satietas pœnarum suarum cepisset, quàm obviàm ituros licentiæ eorum consules appareret. Multique erant, qui molliàs consultum dicerent, quòd legum ab iis latarum Patres auctores fuissent. neque erat dubium, quin, turbato reipublicæ statu, tempori succubuissent.

LX. Consules, rebus urbanis compositis, fundatoque plebis statu, in provincias diversi abiêre. Valerius adversus conjunctos jam in Algido exercitus quorum Volscorumque sustinuit consilio bellum. Quòd si extemplo rem fortunæ commisisset, haud scio, an (qui tum animi ab decemvirorum infelicibus auspiciis Romanis hostibusque erant) magno detrimento certamen staturum fuerit. Castris, mille passuum ab hoste positis, copias continebat. hostes medium inter bina castra spatium acie instructâ complebant. provocantibusque ad prælium responsum Romanus nemo reddebat. Tandem fatigati stando, ac nequicquam exspectando certamen, Æqui Volscique, postquam concessum propemodum de victoriâ credebant, pars in Hernicos, pars in Latinos prædatum abeunt. relinquitur magis castris præsidium, quàm satis virium ad certamen. quod ubi consul sensit, reddit illatum antea terrorem, instructâque acie ultro hostem lacessit. Ubi illi, conscientiâ quid abesset virium, detractavere pugnam, crevit extemplo Romanis animus, et pro victis habebant paventes intra vallum. Quum per totum diem stetissent intenti ad certamen, nocti cessere: et Romani quidem pleni spei corpora curabant. Haudquaquam pari hostes animo nuncios passim trepidi ad revocandos prædatores dimittunt. recurritur ex proximis locis; ulteriores non inventi. Ubi illuxit, egreditur castris Romanus, vallum invasurus, ni copia pugnæ fieret. et, postquam multa jam dies erat, neque movebatur quicquam ab hoste, jubet signa inferri consul. motâque acie, indignatio Equos et Volscos incessit, si victores exercitus vallum potiùs, quàm virtus et arma tegerent. igitur et ipsi efflagitatum ab ducibus signum pugnæ accepere. Jamque pars egressa portis erat, deincepsque alii servabant ordinem, in suum quisque locum descendentes, quum consul Romanus priùs, quàm totis viribus fulta constaret hostium acies, intulit signa: adortusque nec omnes dum eductos, nec, qui erant, satis explicatis ordinibus, prope fluctuan

tem turbam trepidantium huc atque illuc, circumspectantiumque se ac suos, addito turbatis mentibus clamore atque impetu, invadit. Retulere primò pedem hostes. deinde, quum animos collegissent, et undique duces, victisne cessu'ri essent,' increparent, restituitur pugna.

LXI. Consul ex alterâ parte Romanos 'meminisse' jubebat, illo die primùm liberos pro liberâ urbe Romanâ " pugnare. Sibimet ipsis victuros, non ut decemvirorum 'victores præmium essent. Non Appio duce rem geri, sed 'consule Valerio, a liberatoribus populi Romani orto, liberatore ipso. Ostenderent, prioribus præliis per duces, • non per milites, stetisse, ne vincerent. Turpe esse, con'tra cives plus animi habuisse, quàm contra hostes: et domi, quàm foris, servitutem magis timuisse. Unam Vir'giniam fuisse, cujus pudicitiæ in pace periculum esset : unum Appium civem periculosæ libidinis. at, si fortuna belli inclinet, omnium liberis ab tot millibus hostium pe<riculum fore. Nolle ominari, quæ nec Jupiter, nec Mars pater passuri sint, iis auspiciis conditæ urbi accidere.' Aventini Sacrique montis admonebat, ut, ubi libertas 'parta esset paucis antè mensibus, eò imperium illibatum referrent: ostenderentque, eandem indolem militibus Romanis post exactos decemviros esse, quæ ante creatos fuerit: nec, æquatis legibus, imminutam virtutem populi • Romani esse.' Hæc ubi inter signa peditum dicta dedit ; avolat deinde ad equites, Agite, juvenes,' inquit, præstate virtute peditem, ut honore atque ordine præstatis. Primo concursu pedes movit hostem. pulsum vos, immissis equis, exigite e campo. Non sustinebunt impetum. • et nunc cunctantur magis, quàm resistunt. Concitant equos, permittuntque in hostem, pedestri jam turbatum pugnâ et, perruptis ordinibus, elati ad novissimam aciem, pars libero spatio circumvecti, jam fugam undique capessentes plerosque a castris, avertunt, præterequitantesque absterrent. Peditum acies, et consul ipse, visque omnis belli fertur in castra: captisque cum ingenti cæde, majo. re prædâ potitur. Hujus pugnæ fama perlata non in urbem modò, sed in Sabinos ad alterum exercitum. be lætitia modò celebrata est; in castris animos militum ad æmulandum decus accendit. Jam Horatius eos, excursionibus sufficiendo, præliisque levibus experiundo as

In ur

1

suefecerat sibi potiùs fidere, quàm meminisse ignominia decemvirorum ductu acceptæ ; parvaque certamina in summam totius profecerant spei. Nec cessabant Sabini, feroces ab re priore anno bene gestâ, lacessere atque instare, rogitantes, Quid latrocinii modo procursantes pauci recurrentesque tererent tempus, et in multa prælia parvaque " carperent summam unius belli? Quin illi congrederentur 'acie, inclinandamque semel fortunæ rem darent ??

LXII. Ad id, quod suâ sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur. • Jam al

terum exercitum victorem in urbem rediturum; sibi ul'tro per contumelias hostem insultare. quando autem se, 'si tum non sint, pares hostibus fore?' Ubi hæc fremere militem in castris consul sensit, concione advocatâ, 'Quem'admodum,' inquit, in Algido res gesta sit, arbitror vos, milites, audîsse: qualem liberi populi exercitum decuit esse, talis fuit. consultu collegæ, virtute militum victoria < parta est. Quod ad me attinet, id consilii animique habiturus sum, quod vos mihi effeceritis. et trahi bellum 'salubriter, et maturè perfici potest. Si trahendum est, ego, ut in dies spes virtusque vestra crescat,eâdem, quâ insti'tui, disciplinâ efficiam. Si jam satis animi est, decernique placet, agitedum, clamorem, qualem in acie sublaturi estis, tollite hic, indicem voluntatis virtutisque ves'træ. Postquam ingenti alacritate clamor est sublatus, • Quod bene vertat, gesturum se illis morem, posteroque die in aciem deducturum,' affirmat. Reliquum diei apparandis armis consumptum est. Postero die simul instrui Romanam aciem Sabini videre, et ipsi, jam pridem avidi certaminis, procedunt. Prælium fuit, quale inter fidentessibimet ambo exercitus, veteris perpetuæque alterum gloriæ, alterum nuper novâ victoriâ elatum. Consilio etiam Sabini vires adjuvere. nam quum æquâssent aciem, duo extra ordinem millia, quæ in sinistrum cornu Romanorum in ipso certamine impressionem facerent, tenuere. quæ ubi, illatis ex transverso signis, degravabant prope circumventum cornu; equites duarum legionum sexcenti fere ex equis desiliunt, cedentibusque jam suis provolant in primum; simulque et hosti se opponunt, et, æquato primùm periculo, pudore deinde, animos peditum accendunt. Verecundiæ erat, equitem suo alienoque marte pugna

re: peditem ne ad pedes quidem degresso equiti parem

esse.

LXIII. Vadunt igitur in prælium ab suâ parte omissum; et locum, ex quo cesserant, repetunt : momento. que non restituta modò pugna, sed inclinatur etiam Sabinis cornu. Eques inter ordines peditum tectus se ad equos recipit. transvolat inde in partem alteram, suis victoriæ nuncius; simul et in hostes jam pavidos, quippe fuso suæ partis validiore cornu, impetum facit. non aliorum eo prælio virtus magis enituit. Consul providere omnia, laudare fortes, increpare, sicubi segnior pugna esset. Castigati fortium statim virorum operam edebant; tantumque hos pudor, quantum alios laudes excitabant. Redintegrato clamore, undique omnes connisi hostem avertunt, nec deinde Romana vis sustineri potuit. Sabini, fusi passim per agros, castra hosti ad prædam relinquunt. ibi non sociorum, sicut in Algido, res, sed suas Romanus, populationibus agrorum amissas, recipit. Geminâ victoriâ duobus bifariam præliis partâ, malignè senatus in unum diem supplicationes consulum nomine decrevit. Populus injussu et altero die frequens iit supplicatum. et hæc vaga popularisque supplicatio studiis prope celebratior fuit. Consules, ex composito, eodem biduo ad urbem accessere, senatumque in Martium campum evocavere. ubi quum de rebus ab se gestis agerent, questi primores Patrum, senatum inter milites deditâ operâ terroris causâ haberi. itaque inde consules, ne criminationi locus esset, in prata Flaminia, ubi nunc ædes Apollinis est, (jam tum Apollinarem appellabant) avocavere senatum. Ubi quum ingenti consensu Patrum negaretur triumphus, L. Icilius tribunus plebis tulit ad populum de triumpho consulum, multis dissuasum prodeuntibus, maximè ̊C. Claudio vociferante, De Patribus, non de hostibus, consules triumphare velle; gratiamque 'pro privato merito in tribunum, non pro virtute honorem, peti. nunquam antè de triumpho per populum ac'tum, semper æstimationem arbitriumque ejus honoris penes senatum fuisse. ne reges quidem majestatem summi ordinis imminuisse. ne ita omnia tribuni potestatis suæ implerent, ut nullum publicum consilium sinerent esse. Ita demum liberam civitatem fore, ita æquatas leges, si

6

sua quisque jura ordo, suam majestatem teneat.' In eandem sententiam multa et a ceteris senioribus Patrum quum essent dicta, omnes tribus eam rogationem acceperunt. Tum primùm, sine auctoritate senatus, populi jussu triumphatum est.

LXIV. Hæc victoria tribunorum plebisque prope in haud salubrem luxuriam vertit, conspiratione inter tribunos factâ, ut iidem tribuni reficerentur, et, quo sua minùs cupiditas eminerct, consulibus quòque continuarent magistratum. Consensum Patrum causabantur, quo per contumeliam consulum jura plebis labefacta essent. Quid futurum, nondum firmatis legibus, si novos tribunos per factiones suas consules adorti essent? non enim semper Valerios Horatiosque consules fore, qui libertati plebis suas opes postferrent.' Forte quâdam utili ad tempus, ut comitiis præesset, potissimùm M. Duilio sorte evenit, viro prudenti, et ex continuatione magistratûs invidiam imminentem cernenti. qui quum ex veteribus tribunis negaret ullius se rationem habiturum, pugnarentque collegæ, ut liberas tribus in suffragium mitteret, aut concederet sortem comitiorum collegis, habituris e lege potiùs comitia, quàm ex voluntate Patrum; injectâ contentione, Duilius, consules ad subsellia accitos quum interrogâsset, quid de comitiis consularibus in animo haberent, respondissentque, se novos consules creaturos, auctores popularis sententiæ haud populares nactus, in concionem cum iis processit. Ubi quum consules, producti ad populum, interrogatique, si eos populus Romanus, memor libertatis per illos receptæ domi, memor militiæ rerumque gestarum, consules iterum faceret, quidnam facturi essent, nihil sententiæ suæ mutâssent; collaudatis consulibus, quòd perseverarent ad ultimum dissimiles decemvirorum esse, comitia habuit: et, quinque tribunis plebis creatis, quum præ studiis apertè petentium novem tribunorum alii candidati tribus non explerent, concilium dimisit: nec deinde comitiorum causâ habuit. Satisfactum legi aicbat, quæ, numero nusquam præfinito tribunis, modò ut relinquerentur, sanciret; et ab iis, qui creati essent, cooptari collegas juberet. Recitabatque rogationis carmen, in quo, Si tribunos plebei decem rogabo, 'si qui vos minus hodie decem tribunos plebei feceritis: hi