minanturutjocosa Proculi docettransactio. Germani A est ordinandum: primo ut sciat quisque ad tanti festivantis incuria exemplari mitigetur eulogio,ipsius quepropinquitatis admonitu corrigatur versut:a, vel amentia deprimatur. Germanæ nubilibus annis affini quanto citius obtemperandum est,ne per incuriæ vitium rosa primula pollice carpatur indigno.O quam sorori commendanda pudoris professio, dolendaque contrarii commissio, veluti vultum deturpantis,pudore plena pulpæ resecatio! Obtemperande germanitatis insigna secundi Theophrasti Symmachum œconomum sub silentio committendum non est,qui, utroque parentum viam universæ canis ingresso, imminentis infamiæ germanæ constantiam dotis beneficio maritavit, seque fortunæ meatibus obnixe commendavit.Elisiæ marito naufragiis surrepto Symmachum fratrem soror insequebatur.Elisia in multis serviendo, meritorum simulacra cuncta Symmacho ministrabat. Nam propriæ carnis illecebris dum deesset facultas, secretius florem exponebat. Maluit enim incuriæ vitio clam Elisia succumbere quamfra- B ternæ fœdus constantiæ se viva dirumpere, nec ab incœptis retrograda permansit,quousque inchoata fine terminavit idoneo. Tenacitatis industriæ rudimento adustioni domesticæ succurrendum est, ne mutuatæ pecuniæ diligentia bilem infundat,alterius eam vel rei afflictus casum conterat, quidquid sub his fiat.caute conferendum est ne pusilla rerum tenacitas vultum ruboris judicio in posterum obstipet, tabulataenim plerumque fortia unius scintillulæ Lesione ruere dignoscuntur. Quid de Calvo milite luce sapientiæ prædito senserit canities cognoscatur,qui, primævo militiæ flore transitum faciendo, latenter sub Birrho amphoram quamdam secum detulit, mancipiique gratiæ commendavit,statuque levi permutato alterius vicem elegit cohortis, de ollaque fictili cocum convenit. Rixæ rancorisque fremo dissoluto, indigne cocus rancorem perferens canitiem fictili percussit,quæ licet postmodum hedera decorata esset, nullus tamen de cætero succi connexui pristinum statum potuit revocare læsionem,ex incursu fictilis proba sibi simulque stirpi contrahendo. Sit ergo tuta paupertatis facultas, munda, parvoque contenta,incursus viriliter perferens ad summa semper anhelans.omnibus obediens. Et sit prompta famulatui,et ad loquendum tarda, fidelis in obsequio, integra amore,dulcisque colloquio,cardis tumorosi. tste carena,quoniam ejus oppositum cum eo commorari non appretiatur. Licet enim amultis destituitur laboris retributio,tamen ab aliquo promerebitur favoris adoptio. Nonne in modico plerumque lapsu contingit,quod anno nequit produci circulo? Adulatoris officio,delatorisque consortio, pro loco negotioque temporis exterminatis. CAPUT V. Cum ad magistratus excellentiam bonæ indolis adolescens velit ascendere,necessarium est ut tria genera statuum,quæ in assignatione probabilitatis innuit Aristoteles, diligenter intelligat. Sunt autem quidam vehementer obtusi,alii mediocres,tertii excellenter acuti. Nullum vero vehementer obtusorum vidimus unquam philosophico nectare vehementer inebriari. Istis autem mechanica gaudet maritari, mediocribus politica. Excellenter vero auctorum tres invenimus partitiones,quorum quidam sunt excellenter acuti, alii mediocres, tertii excellentissime acuti. Excellenter acutis gaudet œconomica, mediocribus vero sub lunari globo physica, apothecariorumque practica. Excellentissime acutis, quos maxime Aristoteles notos secundum philosophiam vocat, universalium per experimenta singularium arridet cognitio; hæc trivialium domina est, quadrivialium potentia, o quam est felix exhibitio ! Mediocritatis tamen extrema partitio, bonos perfectosque licet sibi quandoque comparavit cum sudore,magistratus tamen dotati sunt honore consumpto flore juventæ. Istis siquidem prædictis hoc modo C D nominis pertineant reverentiam,ut quæ scita sunt exprimere noscat, et ne scriptorum commissioni se totaliter committat, ut Lucretius, qui cujuslibet quæstionis modum propositæ inquirendo, dimisso comitatu schedulis confluebat. Secundo ut librorum copiam suæ acquirat exercitationi, ut cum opus fuerit eos consulat. Nec omnino eis credat, ut Jugo qui Montani sui magistri monitis in tantum confisus est, quod omne verbum ab ipsius ore progressum quaternullis exarabat et tanquam sacrum existimabat,nil aliud quam magistri vicem in scholis obtinens prædicabat,unde multoties pudore confusus inclusus abibat. Quippe miserrimi est ingenii semper inventis et non inveniendis uti, stultus est magistratus orationibus omnino confidere, sed primo credendum est,donec videatur quid sentiat; postea fingendum est eumdem in docendo errasse, ut si forte reperire queat quid commissæ objiciat sedulitati. Tertio ut quosdam habeat quos secreta doceat, librosque legat,aliisque redumentis informet, ut sic intellecta sciat, scitaque exprimere discat, et expressione frequenti usum comparet, usus magisterium propinat: alios namque docere est propriæ facultati indulgere. Quarto ordinandum est ut hos aliosque sibi allicat, ut cum opportunitas magistrandi fuerit, eorum intreseco gaudeat aspectu. Quid turpius quam primo inceptionis tempore solus destitui, ut Flavus, qui ob sui generis imperiun gazæque dominantis opulentiam cunctos sibi credi. dit subjugari,tempore vero concursus elapso, raro reperit sodalem qui lege conductionis adhæsit licet invitus,minas omnigenas regaliter addendo?Generositati tamen consentaneum estsecundum duplicem partitionem affinitatis, magistrantis saltem ad tempus fovere præsentiam. Quinto ut quorum gratia coronandus est, in favore illorum scholas semper peripatetice obambulet,curialiterque opponat, protervientesque acriter remordeat, diligentiusque pro tempore respondeat, ne si muta fuerit voluntas, ignorantiæ imputetur cæcitati vel arrogantiæ temeritati. Multossiquidem ob responsionis protervitatem speculantium,licet invite, vidimus præcipitio frui, non enim discentis interest probris affatibus et contumeliosis regentem incitare. Nec licet summa familiaritate conjunctis fuerit ipsius docentis secretis, nisi jussus debet inhiare,jussus vero invite. Nonne Fontini protervitas Zenocratis scrutinia aperuit, edocta publice prius inspexit,seque magistrari credidit, si omnem Zenocratis abstulisset Minervam, qua ablata Zenocrates studere desiit, ablatisque Fontinus uti nesciens,phrenesi laborabat grandiori? Proprio ergo discipulus labori confisus alieno nunquam invidebit honori. Cum autem dies summæ promotionis ad fuerit, brevi stemmate compendiosoque affatu veneranda commendetur sociorum collectio,sicque ad honoris initialis incrementa intrepide procedendum est, decenti ornatu, festivo apparatu, si facultas suppetat, cunctis vel ad libitum ejusdem saltem professionis splendide procurato. Caute tamen considerandum est cautiusque investigandum ante magisterii elationem, ut primi anni decursu propria possit sustentari si opus fuerit facultate. Turpe est enim ob reverentiam tanti nominis prima forte mendicare, ut Strictonius, qui omnibus ad magisterium pertinentibus, venerabiliter exsecutus, luce cœpit tertia mendicare, tantique ausus mox eum pœnituit. Quid mirum?quasi instantaneus delusus abcessit, tanti honoris fastigia nunquam de cætero confessus. O quam felicis exitus veneranda est commendatio! CAPUT VI. Expeditis his quæ ad scholarium eruditionem digesta sunt, dilucidandi moderatione observata, nec angariare lectorem sermonis brevitate curamus, nec dilatione confundere, nunquam lucidiori stylo B leviorique stemmate perusi, quoniam non solum A discretis,verum etiam rudibus ænigmatis serie postposita commendatur. Nunc ad magistrorum venerabilem properandum est majestatem. Magistrorum autem talis habeatur divisio. Tantorum quidam duabus urbibus cæteris fulgentioribus, scilicet Romæ et Athenis, commorantur, ulterius nusquam procedentes, nisi quantum fortuna succedit eis ut altius venerentur. Alii prædictorum omittentes fastigia locorum, oppidorum adjacentium quærunt emolumenta tum propter novercam disciplinæ egestatem, tum propter natalis patriæ dulcorem renitentem. Tam istorun quam aliorum quidam ratione pulchræ denominationis imperium assumunt, ut honorificentur. Alii ratione intelligentiæ ignorantia eorum ne confundantur. Tertii subtilius speculantes propter utriusque partis incrementa magistralia contrahunt paludamenta. Talium namque quicunque venustatis assumptæ debitique officii velit emolumenta prosequi,in universa morum honestate oportet ut polleat præclarius,ut si utique in sermone verax, in judicio justus,in consilio providus, et in commisso fidelis,constans in vultu,pius in affatu,virtutibus insignitus, bonitateque laudabilis existat;si quid vero contrarii acciderit, humanæ fragilitatis appetitu accidere solet. Conversatione etiam sit bonus, nulla siquidem res est magis perniciosa discipulo, vita magistri contumeliosa:infusa enim videntur sæpissime confundi ex fetido vase,quia fetidum vas aquas infusas corrumpit. Hæc autem ad animæ docentis informationem digesta sunt;nunc de cæteris primariis,non dico de primo primis, sed de secundo primis disserendum est.Tenetur quoque doctor eruditus esse, mansuetus, rigidus, antiquus non annis, non negligens,nec arrogans. Sit, inquam, eruditus. Prius enim oportet ut discat quam doceat. Trivii siquidem comparationem doctrinæ novimus assistricem. Valde vero absurdum est et iniquum,ut imperiti peritis,novelli antiquis, rudesque præferantur emeritis. Mansuetus: quoniam quandoque discipulorum elationem pati opportunum est,ergo mansuetudine utendum est. Magister Franco in immansuetudine prodeat in exemplum, qui ob discipulorum suorum nobilitate sua utentium irrefrenabilem arrogantiam laqueo se suspendit; sapientius autem egisset si mansuetudine usus fuisset. Rigidus: in scholarium enim amplexu rigore frui commodissimum est,ut sic errantibus vindictam imponat, sophistarum lites dissolvat, oblatrantes remordeat, obloquentes reprimat, protervientes castiget, totamque determinationem dialecticam faciat. Antiquus vero non annis, sed perpetua scientia; si vero utrumque adfuerit, sanior conditio erit. Non negligens:quoniam sicutin unoquoque opere mater invenitur constantia, ita universæ doctrinæ et disciplinæ noverca est negligentia.Opportunius enim esset mechanicæ deservire arti quam negligentiæ jugo onerari. Non sit arrogans:quoniam vivax pauperum scintillula exstinguitur magistrantis arrogantia,vo- D luntasque discendi divitibus sequestratur,quoniam arrogantis magistri sedulitas nunquam fideliter hominem instruxit. Hi sunt quiid quod sciunt humiliter docere contemnunt,et quæ ratione sapiunt recte monstrare nequeunt,quoniam in fastigio positi mentes morentium descipiunt, nec in datorem scientiæ causam referunt,sed propriam in se respiciunt excellentiam. Hi etiam sunt qui fimbrias dilatant, phylacteria magnificant,in publicis spectaculis eminentiora sedilia quærunt, et ab omnibus rabbi nomine vocari et salutari desiderant.Tales siquidem omnium bonorum collectio,jure se iulitatis ablato, a se relegabit.Cum autem bonæ inquisitionis tiro legendi causa scholas intraverit, rigore intrinsecus assumpto,considerandumest ut auroræ tempore continuo submissa voce incipiatore rotundomediocriter ascendendo nisi magna urgeat necessitas exspectando. Quoniam si magistratus diligentia aliquos ultra debiti temporis C spatium exspectare præsumpserit,bos siquidem pigritiei mora confundit, iræque se rancore commi nuet.Cum autem pigritiei discipulus, dormitationis artifex, magistri noverit sedulitatem, aut maturius festinabit,aut pudore confusus in bujus opprobrium dormitabit. Sed non faciat ut Assuerus poeta præcipit,quem Dromonis Castoris discipuli pigrities nequivit in risum excitare. Eo vero more quotidiano ad primam stertente,unguibus scabris membratim musicum melos agentibus oculisque lippientibus lucemque explorantibus matutini laboris in scholisque ne res peragaturconsortibus advenientibus sic dicebat: Lucis rubore diei aurorane adhuc confunditur? Illis itaque negantibus,mediam partem diei creberrime somnolentus explevit gratias Deo agendo,maluit enim sani capitis habere duritiem quam insani peritiam. Si veromeridianæ disputationi plerumque adesset, nativum morem excedere nesciens, naso vigilante stertebat, affinibusque ob porcinæ corrosionis strepitum præbebat fastidia. Dum aliquando olera secundas ejus delicias hauriret,ora hiatui, lumina somno commisit Manus vero, licet sordida, in catino aliquid prendebat, sed sopor ei nocivus exstitit, dum cibaria incarcerare quæsivit.Ad quem fructum maturitatis,o Marciane sociorum carissime, creditis hunc pervenire,vestra siquidem novit intentio?Si disserendi causa meridianus doctor studium adierit, cavendum estne sophistico polleat apparatu, nec tetris moveatur difficultatibus sed studiosa præ meditatione omnibus armatus, intrepidus,adeat lites,easque facili mente componat, et illud quod quisque objecerit ita memoriæ disponat, ut detegendi tempore a via rationis non discedat, sed ordine competenti ænigmata dilucidandi moderatione assumpta explicite dissolvat.Si vero maxima, ut assolet, discretorum mentibus contigerit dubitatio in disserendo studiis utendum est deliberando,et quod naturalibus motibus mens exagitata dictaverit, conscientiæ in crastinum proferendum est. Eodemque modo si difficillimum quid quisquis præmeditatus fuerit discretioni est commendandum: facilius enim disserendo, plerumque difficultatis scintillula invenitur quam si studii observationi committeretur, quoniam non in altero tantum scientiæ veritas reperitur,ut dicit Aristoteles. Animadvertendum est etiam quod tribus modis in traditionibus uti solet discretorum cognitio. Novis siquidem et inusitatis editionibus gloriari,veteribus tetrisque discipulorum mentes palliare,vetustissimis tamen innovatis et tanquam propriis rivis manantibus credentium intelligentias excitare. Si quis vero horum discipulorum sagacitate oblectaverit,archischolari jungendus est, ut vel eis recordationis seriem fideliter imprimat vel exarandi diligentiam commendet. Magnum siquidem in his utilitatis fomentum colligetur. Ut autem ad magistratus apicem tempore perveniat discipulus, studio continuitatis immorandum est,recessuque secretiori, licet sanguineus existat,insistendum est, ne strepitus assistentium mentem habetet, vel migrantium rixa confundat intellectum,nullis vinculis vitales spiritus impedientibus.Honestati enim consentaneum est ut secreta rimando solitarius magisterexistat magis quam libellos extrahendo cunctis præsentiam suam exhibeat: nonne detractionis filius magistri sedulitatem libros extrahentem aspiciens,quidin quantum utique meditaretur? Si vero primævo tempore magistrantis dili gentia copiam discentium non habuerit, idcirco non tepescat,nec spe deposita evanescat, sed tanto acrius studiis insistat, seque in conflictu strenue præbeat,ut sic licet cum paucis honorem contingat. Paucorum enim consortio multos delinitos profunditatis.studio vigente frequenter vidimus strenue intitulari.Nonne Theophrastus subtilitatis artifex paucorum suffultus ornatu, spe defraudatus regendi,curam objecit,quod tamen inconsulte egit? consultius enim egisset si se studii observantiæ commendabilem exhibuisset. Muneribus tamen magistri Leontini discretio multo B est confidendum,quoniam illorum cupiditas fractis assibus plerumque permollitur,aut spe defraudata tepescit fidelitas, aut ut videantur fideles crudescit potestas.Sicuti vero paupertati felici misericorditer deferendum est, sic non minus ipsius eruditionibus attentius est insistendum.Cum autem cœna pauperior adfuerit,commensalibus est eroganda facultas, familiaribus complicibusque vicinitatis invitæ porrigenda,ne familiaris vox secreta revelet detrahendo, vel multiplicitatis anus prodiga propinquatanui annectendo. Quid autem anu conscia futilius? Proterva in minimis procul absit rapacitas, et fame noverca et adunca tenacitas. Cavendum est etiam ne puerorum pulveri feculento plus quam triennio ibidem alludat, licet maxima comitum gazæve adfuerit affluentia, considerataque amoris opulentia, nisi ho. noris promotio vigeat in amore vel facultatum elatio in honore. Cum autem ob dulcoris patriæ delicias, parentumque venerabiles aspectus, regendi curam quis acceperit in natalis soli confinio, pomposo affatu insistendum est. Caute splendideque procurationi vicissim est arridendum, vestiumque varietate gaudendum,quoniam vestis polymitæ venustas,annulorumque insignia, multos aliud quam veritas exigit cogunt obtinere. Ornatus, favor, affatusque lepos, quam plurimos comparatos sensu, erroneo Homerum excedere visu compellunt, ordine tamen docendi prætaxato diligenter observato. Jocorum quoque damnosa libido attentius ablata sit,ut quod raro contingit provincialis honor, famam efferat in tituli commendationem. Quanto magis vero venustatis titulos surrexerit,tanto magis subditorum insistendum est favori,ut quod proprii oris nequit efferri tumultibus, ipsorum tempestivis erogetur affatibus, ut non solum in morum dulcedine, verum etiam propriæ facultatis acumine commendabilisinspectetur. Cum autem tam morum quam facultatis in publicum evenerit commendatio, cavendum est ne incestus caput obstipet, adulterium era confundat,illiciteque malignitatis fetor famam bonam denigret,ne rosæ vernum emittentes odorem videantur exspirare, et lilia sudore castitatis quæsita decrescere videantur. Venerabilis Cratonis effigies propriæ facultatis complicibus, aliis etiam qui eum unico aspectu attigerant, moeroris causam præbuitet incrementum, qui Castoris in diversorio ob Eufrasiæ uxoris suæ delicias obdormivit, amplexando repertus est,capillis tractus, verbere castigatus, vulnere laceratus, sale fricatus, urina servorum perfusus, angulis ejectus, trabibus erectus, tandem lassatis tortoribus genitalibus privatur,sterquilinio suppositus, transeuntibus expositus: plebis abjectio, discipulorum desolatio,commilitonum opprobrium crudumque ac crudele, miserum ac misserimum cunctis exstitit doloris spectaculum, affinitatis gratia parentelæque gloria in nullo sibi proficientibus. Licet enim prima quandoque salva fiant indicia, ultima vero alterius saporis inquinamenta permanebunt, etc. rum sibi acquisivit consortinm. Pulchrius enim sic A erogaverit.Subministrantium enim curæ non semper egere censuit quam discentium coetu destitui. Pietatis vero ambitu scholarium rector delinitus, discipulorum corda paupertate degentium studioseque discen. tium mulcere tenetur,videlicet cibariis,calceis,vestibus saltem tritis, si facultas suppetit, cæterisque donatis subveniat,consilioque, ut decet, concitativo. Quæ enim præclarior natura quæve suavior quam veris scholaribus erogatio? Præclarius est enim confovere scholarem his in quibus est minima donantis exhibitio,maxima vero pauperis recipientis promptitudo,quam histrionum et meretricum detestabiles incursus deliniri. Nubila licet quandoque fortuna existat,non tamen magistrantis cura desperet, sed semper curialiter se regendo incursus viriliter perferat, dulcius exspectando. Proh Coriandi pudenda transactio! Si autem ob festivi temporis impulsum deliciarum loca visitare placuerit, semper cœtus sui nobiliores, formaque eminentiores, docentis secum habeat discretio, ne quasi destitutus solatio a multis videatur,vel ne in periculum excitetur. Maronis saltus felicium discipulorum privari cœtu indoluit.Licet autem in scholis rigidus existere debeat,tamen ingressu salutando devotus permaneat,in sermone jucundus transmigrantibus,comes alludentibus fidelis admonitu commorantibus,castitate cautus affinibus,ne suspirantis nasi fetorem si quis adfuerit,amicabilisebibat affinitas.Extrema præsentis voluminis exstat compilatio de magistrantibus, quos liberalibus noverca disciplinis egestas fines com pulerit invadere alienas. Et de illis quos naturaliter patriæ revocat dulcedo, aliquid sub compendio dicamus. Cum ob egestatis causam repellendæ lucri quærat quis odorem dulcissimum,considerandum est ut salvo magistratus honore parcitati quantum queat insistat,vestibus mediocribus inhiet,et scholarium regimini præcipue indulgeat, puerisque primo præbeat vultum benignum, parentibusque eorum benigniorem affatum,docendique auditum spondeat benignissimum, ut sic non solum puerorum corda permolliat, verum etiam parentum pecuniam extrahat, famamque efferat, scholæ vero jura regulariter defendet, ordine docendi prius edocto putatur. Eisdem etiam aliquantulum adultis rigidum se exhibeat,ipsorumque ora ad recte loquendum componat, digitosque ad scribendum constringat, ad legendum omnino conformet, rigore justitiæ comitante,ut sic non solum in doctrina,verum etiam in facetia conveniat, ludendique spatium tempestive concedat, docendique beneficia nullo casu subtrahat. Si vero contumacem superbumque invenerit, dulciter castiget, exemplaque morum proponat quibus reprimatur, alioquin parentum assensu virgis affligetur, ut sic ad unguem castigatus evadat, ne desperatus in ignominiam cadat. Cum autem magistrantis dilectio ætate infrigidatos statualesque planeticos scholastici introitus habuerit participes, si correctionis lima apud eos uti nequiverit, senio confectis arri- D dendum est, statualibus ingemiscendum, planeti. cisque favoris simulacro est congaudendum. Calamistratos cirris birsutis perurat, fucoque perfusos lacrymis irrigantibus gulam perfundat, mollesque caute ejiciat ne mentis suæ reatum commoti participent. Animadvertendum est etiam quod quorum erogatione laboriosum delmitur certamen, in illis doctrinalis comprobetur effectus, rerum namque effectus exhibitione operis declaratur.Ordine autem competenti vicissim sunt convocandi,ut fideli scrutinio pateat quid subministrantium labor diurnus Consiliabar item gnatorum solvere carmen, Dum loquor. ex quarto capite confer opus. Vos precor, o juvenes quibus est celebranda ju[ventus, Suggerat innocuos nunc mea lyra modos. IN BOETIUM DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIÆ LIB. III, METR. IX, COMMENTARIUS. O qui perpetua mundum ratione gubernas, Terrarum cœlique sator, qui tempus ab ævo Ire jubes, stabilisque manens das cuncta moveri (a); Amantissimo atque desiderantissimo, ætate filio, professionis et consanguinitatis jure dulcissimo fratri,meriti et ordinis sublimitate reverentissimo domino Bovoni antistiti, indignus fratrum in nova Corbeia Christo servientium famulus B., temporalis et æternæ vitæ omne bonum optat in Domino. A agnoscit. Quod taman utcumque se habeat,certum est eum in his libris nihil de doctrina ecclesiastica disputasse, sed tantum philosophorum et maxime Platonicorum dogmata legentibus aperire voluisse. Unde se ubique interrogantem, ipsam vero philosophiam respondentem docentemque introducit: ipsamque in libro tertio pro reperienda sede summi boni rerum omnium Patrem his verbis invocasse describit. 1. Præcepit caritas vestra ut obscurum quendam locum ex libro Boetii, quem viva vobis voce quondam exposui, etiam scripto explanarem. Parui, fateor, prompta voluntate, sed idcirco cum inmodica difficultate,quoniam inter innumeras occupationes,imo miserias et ærumnas, quas inter civilia bella et paganorum, ut prophetice loquar,velociores aquilis incursiones, sine cessatione patimur, omnino vix animum ad scribendum appuli. Terrebat insuper ipsa materia officio meo propositoque contraria, quia de Platonicorum magis dogmatum B vanitate quam de doctrinæ evangelicæ veritate necessario erant aliquanta dicenda.Sed vehemens ardor dilectionis vestræ, quem longinqua nimis terrarum intercapedine nos absentia separans non minuit, sed de die in diem aucto desiderii morore accendit, compulit me ut voluntati vestræ obsequi etiam ultra vires conarer.Nec me reprehendent,arbitror, quod de sæcularium auctorum libris aliqua protulerim, cum et præcipui doctores nostri hoc refellendi causa frequenter egerint; sicut medici non solum salubria quæ sumantur alimenta commendant, sed et noxia quæ vitentur insinuant: monstrantes herbas utiles; produnt etiam lethiferas, ne miseros fallant aconita legentes. Quid quod etiam de venenis serpentum pretiosa confici dicunt antidota? Hinc antiquitus illi periti incantatores artis suæ lucra captabant: hinc pharmacopolæ negotii sui quæstum cepere non modicum. 2. Sic te, præsul egregie et spiritalis animarum C archiater, et salutaria scire decet ut suadeas, et noxia ut prohibeas. Nam neque sanctus Augustinus de Civitate Dei contra paganos scribens,spurcissimos eorum atque turpissimos ritus tam vehementer redarguere posset, nisi eos plenissime nosset, nec contra Manichæos tam elegantes scriberet libros, si eorum nequissimos ignorasset errores. Unde nihil tibi nocere credo hæc pauca de philosophicis legere dogmatibus,quæ multo parcius quam susceptæ rei necessitas postulabat,me attigisse protestor.Atque id summopere quæso,ut cum aliquo peritissimo et vobis familiarissimo hunc quem direxi libellum secreto perscrutari dignemini, ut si aliquid utilitatis habet,nemini denegetur; si parum aut nihil, nemini postea publicetur. 3.Quisquis illorum Boetii versuum intelligentiam indagare cupit,quorum mihi expositionem tua sanctitas, venerande præsul, injunxit, imprimis admonendus est non solum in his versibus, sed et in multis locis ejusdem operis, quod Consolationis philosophia titulo prænotatur, quædam catholicæ fidei contraria reperiri: quod ideo mirum est,quia libellum quemdam ejusdem auctoris de sancta Trinitate valde præclarum legi, et alium contra Eutychen et Nestorium hæreticos, quos ab eodem esse conscriptos, quisquis aliis ejus libris legendis operam impendit, ut ego ab adolescentia feci, ex ipso elegantis styli quodam proprio nitore, indubitanter (a) Vide reliqua tomo præcedenti, col. 758. D 4. O qui perpetua mundum ratione gubernas, Terrarum cælique sutor.... et reliqua. Quamvis hic sator pro conditore non proprie,sed metaphorice positum videatur,tamen hoc auctores ita frequenter utuntur. Unde et Virgilius in Bucolicis canit. magnum per inane coacta semina terrarumque animæque marisque et liquidi simul ignis. Ergo si elementorum exordia recte semina dicuntur, recte etiam ipsorum conditor sator appellatur. 5. Qui tempus, etc. Apparet in his verbis nihil aliud significari nisi æternitatem immutabilitatemque Creatoris, temporalitatem vero et mutabilitatem creaturæ nam ævum propter æternitatem posuit. Ac primo sciendum philosophos ita definisse ut sit æternum quod nec initium nec finem habet,hoc est nec incipit nec desint. Quod autem incipit et non desinit, sed manet immortale,sempiternum vocant. Cum autem vellet exprimere quod tempus ab æternitate incipit, valde vigilanti et proprio sermone usus est dicens, tempus ab ævo ire jubes. Omne enim tempus momentis suis velociter transit; æternitas vero Creatoris in se stabilis manens, nullis temporum incrementis moveri vel major fieri potest. Omnis autem creatura,ex quo creata est, cœpit esse quod non erat,et exinde per singula momenta majus in essentia sua habere temporis spatium. Habere autem majus minusve alicujus rei quam habebat,sicut et esse quod non erat, motus quidam est: unde videtur dicta mutatio quasi motatio. Universa igitur creatura,ex quo esse cæpit,quoddam temporis iter arripuit. Porro Creator omnium immobilis manens et æternus temporalia, ac immutabilis mutabilia condens, dat cuncta moveri: quoniam incorporea creatura movetur tempore non loco, corporea vero et loco et tempore. Quod si cui minus perspicuum videtur, legat libros sancti Augustini de Genesi ad litteram,ubi de his motibus creaturarum enucleatissime disputat. 6. Quem non externæ pepulerunt cause. Diu inter summos philosophos quæsitum est de his causis, propter quas Deus mundum condere voluerit; sed tandem eis visum est,quod et nostri sequuntur au. ctores,solam bonitatem Creatoris tantæ rei causam fuisse, qua voluit rationalem creaturam suæ beati tudinis ex ejus contemplatione participem fieri: reliquum vero mundi ornatum partim ad obsequium generis humani, partim ad ostensionem æternæ sapientiæ suæ,qua condidit omnia bona valde, ut ex eorum consideratione ad intelligentiam et laudem ipsius humanæ mentis erigeretur intentio. 7.Tu cuncta superno ducis ab exemplo. Antequam de his disseram, aliquid de Platonis dogmate insi nuandum est,quam Boetius in hoc opere specialiter sequitur: unde in hoc eodem libro dicit, Platoni, inquam, vehementer assentior. Hic igitur trinitatem quamdam in principio fuisse assuerit, et suis auditoribus id credere persuasit, Deum, exemplar, el materiam: Deum,omnium creatorem: exemplar,ad A cujus speciem universa formaret: materiam,ex qua cuncta crearet. De materia superius dixit, materiæ fluitantis:exemplar hic exprimit cum dicit,tu cuncta superno ducis ab exemplo. Hoc est illud Platonis dogma, de quo beatus Hieronymus in prologo Genesis loquitur: nam cum LXX interpretes præcavisse diceret ne Ptolemæus unius Dei cultor apud Judæos quoque duplicem divinitatem deprehenderet: hoc, ait, ideo maxime faciebant, quia in Platonis dogma cadere videbatur. Itaque ubi sacratum aliquid Scriptura loquitur de Patre et Filio et Spiritu sancto aut aliter interpretati sunt,aut omnino tacuerunt: hoc utique metuentes,ne si in divinis Libris mysterium Trinitatis idem Ptolemæus inveniret, hanc eamdem esse quam Plato docuit existimans:in ejus errorem vehementius traheretur. Proinde quemadmodum quilibet artifex quodcunque opus fabricare disponit, prius ejus formam et singularum partium similitudinem in animo gerit, et quodam cogitationis B intuitu contemplatur;eodem modo ipse Deum futuri mundi speciem et imaginem æternaliter in mente gessisse asserebat. Et hoc est quod dicit: pulchrum mundum pulcherrimus,etc. Ut et in toto et in partibus suis mundi machinam juberet esse perfectam. 8. Tu numeris elementa ligas, etc. Quanta de numerorum potentia, et per ipsos facta divinitus elementorum coaptatione, imo totius mundi fabrica, Græcorum philosophi, et eorum excellentissimus Plato in Timæo disputaverit,in Latinis sæpe auctoribus invenimus, qui ea inde translata tractantes, ad magnum hoc eruditionis perfectum pertinere arbitrati sunt.Ex quibus hoc tantum quod huic expositiunculæ sufficit,hic inserendum putavi. Ambrosius Macrobius, qui somnium Scipionis a Cicerone descriptum in duobus libris insigniter exposuit, in priori libro ita dicit: Scimus secundum Platonem,id est secundum ipsius veritatis arcanum,illa forti inter se vinculo colligari,quibus interjecta medietas præstat c vinculi firmitatem.Cum vero medietas ipsa geminatur, ea qnæ extima sunt non tenaciter tuntum, sed etiam insolubiliter vinciuntur. Primo ergo ternario contigit numero ut ter duo summa medium quo vinciretur acciperet. Quaternarius vero duas medietates primus omnium nactus est, quas ab hoc numero Deus mundana molis artifex conditorque mutuatus, insolubili inter se vinculo elementa devinxit: sicut in Timœo Platonis assertum est, non aliter tam controversa sibi ac repugnantia et naturæ communionem abnuentia permisceri,terrum dico et ignem,potuisse,nisi duobus mediis reris et aquæ nexibus jungerentur. In his Macrobii verbis patet, nisi fallor, quid sit numeris elementa ligas. 9. Quod autem sequitur, ut frigora flammis, etc., facile intelligi potest:eodem enim numero quo ipsa elementa,etiam ipsorum differentiæ constant.Nam et ipsæ sunt quatuor, frigus et calor, siccitas et humor:quæ dum binæ per singula elementa invicem coeunt, aptam quamdam concatenationem etiam ipsorum quæ contraria videntur efficiunt. Verbi gratia,ut a terra quæ infima est incipiam, hæc natura est sicca et frigida:cui quoniam aer humidus et calidus contrarius est, media in eos posita est aqua frigida et humida, quæ terra frigore aeri humore connectitur. Item quia igni calido et sicco aquarum natura frigida et humida repugnat, his interjectus aer,aquis humore,igni calore copulatur. Ignis quoque sicut a terra calore disparatur, sic ei siccitate concordat. Omnia igitur elementa cum differentiis suis certa numerorum lege variata atque disposita,dum contraria concordant, et repugnantia fœderantur, indissolubili sibimet nexu ligata junguntur.Unde nullum fere terrenum corpus, quandiu naturalem sui statum obtinet,absque istorum coapta. tione consistit.Quod quia pene omnibus patet, huic demonstrationi supersedendum arbitror. (a) Sit venia temporibus. D 10. Hoc sane attentius intuendum est, quod sequitur, ne purior ignis evolet,etc. Nam sicut terra et ignis præ cæteris elementis ipsa loci positione maxime sejuncta sunt, cum terra infima, ignis horum altissimus sit,ut pote cujus est naturalis locus in æthere, quem ignea constat esse naturæ, quem etiam omnis flamma sursum tendens videtur appetere; ita etiam aliis quibusdam, præter illas quas supra diximus, differentis maxime dissociantur; hoc est levitate et gravitate, puritate et crassitudine. Nam horum elementorum ignis purissimus est et levissimus; terra plus quam cætera densitatis et ponderis habere cognoscitur. Igitur ne horum quoque tanta diversitas ignem penitus terramque impli cabili repugnantia separaret, geminata est procurata medietas,quæ,ut supra ostensum est, insolubili vinculo solet extrema connectere,aqua scilicet et aer; quæ utriusque illius contrarietatis apto quodam participio temperata, levitatem ignis terreno ponderi conciliarent. Habent enim utraque et aliquid levitatis cum igne, et cum terra aliquid gravitatis. Sed aer levitate sua igni vicinior est, aqua terreno ponderi magis appropinquat. 11. Sed tamen quantum interest inter aquam et aerem causa densitatis et ponderis,tantumdem inter aerem et ignem est. Et rursus quod interest inter aerem et aquam causa raritatis et levitatis,hoc interest etinter terram et aquam. Itemque quod interest inter terram et aquam causa densitatis et ponderis, hoc interest inter aquam et aerem: et quod inter aquam et aerem, hoc inter aerem et ignem. Nec solum sibi vicina et cohærentia comparantur, sed eadem alternis saltibus custoditur æqualitas. Nam quod est terra ad aerem, hoc est aqua ad ignem. Et quoties verteris, eamdem reperies jugabilem competentiam, qua inter se æquabiliter diversa sociantur. Et hoc quod ait, ne purior, id est levior ignis evolet, ac penitus dissocietur aterra: aut terra pondere suo mersa, et reliquis non cohærens elementis, a propria decidat stabilitate 12. Nam terram esse in medio totius cœlestis sphæræ, velut centrum,in medio circuli,ipsumque cœlum cum sideribus æquis ex omni parte spatiis a terra distare,omnes astrologiæ testantur auctores. Qund si ita est, necesse est terram undique aut aquis aut aere circumtegi. Unde nisi per divinam potentiam disposita elementorum connexione teneretur, necessario ut illi putabant a suo statu quadam demersione laberetur. Quod per hoc intelligi voluit quod ait, aut mersas deducant pondera terras. Sed cum nos secundum astronomiæ præceptores de ambitu cæli, quo terram, licet per amplissima et immensurabilia spatia putant undique circumcingi,aliquid disputamus,absit ut nos quisquam vel hoc contentiose astruere, vel antipodarum fabulas recipere arbitretur, quæ sunt fidei Christianæ omnino contraria (a). Quapropter etiam sequentia istorum versuum, quibus philosophia velut ipsam Divinitatem invocando alloquitur,cum ingenti scrupulo tractare aggredimur:maxime quia hæc ad instructionem religiosæ conversationis fideique non pertinent. Et quoniam a scrutandis divinæ legis arcanis, quorum dulcedine piæ mentes in hac vita satiari non possunt his inutilibus vel ad modicum intenti præpedimur; tamen si dulcissimæ dilectionis vestræ voluntati satisfecero,nequaquam inutiliter laborasse me existimo: præsertim cum sicut sæpe dicenda sunt salutaria quæ teneantur, sic interdum dicenda sunt etiam noxia quæ vitentur. Sic igitur sequentes versiculos cum quanta potero brevitate transcurram, ut non quod nobis approbandum sectandumve sit,sed quod philosophia Boetii senserit, intelligi faciam. 13. Tu triplicis medium. etc. Philosophi unam totius mundi magnam videlicet animam ducentes multa de ejus divina quadam natura atque potentia non secundum veritatem, sed secundum opinionum sua |