10

cui adversus vos, nationes, congredi habemus, propterea scilicet Romanos totius orbis dominos atque arbitros factos fuisse, quod officiis religionum meruerint dominare sic, ut parum absit, quin ipsis suis deis praevaleant. Nimirum Sterculus, et Mutunus, et Larentina provexit hoc imperium. Unus Romanorum destinatus a suis deis dominationi populus. Peregrinos enim non putem extraneo potius populo factum voluisse quam suo, ut fierent deserLores et destitutores, immo proditores patrii soli, in quo nati, adulti, nobilitati sepultique sunt. "Ita ne Iuppiter quidem Cretam suam Romanis fascibus concuti sineret, oblitus antrum illud 12 Idaeum et aera Corybantia et nutricis suae illic iucundissimum odorem. Nonne omni 13 Capitolio tumulum illum suum praeposuisset, ut illa potius terra "regnaret quae Iovis cineres texit? Vellet Iuno Punicam urbem posthabita Samo dilectam et utique Aeneadarum ignibus 15 adoleri? Quod sciam

13

hic illius arma,

Hic currus fuit, hoc regnum dea gentibus esse, Si 16 qua fata sinant, iam tunc tenditque fovetque. Misera adversus "fata non valuit! Nec tamen tantum honoris Ro

meruerint

bemus Aq. praesumptio, cui

bemus a.

praesumptio, cui praesumptio, cui. bemus (AB)b. 5. dominos atque arbitros factos fuisse ego. domi ....se A. dominos factos fuisse y domin.......... se a. domin... se (43)b. 6. meruerint dominare sic, ut parum absit, quin ipsis suis deis ego. eis A. dominatum orbis sic, ut nulli hostes eis 7. domina... cis (sed a. habet in Erratis corr. eis) ab. 7. Sterculus et Mutunus et Larentina provexit hoc ego. Sterculius et Mutinus et Larentina Romanis peperit hoc y. Sterculus........ hoc A. Sterculus (Sterculius a.)............ hoc Aẞa. Sterculus boc b. 8. imperium. Unus Romanorum destinatus a suis deis dominationi populus. Peregrinos enim non putem ego. imperium unus Romanorum destin

tem Ay. imperium Latio (sed in Erratis del. voc. Latio).. seu Romanorum distin lem a. imperium seu Romanorum distin........ tem (43)b. imperium. Virtus Romana destinatum ad imperium, quid? Nec prae natali solo putem y. 9. potius populo factum voluisse quam suo, ut fierent desertores ego. potius deos Imperio voluisse favisse, alioquin impios desertores 7. potius

tores A4. potius.

tores a. potius tores Aẞ)b. 10. immo proditores patrii soli, in quo nati, adulti, nobilitati 7. im ti Aq. in ...... ti a. in........ ti (AB)b. 11. Ita ne luppiter quidem Cretam suam Romanis fascibus concuti sineret, oblitus ego. Ita ne juppiter quidem oblitus Aq. Ita nempe Iuppiter Cretam suam Romanis fascibus premi sineret, oblitus y. Ita nempe....... oblitus Aẞa. Ita nempe........ oblitus b. lac. Gothofredus curis secundis in A. deprehendisse sibi risus est haec vocabulorum vestigia: Ita nempe Iuppiter....... ms....... nis fascibus pr. oblitus. 12. Idaeum et aera Corybantia et nutricis suae illic iucundissimum y. Idaeum dissimum Aq. Idaeam............ dissimum a. Idaeum dissimum (48)b. 13. Capitolio tumulum illam suum praeposuisset, ut ego. Capitolio ut A. Capitolio tamolum praeposuisset, ut 7. Capitolio....... .........nt a. Capitolio. ........ ut b. ca......... ut 43. 14. regnaret quae lovis cineres texit. Vellet luno Punicam urbem posthabita ego. regnaret quae Iovis cineres tegit? Vellet luno urbem posthabita y. regnaret posthabita A. regnaret.... postbabita a. regnaret posthabita (Aẞ)b. 15. adoleri. Quod sciam hic 7. adoleri (adoleru Aq.) hic Aub. 16. qua fata sinant (48)ab. q... sinant Ap. 17. fata non

23

27

26

mani 18 fatis decreverunt, ut dedentibus Carthaginem sibi, quantum Larentinae. 20 Sed dei isti conferendi regni in potestate non sunt. Si regnavit enim Iuppiter Cretae et Saturnus Italiae et Isis "Aegypto, et homines regnaverunt, quibus etiam operati plerique traduntur. Ita qui servit, et dominos facit, et "dediticius Admeti cives Romanos imperio auget, dum liberalem cultorem suum Croesum ambiguis sortibus 26bfallendo perdidit. Quid timebat deus verum constanter praenuntiare regno excidendum ei esse? Aucti potestate regnandi quoque 28 veluti urbes suas 29 tueri unquam potuissent! Si Romanis praestitisse valuerunt, cur Athenas a Xerxe Minerva non defendit? vel cur Delphos de manu Pyrrhi Apollo non eruit? 31 Servant urbem Romam qui suas perdiderunt, si hoc religiositas Romana meruit. Atqui non post summum imperium auctis iam rebus superstitio quaesita est? Etsi a Numa sacra introducta sunt, nondum tamen aut simulacris aut templis res vestras divina frustrabant. Frugi religio et paupertina superstitio; altaria temeraria et vasa sordida, et "nidor parvus ex illis, et deus ipse nusquam. Ergo non ante religiosi quam maiores, quia religiosi. Atquin quomodo summam ob religionem et deorum profundissimam curam imperium Romanis quaesitum videri possit, quod laesis potius deis

ego.

32

33

36

38

valuit. Nec ab. fata ........ nec A. et Ap. 18. fatis decreverunt ego. satis decreverint Aab. 19. dedentibus Carthaginem by. dede Carthaginem a. deden aginem Ap. dedentinem 8 Ay. 20. Sed dei isti conferendi regni Si dei isti conferendi Aab. 21. potestate non sunt. Si regnavit enim ego. potestate. Regnavity. pole vit enim (Aẞ)ab. potest uit Ap. 22. Aegypto et homines regnaverunt ego. Aegypto. Non minus regnaverunt 7. aegyp regnaverunt Aẞ. Aegypto regnaverunt ab. aegypto...... regnaverunt Ap. 23. Ita qui servit, et dominos ego. Ita quis alios dominos y. Itaque minos (mines ab., sed Gothofredum minos edi voluisse adnotatio eius testatur) 25. imperio auget, dum liberalem ego. imperare vo

Aab.

24. dediticius Aẞ.
imper.

luit. Qualem 7.

Ay. 26. Croesion Aẞ.

.....

lem a. imper. lem (43)b. imperium

lem

26 b. fallendo perdidit. Quid timebat deus ego. fallendo perdidit. Timebat enim y. fallendo timebant deum Aq. fallendo timebat deum (Aẞ)ab. Zi. excidendum ei esse? Aucti potestate ego. exc... potestate App. excidium. Et alioquin accepta potestate . exc........... potestate (AB)b. exc potestate a. 28. veluti ego. velut in Aab. 29. tueri unquam potuissent ego. tueri omnino potuissent y. tueri..... potuissent A. tueri potuissent (13)ab. 30. Pyrri Aa. 31. Servant A. Servarint ab. 32. Romam (AB)ab. Romanam (Aq.) 33. suas Aq. et AB. sua ab. 34. meruit. Atqui (A)ab. meruerit qui Aß. 35. Etsi a Numa (Aẞ)ab. e si anima Ay. 36. superstitio; altaria temeraria b. superstitio; arae temerariae 7., prob. Havercamp. ad Tertulliani Apolog. p. 255. superstitio temeraria Hildebrandus. supersti.. neraria A. superstitio eraria (in adnot. erariae) a. supersti eraria AB. 37. nidor parvus (aut gratus) ex illis y. ex illis Aab. 38. nusquam. Igitur non ante religiosi ego. nusquam. Ergo non ante religiosi y religiosi a. nusquam on ante religiosi A., teste Gothofredo ex curis secundis. nusquam gnante religiosi Ap. nusquam religiosi (Ap)b. 39. quomodo summam ob religionem ego. quomodo... religionem Ap. quomodo religionem (43)ab. quomodo ob religionem y. 40. Romanis quaesitum videri y. Romanis videri Aab.

quam

nidor .....

nus-.

51

52

49

47

auctum est? Nisi fallor "enim omne regnum vel imperium bellis quaeritur et bellis ampliatur. 42Porro laeduntur victoribus et dei urbis. Nam eadem strages et moenium et 3 templorum, pares caedes et civium et sacerdotum, "eaedem rapinae profanorum 45 et sacrorum. Tot sacrilegia Romanorum quot 46 tropaea, tot deinde de deis quot de gentibus triumphi. Manent et simulacra captiva, et utique si sentiunt victores suos, non amant. Sed quia nihil sentiunt, inpune laeduntur, et quia inpune laeduntur, frustra adorantur. Itaque quorum fastigium per victorias adultum est, non possunt videri religionis meritis 53 excrevisse, sive crescendo laesores religionis, sive laedendo creverunt. Regnum universae nationes suis quaeque temporibus habuerunt, ut Assyrii, ut Medi, ut Persae, ut Aegyptii; est et adhuc penes quosdam, et tamen qui amiserunt, non sine religionibus et cultu et depropitiorum deorum morabantur, donec postremo Romanis cessit universa "paene dominatio. Sors temporum ita 5 volutavit regna. Quaerite quis temporum vices ordinavit. Idem regna dispensat, 59 et nunc penes Romanos eam summam tanquam pecuniam de multis nominibus exactam in unam arcam congregavit. Quid de ea statuerit sciunt proximi ei.

55

41. enim omne regnum ab. enim ro laeduntur victoribus ego. Porro a. Porro.... ib (43)b. Porro templorum, pares caedes (Aẞ)ab. eadem A. 45. et sacrorum ab.

60

54

um Ap. enim num Aq. 42. Porbella (voc. bella in adnot. non comparet) ib ibus Aq. Porro cedunt victoribus 7. 43. templiorum..... des App. 44. eaedem ab. et..... rum Aẞ. et rum A. 46. tropaea a. tropea Aẞ. trophaea (Aq)b. 47. deinde de deis quot de gentibus ego. dein de deis quot de gentibus y. de deis quot de gentibus b. deinde de........... ntibus Aq. et Aẞ. deinde dei ibus a. 48. triumfi Aa. 49. et ab. at A. 50. si sentiunt victores suos ego. sentiunt Romanos y. sentientes deos Priorius. senti os Aq. senti os (AB)ab. 51. laeduntur, et quia inpune laeduntur ego. leduntur.. leduntur Apa. leduntur. leduntur Aßb. laeduntur, et qui laedantur . laeduntur, et qui non laeduntur Priorius. 52. fastigium per victorias ego. fastigium per proelia y. fastigium..... Apa. fastigium (AB)b. 53. excrevisse, sive crescendo laesores religionis ego. excrevisse ............ nis Ap. excrevisse nis (AB)ab. excrevisse, qui uti diximus, crescendo laeserunt y. 54. nationes suis quaeque temporibus ego. nationes antiquis temporibus nationes poribus A. nationes. temporibus a. nationes... poribus Aß. nationes temporibus b. 55. Aegyptii. Est et adhuc y. Aegyptii. aut (uc in adnot. habet a.) ab. Aegyp ........... uc Aẞ. aegyp ive App. 56. morabantur, donec postremo Romanis cessit ego. morabantur, donec Romanis cessit y.

morav ...........

cessit A. mora............ cessit (Aẞ)ab. 57. paene Aẞ. 58. volutavit regna ego. volutavit..... Ap. volutat (Aẞ)ab. 59. et nunc penes (Aq)by. penes Aẞa. 60. nominibus (AB)b. numinibus Apa.

et

leste Steph. Baluzio est: AD NATIONES LIBER II. EXPLICIT.

Subscriptio in A.

DE

*TESTIMONIO ANIMA E.

In scripturae discrepantia verbis scriptoris subiecta

A significat codicem Agobardinum (4 ex collatione Hildebrandi, 4ẞ ex collatione Steph. Baluzii).

B

C

a

b

editionem principem, Io. Gangneii anni MDXLV. (Bmg. scripturam ex huius editionis margine prolatam).

secundam, Sigism. Gelenii (a. MDLXII.), qui codice Britannico, Masburensi, in hoc libro emendando usus erat.

Iac. Pamelii (a. MDLXXIX.).

Nicol. Rigaltii anni MDCXXXIV.

Cap. I.

6

Magna curiositate et maiore longe memoria opus est 'ad studendum, si qui velit ex litteris 'receptissimis quibusque philosophorum vel poëtarum vel quorumlibet doctrinae ac sapientiae saecularis magistrorum testimonia excerpere Christianae veritatis, ut aemuli persecutoresque eius de suo proprio instrumento et erroris in se et iniquitatis in nos rei revincantur. Nonnulli quidem, quibus de pristina litteratura et curiositatis labor et memoriae tenor perseveravit, ad eum modum opuscula penes nos condiderunt. commemorantes et 10 testificantes "in singula rationem et originem traditionum et sententiarum argumenta, per quae recognosci possit nihil nos aut novum aut portentosum suscepisse, de

* INCIPIT DE TESTIMONIO ANIMAE FELICITER. Aẞ.

Cap. I. 1. adstudendum b. 2. si quis BCa. 3. litteris A., ubicumque nihil adnotavero. 4. receptissimis cuiusque Ciacconius, prob. lunio. 5. doctrina sapientiae BCa. 6. saecularis Aß. 7. rei evincantur. Ac nonnulli Iunius. 8. litteratura A., ubicumque nihil adnotavero. 9. ad eum modum opuscula BCa. ad..... opuscula 4. ad gentes b. 10. testificantes App. contestificantes (43)BCab. 11. in singula rationem et originem traditionum ego. in singulationem et originem et traditionem A. in suggillationem et originem et traditionem BCa. in singula rationem et originem et traditionem b. in suggillationem et originum et traditionum et sententiarum Latinius, probante Fr. Junio, adversante Barthio Adverss. p. 938. in singula rationem et originem et traditionem et argumenta sententiarum per quae re cognosci Priorius, partim ex sententia Barthii prolata I. I.

21

22

20

quo non etiam communes et publicae litterae ad suffragium nobis patrocinentur, si quid aut erroris eiecimus aut aequitatis admisimus. 12 Sed suis quidem magistris, alias probatissimis 13 atque lectissimis, fidem inclinavit humana "de incredulitate duritia, sicubi in argumenta Christianae defensionis impingunt. Tunc vani poëtae, cum deos humanis passionibus et fabulis 15 designant, tunc philosophi duri, cum 16 veritatis fores pulsant. Hactenus sapiens et prudens habebitur qui prope Christianum "pronuntiaverit, cum, si quid prudentiae aut sapientiae affectaverit seu 18 caerimonias despuens seu saeculum revincens, pro Christiano denotetur. Iam igitur nihil nobis erit cum litteris et doctrina perversae felicitatis, 19 cui in falso potius creditur quam in vero. Viderint, si qui de unico et solo deo pronuntiaverunt. Immo nihil omnino relatum sit, quod agnoscat Christianus, ne exprobrare possit. Nam et quod relatum est, neque omnes sciunt, neque qui sciunt, constare confidunt. Tanto abest, ut nostris litteris annuant homines, ad quas nemo venit nisi iam Christianus. Novum testimonium advoco, immo omni litteratura notius, omni doctrina agitatius, omni editione valgatius, toto homine maius, id est totum quod est hominis. Consiste in medio anima: seu divina et aeterna res es secundum plures philosophos, eo magis non 23mentieris: seu minime divina, quoniam quidem mortalis, ut Epicuro soli videtur, eo magis mentiri "non debebis, seu de caelo exciperis, seu de terra conciperis, seu numeris seu atomis concinnaris, seu cum corpore incipis, seu post corpus induceris, undeunde et quoquo modo hominem facis animal rationale, sensus et scientiae capacissimum. Sed non eam te advoco, quae scholis formata, bibliothecis exercitata, 26 academiis et porticibus Atticis pasta sapientiam 28 ructas. Te simplicem et rudem et impolitam et idioticam compello, qualem te habent qui te solam habent, illam ipsam de compito, de trivio, de textrino totam. Imperitia tua mihi opus est, quoniam aliquantulae peritiae tuae nemo credit. Ea expostulo quae tecum homini infers, quae aut ex temetipsa aut ex quocunque auctore tuo 12. Sed suis quidem ABmg. Sed ne suis quidem BCab. 13. atque lectissimis om. A. 14. de incrudelitate A. dei incredulitate Barthius l. 1. 15. absignant Fr. Junius. 16. varietatis fores Aẞ. 17. pronuntiarit Ca. 18. cerimonias Aẞ. ceremonias (A)BCab. 19. cum in falso eius creditur A. 20. relatum fit a. 21. Tantum lunius. 22. est homines A. 23. mentieris Ciacconius. mentiens (A3) BCab. 24. non debens b., ex coniectura Fulvii Ursini. 25. incoeperis BCa. inciperis lunius. 26. acadamicis AB. academicis BC. 27. pasta sapientiam Ab. pastam sapientiam volebat Hildebrandus ad Apuleium tom. II. p. 332. parta sapientia B. partam sapientiam Ca. 28. eructas Ursinus. 29. qualem habent BCa. 30. de textrino notam Acp. 31. peritiae tuae nemo BCa. peritiae nemo Ab. 32. tecum homini Ab. tecum in hominem BCa.

27

29

32

23