Sonus est in quibuscumque regulæ concordia, ccdca c си са G F (29) Admont. Victor ascendens celos unde descenG G derat. Ecce ut F. ad G et a. in fine subsequitur. dem in plagali trito invenies usurpatum, videlicet, ult ad c. et d. ita b. subsequatur sicut ad G. et a. G G G G G G G Constitutiones et moduli vocis tertie. A Feci regulas apertas, et antiphonarium A Quos tantum vulgus sentit de fine petulcus. B Quas tunc alterius cum suscipit altera vices. ITEM ALIE GUIDONIS REGULÆ DE IGNOTO CANTU Identidem in Antiphonarii sui prologum prolatæ. Temporibus nostris super omnes homines fatui sunt cantores; in omni enim arte valde plura sunt, quæ nostro sensu cognoscimus, quam ea, quæ a magistro didicimus. Perlecto enim solo psalterio omnium librorum lectiones cognoscunt pueruli, et agricultura scientiam subito intelligunt rustici. Qui enim unam vineam putare, unam arbusculam inserere, unum asinum onerare cognoverit, sicut in uno facit, in omnibus similiter, aut eliam melius facere non dubitabit. Mirabiles autem cantores et cantorum discipuli etiamsi per centum annos quotidie cantent, nunquam per se sine magistro unam vel saltem parvulam antipho- C nam cantabunt, tantum tempus in cantando perdentes, in quanto et divinam et secularem scripturam potuissent plene cognoscere. Et quod super omnia mala regis est periculosum, multi religiosi ordinis clerici et monachi psalmos et sacras lectiones et nocturnas cum puritate vigilias, et reliqua pietatis opera, per quæ ad sempiternam gloriam provocamur et ducimur, negligunt; dum cantandi scientiam, quam consequi nunquam possunt, labore assiduo et stultissimo persequuntur. Illud quoque quis non defleat, quod tam gravis error est in sancta Ecclesia, tamque periculosa discordia,ut quando divinum officium celebramus, sæpe non Deum laudare, sed inter nos certare vi- D deamur. Vix denique unus concordat alteri, non magistro discipulus, nec discipulus condiscipulis : unde factum est,ut non jam unum aut saltem pauca, sed tam multa sint antiphonaria, quam multi sunt per singulas ecclesias magistri, vulgoque jam dicitur antiphonarium non Gregorii,sed Leonis aut Alberti, aut cujuscumque alterius ; cumque unum discere sit valde difficile, de multis non est dubium quin sit impossibile. Qua in re cum pro sua ipsi voluntate multa commutent, aut parum aut nihil mihi indignari debent, si a communi usu vix in paucis abscedo, ut ad communem artis regulam uniformiter omnis cantilena recurrat. Quoniam vero hæc omnia mala et multa alia eorum culpa eveniunt, qui antiphonaria faciunt, valde moneo et contestor, ne aliquis amplius præsumat antiphonarium neumare, nisi qui secundum subjectas regulas bene potest et sapit ipsam artem perficere; alioquin certissime erit magister erroris, quicumque non prius fuerit discipulus veritatis. Taliter etenim Deo auxiliante hoc antiphonarium notare disposui, ut per eum posthac leviter aliquis sensatus et studiosus cantum discat; et postquam partem ejus per magistrum bene cognoverit, reliqua per se sine magistro indubitanter agnoscit. De quo si quis me mentiri putat, veniat, experiatur et videat, quod tale hoc apud nos pueruli faciunt, qui pro psalmorum et vulgarium litterarum ignorantia sæva adhuc suscipiunt flagella, qui sæpe et ipsius antiphonæ, quam per se sine magistro recte possunt cantare, verba et syllabas nesciunt pronuntiare: quod cum Dei adjutorio leviter sensatus et studiosus aliquis poterit facere, si cum quanto studio neumæ disponantur, curet agnoscere. Ita igitur disponuntur voces, ut unusquisque sonus, quantumlibet in cantu repetatur, in uno semper et suo ordine inveniatur. Quos ordines, utmelius possis discernere, spissæ ducuntur lineæ, et quidam ordines vocum in ipsis fiunt lineis, quidam vero inter lineas in medio intervallo et spatio li- A nearum. Quanticumque ergo soni in una linea vel in uno spatio sunt, omnes similiter sonant. Ut autem et illud intelligas, quantæ lineæ vel spatia unum habent sonum, quibuslibet lineis vel spatiis quædam litteræ de monochordo præfigurantur, atque etiam colores superducuntur: unde datur intelligi, quia in toto antiphonario et in omni cantu quantæcumque lineæ vel spatia unum eamdemque habent litteram vel eumdem colorem, ita per omnia similiter sonant, tanquam si omnes in una linea fuissent, quia sicut linea unitatem sonorum, ita per omnia littera vel color unitatem significat linearum, ac per hoc etiam sonorum. Quodsi secundum ordinem sonorum ab ipsa littera vel colorota linea ubique inspicias, et illud aperte cognosces, quia in omnibus secundis ordinibus eadem vocum et neumarum est unitas. Similiter de tertio vel quarto ordine et reliquis intellige, sive superiores sive inferiores ordines cernas. Igitur certissime constat, quia omnes neumæ vel soni in ejusdem litteræ vel coloris lineis similiter positi, vel dissimiliter litterata vel colorata linea pariter elongati, per omnia similiter sonant : in diversis autem lineis vel spatiis etiam similiter factæ neumæ nequaquam similiter sonant. Ideoque quamvis perfecta sit positura neumarum, cæca omnino est, et nihil valet sine adjunctione litterarum vel colorum. Duos enim colores ponimus, crocum scilicet et rubeum, per quos colores valde utilem tibi regulam trado, per quam aptissime cognosces de omni neuma et unaquaque voce, de quali tono sit, et de quali littera monochordi: si tamen, ut valde est opportunum, monochordum et tonorum formulas in frequenti habeas usu. Septem vero sunt litteræ monochordi, sicut plenius postea monstrabo. Ubicumque ergo videris crocum, ipsa est littera tertia C. et ubicumque videris minium, ipsa est littera sexta F. sive in lineis, sive inter lineas ipsi ducantur colores. Igitur tertio ordine sub croco prima est littera A. in qua tonus primus (et) vel secundus: super hanc juxta crocum secunda littera B. in qua est tonus tertius vel quartus. Deinde in ipso croco est vox (id est) vel littera tertia C. in qua est tonus quintus et sextus. Vicina super crocum et tertia sub minio, est littera quarta D. in qua est tonus primus vel secundus. Proxima est mimio quinta E. in qua tonus tertius vel quartus. In ipso est minio littera sexta F. in qua tonus quintus vel sextus. Juxta super minium septima est G. in qua tonus septimus vel octavus. Deinde prima repetitur a. tertio ordine super minium et tertio subter crocum, in qua tonus primus (et) vel secundus, ut dictum est. Post quam omnes aliæ reiterantur prioribus in nullo dissimiles. Quæ omnia plenius hæc te figura docebit. C D Quamvis autem duo semper toni in una sint littera vel voce, tamen multo melius et frequentius conveniunt singulis neumis ac sonis formulæ secundi toni, quarti, sexti et octavi. Nam formulæ primi, tertii,quinti et septimi non conveniunt, nisi cum cantus ab alto descendens in gravem devenerit finem. Illud tandem cognosce, quod si vis in his notis proficere, necesse est ut aliquantos cantus ita memoriter discas, ut per singulas neumas modos vel sonos omnes, qui, vel quales sint, memoriter sentias.Quod quidem longe aliud est memoriter sapere, quam memoriter canere, cum illud soli habeant sapientes, hoc vel sæpe faciant imprudentes. Et simplicibus quidem ad cognoscendas simpliciter neumas ista sufficiant. Quomodo autem liquescant voces,et an adhærenter vel discrete sonent. Quæve sint morose et tremula, et subitaneæ, vel quomodo cantilena distinctionibus dividatur, et an vox se quens ad præcedentem gravior, vel acutior, vel æquisona sit facili colloquio in ipsa neumarum figura monstratur, si, ut debent, ex industria componantur. EPILOGUS. De modorum formulis et cantuum qualitatibus. Vocum modus, veterum editus voto,disgregatus a vero et recto cantionis genere, et in chromaticam mollitiem deductus ob rationis penuriam num ad priorem statum labore, haud facili reductus est. Etenim quia (qui) ab auctoribus est editus, moderaminis jamjamque gravitate carebat. Nec mirum ; cum enim existerent quidam, qui illum aurium arbitrio commiserint, quidam vero potiori agentes consilio rationibus adsignarint, utrique, prout voluntas tulit, diversi diversa scripserunt. Itaque prout possumus, rationis speculatores sequentes, breviter et strictim prosequamur. CAPITULA. 1. De motione et vocis acumine, seu gravitate. 2. De integritate et diminutione. 3. De consonantia, seu minus convenientia vocum A mulis similibus elevantur, ac una deponuntur : earumdem. 4. De affinitatibus diversarum vocum. De proprio vel adjectivo accidenti unicuique. De modorum quatuor generibus, eorumque partitione cum differentibus distinctionibus. De formulis differentiarum, et earum proprietatibus. I. Vox est aer ictus auditu sensibilis, quantum in ipso est. Omnis autem vox aut est continua, aut divisa. Continua est, ubi sic se vocum sequi. tur ordo, ut unius finis, alteriusque principium discerni facile non possit ; sicut fit cum in cœlesti arcu colorum habitudines spectamus. Sic enim rubens cernitur, ut tamen ejus initium vel finis comprehendi non valeat. Sic est in reliquis. Divisa B vero, quæ singillatim profertur. Nulla vero vox fit, nisi motus præcedat. Præcedente autem motu, si fuerit velox, spissiores et acutiores reddit voces, si autem rarus, graves et grossiores. Musica vox fit motione, motio autem habet in se tenorem. Quod quantitatem motionis exsequitur; ita ut si motus fuerit brevis, perparvus existat et tenor si major, ampliorem habebit tenorem. Musicus autem motus fit sex solummodo modis, id est, tono, semitonio, semiditono, vel trihemitonio, ditono, diatessaron et diapente. Intueri ergo libet, ut secundum quod creverit motus, crescat et tenor; verbi gratia: Ditonus duplum tonum, propterea et duplum habebit tenorem. Tenor autem est mora uniuscujusque vocis, quem ut c tempus grammatici in syllabis brevibus et longioribus superscribunt. II. Ex supradictis autem motibus alii existunt integri, id est, qui monochordum regulariter partiuntur, ut tonus, et reliqui: alii autem ab integritate deficiunt, qui monochordum æquis ponderibus dividi nequeunt, ut semiditonus. Tonus ergo integra dimensio est, quia per sesquioctavam proportionem regularis monochordi partionem assequitur; diatessaron vero per sesquitertiam; diapente autem per sesquialteram. Quapropter tonus. omnis fit novenis passibus, diatessaron quaternis, diapente vero ternis. Diapason autem ubique fit duobus passibus, cum et vicissim sibi in consonantiarum partibus succedunt. III. Omnis autem cantilena septem dissimilibus vocibus perficitur, ex quibus aliæ sunt consonæ, aliæ vero dissonæ. Prima itaque et quarta vox ternas in depositione, ac binas in elevatione simillimas habent formulas. At secunda et quinta quatuor in depositione, et unam in elevatione. Porro tertia et sexta quatuor ab inferioribus similes habent formulas, a superioribus nec unam. Post has quarta a septima dissociatur amplius, nec ullam retinent proportionum consonantiam ad se invicem. Itemque prima et quinta a superioribus similes habent formulas, a depositione autem neminem. Secunda vero ac sexta quaternis for (30) F. aderectionibus. D unde et utraque proto adscribuntur. Tertia vero et septima ternas elevationes ac binas depositiones habent, similesque deuteri modi exstant. Nam ergo quarta cum octava minus in una elevatione conveniunt. Notandumque, quia unius hæ esse dicantur modi, quæ elevatione magis conveniunt. Quæ quamvis unius esse dicantur modi, habentes similes elevationes et depositiones, nullatenus tamen aliqua ex his cum aliqua sibi depositione concordanti elevatione concordat, aut convenienti in elevatione depositioni concordat. IV. Unaquæque vero vocum habet aliquid proprium, dum earum affinitas non ex toto acumine vel gravitate concordant, et aliqua semper similitudine cum extrancis admiscentur, id est, cum eis, qui alterius modi sunt, utpote D. et A. quæ affines sunt, id est, unius modi non sunt proto tum similes, sed singillatim proprias retinent qualitates, dum D. deponitur tono, semitonio, et iterum elevatur tono, semitonio tritono, et simidito. no usque ad aliud d. acutum. Itemque A. ditono deponitur et semiditono, elevatur autem per tonum, semitonium et ditonum usque ad aliud a. acutum. Sed satis nunc ostensam esse dissimilitudinem inter affines voces arbitror. Nunc et similium vocum edisseram similitudinem dum enim D. sit protus, et G. tetrardus, utraque tamen semitonio et ditono deponuntur, et ea symphonia, quæ D. continetur, si sit depositiva, tum modo et G. cani potest; quod exemplo patet in antiphona hac. C Spiritus alme illustrator omnium. V. Sunt autem modi vocum quatuor, id est, protus, deuterus, tritus, tetrardus, qui et totidem subjugales habent; et principales quidem authentos dicimus, subjugales autem plagis nominamus. Eorum differentia talis est. Cum quilibet cantus octo vocibus ascendat, descendat vero quinque, atque inter omnes sint XII. una ex his bis annumerata graves omnes cum aliqua parte acutarum plagis attribuunt. Porro authentis cunctæ acutæ cum aliquantis gravium conveniunt. Notatoque, quod sint tres ordines vocum, id est, graves, mediæ et acutæ. Ex quibus mediæ semper annectuntur utrisque, acutæ autem conveniunt authentis, et graves plagibus. Et sic semper tres ex ambabus partibus utrorum sunt propriæ. VI. Differentiarum autem horum modorum formulæ secundum principia cantuum dispositæ sunt. Et quemadmodum finalis vox aliquem proprium modum metitur, sic et rationabiliter principia eorumdem cantuum aptiores sibi formulas coaptent, quatenus sit pulchra connexio quæ secundum proprios in unaquaque dirigatur mo tus. Quos motus nempe diximus fore sex, qui cum tribus applicantur adherectionibus (30), in unoquo alter vero anfractis saltibus concinatur; alius videatur garrulus, et sævus in sublime extollens audientium animos. Item vero placidus lætitiamque indicans morum; quod cuique prudenti satis patebit, curare si studuerit. que modo diversas et ampliores, et in quibusdam A modum historia recto et tranquillo feratur cursu; districtiores fermulas efficiunt, secundum quod unicuique motiones cum adherectionibus adjungere possunt. Nec aliquis modorum ampliores permittitur habere formulas, nisi quæ ex ipso regulariter generari poterunt; ut sit cautela permaxima in vocum modulis, dum qualitatibus et quantitatibus excreverint. Diversas autem habent formulas singuli modorum, quas regulariter sic de unoquoque producimus modo. Primo omnium constituatur musicus motus, in quo sit qualitas et quantitas, ex quo regularis vox oritur. Ex qualitate autem modi et ex quantitate singuli procreantur motus. Vox autem fit præpositiva, appositiva st subpositiva. Quæ dum simul permixte fuerint, re Quocirca musicus motus continet qualitatem et quantitatem. Quod si desierit qualitatem quantitatemque motus habere, jam non musicus motus erit. Qualitas autem motus est, utrum sit protus vel deuterus, aut quilibet alius modus. Quantitas autem, utrumnam sit duplus, sesquialter aut sesquitertius. Qualitas in modorum speciebus, quantitas in magnitudine præseribitur motuum. Præ- B gulares et probatissimas in unoquoque modo terea et modorum diversæ species non minima confert formulas. Quod ut facilius pateat, figupræpollent quantitate seu qualitate, dum unus in ram subjecimus, quo facilior per oculos via sit |