inopiæ, profiteri cogendo frumentum, et vendere, quod usu menstruo superesset, fraudandoque parte diurni cibi servitia, criminando inde, et objiciendo iræ populi frumentarios, acerbâ inquisitione aperiret magis, quàm levaret, inopiam; multi ex plebe, spe amissâ, potiùs quàm ut cruciarentur trahendo animam, capitibus obvolutis ́se in Tiberim præcipitaverunt.

XIII. Tum Sp. Mælius ex equestri ordine, ut illis temporibus, prædives, rem utilem, pessimo exemplo, pejore consilio, est aggressus frumento namque ex Etruriâ privatâ pecuniâ per hospitum clientiumque ministeria coëmpto, (quæ, credo, ipsa res ad levandam publicâ curâ annonam impedimento fuerat) largitiones frumenti facere instituit: plebemque, hoc munere delinitam, quâcunque incederet, conspectus elatusque supra modum hominis privati, secum trahere; haud dubium consulatum favore ac spe despondentem. Ipse, ut est humanus animus insatiabilis eo, quod fortuna spondet, ad altiora et non concessa tendere. et, quoniam consulatus quòque eripiendus invitis Patribus esset, de regno agitare: id unum dignum tanto apparatu consiliorum et certamine, quod ingens exsudandum esset, præmium fore. Jam comitia consularia instabant. quæ res eum, nec dum compositis maturisve satis consiliis, oppressit. Consul sextùm creatus T. Quinctius Capitolinus, minimè opportunus vir novanti res; collega additur ei Agrippa Menenius, cui Lanato erat cognomen. et L. Minucius præfectus annonæ, seu refectus, seu, quoad res posceret, in incertum creatus. nihil enim constat, nisi in libros linteos utroque anno relatum inter magistratus præfecti nomen. Hic Minucius, eandem publicè curationem agens, quam Mælius privatim agendam susceperat, quum in utrâque domo genus idem hominum versaretur, rem compertam ad senatum refert, Tela in domum Mælii conferri, eumque conciones domi habere: ac non dubia regni consilia esse. tempus agendæ rei nondum stare; cetera jam convenisse; ' et tribunos mercede emptos ad prodendam libertatem, ' et partita ducibus multitudinis ministeria esse. Seriùs se penè, quàm tutum fuerit, ne cujus incerti vanique auc'tor esset, ea deferre.' Quæ postquam sunt audita, et undique primores Patrum et prioris anni consules in

6

increparent, quòd eas largitiones cœtusque plebis in privatâ domo passi essent fieri, et novos consules, quòd exspectâssent, donec a præfecto annonæ tanta res ad senatum deferretur, quæ consulem non auctorem solùm desideraret, sed etiam vindicem; tum T. Quinctius, Consules • immeritò increpari,' ait,' qui, constricti legibus de provocatione ad dissolvendum imperium latis, nequaquam ‹ tantum virium in magistratu ad eam rem pro atrocitate vindicandam, quantum animi, haberent. opus esse non forti solùm viro, sed etiam libero exsolutoque legum 'vinculis. Itaque se dictatorem L. Quinctium dicturum. ' ibi animum parem tantæ potestati esse.' Approbantibus cunctis, primò Quinctius abnuere: et, quid sibi vellent,' rogitare, qui se ætate exactâ tantæ dimicationi objicerent. Dein, quum undique plus in illo senili animo non consilii modò, sed etiam virtutis esse, quàm in omnibus aliis dicerent, laudibusque haud immeritis onerarent, et consul nihil remitteret; precatus tandem Deos immortales Cincinnatus, ne senectus sua in tam trepidis rebus damno dedecorive reipublicæ esset, dictator a consule dicitur. ipse deinde C. Servilium Ahalam magistrum, equitum dicit.

XIV. Postero die, dispositis præsidiis, quum in forum descendisset, conversaque in eum plebs novitate rei ac miraculo esset, et Mæliani atque ipse dux eorum in se intentam vim tanti imperii cernerent; expertes consiliorum regni,' qui tumultus, quod bellum repens, aut dicta'toriam majestatem, aut Quinctium post octogesimum annum rectorem reipublicæ quæsisset,' rogitarent; missus ab dictatore Servilius magister equitum ad Mælium, ' Vocat te,' inquit, dictator. Quum pavidus ille, quid vellet, quæreret; Serviliusque causam dicendam esse' proponeret. crimenque, a Minucio delatum ad senatum, 'diluendum;' tunc Mælius recipere se in catervam suorum, et primùm circumspectans tergiversari: postremò, quum apparitor jussu magistri equitum duceret, ereptus a circumstantibus, fugiensque, fidem plebis Romanæ implorare: et opprimi se consensu Patrum dicere, quòd plebi benignè fecisset: orare, ut opem sibi ultimo in discrimine ferrent, neve ante oculos suos trucidari sinerent. Hæc eum vociferantem assecutus Ahala Servilius obtruncat:

respersusque cruore obtruncati, stipatus catervâ patriciorum juvenum, dictatori renunciat, vocatum ad eum Mælium, repulso apparitore concitantem multitudinem, pœnam meritam habere. Tum dictator, Macte virtute,' inquit, C. Servili, esto, liberatâ republicâ.'

6

XV. Tumultuantem deinde multitudinem incertâ existimatione facti, ad concionem vocari jussit; et Mælium jure cæsum,' pronunciavit, etiam si regni crimine insons 'fuerit; qui vocatus a magistro equitum ad dictatorem non venisset. Se ad causam cognoscendam consedisse; quâ 'cognitâ, habiturum fuisse Mælium similem causæ for'tunam. Vim parantem, ne judicio se committeret, vi 'coërcitum esse. nec cum eo, tanquam cum cive, agen'dum fuisse; qui natus in libero populo inter jura leges. que, ex quâ urbe reges exactos sciret, eodemque anno ' sororis filios regis, et liberos consulis liberatoris patriæ, 'propter pactionem indicatam recipiendorum in urbem regum, a patre securi esse percussos; ex quâ Collatinum Tarquinium consulem nominis odio abdicare se magistra· ́ 'tu atque exsulare jussum; in quâ de Sp. Cassio, post aliquot annos, propter consilia inita de regno supplicium sumptum; in quâ nuper decemviros bonis, exsilio, capite 'mulctatos ob superbiam regiam, in eâ Sp. Mælius spem ' regni conceperit. Et quis homo? quanquam nullam no'bilitatem, nullos honores, nulla merita cuiquam ad do..minationem pandere viam; sed tamen Claudios, Cassios, consulatibus, decemviratibus, suis majorumque honoribus, ⚫ splendore familiarum sustulisse animos, quò nefas fuerit: Sp. Mælium, cui tribunatus plebis magis optandus, quàm 'sperandus, fuerit, frumentarium divitem, bilibris farris sperâsse libertatem se civium suorum emisse, ciboque objiciendo ratum victorem finitimorum omnium populum in servitutem perlici posse: ut, quem senatorem conco6 quere civitas vix posset, regem ferret, Romuli conditoris, ab Diis orti, recepti ad Deos, insignia, atque impe'rium habentem. Non pro scelere id magis, quàm pro 'monstro, habendum. Nec satis esse sanguine ejus expiatum, nisi tecta parietesque, intra quæ tantum amentia conceptum esset, dissiparentur; bonaque, contacta pretiis ' regni mercandi, publicarentur. jubere itaque, quæstores • vendere ea bona, atque in publicum redigere.'

6

XVI. Domum deinde, ut monumento area esset oppressæ nefariæ spei, dirui extemplo jussit. id Equimalium appellatum est. L. Minucius bove aurato extra portam Trigeminam est donatus, ne plebe quidem invitâ, quia frumentum Mælianum, assibus in modios æstimatum, plebi divisit. Hunc Minucium, apud quosdam auctores, transîsse a Patribus ad plebem, undecimumque tribunum plebis cooptatum seditionem, motam ex Mælianâ cæde, sedâsse, invenio. Ceterùm vix credibile est, numerum tribunorum Patres augeri passos, idque potissimùm exemplum a patricio homine introductum; nec deinde id plebem concessum semel obtinuisse, aut certè tentâsse, sed ante omnia refellit falsum imaginis titulum paucis antè annis legé cautum, ne tribunis collegam cooptare liceret. Q. Cæcilius, Q. Junius, Sex. Titinius, soli ex collegio tribunorum neque tulerant de honoribus Minucii legem ; et criminari nunc Minucium, nunc Servilium apud plebem, querique indignam necem Mælii non destiterant. Pervicerunt igitur, ut tribunorum militum potiùs, quàm consulum, comitia haberentur; haud dubii, quin sex locis (tot enim jam creari licebat) et plebeii aliqui, profitendo se ultores fore Mælianæ cædis, crearentur. Plebs, quanquam agitata multis eo anno et variis motibus erat, nec plures, quàm tres, tribunos consulari potestate creavit, et in iis L. Quinctium Cincinnati filium: ex cujus dictaturæ invidiâ tumultus quærebatur. Prælatus suffragiis Quinctio Mam. Æmilius, vir summæ dignitatis. L. Julium tertium creant.

XVII. In horum magistratu Fidenæ, colonia Romana, ad Lartem Tolumnium Vejentium regem ac Vejentes defecere. Majus additum defectioni scelus. C. Fulcinium, Cloelium Tullum, Sp. Ancium, L. Roscium, legatos Romanos, causam novi consilii quærentes, jussu Tolumnii interfecerunt. Levant quidam regis facinus, in tesserarum prospero jactu vocem ejus ambiguam, ut occidi jussisse videretur, ab Fidenatibus exceptam, causam mortis legatis fuisse. Rem incredibilem; interventu Fidenatium, novorum sociorum, consulentium de cæde rupturâ jus gentium, non aversum ab intentione lusûs animum: nec deinde in horrorem versum facinus. propius est fidém, obstringi Fidenatium populum, ne respicere spem ullam

ab Romanis posset, conscientiâ tanti sceleris voluisse. Legatorum, qui Fidenis cæsi erant, statuæ publicè in Rostris positæ sunt. Cum Vejentibus Fidenatibusque, præterquam finitimis populis, ab causâ etiam tam nefandâ bellum exorsis, atrox dimicatio instabat. Itaque ad › curam summæ rerum, quietâ plebe tribunisque ejus, nihil controversiæ fuit, quin consules crearentur M. Geganius Macerinus tertiùm et L. Sergius Fidenas; a bello credo, quod deinde gessit, appellatum. Hic enim primus cis Anienem cum rege Vejentium secundo prælio conflixit, nec incruentam victoriam retulit. Major itaque ex civibus amissis dolor, quàm lætitia fusis hostibus fuit. et senatus, ut in trepidis rebus, dictatorem dici Mam. Æmilium jussit. Is magistrum equitum ex collegio prioris anni, quo simul tribuni militum consulari potestate fuerant, L. Quinctium Cincinnatum, dignum parente juvenem, dixit. Ad delectum a consulibus habitum centuriones veteres belli periti adjecti, et numerus amissorum proximâ pugnâ expletus. Legatos Quinctium Capitolinum et M. Fabium Vibulanum sequi se dictator jussit. Quum potestas major, tum vir quòque potestati par, hostes ex agro Romano trans Anienem submovere, col lesque inter Fidenas atque Anienem ceperunt, referentes castra: nec antè in campos degressi sunt, quàm legiones auxilio Faliscorum venerunt. Tum demum castra Etruscorum pro manibus Fidenarum posita, et dictator Romanus haud procul inde ad confluentes consedit in utriusque ripis amnis, quâ sequi munimento poterat, vallo interposito. postero die in aciem eduxit.

XVIII. Inter hostes variæ fuere sententiæ. Faliscus, procul ab domo militiam ægre patiens, satisque fidens sibi, poscere pugnam: Vejenti Fidenatique plus spei in trahendo bello esse. Tolumnius, quanquam suorum magis placebant consilia, ne longinquam militiam non paterentur Falisci, postero die se pugnaturum edicit. Dictatori ac Romanis, quòd detrectâsset pugnam hostis, animi accessere: posteroque die, jam militibus castra urbemque se oppugnaturos frementibus, ni copia pugnæ fiat, utrinque acies inter bina castra in medium campi procedunt. Ve. jens, multitudine abundans, qui inter dimicationem castra Romana aggrederentur, post montes circummisit. Trium

.