continens dwanaście punktów, któremi arguitur Rex w niedosyć czynieniu pactis conventis et iuramento przy elekcyej i koronacyej facto; co wszytko ze złego przeciwko Królestwu pochodzieło serca, chcąc tymi exorbitancyami exacerbare nobilitatem przeciwko panu, a przy tej okazyej swojej dopinać według zwyczaju prywaty:

1. Przysiągł Król in pactis conventis pieczęci pokojowej nie zażywać, a teraz, kiedy jego Pieczętarz przeciwko prawu pieczętować nie chce, to z pokojową pieczęcią wydawają uniwersały na zaciąganie ludzi cudzoziemskich i listy przypowiedne i insze rzeczy.

2. Jest prawo takie, aby napierwszy wakans Pieczętarzowi i Sekretarzowi Koronnemu był dany. Było tak wiele starostw: Panu Podkanclerzemu 1) nie dano i Księdza Sekretarza 2) pominiono z biskupstwem poznańskiem. Prawda, że cnotliwemu człeku dano, ale sie nie godzieło przeciwko prawu czynić.

3. Azaż to nie oppressya libertatis, iż żona z mężem nie chce mieszkać. Mógłby to mąż przełomać, żeby poszedszy, mówieł z nią i mógłby ją przyciągnąć do siebie; a Król wartę zasadza i exemplo będzie ta jedna drugim, że mężów będą sobie lekceważyć. Strzeż Boże, gdyby mąż przyszedł, pewnieby go zabito.

4. Azaż to nie oppressya, kiedy szlachcicowi duchownemu biorą opactwo i kupę ludzi nań zwodzą, za pieniądze Rzeczypospolitej zaciągnionych, których był zaciągnął P. Starosta Liwski ), i powiedają, że rezygnował. Rezygnowałci, ale coactus, bo go było kazano, związawszy, przywieść.

5. Wojska jak wiele miało być za pieniądze Rzeczypospolitej, aż oni rachują ośmnaście set gwardyej, a ta powinna być za pieniądze z ekonomiej brzeskiej iuxta pacta conventa; i inszy lud specyfikowano, który nie był.

6. Na co Rzeczpospolita ustanowieła Rezydentów u Dworu? Na to, żeby pilnowali, co Król czyni, jeśli fakcyej jakich z cudzoziemcami nie czyni, jeśli ludu jakiego nie zaciąga i aby sino consilio ich nie czynieł. A teraz Król jedzie extra limites Regni, to dają rejestr, ten pojedzie, etc., etc., a PP. Rezydenci pojadą do domu snopki nosić albo też w Warszawie będą czekać. Czemu i teraz do Prus nie mieli jechać Rezydenci? Quis scit, co sie stały za molimina contra Rempublicam.

7. Marszałkom prawo postanowieło, aby foralia na nich wybierano, aby pretia rerum stanowili, aby sądzili excessivos i sędziów swoich podawali. A Król prawo nowe stanowi, z marszałkami ordynuje, foralia odejmuje i sę

1) Hieronimowi Radziejowskiemu.

2) Jana Gembickiego (Vol. leg. ed. Ohr. IV, str. 96. Temberski: Annales, str. 216). 3) Jedynie Kochowski wymienia raz pod r. 1648 jako starostę liwskiego Stefana Oborskiego (Annales I, str. 87); w innych źródłach ważniejszych z czasu po rok 1653 nie znaleźliśmy o nim wzmianki. Bobrowicz w uzupełnieniu Herbarza Niesieckiego (t. VII, str. 14) wymienia również Stefana Oborskiego, starostę liwskiego, nie podając żadnych dat z jego życia; podaje tylko imię jego ojca, kasztelana czerskiego, który żył za czasów Jana Kazimierza.

dziego podaje, kogo chce, przywilejem to warując; nie każe ferować sędziemu in criminalibus ani Marszałkowi dekretów, a Król ma sieła takich faworytów. Król sie rozgniewa na senatora, mogą go zabić, aż pana faworyta sądzić nie będą, bo to sobie Król zostawieł. Quanta oppressio w tym Reipublicae i już po prawie nic.

8. Rzeczpospolita postanowieła dwóch Podskarbich, a teraz trzeciego jakiegoś Król sobie stanowi pokojowego, co przeciwko prawu.

9. Na co Rzeczpospolita postanowieła duchownego Księdza Pisarza? Aby wiedział, co sie z pieniądzmi nie tylko publicznemi, ale i prywatnemi dzieje, jeśli ich Król na co przeciwnego Rzeczypospolitej nie obraca. A teraz kazano precz Księdzu Pisarzowi, Podskarbiego pokojowego postanowiono i w tym oppressya prawa; factiones et molimina contra Rempublicam człowiek ten, tota vita sua probrosus factionibus i którego wszytka zabawa dotąd de melioribus loqui et facere mala, zwykł czynić.

10. Na co Respublica postanowieła Podkomorzego Koronnego? Aby wiedział, co Król czyni, jeśli non molitur quid contrarium Reipublicae; i wolno było Podkomorzemu wniść do pokoju, chociażby Król z Królową w łóżku leżał. A teraz Podkomorzy zdaleka stoi, aż go zawołają.

II. Na co dwóch Pieczętarzów? Na to, aby, uchowaj Boże śmierci na jednego, był drugi zawsze praesens, aby, kiedy jeden rozgniewa sie na zasłużonego dobrze Rzeczypospolitej, drugi mu zjednał audyencyą u Króla, uprosieł mu daninkę jaką, dla której zdrowie stracił, i substancyę w wojsku. A teraz rozgniewawszy sie Król, każe Pieczętarzowi ode dworu, warty nań zasadza, gdzie periclitatur de vita, musi zdaleka Dwór mijać.

12. Azaż to nie oppressya ubogich ludzi i libertatis nostrae, kiedy wakancye w posagach dają i kiedy lada skrzypkowi odźwiernemu dają, a ubogi żołnierz, który zdrowie i substancyą na usłudze Rzeczypospolitej stracieł, wyszedszy z ordy, przed pokojem skwierczy i prosi o wspomożenie, o daninkę jaką, aż ją aptekarz albo odźwierny przed niem ugoni«.

A lubo to ten skrypt wyszedł anonimus 1 autor jego, zataiwszy imię swoje, nie podpisał sie, tak jednak większa część ludzi punkta te uważających i Dwór prawie wszytek rozumiał, że inszego nie mógł mieć inventora, tylko Podkanclerzego Koronnego, z dawna przeciwko Majestatowi królewskiemu z opisanych wyżej przyczyn zajątrzonego. Tego tedy będąc zapewne rozumienia, dał replikę na te punkta jeden z dworskich, już nie anonimo autori, ale samemu Podkanclerzemu, takową wprzód napisawszy przed repliką haryngę:

>> Pierwsze godności swojej, wdzięczności in Principem, miłości in patriam pokazał specimen P. Podkanclerzy Koronny, wydawszy na świat dwanaście punktów, świeżo ad commotionem populi maligne uknowanych. Z tych poznać, iż on jako żyje, tak i pisze. Nie był nigdy wdzięcznym za dobrodziejstwa nikomu, począwszy od własnego ojca; co ma być Panu? Lubo ten

z szczerej dobroci swojej dał mu i przywrócieł nie po jedenkroć zdrowie, żywot, honor, godność, zawsze go niezbędna rządzieła prywata. Tęż jednę i teraz toto conatu traktuje, cierpiał z domem swym zarobione paszkwile i sam je improbe pisywał. W tymże sie i teraz obiera; nigdy z niego nie był pacatus civis, a to i teraz nowe turbas ciet et seditiones. Prawie pieczętarski z Panem i ojczyzną postępek, opatrznem udawaniem niewinnie chydzić Pana, poddanych wiernych burzyć, Rzeczpospolitą mieszać i w ostatnią zgubę tot quassatam malis per interna dissidia prowadzić. Macte animo, Panie Podkanclerzy, hinc te aestimabit postera aetas, ponieważ apud praesentem totam, jeśliś jej co kiedy miał, verecundiam consumpsisti«.

Sequitur respons na dwanaście punktów, od tegoż napisanych:

» 1. Przysiągł Król pacta conventa cum Republica i trzyma je sancte et religiose. Pieczęci pokojowej do żadnych spraw Rzeczypospolitej (jako brzmią pacta) nie zażywał ani zażywa: wszak jawneby były te uniwersały i listy na zaciągi i to wojsko cudzoziemskie contra Rempublicam, wiedzieliby ludzie. Ale je snadź schowają w puszkę jako kościane szachy, a zaś dobędą na wojnę bez wici i dadzą w regimen Panu Podkanclerzemu, gdyż prosieł o buławę podczas choroby Pana Krakowskiego.

2. Onoż Pieczętarz wiadomy prawa et publicae rei, non privatae studiosus. Jest, powieda, prawo, aby Pieczętarzowi i Sekretarzowi Koronnemu dano napierwszy wakans etc. etc. O Sekretarzu disponit lex, erit primus expectans. Temu nie jest abbreviata manus Domini, owszem, tuszą wszyscy, pro patientia accedet illi bona gratia. O Pieczętarzu in eo passu nic w prawie, a zwłaszcza o tak zasłużonym, godnym, wdzięcznym, miłym panu i tak wiele dobra lubo z żoną wziętego za przywilejem królewskim solidae advitalitatis chleba Rzeczypospolitej używającym.

3. Oppressya libertatis, iż żona z mężem nie mieszka. Tacete, ne vos domini audiant. Co wolności szlacheckiej, co ojczyźnie wolnej, co Panu pobożnemu do waszego stadła? Swojem to geniuszem i nałogiem pańską i ludzką dostojność miarkujecie, żeście pana ojca z panią matką i insze zacne connubia umyślnie na złość wadzili, to o każdym trzymacie, iż was z żoną wadzi i zażywacie przyzwoitego sobie terminu. Iz mógłby mąż żonę przełomać, nie dziw; już dwie pierwsze połomał, a raczej pomorzył; chciałby i trzecią, bo snać nie jej, ale dobru jej obfitemu ślubował. Dlategoż i poenis wielkiemi Pan Bóg was karze za ojca, za pierwsze żony, za dissidia inter alienos coniuges procurata. Dobrzeż powiedziano: Quod quis fecit, patitur, auctorem scelus repetit suoque premitur exemplo nocens, iustus retributor P. Bóg. Przydawają, iż Król wartę zasadza, zabitoby, gdyby mąż poszedł do żony. O bohatyrze niewieści! Słusznieś był napisał na znaku swoim pod Pilawcami wielką literą: Fugite. Byłeś zaprawdę antesignanus, aż ten znak w ucieczce uprzedzając. Nie dziw, że sie i do żony nie ośmielisz. Kogoż ta warta ubiła? Stawa ona, jako zawsze w zwyczajnej liczbie w placu zamkowym, in omnem casum

pokoju świętego i bespieczeństwa pospolitego i pańskiego przestrzegając i by dobrze na wasze do klasztora [sic] nullus sacer zostawałby locus.

4. Wzięto opactwo szlachcicowi duchownemu, przetoć sie barzo skarży. A niema, słyszę, rozumu dostatku albo praezencyej, żeby sie swego Panu Staroście Liwskiemu i każdemu privatim et publice upomniał. Nie dziwuję sie, że sobie duchownych kaptujecie, bo macie sprawę o rozwód.

5. Wojska jak wiele było, wiedzą Hetmani, Pisarz Polny, Podskarbi, Poborcy województw, całe naostatek województwa. Stawając z niem równo in actione militari, Panu, osobę swą dla nas in aleam belli rzucającemu, to należało, aby było wojsko jako największe. Gwardya, a raczej Pana Wolffal regiment komu służył i służy, ten mu płaci i płacić będzie, wyjąwszy, żebyśmy za to Pana winowali, iż jako sam siebie, tak i cokolwiek ludzi być mogło, odważył dla ojczyzny.

6. Panom Rezydentom i nierezydentom wolny zawsze do rezydencyej pańskiej i do samego Pana, gdziekolwiek jest, akces, wolna i pańskich spraw i zabaw, salva Maiestate, inspectio. Wszak Pan z natury i dobroci swej candidus et apertus, nunquam affectat secretum; jechał do Prus jawnie, non extra limites, bo Pruska Ziemia pars corporis et corona regni. Było i tam z Panem nie mało senatorów, urzędników i tak wiele wiernych poddanych. A możesz Panu absque piaculo et summo scelere zadawać factiones wielkie? Na to Rezydentów Respublica postanowieła, aby pilnowali boku królewskiego i wiedzieli, co sie dzieje z Rzecząpospolitą.

7. PP. Marszałków władza ad mentem prawa pospolitego i zwyczaju dawnego redukowana, bo któżby sie był nie użaleł niebiosa przenikających głosów ludzi ubogich, a nawięcej poddanych szlacheckich, zbytnią exakcyą targowego uciążonych, a zaraz narzekania podczas sejmu wszytkich stanów, oprócz sejmu wszytkich przy Dworze pańskim mieszkających, na wielką drogość i na matkę jej, wyniosłe zdzierstwo targowego. Sędzia Marszałkowski aby był jeden, bez częstej odmiany szlachcic iuratus et possesionatus; prawo pospolite jako wszytkich urzędników sądowych i samych PP. Marszałków, tak i jego obliguje, ponieważ sądzić może i de facto sądzi, de vita et honore civium in criminalibus et gravioribus negotiis decyduje według prawa i starego zwyczaju. Dokładali sie zawsze Marszałkowie Królów Ich MM. i senatu przy boku pańskiem będącego i tensam jest zdrowy temperament absolutae PP. Marszałków potestatis, nie żaden respekt faworytów u Pana sprawiedliwość świętą absque personarum delectu miłującego i na swoich domowych, gdy w czym excedunt, exactam animadversionem czyniącego.

8. 9. O Podskarbiem trzeciem i relegacyej Księdza Pisarza pisze ten człowiek suo more nowiny jako z Indyej: bo jako o Podskarbiem trzecim nikt dotąd nie słyszał, tak Ksiądz Pisarz obecnym jest przy dworze, a on zakładem Pana Podskarbiego Koronnego administruje rationes privati Principis peculii, contractus pisze, kwity daje, pieniądze odbiera i wydawa sumę.

A że nie sam codzienną, drobniejszą odprawuje expensę, zachowuje w tym zwyczaj dawny i swój honor, wiedząc dobrze pisarską swoję a szafarską drobniejszych ministrorum powinność, a zaprawdę niemasz też czego strzedz, chwała Bogu. Wszytkie niemal proventa mensae regiae absumpsit z ekonomiami zaraz communis calamitas, wyniszczyła szkatułę pańską, dosyć niezapaśną, ciężka wojna, obozy i do szczętu wyniszcza codzienna Principis (lubo z nią nie trąbią) in egenos liberalitas, votorum pro Republica susceptorum Panu Bogu et divis regni tutelaribus exolutio, donaria locis piis, kościołom, księżej, zakonom i osobom nabożnym.

10. Pana Podkomorzego Koronnego1), pańskiej rezydencyej zawsze przytomnego, sama podagra i chiragra zatrzymują często w gospodzie, ale klucz główny ma sobie powierzony a pokój pański patet mu zawsze. Funkcyą też swoję, kiedy per valetudinem może, sam odprawuje, w czym jego samego, jako viri optimi, może każdy słyszeć integrum testimonium.

II. Na to dwóch Pieczętarzów prawo mieć chciało, aby jako duo luminaria regni wszytkiej świecieły ojczyźnie, samo dobro jej prowidując, nie swoje prywaty uganiając, Panu miłość u poddanych, poddanemu u Pana jednając, nie dyffidencye, sedycye i motus bez przyczyny wszelakiej przeciwko widomej istocie i prawdzie jasnej przez wymyślne fałsze i grubo sposobione kalumnie strojąc, bene meritos i bene merentes de Principe et Republica bez braku i respektu krewności partium albo functionum promowując, dworzan i sług pańskich w spólnej zgodzie zatrzymując, a do wygody i usługi pańskiej przykładem, konwersacyą i chlebem wszytkich sposabiając, nie fakcye, niesnaski, zwady między niemi sprawując, albo z niemi sie wadząc w pokoju pańskim i ode dworu rugując i na zdrowie niewinnych następując. Te są i inne pieczętarskie munia, których summa, aby in veritate et iustitia sprawowali swoje ministerium, gdyż jemu committitur dignitas Regis et salus Reipublicae. Niechajże tedy sądzi Bóg, Polska i świat cały, jeżeliście, Panie Podkanclerzy, in bonum Principis vel Patriae dali przez czas pieczętarstwa swego aby jedno namniejsze rectum et dignum experimentum. Krzywdę i w tym czynicie dobrodziejowi swemu, aby wam miał kazać ode dworu. W pomyśleniu to pańskim nie postało, zatrzymuje i zachowuje wrodzona jego clementia, Boskiej imitatrix, perditos et perire volentes, ingratos et malignos, jak i was nieraz, nie tylko przy dworze, ale i przy zdrowiu, dobrach i poczciwości, lubo merito straconej. Ale wiecie, co was do dworu nie puszcza ? Qui male audit, odit lucem.

12. Communis to locus malignantium, pańską dystrybutywę verbis invidiosis podawać in odium male contentorum, którym i niebieska datarya wy

1) Prawdopodobnie był jeszcze wtedy podkomorzym kor. Samuel Rylski, o którego urzędowaniu dokładne daty mamy jednak tylko z r. 1647 (Temberski: Annales, str. 46) i z r. 1648 (Vol. leg. ed. Ohr. IV, str. 99). Że żył jeszcze za Jana Kazimierza, można wnosić z luźnych wzmianek u Michałowskiego (Księga pamiętn., str. 808 i 818). Niesiecki żadnych dat nie podaje.