Et perfectorum gloria principium est. Virtutem virtus pariat, de lumine lumen

Prodeat, atque omnis palma gradum faciat. Nam cur non cupide mens quærat quæ Deus offert, Cui danda ut recte posceret ipse dedit?

XXVIII. De duplici opere Dei.

Si omnes homines simul consideremus, quorum alii misericordia salvi fiunt, alii veritate damnantur, universæ viæ Domini, id est, misericordia et veritas, suo fine distinctæ sunt. Si autem solos sancios intueamur, non discernuntur hæ vieb Domini. Individua enim ibi est et a misericordia veritas, et a veritate misericordia, quia beatitudo sanctorum el de munere gratia est, ei de retributione justitiæ. Omnibus in rebus geminum est opus Omnipotentis. Totum aut justitia est quod gerit, aut pietas. Quæ simul în terras descendunt lucis ab arce, Ne cuiquam parti desit utrumque bonum. Et quoniam cuncti auxilio miserantis egemus, Præcedit semper gratia justitiam, Damnantem elatos, salvantem justificatos, Quos Deus et donis auxerit et meritis.

XXIX. De observantia pacis.

Christianæ perfectionis est pacificum esse, eliam cum pacis inimicis, spe correctionis, non consensu malignitatis; ut si nec exemplum, nec cohortationem dilectionis sequantur, causas tamen non habeant quibus odisse nos debeant.

Moribus in sauctis pulcbra est concordia pacis,
Cum multis unum convenit, atque placet.

d Nec tamen hoc cohibenda modo sunt fœdera amoris, Ut solis pax hæc sit tribuenda bonis.

Injustis etiam præstetur justa voluntas,

Nec quemquam spernant vola benigna hominem. Non ut amicitiæ vitiis socientur iniquis,

Adsit sed pravis ut medicina animis. Que si pace sua non sedat turbida corda,

Nobis non possit nostra perire quies.

XXX. De custodia Dei.

B

pellit,

Ut nullo attingi vulnere possit homo.
Sed mirabilior tunc est manus Omnipotentis,
Illata afflictum cum mala non superant.
Laudeturi custos, virtutem dans toleranti,
Intima corrumpat ne furor exterior.
Nam non certant nulla est speranda corona,
Palmam, qua capitur gloria, finis habet.
XXXI. De adjutorio Dei.

Ad coelestis Jerusalem consortium non ascendunt, nisi qui toto corde profitentur non esse' proprii operis sed divini muneris quod ascendunt.

1 Coelestem ad patriam tendens, eognosce vocan

lem,

Cujus proveheris, si bene curris, ope.

Nam si te virtute tua ad cœlestiam credis
Scandere, de superis pulsus ad ima cades.

XXXII. De odiis mundi in Christianos.

Omnes qui in Christo volunt pie vivere, necesse est ut ab iinpiis et dissimilibus patiantur opprobria, et despiciantur tamquam stulti et insani, qui præsentia bona perdant, et invisibilia sibi ac fatura promittant. Sed haec despectio et hæc irrisio in ipsos retorquebitur, • cum et abundantia eorum in egestatem, et superbia transierit in confusionem. Impia pars mundi parti est infesta piorum,

Nec tolerare potest dissimiles animos: Ridens nolentes opibus præsentibus uti,

Sperantesque sibi credita posse dari.

P Sed spernenda hæc sunt populis opprobria sanctis,
Quæ stulte jaciunt corda aliena Deo.

Nam spes nostra ex hoe visu fit certior omni,
Quod spondens 4 quidquid credimus, hoc Deus

est.

XXXIII. De patientia fidelium.

Tota fidelium salus, tota patientiæ fortitudo ad eum qui in sanctis suis est mirabilis referenda e-t; quia nisi in illis Deus esset, furori impiorum fragiltas humana succumberet.

Cum constans anima adversis non frangitur ullis,
Et fidei virtus intemerata Canet:
Norit inesse sibi Dominum patientia fortis,

Inque ejus donum quod steterit referat.
Nam quod non cecidit propriis si viribus aptat,
Hoc ipso quo se stare putat cecidit.

Ms. Reg. custos virtutum, dans toleranti, eic.
Ms. Cambr., confitentur.

1 Ms. Colb, unus, Eternam.

m Ms. Colb. unus, credas. Et in fine versus sequentis ms. Camb., ruis, aut cadis.

" Ms. Theod., perdunt, sed invisibilia sibi affutura promittunt.

Ms. Reg. et edit. Ven.,.cum et abundantia eorum in egestatem venerit, et superbia eorum transierit in confusionem. Mss. quoque alii quatuor habent, perdunt.... promittunt.

r Ms. Jol., Sed sunt hæc populis spernenda oppro bria sanctis.

4 Mss. tres, quidquid credimus est, Deus est. Ms. Colb, unus, quidquid credimus est Dominus.

r Ms. Theodoric., De causa fidelium et fortitudine patientiæ.

• Mss: tres, Dominus esset, ut in libro Sententiarum. Ms. Theodor., Hoc ipso quod, etc.

XXXIV. De obsequiis debitis.

Ita et a plebibus principes, et a servis domini sunt ferendi, ut sub exercitatione tolerantie sustineantur temporalia, et sperentur æterna. Auget enim merita a virtutis, quod propositum non violat religionis. 635 Reddendum est quidquid mundi bene postulat ordo,

Propositumque piæ non violat fidei.
Mitibus et sanctis nulla est spernenda potestas:
Equum servire est regibus, et dominis.
Ut Christi famulis ad verum prosit honorem
Dilexisse bonos, et tolerasse malos.

XXXV. De toleranda varietate mundana. Recti corde de præceptis Dei et constitutionibus mundi non queruntur, quia justum est æquanimiter omnia accipi, quæ judicaturus voluit tolerare. Dum mutabilium decurrunt tempora rerum,

Dumque suis mundus motibus atteritur : Rectorum est adversa pati, et tolerare modeste, Nec querula in quoquam voce movere Deum. Cujus judicio nulli parcetur iniquo,

Et perpes justos gloria suscipiet.

XXXVI. De ædificatione domus Dei. Omnis sancti ædificii status, sicut Deo cooperante proficit, ita Deo custodiente consistit. Quoniam utilis præpositorum custodia est, cum Spiritus Dei populo suo præsidet, et non solum greges, sed etiam ipsos dignatur custodire pastores. Cum lapides vivi pacis compage ligantur,

Inque,pares numeros f convenit una domus,
Claret opus Domini, qui totam construit aulam,
• Effectumque piis dat studiis hominum,
Quorum perpetui decoris structura manebit,

b Si perfecte auctor protegat, atque regat.
XXXVII. De æternis gaudiis.

i

Æternæ civitatis æterna sunt gaudia, et stantium dierum perpes infinitas nec variabitur nec labetur, quia incommutabili pace potientur, quorum omnium erit bonum, quod fuerit etiam singulorum. Semper erunt i quod sunt æternæ gaudia vitæ: Gaudendi quoniam causa erit ipse Deus. Nec varios pariet motus diversa voluntas.

Unum erit in cunctis lumen, et unus amor, Inque bonis summis posita experientia felix, Nec volet augeri, nec metuet minui.

XXXVIII. De lege charitatis.

Lex Christi perfectio charitatis est, qua Deus proximusque diligitur: et per quam dicitur Coudifori legis, Dimitte nobis debita nostra sicul et nos

Fitque minor quisquis negligit imperium. Nam Deus omnipotens, simul omnitenensque potestas, Nil perdit proprium, nil eapit occiduum. Numquam non habuit quod habet, dans quidquid haberi

" Proderit, et sumens non nisi quod dederit.

XL. De intemporali scientia Dei.

Id quod in tempore novum est, non est novum P apud Deum qui condidit tempora, et sine tempore habet omnia, que suis quibusque temporibus, pro eorum a varia ætate, distribuat.

Insolitom si quid labentia tempora promunt,

Hoc mirum mundus dicit, babetque novum.
Sed rerum Auctori nullus non cognitus ordo est,
Cernenti quidquid sæcula cuncta ferunt,
Quæ non incerto volvunt magna agmina motu.
Sed sub judicio stantque fluuirtque Dei,
Ut nihil existat naturæ in partibus ullis,
Quod non ille suo temperet arbitrio.

XLI. De providentia Dei.

Mutabilium dispositionein immutabilis ratio Dei continet, ubi sine tempore s simul sunt quæ in temporibus non simul fiunt quia tempora non simul currunt.

Lex æterna Dei stabili regit omnia nutu,
Nec mutat vario tempore consilium.

Utque locis præsens simul est Deus omnibus unus,
Sic ævi metas secum habet, et numeros.

t

Nec serum aut properum sibi sentit in ordine rerum,

b. Mss. duo et Ven. edit. addunt mundi. Mss. Camb., ejus.

Mss. tres et Ven., voluit tolerare, Alii, tolerari. d Mss. duo, Deo operante. Ita in lib. Sententiarum. e Mss. quatuor, el edit. Ven., ordo præpositorum.

f Ms. Colb. unus, omnia conveniunt.

8 Mss. quatuor, effectusque.

Ms. Theod., Si perfectum. Ms. Jol., Si perfecta. iMs. Joliensis, quorum hominum.

i Mss. tres Colb., quod erunt a prima manu; a secunda, quod sunt.

Mss. duo, esse parcendum.

1 Ms. Colb. unus, verus est Deus. Ms. duo, sed quo servus.

Mss. Colb. unus et Camb., nil capit occiduum.

Ms. Colb. alier, et Camb., Ipse sibi summum perpetuumque bonum.

"Ms. Colb. unus, Prosit, et accipiens, etc.

o Ita ms. Joliensis. Ali, De temporali scientia, quibusdam addentibus Dei. Ms. Camb., De futurorum Dei præscientia.

P Mss. quatuor. et Ven. editio, apud eum.

4 Mss. duo et edit. Ven. juxta quod in Sententiarum libro habetur, varietate.

Ms. Regius et edit. Ven. Mutabilium rerum dispositiones; Ven. dispositionem; et post pauca mss. ires et Ven. editio immutabilis ratio continet, omissa voce, Dei.

• Mss. duo, omnia simul sunt. Ven. edit., ubi omnia sine lempore simul sunt.

* Sic. mss. septem. Editi vero, rerum metas.

Cui cuncta assistunt acta, et agenda simul.

639 XLII. De impunitate peccantium. Nibil est infelicius felicitate peccantium, qua pœnalis nutritur impunitas, et mala voluntas, velut hostis interior, roboratur. Qui se peccatis gaudet feliciter uti,

Infelix nimis est prosperitate sua.
Dumque capit miseros effectus prava voluntas,
A vera semper luce fit exterior.
Sumens pestifera de consuetudine robur,
Et sua complectens vincula mortis amor.
Deficiant potius vana oblectamina mundi,
Subdanturque pio colla domanda jugo,
Inque putres fibras descendat cura medentis:
Ut b blandum morbum pellat amica salus.
XLIII. De legis littera.

Lex data est ut gratia quæreretur, et gratia data est ut lex impleretur. Neque enim suo vitio non implebatur, sed vitio prudentiæ carnis, quod vitium per legem demonstrandum, per gratiam sanandum fuit.

Non servit jussis legis prudentia carnis,

Peccati stimules nec superare potest.

Sed quia mens anceps patitur mala corporis ægri,
Quærere divinum cogimur auxilium.
Lex igitur facit ut poscatur gratia Christi,
Ardua qua legis jussa queant fieri;
Nec jam non valeant carnales vincere sensus,
Quos justæ legis conditor ipse juvat.

XI.V. De promissione Dei.

Hoc promittit Deus, quod ipse facit. Non enim ipse promittit, et alius facit, quod jam 641 non est promittere, sed prædicere. Ideo non ex operibus,

a Mss. Theod., De felicitate peccantium.

b Mss. tes, Ut causas morbi. Ex quibus Colb. unus in margine scriptum habet quod in edito. • Mss. quatuor, quæ docet.

d Ms. Theod., vivificare.

Edit. Ven., Scire.... quam cavere. Mss: duo, Sciri... quam caveri. Alii... Scire... quam caveri. 1 Ms. Reg. et edit. Ven., magis facit augeri. 8 Ita mss. quinque cum editione Ven. Alii, effectum. Edit. Ven. addit hic vocem hanc, Christi.

i Ms. Joliensis, quia vitium. Ms. Regius, neque enim erat suo vitio quod non implebatur.... et per gratiam. Ms Theod., sed ex vitio prudentiæ carnis.

Ms. Colb. unus, Ne jam; alii codices, Nec jam. Mss. quinque, carnalem vincere sensum, sola Ven. editio, Non valeat carnales vincere sensus.

Mss. sex et Ven. edit., Hoc quod promittit Deus, ipse facit. Eadem Ven. editio, Non enim ipse promittit et aliud facit... Ideo homines non fiunt boni ex operibus suis, sed ex Deo vocante, ne ipsorum sit bonitas, sed

B

C

Ceu quisquam ex proprio sit bonus, absque Deo. Quod quia non recipit pietas, veroque repugnat, Gratia non reparet, gratia justificet. Quæ sic in cunctis implet sua dona vocatis, Ut quorum dux est, fiat et ipsa comes.

XLVI. De fidelium culpis et infidelium bonis. Sicut non impediunt ab æterna vita justum quædam peccata venialia, sine quibus hæc vita non ducitur, sic ad salutem æternam nihil prosunt impio aliqua bona opera, sine quibus difficillime vita cujuslibet pessimi hominis invenitur.

Ut quædam tenues maculæ in splendore piorum,
Major virtutum quas vacuat numerus,
Eternæ donis nequeunt obsistere vitæ,

Nec merita obscurat grandia culpa levis :
Sic aliquid plerumque boni pars impia gestat,
Magni mole mali quod facile obruitur.
Nec prodest quiddam recti sapuisse malignis,
Si verum et summum non coluere Deum.
Una fides igitur, spes una est, atque amor unus,
Quo fiat justus, sitque beatus homo.

Nam bona, quæ pravis naturæ ex dote supersunt, Augent peccati pondera, non minuunt.

XLVII. De malæ voluntatis effectu.

Cum mala voluntas potestatem accipit efficiendi quod cupit, ex judicio Dei venit, apud quem nou est iniquitas. Punit enim etiam isto modo, nec ideo injuste quia occulte. Cæterum iniquus puniri se ignorat, nisi cum manifesto supplicio senserit nolens quantum mali sit, quod perpetravit volens. Cum datur injusto peccandi optata potestas, Ut mala mens prave quod cupit efficiat,

P Ira Dei magna est, qua multos sic quoque punit,
Ut quibus exsultant criminibus pereant.
Crescit enim occulte cum longo pœna realu,

Dei. Ms. Regius, quod jam non esset promittere. Idev homines non fiunt boni ex suis operibus, sed ex vocante Deo, ut nec bonitas ipsorum sit, Dei (f. sed Dei); et D merces non imputetur secundum debitum, sed secundum gratiam. Reliqua desunt in hoc cod ce. Ms. Colb. unus quoque habet, ne bonitas ipsorum sit. Ms. Joliensis et Camb., ex vocante fil. Ms. Theod., non ex operibus justificantur homines, sed ex... ne ipsorum sil justificatio et non Dei. Alii editi ut in textu, et in libro Sentent. supra, immo et apud Augustinum. lib. de Spirit. et Litter. cap. 19.

1 Sic mss. omnes, et Ven.,editio. Reliqui, id efficiet.

Ms. Jol. et edit. Ven., et sanctum. Mss. quinque,

Et magis erranti ne parcant flagra timendum est, Quam ne non fiat quod voluisse nocet.

XLVIII. De superbia.

Omnia vitia in male factis tantummodo valent, sola superbia etiam in recte factis cavenda est 643 Omne genus vitii proprio tantum valet actu, Et peccata suam quæque gerunt speciem. Sola est innumeris armata superbia telis, Cui possunt vires, et bene gesta dare.

XLIX. b De impari usu fortunæ. vel earum Interest plurimum qualis sit usus, rerum que prosperæ dicuntur, vel earum que dicuntur adversa. Nam bonus temporalibus nec bouis extollitur, nec malis frangitur; malus autem ideo hujusmodi infelicitate punitur, quia felicitate corrumpitur.

In rebus mundi non idem est omnibus usus,
Nec cuncti paribus cuncta ferunt animis.
Namque bonos non blanda inflant, non aspera
frangunt.

Sed fidei invicta gaudia vera juvant.
Terræ autem, et feni breviter florentis amator
Seu caret optatis, seu fruitur, miser est.

L. 8 De morte sanctorum.

Mala mors putanda non est, quam bona vita præcesserit. Non enim facit malam mortein, nisi quod sequitur mortem. Non itaque multum curandum est necessario morituris, quid accidat ut moriantur, sed muriendo quo ire cogantur.

Cuncia bonis prosunt, quos et mors ipsa beatos
Efficit, ut sumant præmia principium.
Ile igitur fuis malus est, quem pœna sequetur,
Et qui perpetui porta doloris erit.
Non quo

1 absumentur lacrymæ, cunctique labores: Ut veteris pereant omnia signa mali.

LI. De puritate quam i non perdit invitus.

k

A

C

Velle magis facinus, quam tolerare nocet.
Sic autem ad cordis penetralia cuncta recurrunt,
Ut plerumque animus sit sine carne reus.

m Dum, quod ab intacto semotum est corpore, solus Concipit, et tectis motibus intus agit.

LII. De fortitudine tolerantiæ.

Major animus merito dicendus est, qui vitam ærumnosam magis eligit ferre quam fugere; 645 et humanum judicium, maximeque vulgare, quod plerumque caligine erroris involvitur, præ conscientiæ luce ac P puritate, contemnere.

Qui valet adversis oneratam ducere vitam,

Et tolerare magis vult mala, quam fugere, Majoris multo est animi, quam ferre pavescens a Indocti injustum judicium populi.

Mens etenim recta, et puri sibi conscia cordis,
Hoc plus splendescit, quo magis atteritur.
LHI. De humilitate justorum.

Justis quidquid malorum ab iniquis dominis irrogatur, non pœna est criminis, sed virtutis examen. Namn bonus, etiam siserviat, liber est. Malus autein, etiam si regnet, servus est; nec unius domini, sed quod est gravius, tot dominorum quot vitiorum. Oppressis quoties justis dominantur iniqui,

Non est puniti supplicium meriti;
Sed virtus fidei sub tali examine crescit,

Nec servile gravat libera corda jugum.
Solus peccator servit male; qui licet amplo
Utatur regno, sat miser est famulus;
Cum mens" carnalis, nimium dominante tyranno,
Tot servit sceptris dedita quot vitiis.

LIV. De oblatione votorum.

Nemo quidquam ▾ Domino recte voveret, nisi ab ipso acciperet quod voveret. Optima vota Deo, quorum est dator ipse, voventur. Hoc sursum dignum est ire, quod inde venit.

LV. De essentia Deitatis.

Omnis substantia quæ Deus non est, creatura est; y et quæ creatura non est, Deus est. Nulla igitur differentia est in deitate Trinitatis: quoniam quod Deo minus est, Deus non est.

Natura omnipotens una est, quæ cuncta creavit,
Et proprie quod sunt, omnibus esse dedit.

animæ puritate.

1 Mss. quatuor, violato in corpore.

m Mss. septem Cum quod. In eodem versu mss. quinque, submotum est.

" Ms. Camb., De altitudine.

• Ita mss. tres cum edit. Ven. et sent. supra 52. Mss. duo, diligit ferre. Editi alii, potest ferre. P Ms. Reg. et Ven., ac animi puritate.

9 Mss. quinque, Injustum indocti.

Ms. Colb. unus, sanctorum. Ms. Camb., De utilitate justorum. Ms. Theod., De malignitate servorum. Ms. vero Jol. ante sent. 53, De libera servitule et dominio servili.

Ms. Reg., bonus homo.

Mss. tres, hominis. Ms. Reg., nec est servus unius domini; deinde, est servus tot dominorum. "Ms. Theod., carnali.

▾ Edit. Ven., Deo. Mss. tres et editi, præter Ven., acceperit.

* Ms. Theod., substantia.

▾ Ms. Regius, et quæ est creatura, non est Deus.

natum

Verbum, et qui amborum Spiritus est, Deus est. Una eademque trium quoniam est essentia, quæ se Numquam vel major, vel minor esse potest.

LVI. Quales nos b diligat Deus.

Respondentque suis germina principiis.

b Et quod quisque bonum sibi tempore duxit in isto, Hoc summi Regis judicio capiet.

LX. De gaudio Christiani.

Christiano recta gaudendi causa non præsens sæ

Artifice in summo sine tempore temporis ordo est,
Inque Deo rerum non variat series.
Eterno auctori simul adsunt omnia semper,

Cum quo in factorum est ordine, quidquid erit.

LVIII. De principali rerum omnium causa. Voluntas Dei est prima et summa causa omnium corporalium, spiritaliumque motionum. Nihil enim fit visibiliter ac sensibiliter, quod nou de invisibili atque intelligibili summi imperatoris aula aut jubeatur, aut permittatur, secundum ineffabilem justitiam præmiorum atque pœnarum, gratiarum et retributionum, in ista totius creaturæ amplissima quadam immensaque republica.

Principium mundi Deus est, quo cuncta moventur,

f

Et quæ permittit, vel jubet auctor, agunt Hinc mutabilium rerum immutabilis ordo, Æterni servit legibus artificis.

Inque suos fines procedit quæque voluntas,

Nec variis meritis arbiter æquus abest :

* Corda regens, vires tribuens, peccata remittens, Mitis subjectis, implacidus tumidis.

Ut nec pœna malum quemquam, nec gloria justum Suscipiat, nisi cum laude et honore Dei.

LIX. De finibus bonorum et malorum.

Eam Deus innocentiam probat, qua homo non metu pœnæ fit innocens, sed amore justitie. Nam qui timore non peccal, quamvis non noceat cui vult nocere, sibi tamen plurimum nocet, et abstinens ab iniquo opere, sola tamen reus est voluntate. Scire volens, in qua rerum sis parte locandus, Discute quid timeas, quidve sit id quod amas.

C

ralibus, ne obsint æternis; ut in via, qua peregrini ambulant, hoc placeat quod ducit ad patriam. Angelicos cives, i et Christi in membra renatos,

Non trahat ad veterem carnis origo hominem. 649 Multa quidem in nostros mundus bona procreat usus,

Et pleno telius servit opima sinu.

Sed terræ hospitibus, cœli super astra vocatis,
Virtutis palma est spernere i blanda soli;
Et sic præsentis spatium percurrere vitæ,
Ipsa peregrinis ne via sit laqueus.
Nam declinantes pro summis ferre laborem,
Terrenorum avidos infima suscipient.

LXI [Alias LX]. De ineffabili excellentia Deitatis.

Excedit supereminentia Deitatis non solum 1 usi. tati eloquii nostri, sed etiam intelligentiæ facultatem. Verius enim cogitatur Deus quam dicitur, et verius est quam cogitatur. Non parva autem notitia pars est, si ante quam scire possimus quid sit Deus, possumus scire quid non sit.

Nulla quidem mens est mortali in corpore vivens, Quæ plena videat cognitione Deum.

Sed miris operum siguis ostenditur auctor,

Rectoremque suum condita » quæque canunt. Unde licet fandi vires, animique vigorem Vincat, et excedat gloria lausque Dei, Nos tamen officio cordis gaudemus et oris, Et tanto obiectat succubuisse bono. Hinc fidei virtus, hinc flamma oriatur amoris, Quod latet, exercet; quod superat, ⚫ reparat. LXII [Alias LXI]. De superbia diaboli, et Christi humilitate.

Diabolus superbus hominem superbientem P seduxit ad mortem; Christus humilis hominem obedientem reduxit ad vitam. Quia sicut ille elatus cecidit, et dejecit consentientem; sic iste humiliatus surrexit, et erexit credentem.

Lætifer 4 immodico natura elatus honore

Angelus, inde hominem subrait, unde ruit.
Sed Christus miserans deceptum frande maligni,
In se illi ad vitam posse redire dedit: