bus, bene valemus; exterius vero quibusdam in A spectui habentes, in terram pedibus conculcandas fortuniis graviter fatigamur. Audistis jam, ut credimus, rebus humanis excessisse comitem Willelmum, et apud Divionem sepultum. De obitu comitis Richardi missum non habuimus, nec aliquid didicimus, nisi quantum a dicentibus audivimus. Præter ea innotescimus paternitati vestræ quod monasterium Viziliacense, agente Landrico comite, monachis ejusdem loci cum abbate turpiter ejectis, domnus Oddo suscepit sine consultu episcopi Augustodunensis. Hac de causa in tanta ira contra vos et nos locumque nostrum concitatus est, ut non solum mala quæ per se suosque poterit minatur nobis irrogare, monasterium videlicet Magabrense auferendo, et omnia altaria quæ in suo episcopatu habemus, excommunicando; B sed et omnes, quotquot potest, episcopos, clericos, laicos, cujuscunque ordinis aut dignitatis, in nostras inimicitias commovendo. Excommunicavit etiam nostræ congregationis fratres, ut nullus jam dicto loco inhabitet,ecclesiamque ingrediatur, vel aliquod divinum obsequium in ea celebrare præsumat. Ipsi vero, fidentes apostolicis privilegiis quibus libertas ejusdem loci ab antecessoribus provisa est, pro nihilo ejus sententiam computaverunt, et nihil de interdictis dimittere curaverunt; sed litteras hac de causa ab eo directas de

projecerunt. Unde non solum ipse majori ira accensus est, sed et apud omnes longe lateque hæc audientes grandis calumnia contra nos exorta est. Universi enim qui hæc audiunt, non solum inimici, set et qui ante videbantur amici, illius injustitiam contra nos auctorizant, nosque inauditæ præsumptionis et etiam apud sæculares horrendæ cupiditatis inculpant, dicentes non licere qualemcunque abbatem a proprio honore qualibet ex causa amovere sine canonica examinatione et judicio episcopi ad cujus dioecesim noscitur pertinere. Hæc et ejusmodi quamplura non modo ab æmulis, verum et a consentaneis audientes, et ab episcopo vinculo anathematis quo fratres ligaverat, ut absolveret, nullo modo antequam relicto loco cum suis omnibus ad vos reverterentur, impetrare valentes, aliud consilium salubrius invenire nequivimus, præter quod ex vestra parte eis mandavimus ut ad vos revertantur quantocius, ne aliquis periculo excommunicationis subjaceat subita morte præventus. Hæc vero an comes Landricus permittat, vel ipsi velint facere, nobis manet incertum. Quæ cuncta vobis intimare curavimus, cupientes vestram voluntatem et jussionem de his omnibus littera vestra cognoscere quantocius. Valete.

SANCTI GUILLELMI

ABBATIS S. BENIGNI

PRIVILEGIUM PRO MONASTERIO FRUCTUARIENSI.

(MABILL. Acta SS. Bened. Sæc. VI, pag. 347).

In nominæ sanctæ et inviduæ Trinitatis. Notum C tus est fratrem suum in prætitulato Divionensi fieri volumus fratribus nostris, tam præsentibus quam futuris, et omnibus sanctæ Ecclesiæ filiis, cujuscunque ordinis, honoris et dignitatis, quod monasterium noviter constructum in loco qui Fructuaria antiquo nuncupatur vocabulo, liberrimum atque absolutissimum consistat ab omni subjectione debita cuique dicecesi vel monasterio, cujus rei causas exponere et manifestare curamus, ne cuiquam subrepat malæ et inconsideratæ occasionis tumultus. Quidam frater noster carnali germanitate, Gottofredus nomine, cum esset sub habitu sæculari, et libere degeret in paterna hæreditate, eligit funditus sæculum relinquere, et post Deum ire. Denique expetens sanctum Divionense cœnobium, illuc, volente Deo, suscepit ha- D bitum monasticum. Verum omnes fratres ejusdem loci, qui præsentes fuerunt, et oculis hoc viderunt, hoc sciunt, et scire possunt, quomodo idem domnus Gottofredus in prædicto loco nullam fecit legalem donationem ex proprio, quod reliquerat, patrimonio, quia in eo successerat frater ejus Nitardus jure hæreditario; qui non multo post secu

monasterio. Denique Robertus, qui solus ex fratribus suis remansit laicus, inter cætera suæ possessionis dona, ipse, et prædictus frater ejus Nitardus, quæ Domino contulerunt ad construendum monasterium specialiter locum, Fructuaria dictum, ita ut possidebant quietum et solidum Gontardo venerabili viro Taurinensi archidiacono tradiderunt, ut inde faceret legale testamentum, quod appellatur Judicatus [al. Indicatus]. Quod et factum est eo rationis tenore ut, postquam præfatorum fratrum possessio transiret in Domini possessionem, nullo modo primam et antiquam perderet libertatis dignitatem. Ergo quoniam de hæreditate nostrorum carnalium antecessorum fiebat hæres Christus per prædictorum duorum nostrorum germanorum manus; tandem sicut incoeptum est justo voto, ita decenter expletum est adjuvante Deo. Interea confirmatum est et stabilitum insolide et inconcusse ne subjaceat ulli episcopio, sive monasterio, seu sæculari dominio, et corroboratum imperialibus et regalibus, sive episcopalibus præceptis atque privilegiis. Insuper autem subnixum

mire ornatum, casulam auro decoratam, et duæ stolæ deauratæ cum earum manipulis, et unum cingulum, atque quatuor amicti deaurati. Itaque causis redditis hujus descriptionis,superest ut confirmetur subsequentibus idoneis testibus cum certis testimoniis. Ad quam confirmationem, etc., ego frater Willelmus, dictus abbas veridica affectione, sicuti coram ipso loquens testor Dei pro amore in supradictis fideliter insudasse,et nunc propria subscriptione hoc testamentum confirmans, omnes subscribentes ad æqualem hujus retributionis mercedem votis omnibus pro posse admitto, et sic præsentes et absentes quamplures subscribere exoro testes. Leoterius miseratione Dei archipræsul Senonum subscribe as suffraganeos nostros subscribere rogavi. Goslinus archipræsul Bituricensis et abbas Sancti Benedicti firmavi, Fulco Ambianensis firmavi, Fulbertus episcopus Carnotis firmavi, Odilis [al. Odo] abbas Cluniacensis firmavi, Everardus abbas Sancti Martini firmavi, Gosbertus abbas Turonis Sancti Juliani firmavi. Ego frater Arnulfus prior, etc. Theodertus [f. Theodebertus] abbas. Osmundus episcopus, Ecmonus, etc. Ego Rotbertus gratia Dei rex Franciæ meum et filii mei regis Ugonis nomen scribere rogavi. Ego Rotbertus rex firmavi manu propria. Ego Ugo rex firmavi. Ego Erveus archiclavis Sancti Martini Turonensis firmavi. Ego Ugo archipræsul Turonensium firmavi. Ego Rotbertus Rotomagensis archiepiscopus omni auctoritate firmo. Ego Ugo Bajocacensis ecclesiæ episcopus firmavi. Ego Ugo Constantinensis episcopus firmavi. Ego Ugo Ebrojacensis episcopus firmavi. Ego Norgaudus Avrincacensis [Abrincensis] episcopus firmavi. Ego Rotgerius Lisuncensis [Lexoviensis] episcopus firmavi, Siefredus episcopus Saxicensis [Sagiensis] firmavi.

scripto apostolico a summis pontificibus universalis A scilicet textum unum auro, gemmis et lapidibus Ecclesiæ, prius a domino papa Joanne, deinde ab ejus successore domino papa Benedicto, ubi in Lateranensi basilica sedebat undique circumfultus plena synodo, in qua, exceptis abbatibus, vel reliquis diversi ordinis, seu dignitatis fidelibus, quadraginta adfuere episcopi cum sancti Petri Cardinalibus qui omnes testamentum, quod dominus papa Benedictus ipsi loco fecit, post eum confirmaverunt, et signantes signaverunt, atque jaculo excommunicationis et maledictionis pariter omnes illud damnaverunt. Quicumque illam molestare tentaverit sanctionem tantæ auctoritatis, nemo movere debet ad occasionem quempiam ex nostris fratribus, sive aliquem loco insidiare volentem injustis conspirationibus, ut materiam hujus liber- B tatis calumniandæ inde sumere conentur, quod in cœnobio, ubi superius nominati fratres sanctæ conversationis habitum susceperunt, abbas sum ordinatus, et in ædificando monasterio Fructuariensi apposuerim manus: quoniam et me defendit, sicut supra monstratum est, justa occasio,et locum tuetur ipsa restitutio, quia ab ingenuis possessionibus antiqua libertate liber est Deo donatus,et quia paupertacula eorumdem fratrum germanorum nostrorum non sufficiebat ut stabiliretur, ab virorum multorum, præcipue Arduini regis et Berta uxoris ejus ministerio est fundatus. Præterea Nitardus inde per legale testamentum successor effectus, patrimonium quod reliquerat Gotofredus, postea Fructuariæ legitima traditione donavit funditus. Sed ne qualibet justa occasione male susceptioni detrahendis seminarium nasceretur, cum beneplacito domini Brunonis episcopi, de prædictis omnibus a voto nostro non discrepantis,et fratrum amicorumque utriusque partis sumpta insigniora ornamenta ab eodem monasterio, et in memoriam ipsius ad eum consolandum Divionem transmissa,

C

APPENDIX AD SANCTUM GUILLELMUM.

ANNALES S. BENIGNI DIVIONENSIS

EDENTE G. WAITZ PH. DR.

(Apud PERTZ. Monumenta Germaniæ historica, Script. tom. V, pag. 37).

Annales breves una eademque manu usque ad D theca universitatis Divionensis asservatus et Nr.

annum 957 scripti, ex codice Coloniensi, ubi postea a diversis adddita est continuatio, editi sunt Mon. SS. I, p. 97. Eosdem descriptos, sed multis notis auctos, quarum magna pars (1-8) ad res spectat Tullenses, in Annalibus reperimus S. Benigni Divionensis. Quorum 1 codex etiamnum in biblio

269 notatus, anno 1837 a me exscriptus est.Sæculo XII inc. exaratus esse videtur: continet vero præter alia (19) fol. 44-57, cyclorum tabulam usque ad annum 1064 deduciam, eamdemque ultimis foliis usque ad annum 1215 continuatam. Quorum margini quidam sæc. XII usque ad annum millesimum NOTE.

(1-8). A. 895, 906, 921, 934, 962, 963, 994, 996, 1000. (19) Cf. Archiv. VII, p. 445.

PATROL. CXLI.

28

desinere scriptores Divionenses supra dixi; et cum etiam ex antecedentibus quædam, e. gr. notæ Virdunenses omnes, sint prætermissa, hæc postea demum codici Divionensi illata esse putarim. Annales Besuenses anno 1119-1174 in monasterio illo continuati sunt, Sancti Benigni Divionenses in hoc libro usque ad annum 1214 a diversis deducti. Alter vero extat.

Lotationes illas adjecit, quas partim cum Annalibus A vestigia sequuntur (25), quo fere tempore priores Coloniensibus convenire, partim res Tullenses explicare dixi, ita ut exemplar Annalium illorum in hac urbe repetitum et auctum ante oculos habuisse videatur. Eadem vel ejusdem temporis manus anno 840 Annales Lugdunenses exscripsit. Successit manus, quæ usque ad annum 1063, alia quæ usque ad annum 1124 Annales prosecuta est; et hi et alii scriptores prioribus annis res Lingonenses (20) et Divionenses (21), alii adjecerunt Virdunenses (22), alii denique varias congesserunt adnotationes, quas tum e fontibus nobis incognitis, tum ex propria rerum cognitione hauserunt; omnes vero sæc, xu inc. in hoc labore occupati fuisse videntur. Sed inde ab anno 1125 multi sibi succedunt auctores, qui plerumque rebus quas enarrant æquales fuerunt et satis accurata rerum cognitione imbuti. Verumetiam antecedentia sape non minoris habenda sunt auctoritatis, quippe quorum maxima pars e codicibus antiquioribus sit descripta. Quod quo satius perspiciatur, quæcunque e codice Tullensi sumpta videntur, littera obliqua exprimenda curavi, eaque ita distinxi, ut quæ ad Annales Colonienses prope accedunt typis arctius,reliqua latius positis indicentur. Cætera littera exprimuntur vulgari; sed quæ cuique manui debeantur, quam accuratissime potui annotavi. Ex his Annalibus Besuenses (Mon. II, p. 248 editos) descriptos esse (23), nemo negabit qui videt notationes ibi a diversis scriptas hic uno calamo esse repetitas (24). Neque tamen ultra annum 1118 Besuenses illorum

2. Codex Montispessulanus Nr. 48. fol., antea C. Bouhier B. 48 et olim in eodem Sancti Benigni conobio asservatus; qui sæc. XIII scriptus fol. 11, seqq. cyclos continet ab anno 1-4593 tribus columnis exaratos, in quorum margine Annales leguntur ad supradictos prope accedentes. Usque ad sæc. XII B paucæ tantum exstant notæ eaque partim aliunde haustæ; inde ab anno 1108 vero plures occurrunt, quas, quamvis non uni debeantur scriptori, sæpe ex 1 esse desumptas facile est intellectu (26). Interdum fortasse idem utrique codici similem notationem intulit; alius hune, alius illum prætulisse videtur. Post annum 1214 vero hie solus quæ in monasterio memorie tradebantur recepit iisque usque ad annum 1285 ornatus est. Quæ omnia anno 1837 exscripsi.

Labbeus ex codice 1 magnam Annalium partem edidit (Bibl. mss. I, p. 293); ex quo Bouqueti continuatores fragmenta receperunt (XI p. 345; XII, p. 310; XVII, p. 741). Quæ in codice 2 leguntur hucusque, quod sciam, inedita sunt. G. WAITZ.

ANNALES S. BENIGNI DIVIONENSIS.

(561.) Hujus (Chilbeberti II) tempore sanctus C Madelucus Virdunensis episcopus, cujus corpus in Agericus Virdunensis episcopus claruit in miraculis; quod etiam Fortunatus pocta non tacet (27).

753. Ibi benedictus, est Pippinus rex a sancto Stephano papa Parisius et fili ejus Karolus et Karlomannus, et filia Gisila, inter sucra missarum sollempnia, precipiente suncto Petro et sancto Paulo et beato Dionisio.

Ordinatio' domni Madeluci Virdunensis episcopi. (760.) Temporibus Pippini regis viguit sanctus

cripta sancti Vitoni sepultum, post 10 annos inventum est incorruptum.

768. Pippinus (28) rex obiit 8. Kal. Octobr. 769. Initium regni Karoli regis.

770. (Aut 771.) Et Karlomannus obiit 2. Non. Decembr.

772. Adrianus papa efficitur.

776. Conversio Saxonum.
778. Karolus in Spanias intravit.

VARIE LECTIONES.

1 Hanc unam notationem manu 6 scriptam ex annis prioribus recepi. Cætera usque ad a. 752 omisi. 2 2752 corr. 753. cod. prima manu. Hæc exscripta sunt in Ann. Bes. тапи 6, manu 7.

(20) A. 838, 856, 880, 922, 981, etc. (21) A. 871, 912, etc.

NOTÆ.

(22) A. 564, 753 (760), 868, 882, 915, 923, 925, 939, 940, 951, 973, 1005, 4016, 1060.

(23) Ann. S. Benigni minime ex Ann. Besuensibus fluxerunt. Neque S. Benigni monasterium a. 1002, sed jam sæc. VI, conditum est.

(24) Besuensis scriptor annos sæpe male turbavit, e. gr. quæ ad. a. 828 pertinent ad a. 855 retulit, res a. 888 et 899 in cod. Divionensi una manu scriptas in a. 891 et 892 posuit.

(23) A. 600, 652, 731, 830, 879, 883, 888, 933

5

D (1033), 1032 (1037), 1088, 1101, 1103, 1103-1107, 1117 quædam addunt, quæ plurumque ad mona sterii historiam pertinent. Nota a. 888 cum iis ad verbum convenit quæ ex hoc codice Arch. VII, p. 448 edidi; ubi pro a. 869 fortasse 888 legendus est. (26) Vide quae notavi anno 1110, 1121.

(27) V. Bertarii Gesta epp. Vird., c. 6. Mon. SS IV, p. 42.

(28) Etiam ann. 768-772 ad Ann. in Coloniensi bus exscriptos pertinere putarim, quamvis hi. a. demum 973 incip.ant. Fontes vero horum Annalium Mon. SS. I, p. 96 indicati sunt.

VARIE LECTIONES.

6 manu diversa. alio atramento scripta, etiam in Ann. Bes. repetita. deest cod. et Ann. Bes. 'effectus corr. ordinatus c. 10 manu ♪ ; Ann. Bes, hæc habent a. 855. 11 alia manu. 12 manu a prima paulo diversa (a) fortasse idem scriptor hæc diversis temporibus codici intulit. 13 opis corr. 15 hau c. 16 eadem manu qua præcedentia; aut ad hunc aut ad a. 857 pertinent. nescio puam (ẞ aut y). 19 jam vix legenda. 20 mana ɛ. 21 alia manu. 22 23 eclypsi solis c. fortasse III. corr. III. c. 24 manu ♪ (?). 25 initium cod. incoaverunt Ann. Bes. 26 Hæc in loco raso (manu ß aut y ?). 27 tres fere litteræ (est ?) erasæ c. 28 alia manu. Ann. Bes. a. 891.

NOTÆ.

888. Karolus imperator obiit, Arnulfus rex effi- A citur.

889. Odo 29 rex Francorum.

893. Initium regni Karoli pueri. Hujus miles Hagano.

(895). Tullus 30 civitas succensa est 2 Non. April. (895). Arnulfus (36) Romæ cesar efficitur; audita miseria famis ac mortalitas et Christiani hominis alterius carnem comedentis. Ungari (37) Italiam ingressi multa fecerunt; et Arnulfus imperator obiit ac Lodowicus in regem elevatur.

899. Richardus 31 comes Burgundiæ pugnavit cum Nortmannis in villa Argentolio et occidit eos 5 Kal. Jan. - Obiit 32 Odo rex.

900. Zundebaudus rex filium 33 Arnulfi occidit. 901. Zendebauldus 34 rex obiit.

902. Obiit Petronilla.

904. Bellum inter Conradum et Adalbertum 35 Francos, in quo Conradus cecidit.

905. Adalbertus capite plectitur.

906. 3 Id. Septembris obiit Ludelmus 36 episcopus (38).

990. Ungari Saxoniam et Thuringiam vastant. 911. Ludowicus, filius Arnulfi obiit. Burchardus dux occiditur. Conradus, filius Conradi, in regem elevatur.

912. Cometæ visæ sunt. Tunc 37 fecit Warnerius episcopus (39) privilegium de ecclesia Sancti Vincentii (40).

915. Ecclesia 38 principalis sanctæ Mariæ Virdunensis igne succenditur (41).

916. 24 annus Karoli.

920. Conradus rex obiit, et Heinricus successit. 921. Ordinatio domni Gauzlinı præsulis (42) 16 Kal. Apr. Obiit 3 Ricardus comes 2 Kal. Sep

tembris.

922. 17 Kal. Jul. Karolus pugnavit cum Rotberto, et Rotbertus occiditur. Obiit 39 Warnerius episcopus 14 Kal. Aug.

923. Obiit 38 Dado Virdunensis episcopus. 925. Succedit 40 Bernuinus.

929. Johannes papa obiit; successit Johannes. 934. Conversio monachorum Sancti Apri. 935. Heinricus magnus rex obiit, et Otto successit.

936. Johannes obiit. Leo papa successit, et ei successit Stephanus, Stephano Marinus. 939 Bernuinus 1 obiit 2.

940. Berengarius successit.

946. Marinus papa obiit. Agapitus successit. 951. Otto rex Italiam ingressus, eam sibi subjugavit. De 41 monasterio Sancti Petri et Sancti Vitoni a Berengario episcopo et monacho pelluntur clerici, subrogantur monachi, quibus preficitur Humbertus abba primus.

953. Conjuratio Liudulfi et ducis Conradi adversus Oltonem regem.

954. Agapitus papa obiit. Octavianus successit. 957. Liudulfus, Ottonis regis filius, subjugata sibi Italia, ibidem obiit. Cruces apparuerunt

B in vestibus.

C

961. Otto puerulus in regem elevatur in Aquisgrani palatii. - Eclipsis solis fit.

962. Obitus domni Gauzlini presulis 7 Idus Sept. 963. Ordinatio domni Girardi pontificis 4 Kal. Apr.

965. Octavianus papa a Roma exiit. In cujus loco Joannes substituitur.

966. Octaviannus obiit.

972. Otto magnus imperator obiit.

973. Obitus domni Humberti abbatis 2 Non. Decembris, primi 3 abbatis monasterii Sancti Vitoni. 981. Ordinatus est Bruno episcopus (43) permanus Burchardi archiepiscopi Lugdunensis. 983. Otto junior imperator obiit.

989. In mense Aug. hora vespertina cometæ visæ sunt in occidente. Rex Robertus regnare incipit.

990. Obitus pii patris domni abbatis (44) Rotberti in Non. Aug. - Ordinatio 6 domni et eximii patris Willelmi Divionensis 7 abbatis cœnobii per manus memorandi 48 Brunonis Lingonenicæ urbis episcopi in officio archimandrite atque presbiteri. 994. Obitus domni Gerardi episcopi 9 Kal. Mai. 996. Bertoldus episcopus 8 Kal. Sept. ingressus in Tullum est 5 Id. Octob.

997. Ordinatio ejusdem *9.

1000. Obitus Stephani episcopi 4 Id. Mart.
1002. Obiit 50 Otho tercius.-Hoc 51 anno ince-

VARIE LECTIONES.

43

29 alia manu č. 30 fortasse etiam hæc ad a. 893 pertinent. 31 eadem manu qua a. 887. Ann. Bes. a. 892. 33 manu Č. 33 lege ex Ann. Col. : filius A. occiditur. 34 Alia manu aut eadem manu postea addita. 35 Adalbcum c. 36 hidelmus? cod. 37 alia manu (d?). 88 manu 7. 39 manu d. 40 alio atramento quam anni 923. notitia. 41 manu 7 (?) 42 alia manu additur: In decem et Viill annis sunt lunationes CCXXXV. 44 manu d. alia manu. 46 reliqua add. manus 7. alia manu. 47 erasum est c. Besuensis Ann. Bes. 48 m. m. in loco raso c. fortasse jungendum est: 5 Idus Octob. ordinatio ejusdem, quamvis ultima verba alia manu ad a. 997 scripta esse videantur. 50 manu ɛ. Hic prima manus desinit. §1 alia manu.