Obrazy na stronie
PDF
ePub

mość przez szpiega zwanego Stefka o gotowości w polach Tatarów budziackich, za którą wiadomością posłał zaraz JM. do JMP. Starosty Winnickiego 1), aby z wojskiem, które na ten czas stało obozem na Płoskiem 2), ruszył sie zaraz ku niemu. Sam też JMP. Krakowski ), nazajutrz wyjechawszy z Nowogrodu i w mili dobrej od niego pokarmiwszy w Zabokrzyczu), miasteczku swoim, a stąd po obiedzie pominąwszy w mili Krzykliwe uroczyszcze i słobodkę swoję 5), stanął we dwóch milach od niej na noc w Markówce, słobodzie i miasteczku swojem ").

27. Ruszywszy sie z Markówki po rannym obiedzie, w mili wielkiej stanęliśmy obozem pod miasteczkiem i słobodą JM. Werbką ) z temi ludźmi, którzy po tutecznych ukrainnych miastach JM. dla obrony ich od inkursyi tatarskich mieszkając, przybyli na ten czas w kilkunastuset koni za rozkazaniem JM. Tegoż dnia już prawie w nocy przyszedł JMP. Starosta Winnicki *) z wojskiem kommunikiem do nas, obóz swój zostawiwszy na Płoskiem 9).

30. Szpiegowie, których był JM. w różne strony dla pewnej wiadomości i ponowy posłał, powrócili nazad, dając znać, iż nieprzyjaciel, powziąwszy wiadomości o ostrożności i gotowości naszej, supersedował od zamysłów swoich i przedsięwziętej inkursyjej w państwa JKM.; zaczem kazawszy JM. wojsku na Płoskie do swego obozu powrócić, sam też w dalszą przedsięwziętą ruszył sie drogę. Nocował za milę w Czecelniku, miasteczku swojem 10). ronny. Jestto uderzające, że obie te miejscowości były słobodami i miasteczkami własnemi hetmana. Nasuwa się bowiem zaraz myśl, że (jesli nie zachodzą jakieś dziwnie zgodne niedokładności na kartach i w Słowniku geogr.) osady te należały do grupy owych wytworów bujnej kolonizacyi XVII w., które często równie szybko upadały, jak powstawały. Nawet p. Jabłonowski w dziele o Ukrainie nie zaznaczył istnienia » miasteczek i słobód« hetmańskich wymienionych nazwisk na przestrzeni między Trościańcem a Czeczelnikiem w pierwszej połowie XVII w. Położenie tych osad da się zresztą na podstawie opowiadania Ośw. dosyć dokładnie określić. Nowogród musiał leżeć o 1', mili na płd. od Aleksandrowa, a o milę na płd. zach. od Trościańca i o milę na płn. wsch. od Zabokrzycza; Markówka zaś między Czeczelnikiem a Trościańcem, a to o 3 mile od pierwszego, a o milę od drugiego miasteczka.

1) Jana Odrzywolskiego (Vol. leg. ed. Ohr. IV, str. 25. Michałowski: Księga pamiętn. str. 35). 2) Płoskie al. Płoska Dolina, wieś nad rz. Cycylią w powiecie taraszczańskim, o 18 km. na pld. zach. od Taraszczy, w dorzeczu rz. Rosi (w dawn. wojew. kijowskiem).

3) Stanisław Koniecpolski.

4) Żabokrzycz, miasteczko nad rz. Dochną, dopływem Bernardynki cz. Bereżanki (uchodzącej do Bohu), w dzis. pow. olhopolskim, o 20 km. na pld. zach. od Trościańca.

5) Słobódka na Krzykliwem uroczyszczu leżała niewątpliwie na miejscu dzisiejszych wiosek Krzykliwce Małe i Wielkie, które znajdują się właśnie między Żabokrzyczem a Werbką i Czeczelnikiem, w odległości 6-7 km. od pierwszej z wymienionych miejscowości.

6) Por. przypisek, 9 na str. poprz.

7) Werbka (Czeczelnicka), wieś nad rz. Sawranką, praw. dopł. Bohu, w dzis. pow. olhopolskim, o 61⁄2 km. od Czeczelnika, a 17 km. od Olhopola, na pld. zach, od obu tych miejscowości.

2

8) Jan Odrzywolski (Por. powyżej przypisek 1-szy).

9) Por. przypisek 2-gi.

10) Czeczelnik, miasteczko w dzis. pow. olhopolskim nad rzeką Sawranką, dopływem Bohu,

o 9 km. na płn. zach. od Olhopola.

OCTOBER.

1. Rano wyjechawszy z Czecelnika 1) i ujechawszy mil trzy, na noc byliśmy w Nowogrodzie ) i tam kilka dni zmieszkali.

5. Wyjechaliśmy z Nowogrodu w dalszą drogę ku Ukrainie. Po drodze te miasteczka były: Trościaniec 3) w mili, stąd do Czetwertynówki) mila, do Ładyżyna 5) mila, gdzie nam nocleg przypadł. Miasteczko to jest nasiadłe, leży nad rzeką Bohem Nazajutrz Bubnówka 6), miasteczko, mila; stąd w półmilu na obiad w Ajszynie) u JMP. Starosty Winnickiego); tamże i nazajutrz zmieszkaliśmy cały dzień.

8. Kiślak, miasteczko ), od noclegu pół mile, Hincza 10) pół mile, Rachny 11) mila, Gródek 12) mila. Nazajutrz Oratówka 13) mi trzy, Żywotów 14) mila jedna; tu pokar.n i nocleg.

10. Wójtowce 15), wieś, mila. Petyory 16), miasteczko, mil trzy; pokarm i nocleg.

1) Por. przypisek poprzedni.

2) Por. przypisek 9-ty na str. I:- 12.

3) Trościaniec, miasteczko nad rz. t. n., dopływem Bohu, w dzis. pow. bracławskim o 46 km. na pld. wsch. od Bracławia

*) Czetwertynówka, wieś, leżąca o 10 km. na pln. od Trościańca, a o 9 km. na płd. od

Ładyżyna.

3) Ładyżyn, miasto, leżące o 28 km. na pld. wsch. od Bracławia.

6) Bubnówka, wieś w dzis. pow. hajsyńskim o 6 km. na płn. od Ładyżyna.

7) Ayszyn cz. Ajsyn, poprawnie Hajsyn, miasto nad rz. Sobem, dopływem Bohu, o 35 km. na wsch. od Bracławia.

$) U Jana Odrzywolskiego (Vol. leg. ed. Ohr. IV, str. 25. Michałowski: Księga pamiętn., strona 35).

") Kiślak, obecnie wieś w dzis. pow. hajsyńskim nad rz. Sobem o 3 km. na pln. od m. Hajsyna.

10) Właściwie Huńcza, wieś nad rzeką Werbiczem, dopływem Sobu, który wpada niedaleko Ladyżyna do Bohu (Słown. geogr. podaje pisownię Huncza, A. Jabłonowski w Źr. dziej. t. XXII stale: Huńcza), o 9 km. na płn. wsch. od Hajsyna.

1) Niema takiej miejscowości wykazanej na karcie Chrzanowskiego na przestrzeni między Huńczą a Żywotowem; i niema też o niej wzmianki w Słow. geogr. Oświęcim sam objasnia, że wieś ta leżała o milę od Huńczy; kierunek drogi wskazuje, że leżeć musiała na płn. od tej ostatniej wsi, między nią a Horodkiem.

12) Gródek a. Horodek, wieś nad rz. Soroką, poboczną Sobu, która jest znowuż dopływem Bohu od lewej strony; leży w odległości 18 km. na płn. wsch. od Hajsyna.

13) Oratówka, wieś nad rz. Osiczną, poboczną Sobu, w dzis. pow. lipowieckim, o 3 km. na wschód od wsi Oratowa, o 9 km. na płd. od m. Żywotowa.

14) Żywotów (Stary i Nowy), miasteczko w dzis. pow. taraszczańskim, o 35 km. na wsch. od Lipowca, po obu stronach rz. Rośki.

15) Wiosek tego nazwiska jest kilka na przestrzeni dawn. wojew. bracławskiego, ale żadna ze znanych nam i wykazanych w Słown. geogr. nie leży między Żywotowem a Stawiszczami. Nie ma tam nawet, o ile wiadomo, żadnej wsi o podobnem nazwisku.

16) Właściwie Piatyhory, miasteczko nad rz. Mołocznią, dopływem Rosi, w dzis. pow. taraszczańskim (w daw. wojew. kijowskiem), o 32 km. na pln. wsch. od Żywotowa.

11. Nazajutrz Stawiszcza), miasteczko niemałe, mil trzy; tamże pokarm i nocleg.

Tegoż dnia Urbanus Octavus, Pontifex Romanus, pisał z Rzymu do Króla JM. list, oznajmując mu, iż Królewic JM. Kazimirz wstąpił do Zakonu Jezuickiego, którego listu tenor jest taki2).

Pisał i sam Królewic JM. list do kapelana Króla JM. w ten sposób 3): Copia litterarum Ser-mi Joannis Casimiri ad Andream Basium, Canonicum Varmiensem, capellanum Ser-mi Regis Poloniae et Suetiae.

>Perill-ris D-ne Canonice.

>> De meo felici Romam adventu non dubito D-nem V-ram ab aliis intellexisse; verum quomodo fuerim ab A. R. Patre nostro generali susceptus, non credo ab alio melius, quam a me posse informari; vere illi dico, si fuissem proprius eius filius, non potuisset me maiori cum amore suscipere; quam vero fuerim contentus videndo hunc sanctum senem, facile potest sibi D-0 V-ra imaginari. Dico libere me tantum gustum ex hac vita religiosa percipere, ut existimem me esse in paradiso, nec res est in mundo hoc, excepta morte, quae me de hac vita retrahere valeat; ideo non imaginetur sibi quisquam se posse vel dignitate aliqua imaginabili, vel aliis illecebris immutare meam voluntatem, neque attentet ullus quacunque imaginatione hanc meam turbare quietem. Quamvis enim mihi offerentur omnes purpurae et coronae, absolute (relictis iam semel honoribus huius mundi) nullam acceptarem. Rogo itaque D-nem V-ram, ut et ipsa sit quieta et neminem in eandem navim imponat: sum enim iam resolutissimus vivere et mori in hac religione. Atque me his ex corde D-ni V-rae commendo. Romae 11. Octobris 1643. V-rae D-nis multum Reverendae servus in Christo Joannes Casimirus, novitius Societatis Jesu.< 12. We dwóch milach od Stawiszcz uroczyszcze zwane Kołodeża, alias Krynica Nalewajkowa). Stąd dwie mili miasteczko Kosowata 5): pokarm i nocleg.

1) Stawiszcze, miasteczko nad Tykiczem Zgniłym w pow. taraszczańskim, o 32 km. na pld. zach. od Taraszczy.

) List ten pomijamy, bo jest ogłoszony drukiem w zbiorze Theinera: >>Monumenta hist. Poloniae<< t. III, str. 423. U Theinera jest jedynie data inna, a mianowicie: »3 Octobris«<, gdy w tekscie Ośw. znajdujemy datę II października. Kubala wykazuje, że obie daty są mylne; oryginał musiał być datowany z 8 października (Szkice histor. Ser. I, wyd. 2, str. 66, przyp. III. 3) List ten, jako dotąd nieogłoszony, zamieszczamy powyżej. Kubala znał tekst tego listu

jedynie z rękopisów (Por. Szkice, ser. I, wyd. 2, str. 66, przyp. 130).

4) Żadnej wiadomości o tem uroczysku nie znaleźliśmy w Słow. geogr. ani w dziele A. Jabłonowskiego o Ukrainie. Nie zaznaczył go także Chrzanowski na swojej karcie. Uroczysko oznacza właściwie miejsce opustoszałe po zniszczonej osadzie; być więc może, że osada ta już się nie podniosła.

5) Koszowata, miasteczko w dzis. pow. taraszczańskim, nad rzeką Kisłówką, wpadającą do Rosi, o 13 km. na płd. wsch. od Taraszczy, a o 30 km. na pln. wsch. od Stawiszcz.

13. Steblów, miasteczko nad rz. Rosią1), mil cztery od noclegu; do starostwa Korsuńskiego należy; tu pokarm i nocleg.

Nazajutrz po obiedzie wyjechawszy, w mili nocleg w Korsuniu mieście "), starostwie JMP. Chorążego Koronnego"); tamże zmieszkaliśmy dni kilka. Pod tenże czas Kozacy zaporowscy pułku czehryńskiego, przełożywszy przed JM. 4) skargę na Pana Zakrzowskiego, pułkownika swego, o wielkie krzywdy i gravamina, które od niego ponosili cum praeiudicio stanu ich rycerskiego, gdy sie to wszystko przed sądem JM. i nas wszytkich weryfikowało, złożono go z tego urzędu, mitygując poenas (względem dawnych i wielkich jego zasług), na które był zarobieł, a na miejsce jego dał JM. Pana Krzeczowskiego.

18. Poseł od pasze sylistryjskiego przyjechał w pewnych sprawach do JM., który nazajutrz miał audiencyą i odprawę. Tegoż dnia i my wyjechali z Korsunia. Nocleg mil dwie w Jesietrowie alias w Szachnówce przy Sachnowem moście nad rzeką Rosią

20. Pokarm mila jedna nad tąż rzeką w miasteczku Derenkówce alias Wolskiego Wola "), gdzie nam Pan Zabokrzycki, pułkownik korsuński, tu swoję mając rezydencyą, był rad. Nocleg mil dwie we Mliowie 7), gdzieśmy i nazajutrz cały dzień zmieszkali.

22. Orłowiec, miasteczko słoboda ), mil dwie od noclegu, stąd pół mile Bakłyj miasteczko ), gdzieśmy pokarmiali. Po obiedzie Konstantynów, słoboda nad Srebrzanką, rzeką 10), mil dwie od pokarmu, stąd mila nocleg w Taśminiu, miasteczku i słobodzie porzannej [sic], nowo zasadzonej nad rzeką Taśminiem 11), gdzie i staw bardzo potężny i wielki, na dwie mili zalewający, nowo zasadzony od JMci.

1) Steblów, miasteczko po obu brzegach rzeki Rosi, praw. dopływu Dniepru, w dzis. pow. kaniowskim, o 9 km. na zach. od Korsunia.

2) Korsuń, miasteczko nad rz. Rosią, o 40 km. na pld. zach. od Kaniowa.

3) Aleksandra Koniecpolskiego (Przyłęcki: Pamiętniki o Koniecpolskich, str. 358).

4) Tj. przed hetmana Stan. Koniecpolskiego.

5) Sachnowka, dawniej Sachnów Most, Osietrów, Jesietrów, wieś na lewym brzegu rz. Rosi

w dzis. pow. kaniowskim o 36 km. na pld. od Kaniowa.

6) Właściwie: Derenkowiec, wieś nad rz. Rosią, o 14 km. na pln. wsch. od Korsunia.

7) Mlijów, wieś w dzis. pow. czerkaskim nad rzeką Olszanką o 22 km. na pld. wsch. od Korsunia.

8) Orłowiec, wieś, dawn. miasteczko u zbiegu dwóch ruczajów, tworzących rzeczkę Miedziankę, w dzis. pow. czerkaskim o 13 km. na pld. wsch. od m. Horodyszcze.

9) Niewątpliwie Balakleja (dawniej także Balaklej albo Bałykły, jak podaje Jabłonowski w dziele o Ukrainie: Žr. dziej., t. XXII, str. 66, 696 itd.), dziś wieś w pow. czerkaskim nad ściekiem trzech rzeczek: Serebranki, Miedzianki i Balaklejki, o 23 km. na pld. wsch. od m. Horodyszcze leżąca (a więc właśnie po drodze, w kierunku ku Czerkasom).

10) Konstantynów, wieś w dzis. pow. czerkaskim nad strumieniem Serebranką o 4 km. na pln. od Smily.

1) Rzeka Taśmin, prawy dopływ Dniepru, płynie przez dzis. gubernię kijowską. Sloboda Taśmin była zawiązkiem późniejszego miasteczka Śmily, leżącego nad lew. brzegiem rzeki Taśmin, w górnym jej biegu. Zmiana nazwy nastąpiła w drugiej połowie XVII w. (SI. geog. X, str. 880).

23. Szlakiem tatarskiem i dziczyznami jechaliśmy wielkie trzy mile do miasteczka Zabotyna, które leży nad rzeką Zabotynką 1); tu pokarm

i nocleg.

Nazajutrz mil wielkich dwie ujechawszy, nocowaliśmy w Medwiedówce, miasteczku i słobodzie JM. ostatniej w tem tu kraju 2).

27. W pół mili od noclegu, przejechawszy mosty wielkie i długie na rzece Taśminiu i błotach około niego szyroko rozlanych budowane, nocowaliśmy mil pięć od noclegu w Czerkasiech, miasteczku nad Dnieprem leżącem3). Tu jest rezydencya pułkownika czerkawskiego.

Nazajutrz po obiedzie Dniepr przebywszy, we trzech milach nocowaliśmy w miasteczku Arkłyju, do starostwa czerkawskiego należącem ), gdzie pierwsze śniegi w nocy barzo wielkie spadły.

29. Nocowaliśmy mil pięć od noclegu w miasteczku Książęcia JM. Jeremiego Wiśniowieckiego, Horoszynie, nad Sułą rzeką leżącem ); lecz JM. dla wielkiego śniegu i wiatru mroźnego nie mogąc za nami dociągnąć, obnocował w Boromlu, miasteczku tegoż Książęcia "), mil trzy od noclegu.

Nazajutrz mi wielkich sześć polmi dzikiemi ujechawszy, nocowaliśmy w Horolu, mieście temuż należącem, nad rzeką Horlem 7).

31. Mi cztery wielkich ujechawszy, byliśmy na obiad w Miergrodzie, mieście, dzierżawie JM., nad rzeką Horlem leżącym ), gdzieśmy kilkanaście dni zmieszkali.

1) Żabotyn, miasteczko nad pot. Żabianką albo Żabotynką, uchodzącą do Taśminy (prawego dopływu Dniepru) w dzis. pow. czerkaskim, o 53 km. na płd. od Czerkas.

*) Medwedówka, wieś niedaleko prawego brzegu rzeki Tasminy w dzis, pow. czehrynskim,

o 18 km. na pln. wsch. od Zabotyna.

3) Czerkasy, miasto w dzis. gubernii kijowskiej (nad Dnieprem), między Kaniowem a Czehrynem.

) Arklej i Arklij albo Irklej

Irklij, miasteczko, przytaczane parę razy pod temi nazwami w dziele A. Jabłonowskiego o Ukrainie (Żr. dziej. XXII, por. indeks) jest identyczne z miastem Irklejew, o którem podaje Słow. geogr., że leży nad rz. Trubieżem w dzis. pow, zołotonoskim gub. połtawskiej, wedle karty Chrzanowskiego w odległości 25 km. od Czerkas.

5) Miasteczko Horoszyn (o którem niema wzmianki w Słow. geogr.) leży wedle karty Chrzanowskiego nad rz Sułą o 32 km. na pld. zach. od Łubien. Wymienia je parę razy p. Al. Jablonowski w dziele o Ukrainie (Zr. dziej. XXII, str. 215, 365 -6, 699) jako należące w XVII wieku do Wiśniowieckich. Był przy tej miejscowości bród na rzece Sule.

6) W Słow. geogr. Król. Pol. niema wzmianki o żadnej miejscowości tego nazwiska, znajdującej się na Zadnieprzu. A. Jabłonowski natomiast wymienia dwukrotnie w dziele o Ukrainie (Źr. dziej., XXII, str. 80 i 699) Borem albo Buroml (nad rz. Buromką, prawym dopływem rzeki Suły) jako zameczek Wiśniowieckich. Na karcie Chrzanowskiego znajdujemy nad rz. Buromką zaznaczone jedynie dwie wsie: Wielką i Małą Buromkę.

7) Chorol, miasto nad rz. Chorolem (dopływem rz. Psiołu, wpadającej do Dniepru od lewej strony) w dzis. gub. połtawskiej, o 30 km. na pld. wsch. od Łubien.

8) Mirgorod, miasto w dzisiejszej gubernii poltawskiej nad rzeką Chorolem, o 15 km. na pln. wsch. od Chorola.

« PoprzedniaDalej »