ordinem darent: annuerunt, etsi non libenter. Illic longa et gravi oratione de tota re disserui: obtinui nullo negotio quod petebam....

No. 309. Castellio, 12 June 1544.

(a) From a letter of Calvin to Viret, 11 Feb. 1544.—Sebastianus ad vos1 cum literis nostris proficiscitur. Utinam aut ipse sibi melius consuleret, aut nobis aliqua esset ratio, qua possemus illi sine Ecclesiae incommodo consulere. Cum illi pristina conditio integra per nos maneret, manere in ea recusavit, nisi aliquid ad stipendium adderetur. Hoc a Senatu non potuit impetrari. Mihi satius videbatur causam cur ad ministerium non admitteretur subticere aut subindicare esse aliquid impedimenti, et tamen simul obviam ire pravis suspicionibus: ut illi sua existimatio salva constaret. Eo spectabant mea consilia ut illi parcerem. Quod libenter facturus eram (quanquam non absque invidia) si ipse passus fuisset. Causa igitur, eo postulante, agitata est in Senatu, sed citra contentionem. Me vehementer eius miseret, eoque magis quod vereor ne illic non reperiat quod cupit. Vos, quoad poteritis, illi prospicite. Quale de me iudicium habeat, nihil moror.

...

(b) From the letters testimonial of the ministers of Geneva to Seb. Castellio.-Cum Sebastianus Castalio scholae nostrae hactenus praefuisset, missionem petiit a Senatu ac impetravit. Ista enim lege susceperat hanc provinciam, ut sibi integrum foret eam relinquere, si post aliquod temporis spatium nimis sibi

1 sc. the ministers of Lausanne.

2

SC. the certificate, given below.

Cf. Reg. du Conseil, 14 Jan. 1544.-'Sur ce que M. Calvin a rapporter que Me Bastian est bien scavant home, mès qu'il ast quelque opignion dont n'est capable pour le ministère et en oultre ce lamente de son gage de l'escole; et sur ce ordonné de luy dire qu'il ce [se] aye à contenter... de son gage. (Opera, xxi. [C. R. xlix.] 328).

4 Cf. Reg. du Conseil, 28 Jan. 1544.-M. Calvin et Ma Bastian Chastillion. Sur ce que entre eulx sont en dubie sus l'approbation du livre de Salomon lequel M. Calvin approve sainct et ledit Bastian le répudie, disant que quant il fist le capistre septième [du Cantique] il estoyt en folie et conduyet par mondaienetés et non pas du Sainct Esperit. Et sur ce hont demandé ledit S' Calvin estre aoys en dispute, et daventage ledit S Bastian a diest qu'il laysse tel livre pour tel qu'il est. Et quant au passage du Symbole là où diest que Jhésus descendit aux enfers, il n'est pas encore fort résoluz, approvant toutteffois la Doctrine estre de Dieu et saincte. Et sur ce ordonné que entre eulx sécrètement ayent à fère dispute, sans publier telles choses' (Opera, xxi. = C. R. xlix.] 329).

5

sc. at Basel. He hoped to find employment there as teacher or proofreader.

incommodam esse ac gravem expertus foret. Nunc quoniam alio migrare habebat in animo, testimonium a nobis petiit anteactae vitae, quod illi non esse denegandum censuimus. Hoc ergo breviter testamur, talem fuisse a nobis habitum, ut nostro omnium consensu iam ad munus pastorale destinatus esset, nisi obstitisset una causa. Nam cum ex more inquireremus, num in tota doctrinae summa inter nos et illum conveniret, duo esse respondit in quibus non posset nobiscum sentire quod Salomonis Canticum sacris libris adscriberemus, et quod descensum Christi ad inferos acciperemus in Catechismo1 pro eo quem sustinuit conscientiae horrore, cum pro nobis sisteret se ad Dei tribunal, ut peccata nostra, poenam ac maledictionem in se transferendo, sua morte expiaret. . . .

:

.. Verum praecipuum nobis certamen de Cantico fuit. Existimat enim lascivum et obscoenum esse carmen, quo Salomo impudicos suos amores descripserit. Principio obtestati eum sumus, ut ne perpetuum universae Ecclesiae consensum temere pro nihilo duceret. Nullum dubiae fidei librum esse, de quo non fuerit mota olim et agitata aliqua disceptatio. Quin etiam ex iis quibus certam auctoritatem nunc deferimus, quosdam non fuisse initio absque controversia receptos: hunc a nemine palam fuisse unquam repudiatum. Obtestati quoque sumus ne suo iudicio plus aequo arrogaret: praesertim cum nihil proponeret quod non omnes ante eum natum vidissent. Quod argumentum attinet, admonuimus formam esse epithalamii, alteri non absimilem quae Ps. xlv habetur. Nec omnino quicquam interesse, nisi quod quae hic in genere breviter dicuntur, fusius et quasi minutatim explicantur in Cantico. Decantari enim in Psalmo Salomonis pulchritudinem et sponsae ornatum, ita ut res respondeat, discrimen in sola dictionis figura esse.

Cum haec nullius apud eum momenti essent, consultavimus inter nos quidnam opus esset facto. Una omnium sententia fuit periculosum et mali exempli fore, si ad ministerium cum hac conditione admitteretur. Bonos enim primum non leviter offensum iri, si audiant ministrum esse a nobis creatum, qui librum quem in sacrorum librorum catalogo habeant omnes ecclesiae, respuere se ac damnare palam profiteatur. Malis et improbis qui et infamandi Evangelii et huius Ecclesiae lacerandae occasionem captant, ita fenestram per nos apertum iri. Postremo, hac lege nos obstrictum iri in posterum ne cui alteri

1 Cf. Rilliet et Dufour, Catéchisme de Calvin, 53; and Opera, vi. [ = C. R. xxxiv.] 30.

vitio vertamus, si aut Ecclesiasten, aut Proverbia, aut unumquemque librum ex reliquis repudiet: nisi forte in hoc certamen descendere libeat, quis Spiritu Sancto dignus sit aut indignus. Ne quis ergo aliud quidpiam causae esse suspicetur, cur a nobis discedat Sebastianus, hoc quocunque venerit testatum esse volumus Scholae magisterio sponte se abdicavit. In eo ita se gesserat ut sacro hoc ministerio dignum iudicaremus. Quominus autem receptus fuerit, non aliqua vitae macula, non impium aliquod in fidei nostrae capitibus dogma, sed haec una quam exposuimus causa obstitit.

Ministri Ecclesiae Genevensis. Io. Calvinus omnium nomine ac mandato subscripsi.

(c) From Reg. du Conseil, 12 June 1544.—... Et dempuys a esté advisé et ordonné que d'aultant Me Bastian n'ha procéder ainsyn qu'il debvoyt, et que quant remonstrances et correction ce font les ungs envers les aultres l'on doybd procéder aultrement qu'il n'ha fayct et qu'il n'ha suffizamment justiffié ses proposites trouvons havoyer mal procéder et mal parler et soit demys du ministère jusques à la bone volonté de la Seigneurie. Laquelle ordonnance, présent les six ministres et le dit Me Bastian, a esté pronuncé. . . .

No. 310. Pierre Ameaux, 8 April 1546.

(a) From Reg. du Conseil, 27 Jan. 1546.-L'on a revellé que Ameaulx a diest que M. Calvin estoyt meschant homme et n'estoyt que un picard et preschoyt faulce doctrine et que ainsin le volloyt mentenyr comment plus amplement est contenuz en les informacions sur ce prinses. Ordonné qu'il soyt constitué prisonnier et que en après l'on le forme son prossès.

(b) From a letter of Calvin to Farel, 13 Feb. 1546.—Iam elapsi sunt ultra quindecim dies ex quo cartularius 3 in carcere tenetur, propterea quod tanta protervia domi suae inter coenandum adversum me debacchatus est, ut constet non fuisse tunc mentis compotem. Ego dissimulanter tuli, nisi quod testatus sum iudicibus mihi nequaquam gratum fore, si cum eo summo iure agerent. Volui eum invisere. Senatus decreto prohibitus fuit aditus. Et tamen boni quidam viri scilicet me crudelitatis insimulant, quod tam pertinaciter meas iniurias

1 Sc. of Geneva: Calvin, Aimé Champereaux, in office at Calvin's return, and four Frenchmen, Matthieu de Geneston, Philippe de l'Eglise, Abel Poupin, and Jean Ferron, who arrived 1542-3.

2 The night before, at supper.

3 Ameaux was a manufacturer of playing cards.

ulciscar. Rogatus sum ab eius amicis ut deprecatoris partes susciperem. Facturum me negavi, nisi his duabus exceptionibus, ne qua suspicio in me resideret atque ut Christi honor maneret salvus. Iam defunctus sum. Exspecto quid Senatus pronunciet..

(c) From Reg. du Conseil, 8 April 1546.-Ayans vheu le contenuz de ces responces, par lesquelle nous appert que il [Ameaux] a meschamment parlé contre Dieu, le Magestral et M. Calvin ministre &c., comment amplement est contenus en ces responces: Ordonné qu'i[1] soyt condampné à debvoyer fère le tour à la ville en chemise, teste nue, une torche allumée en sa maien et dempuys devant le tribunal venyr crie mercy à Dieu et à la justice, les genoulx à terre, confessant avoyer mal parlé, le condampnant aussy à tous despens et que la sentence soyt proféré publiquement.

No. 311. Madame Perrin, 24 June 1547.

(a) From a letter of Calvin to Viret & Farel, 15-20 April 1546.-A discessu vestro choreae nobis plus exhibuerunt negotii quam putaveram. Omnes i qui interfuerant vocati ad Consistorium, duobus exceptis Corneo et Perrino, impudenter Deo et nobis mentiti sunt.' Excandui, ut rei indignitas postulabat, et graviter in illum Dei contemptum invectus sum, quod pro nihilo ducerent sanctas obtestationes, quibus usi fueramus, ludibrio habere. Perstiterunt in sua contumacia. Ego quum res mihi comperta esset, nihil aliud poteram quam Deum testari poenas tantae perfidiae daturos: simul tamen denunciavi me vel propriae vitae dispendio facturum, ut veritas patefieret, ne quid se lucrifecisse mentiendo putarent. Francisca etiam Perrini graviter conviciata est nobis, quod adeo infesti essemus Fabris. Respondi ut visum fuit atque ut merebatur. Rogavi numquid sacrosancta esset domus, numquid legibus soluta? Patrem enim iam unius adulterii convictum tenebamus: alterius probatio prope ad manum erat : de tertio magnus erat rumor: frater Senatum et nos palam contempserat ac deriserat: tandem adieci fabricandam illis 'They had both been at Geneva, April 1547.

3

Amblard Corne, the Syndic and president of the Consistory, and Ami Perrin the Captain-General, were among the guests who danced at a wedding on 21 March 1546. So too was Jacques Gruet, but he tried to get off by lying.

Madame Perrin was daughter of François and sister of Gaspard Favre. She broke out at Calvin: Méchant homme, vous voulez boire le sang de notre famille, mais vous sortirez de Genève avant nous!'

esse novam urbem, in qua seorsum viverent, nisi vellent nobiscum hic sub Christi iugo contineri: quamdiu Genevae essent, eos frustra niti ne legibus parerent. Nam si tot essent diademata in domo Fabrorum, quot sunt tabiosa capita, id non fore impedimento quin Dominus foret superior. Maritus Lugdunum interea concesserat, sperans rem tacite sepultum iri. Censui, ut iureiurando ad veri confessionem adigerentur. Corneus illos monuit, se nequaquam passurum ut peierarent. Non modo confessi sunt quod volebamus, sed se eo die saltasse apud Balthasaris [Sept] viduam. Omnes in carcerem coniecti: Syndicus insigne moderationis exemplum fuit. Nam in se et totum gregem severius est concionatus, quam ut oportuerit cum eo multa verba facere. Admonitus tamen graviter fuit in Consistorio, loco suo deiectus donec poenitentiae testimonium edidisset. Perrinum Lugduno reversum aiunt: quidquid agat, poenam non effugiet.2

(b) From a letter of Calvin to Viret, 2 July 1547.-Nunc serio nobis certandum est. Vocata rursus ad Consistorium fuerat uxor comici Caesaris ob suam petulantiam. Illic ne asperiore quidem verbo lacessita plus veneni evomuit quam unquam antea. Primum negavit, si quid deliquisset, nostri fori esse cognitionem. Deinde conquesta est sibi gravem ignominiae notam inuri, quod in eum locum venire cogeretur, quo nonnisi sceleratos et maleficos accersi fas esset. Quum ex assessoribus unus cohibere intemperiem vellet, in eum furorem convertit. Hic quum se Abel [Poupin] interponeret, ac diceret mirari se quod initio professa esset adeo se verecundam aut elinguem quae respondere pluribus non posset, quum par futura esset quam plurimis maledicendo, tota vero rabies efferbuit. Imo vero, inquit, tu conviciator, qui patri meo nequiter conviciatus es. Va, gros pouacre1, tu as menty meschamment. Nisi vi extrusa esset, fere nos obruisset suis fulminibus. Senatus decrevit ut in carcerem arctiorem includeretur. Elapsa est opera matronae illius quae malas omnes causas suscipere in suum patrocinium solet. Alter ex filiis se comitem fugitivae adiungit. Quum non procul a porta urbis forte in Abelem incidisset, novi insultus, et quidem proterviores. 1 Cf. Ledit S Sindicque a respondu en remerciant les bonnes ammonicions tant selon Dieu que selon les editz des Seigneurs'.-Reg. du Consistoire, 15 April 1546 (Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 378).

3

Perrin apologized also, 13 May 1546 (ibid. 381).

23 June 1547 (cf. Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 407, and Ruchat, v. 317). • Pouacre sale, vilain (Littré); groin de porc (Roget).

To her father, François Favre, at Beguy, belonging to Bern.