suam pro lege habituros.' Quâ promulgatâ lege, quum timerent Patres, ne, absentibus consulibus, jugum acciperent, senatus a præfecto urbis Q. Fabio vocatur: qui adeò atrociter in rogationem latoremque ipsum est invectus, ut nihil, si ambo consules infesti circumstarent tribunum, relictum minarum atque terroris sit: insidiatum eum, et tempore capto adortum rempublicam. Si quem similem ejus pri' ore anno, inter morbum bellumque, irati Dii tribunum ' dedissent, non potuisse sisti. Mortuis duobus consulibus, jacente ægrâ civitate in, colluvione omnium rerum, ad tollendum e republicâ consulare imperium laturum leges fuisse; ducem Volscis Aquisque ad oppugnandam urbem • futurum. Quid tandem? illi non licere, si quid consules • superbè in aliquem civium, aut crudeliter, fecerint, diem • dicere? accusare his ipsis judicibus, quorum in aliquem fsævitum sit? Non illud consulare imperium, sed tribuni! ciam potestatem invisam intolerandamque facere: quam pacatam reconciliatamque Patribus de integro in antiqua { redigi mala. neque illum se deprecari, quò minùs pergat, ut cœperit. Vos,' inquit Fabius, ceteri tribuni, oramus, ut primùm omnium cogitetis, potestatem istam ad singu. lorum auxilium, non ad perniciem universorum, compa. ratam esse, tribunos plebis vos creatos, non hostes Patri. bus. Nobis miserum, invidiosum vobis est, desertam rempublicam invadi. non jus vestrum, sed invidiam, minue. ritis. Agite cum collegâ, ut rem integram in adventum 'consulum differat, ne Æqui quidem ac Volsci, morbo absumptis priore anno consulibus, crudeli superboque nobis bello institere.' Agunt cum Terentillo tribuni: dilatâque in speciem actione, re ipsâ sublatâ, consules extemplo arcessiti.

X. Lucretius cum ingenti prædâ, majore multo gloriâ, rediit. et auget gloriam adveniens, expositâ omni in campo Martio præda, ut suum quisque per triduum cognitum abduceret. reliqua vendita, quibus domini non exstitere. Debebatur omnium consensu consuli triumphus: sed dilata res est, tribuno de lege agente. id antiquius consuli fuit. Jactata per aliquot dies quum in senatu res, tum ad populum est. cessit ad ultimum majestati consulis tribunus, et destitit. tum imperatori exercituique honos suus redditus. Triumphavit de Volscis Equisque : triumph

tem secutæ suæ legiones, alteri consuli datum, ut ovans sine militibus urbem iniret. Anno deinde insequenti lex Terentilla, ab toto relata collegio, novos aggressa consules est. erant consules P. Volumnius, Ser. Sulpicius. Eo anno cœlum ardere visum: terra ingenti concussa motu est. bovem locutam, cui rei priore anno fides non fuerat, creditum. Inter alia prodigia et carnem pluit: quem imbrem ingens numerus avium intervolitando rapuisse fertur. quod intercidit, sparsum ita jacuisse per aliquot dies, ut nihil odor mutaret. Libri per duumviros sacrorum aditi pericula a conventu alienigenarum prædicta, ne qui in loca summa urbis impetus, cædesque inde fierent. inter cetera monitum, ut seditionibus abstineretur. Id factum ad impediendam legem, tribuni criminabantur, ingensque aderat certamen. Ecce (ut idem in singulos aunos orbis volveretur) Hernici nunciant, Volscos et Æquos, etsi accisæ res sint, reficere exercitus ; Antii summam rei positam; Ecetræ Antiates colonos palàm concilia facere. id caput, eas vires belli esse. Ut hæc dicta in senatu sunt, delectus edicitur: consules belli administrationem inter se dispartiri jussi, alteri ut Volsci, alteri ut Æqui provincia esset. Tribuni coràm in foro personare, Fabulam compositam Volsci belli, Hernicos ad 'partes paratos. jam ne virtute quidem premi libertatem populi Romani, sed arte eludi. quia, occidione prope occisos Volscos et Æquos movere suâ sponte arma posse, 'jam fides abierit, novos hostes quæri. coloniam fidam, propinquam, infamem fieri. bellum innoxiis Antiatibus indici, geri cum plebe Romanâ, quam, oneratam armis, ex urbe præcipiti agmine acturi essent, exsilio et relegatio'ne civium ulciscentes tribunos. Sic, ne quid aliud actum putent, victam legem esse: nisi, dum in integro res sit, dum domi, dum togati sint, caveant, ne possessione urbis 'pellantur, ne jugum accipiant. Si animus sit, non defore auxilium. consentire omnes tribunos. nullum terrorem

"externum, nullum periculum esse. Cavisse Deos priore anno, ut tutò libertas defendi posset.' Hæc tribuni.

匾

XI. At ex parte alterâ consules in conspectu eorum, positis sellis, delectum habebant. eò decurrunt tribuni, concionemque secum trahunt. citati pauci, velut rei ex

et

periundæ causâ : et statim vis coorta. Quemcunque lictor jussu consulis prehendisset, tribunus mitti jubebat. neque suum cuique jus modum faciebat, sed virium spe manu obtinendum erat, quod intenderes. Quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo delectu, sic Patres in lege, quæ per omnes comitiales dies ferebatur, impediendâ gerebant. Initium erat rixæ, quum discedere populum jussissent tribuni, quòd Patres se summoveri haud sinebant. nec fere seniores rei intererant; quippe quæ non consilio regenda, sed permissa temeritati audaciæque esset. Multùm et consules se abstinebant, ne cui in colluvione rerum majestatem suam contumeliæ offerrent. Kæso erat Quinctius, ferox juvenis, quà nobilitate gentis, quà corporis magnitudine et viribus. ad ea munera, data a Diis, et ipse addiderat multa belli decora, facundiamque in foro; ut nemo, non linguâ, non manu, promptior, in civitate haberetur. Hic, quum in medio Patrum agmine constitisset, eminens inter alios, velut omnes dictaturas consulatusque gerens in voce ac viribus suis, unus impetus tribunicios popularesque procellas sustinebat. Hoc duce, sæpe pulsi foro tribuni, fusa ac fugata plebs est. qui obvius fuerat, mulcatus nudatusque abibat: ut satis appareret, si sic agi liceret, victam legem esse.

Tum,

prope jam perculsis aliis tribunis, A. Virginius, ex collegio unus, Kæsoni capitis diem dicit. atrox ingenium accenderat eo facto magis, quàm conterruerat: eo acriùs obstare legi, agitare plebem, tribunos velut justo persequi bello, Accusator pati reum ruere, invidiæque flammam ac materiam criminibus suis suggerere: legem interim, non tam ad spem perferendi, quàm ad lacessendam Kæsonis temeritatem, ferre. Ibi multa, sæpe ab juventute inconsultè dicta factaque, in unius Kæsonis suspectum incidunt ingenium: tamen legi resistebatur. Et A. Virginius identidem plebi: Ecquid sentitis jam, vos, • Quirites, Kæsonem simul civem et legem, quam cupitis, • habere non posse? quanquam quid ego legem loquor? • Libertati obstat, omnes Tarquinios superbiâ exsuperat. Exspectate, dum consul aut dictator fiat, quem privatum viribus et audaciâ regnantem videtis.' Assentiebantur multi, pulsatos se querentes, et tribunum ad rem peragendam ultro incitabant.

6

XII. Jam aderat judicio dies, apparebatque, vulgò homines in damnatione Kæsonis libertatem -agi credere. tum demum coactus cum multâ indignitate prensabat singulos, sequebantur necessarii, principes civitatis. T. Quinctius Capitolinus, qui ter consul fuerat, quum multa referret sua familiæque decora, affirmabat: Neque in • Quinctiâ gente, neque in civitate Romanâ tantam indolem 'tam maturæ virtutis unquam exstitisse. Suum primùm militem fuisse, se sæpe vidente pugnâsse in hostem.' Sp. Furius, missum ab Quinctio Capitolino sibi eum in dubiis 'suis rebus venisse subsidio. neminem unum esse, cujus ma'gis operâ putet rem restitutam.' L. Lucretius, consul anni prioris, recenti gloriâ nitens, suas laudes participare cum Kæsone, memorare pugnas, referre egregia facinora, nunc in expeditionibus, nunc in acie: suadere et monere, juvenem egregium, instructum naturæ fortunæque omnibus bonis, maximum momentum rerum ejus civitatis, in quamcunque venisset, suum, quàm alienum, mallent civem esse. Quod offendat in eo, fervorem et audaciam ætatem quotidie auferre ; quod desideretur consilium, id in dies crescere. Senescentibus vitiis, maturescente virtute, sinerent tantum virum senem in civitate fieri. Pater inter hos L. Quinctius, cui Cincinnato cognomen erat, non iterando laudes, ne cumularet invidiam, sed veniam errori atque adolescentiæ petendo, sibi, qui non dicto, non facto quemquam offendisset, ut condonarent filium, orabat. Sed alii aversabantur preces, aut verecundiâ, aut metu: alii, se suosque mulcatos querentes, atroci responso judicium suum præferebant.

... 'XIII. Premebat reum, præter vulgatam invidiam, crimen unum ; quòd M. Volscius Fictor, qui ante aliquot annos tribunus plebis fuerat, testis exstiterat, Se haud . multò pòst, quàm pestilentia in urbe fuerat, in juventutem, grassantem in Suburâ, incidisse. ibi rixam natam esse, fratremque suum majorem natu, necdum ex morbo satis validum, pugno ictum ab Kæsone cecidisse semiani..mem. Inter manus domum ablatum, mortuumque inde 'arbitrari, nec sibi rem exsequi tam atrocem per consules superiorum annorum licuisse.' Hæc Volscio clamitante, adeò concitati homines sunt, ut haud multum abfuerit, quin

impetu populi Kæso interiret. Virginius arripi jubet hominem, et in vincula duci. patricii contrà vi resistunt. T. Quinctius clamitat, Cui rei capitalis dies dicta sit, et de 6 quo futurum prope diem judicium, eum indemnatum in'dictâ causâ non debere violari.' Tribunus supplicium' negat sumpturum sc de indemnato; servaturum tamen ' in vinculis esse ad judicii diem. ut, qui hominem necave'rit, de eo supplicii sumendi copia populo Romano fiat.' Appellati tribuni medio decreto jus auxilii sui expediunt : in vincula conjici vetant: sisti reum, pecuniamque, nisi sistatur, populo promitti, placere pronunciant. Summam pecuniæ quantam æquum esset promitti, veniebat in dubium: id ad senatum rejicitur. Reus, dum consulerentur Patres, retentus in publico est. vades dare placuit, unum vadem tribus millibus æris obligârunt. quot darentur, permissum tribunis est. decem finiêrunt. tot vadibus accusator vadatus est reum. Hic primus vades publicos dedit. dimissus e foro nocte proximâ in Tuscos in exsilium abiit. Judicii die quum excusaretur solum vertisse exsilii causâ, nihilo minùs Virginio comitia habente, collegæ appellati dimisere concilium: pecunia a patre exacta crudeliter, ut, divenditis omnibus bonis, aliquamdiu trans Tiberim, veluti relegatus, devio quodam tugurio viveret.

XIV. Hoc judicium et promulgata lex exercuit civitatem: ab externis armis otium fuit. Quum, velut victores, tribuni, perculsis Patribus Kæsonis exsilio, prope perlatam esse créderent legem, et, quod ad seniores Patrum pertineret, cessissent possessione reipublicæ ; juniores, id maximè quod Kæsonis sodalium fuit, auxere iras in plebem, non minuerunt animos, sed ibi plurimum profectum est, quòd modo quodam temperavere impetus suOS. Quum primò post Kæsonis exsilium lex cœpta ferri est, instructi paratique cum ingenti clientium exercitu sic tribunos, ubi primùm submoventes præbuere causam, adorti sunt, ut nemo unus inde præcipuum quicquam gloriæ domum invidiæve ferret; mille pro uno Kæsones exstitisse, plebes quereretur. Mediis diebus, quibus tribuni de lege non agerent, nihil eisdem illis placidius aut quietius erat. benignè salutare, alloqui plebis homines, domum invitare, adesse in foro, tribunos ipsos cetera pati