wyrobiona. Lubo zaś wprowadzenie nauki chrześciańskiej zniszczyło ludu tego mniemania religijne, ale nie zmieniło charakteru narodowego. Lud mający już udział oddawna w życiu politycznem, już w wyprawach wojennych, niemal ciągłych, lubił pienia rycerskie ożywione uczuciem narodowem i do miejscowych okoliczności zastosowane. Wyprawy zamorskie utrzymywały fantazyi polot bujny. -Bardowie opiewali czyny przodków. -- W Anglii i Szkocyi dłużej kwitnęła ludowa poezya, która w dramatach Sheakspeara doszła do kulminacyjnego punktu. W tym to czasie weszła do Anglii ta francuzka towarzyska kultura, która na dworze wersalskim trwała. Sheakspeare ustąpić musiał Popemu, Adissonowi, Swiftowi, ale poezya była wówczas blizką całkowitego upadku. Z niego podźwignął ją Walter Scott swemi narodowemi sagami i epicznemi opowiadaniami z romantycznego świata, i Byron olbrzymią poetyczną fantazyą, której światłem są namiętności i zmysłowe obrazy.

Następują Niemcy. -W ich poezyi, jako w najpóźniejszej, skupiają się, jak w ognisku, wszystkie dotąd znane kierunki. Poezya klassyczna, romantyczna francuzka, angielska, wszystkie znakomicie już wykończone, służyły poetom za wzór. Dla tego też poezya ta przedstawia jak największą rozmaitość, stosownie do tego, z jakim kierunkiem ściślej się wiąże. Od połowy ubiegłego stulecia największe geniusze zaczynają nadawać jej stałe formy. Mimo swej ogólności ma jednak poezya niemiecka właściwy charakter. Od czasu reformacyi duch niemiecki coraz więcej zagłębiał się w sobie, i starał się zbadać prawa człowiekowi przysługujące, oraz prawa moralności państwowej. - Duch ożywiający Niemców jest kosmopolityczny; nie tak skierowany ku jednemu krajowi lub narodowi, jako raczej zajmujący się całą ludzkością w malowaniu delikatniejszych uczuć serca, sentymentalność rycerska do czystości prawie umysłowej podniesiona. Świat więc poetycki Niemców nazwać można światem idealnym umysłowym, od

świata mitologicznego różnym; jego cechy najdobitniej wydają się w płodach wielkiego Szillera, - w Goethem, jest on rozmaitszym, ogólniejszym, więcej przedmiotowym. Z tego pobieżnego poglądu na poezyę przekonaliśmy się, że romantyczny rodzaj nie był bynajmniej nowym wynalazkiem, jak utrzymywano, lecz że podobnie jak każdy inny, powstał z szczególnego rozwoju, na którym stał duch narodu; następnie, że romantyczną poezyę, w najściślejszem, znaczeniu tego słowa, tylko w średniowiecznych poezyach napotykamy, a wszystkie poźniejsze próby, jakie za romantyczne podają, należą już, ze względu na swą istotę, już formę, pomysł lub wreszcie styl, do zupełnie innych rodzajów poezyi. Bądź co bądź, poezya romantyczna ma też same prawa jak każda inna, a ma tem większe, im prawdziwszym jest obrazem narodowej świadomości. Tak w swej całości jak i w częściach, godną jest zastanowienia, a jedną z jej większych części jest poezya ludowa, źródło prawdziwej romantycznej poezyi w ogóle. Widzicie więc Panowie z tego pobieżnego przedstawienia, iż Mickiewicz doskonale wiedział gdzie gruntu dla nowej polskiej poezyi szukać należy. Nieoznaczył go jednak bliżej i nie wdał się w rozbiór ówczesnej polskiej poezyi dorzuciwszy tylko kilka słów o krytyce i o sposobie pojmowania poezyi przez dawnych krytyków i estetyków.

Wprawdzie nie oznaczył go ściślej i nie zapuścił się głębiej w rozjaśnienie dotychczasowej polskiej poezyi, dołączył tylko słów kilka o krytyce i sposobie traktowania poezyi przez dawnych krytyków i estetyków. Miasto wykładu głównych pojęć własnego poglądu, właściwszem uważał wystąpić z własnemi utworami, które dwa, wspomniane tomy zawierają. Z całego przedstawienia, chociaż nader skromnego i ostrożnego, widać wszakże świadome, pewne, silne przeciwieństwo, z jakiem Mickiewicz występuje przeciw kierunkowi polskich poetów i teorytyków. Że z tego wywiąże się walka, łatwo przewidzieć było, znając stan, w jakim się podówczas w Polsce znajdowała literatura, a osobliwie poezya. Zresztą walka ta już się rozpoczęła, nie przeciw poetom polskim nowej szkoły, której jeszcze nie było, lecz przeciw szkole romantycznej zaczynającej nabierać znaczenia w Europie, z którą do walki występowała szkoła francuzko-klassyczna. Będziemy się