confirmarent, quod ita et fecerunt. Tradidit itaque A ger, Gund pald, Folcrih, Hitto, Wetti, Ambricho prædicta vidua Sigifrit talem proprietatem qualem

ad Milizreod habere visa est simul cum advocato suo, nomine Ratoldo, ad S. Petrum sanctumque Dei martyrem Emmerammum; hoc est aream I, et de terra arabili jugera xxvi et pratorum ad carradas VIII, in manum videlicet Asperti ep. et advocati ejus Herrandi. E contra vero idem Herrandus, consentiente domino suo ep. tradidit de rebus S. Emmerammi Pezcinmos præfatæ viduæ aream 1 et de terra arabili jug. xxx in perpetuam possessionem. Et isti sunt testes: Garaheri, Chuniperht, Sindperht, Rod

Asperht.

ANNO DOMINI DCCCC.

EUTROPIUS

LONGOBARDUS PRESBYTER.

DE JURIBUS AC PRIVILEGIIS IMPERATORUM IN IMPERIO ROMANO.

ANNO DOMINI CIRCITER DCCCC.

(Apud Goldast., Scriptores Rerum Alamannicarum.)

Tu vocaberis Cephas; et alibi: Ego rogabo pro te, ne deficiat fines tua.

Priscis temporibus imperiale decus effloruit Romæ, B stianitatis, in accepto privilegio Jesu, ubi ait: sub cujus dominatione diversa consistebant regna, et cui cunctæ gentes propria submittebant colla. Constituit ergo consules, qui quotidiano usu regni gubernacula consilio disponebant. Erant namque distributa officia per senatores et magistratus, prout unicuique ministerium opere competebat. Imperiale vero decus laudibus honoribusque ab omnibus tantummodo extollebatur. Post adventum unigeniti Filii Dei, et post ascensionis ejus gloriam, Romanum imperium Byzantium se contulit, quæ a Constantino Magno Cæsare Constantinopolis vocata est. Quæ quia Romano gloriabatur imperio, dicta est nova Roma; sic tamen ut antiqua Roma gloriosa præponeretur cæteris. Euntibus autem apostolis vel successoribus eorum prædicare Evangelium, secundum C sunt Italiam ingressi. Cumque appropinquarent Pado,

Diviso autem Romano imperio, eo quod imperialis sedes, quæ antiquæ Romæ solita erat, Constantinopolim esset deducta, multarum gentium populi contra Urbem fuerant rebelles. Unde magna et non pauca contra eam surrexerunt bella, teste Orosio. Tunc enim Roma per patricios principabatur. Erat autem tantum subjecta suo imperatori, ita ut si aliquando imperator paganorum ritu inveniretur crudelis, per suos legatos, sanctissimos præsules aliosque Christianos per diversa supplicia martyrio coronaret, Crescente autem Christiana religione, talis æstus fidei a patribus exarsit, usque dum Longobardi

nuntiatum est Romæ (præsidebat vero Sylverius papa tunc Romanæ Ecclesiæ) Narso patricio, cujus uxor vocabatur Polyxiana, nuntiatum est autem illis quod præfatus pontifex misisset ad Longobardos, invitans eos Romam, quatenus potestas Græcorum aboleretur et Ecclesiæ jura elevaret sub potestate pontificis; cui tanta erat necessitas, ut nihil aliud præter Ecclesiarum et clerorum haberet curam. Quotidianos ergo victus dabatur de palatio consuetus, et annualia dona pro restauratione ecclesiarum et Cæsare eleemosyna honoris causa; et solummodo erat ob reverentiam apostolorum Petri et Pauli. Si quando imperialis legatus mitteretur a principe, ut

divinum præceptum, in mundum universum, Romam Cæsares revertebantur, diversa tormenta sanctis inferentes, ut diis suis placerent. Unde accedit ut beatus Petrus, qui prælatus fuerat cæteris a Jesu Christo Domino nostro, Romam prædicationis causa veniret, quæ omnium gentium prædicabatur domina; quæ eatenus, sicut multis idolorum simulacris erat seducta, ita plurimis prædicationibus apostolorum aliorumque martyrum exhortationibus cum cæteris conversa; ubi etiam beatus Petrus et Paulus doctor gentium martyrio coronati sunt: ut sicut Roma per antiqua moenia caput erat multarum gentium in divisione simulacrorum, ita caput et domina vocaretur omnium Christianorum in unitate veræ fidei et D Romanus pontifex proficisceretur Constantinopolim inconfusæ deitatis, habens principatum totius Chri

ad imperatorem omni neglecta occasione ibat,

etiamsi pro certe sciret ut in exsilium mitterotur. A bantur monachi, ferentes vectigalia, vina, et alia

Mittebatur aliquando quidem nuntius a Narso patricio ad Sylverium papam, cumque proficisceretur ad domum illius, ubi jacebat ægrotus, dixit illi uxor sua: Domine papa, quid tibi peccamus, quia voluisti inducere Longobardos super nos? His dictis, fecit eum comprehendi et tonsurari, vestem que monachicam induere, necnon sedentem asino ad monasterium Sanctæ Sabæ perducere. Cumque egressus esset foras, sedens super asinum, dixit quidam de astantibus: Heu! dominus papa mortuus est.

Præterea inundantibus Longobardis Italiam, e conversis ad Christi fidem, fugati sunt Græci, et cessavit imperium ab urbe Roma usque ad Francos. Per reges enim principabantur Longobardi. Divisis B quippe Italiæ finibus, Spoletanorum dux Romæ constitutus est vice regis, tali pacto ut quando apostolicus abiret, interesset dux præfatus electioni futuri pontificis, accipiens plurima dona in partem regiam. Si autem lites inter Romanos surgebant, ex primatibus regiis adveniebat missus cum eodem duce ad deliberandas causas et legaliorum judicia. Et qui in culpam criminis incurrebant, regali puniebantur potestate aut in exsilium mittebantur, etiam inconsulto apostolico usque ad Zachariam præsidem, qui subdole quasi pro familiaritate quadam præfatus est ad Carolum regem Francorum, eo quod idem Carolus habebat filiam Desiderii regis Itali uxorem, invitavitque eumdem Carolum in Italiam, seminans inter reges discordias, laudans, et proferens illi im- C periala sceptra; accepitque ab eo securitatem quo tempore ingredi deberet Italiam; jurantesque mutuo, reversus est. Transeunte autem eo per fines regni Desiderii, separavit ab eo quosdam de suis, dans quibusdam plurima dona, quibusdam jurat dari similia. Accipiente autem Carolo hoc regnum, profectus est Romam, deditque ibi donaria multa, quæ usque hodie Romanum tenent dominium de regni hujus confinibus. Fecitque pactum cum Romanis eorumque pontifice, et de ordinatione pontificis, ut interesset quis legatus, et ut contentiosas lites ipse deliberaret. Constituebant autem annualia dona in Papiæ palatium perducenda, auri libras de cem, argenti centum, pallia optima decem, exceptis privatis donis. Et quando imperator adveniebat Romam, vel suus legatus, mittebantur judices a palatio singulis annis, qui per cuncta Romanorum confinia legalia vindicabant placita, compellentes habitatores locorum illorum venire ad placitum, indicantibus eorum judicibus rectam legem in præsentia imperialium judicum. Et si alterius gentis inveniebantur habitatores, regali judicio judicabantur. Erant denique monasteria in Sabinis Domini Salvatoris et sanctæ Dei Genitricis Mariæ, necnon et monasterium beati Andreæ apostoli juxta montem Soractis, seu cætera fiscalia patrimonia inter Romanas fines ad usum imperialem. Non solum autem in Italico regno, verum etiem in Francia proficisce

donaria, juxta virium posse. Igitur Romanis in sua securitate gloriantibus, levatum est cor illorum juxta illorum consuetudinem ; volueruntque imperialem potestatem vindicare sibi resistente autem Leone papa, comprehenderunt eum, volueruntque ejus eruere oculos. Eruerunt autem unum, et alterum non potuerunt, quia liberavit eum, divina miseratio et ejectus est ab illis extra Urbem, quasi perditis ambobus luminibus. Qui fugiens in Franciam, pervenit ad Carolum. Unde accidit eum Carolum venire pro vindicta apostolici, comprehendens Romanos, de majoribus eorum in uno die in campo Lateranensi fecit trecentos decollari.

Propterea inventum est, ut omnes majores Romæ essent imperiales, tam episcopi quam laici ; et omne vulgus pariter faceret cum his fidelitatem imperatori; et ut suus missus omni tempore moraretur Romæ ad deliberandas litigiosas contentiones. Morabatur quippe in palatio sancti Petri; et erat constitutum quanta et qualia stipendia de palatio ei darentur quotidie quod autem reliquum erat, de supradictis monasteriis vel patrimoniis deserebatur affluenter. Tanta nempe imperialis virtus ibi vigebat, ut si in legali judicio minoris vel inscii causa postponeretur, et ille alicujus consilio pedes teneret legati imperatoris, petens ab eo justam legem; et missus adjuraret principes Romanorum dicens: Per eam fidem quam Domino imperatori debetis, facite huic homini justam legem, nemo erat ausus declinare neque ad dexteram neque ad sinistram, etiamsi a propinquis pontificis certa esset injuria. Multotiens vero non ante apostolicum sed in judiciali loco ad Lateratus, ubi quidam locus dicitur ad Lupam quæ mater vocabatur Romanorum, ibi judiciariam legem finiebant. Compositiones quoque quæ solebant, a malefactoribus æqualiter dividebantur misso imperatoris et apostolici. Si autem talis culpa erat, ut res scelerata fisco publico subderetur, non ad ecclesiasticam transibat subjectionem, nisi per donativum imperiale præceptum. Si enim aliquis iram incurrebat imperatoris, episcopus aut judex Romanus, et licitum esset Cæsrari venire Romam, veniebat; sin autem, mittebatur dux Spoletinus, comprehendebatur offensor et ducebatur in exsilium. Domus vero

Dillius signabatur annulo regis, usque ad ejus consultum ; ut si quando reverteretur ad gratiam, haberet propria salva; sui alias, per imperialia præcepta distribuebantur militibus. Quod si ad judicis potestatem rejiciebatur quisquam, et Cæsaris adhæreret clementiæ, mittebatur pro tali negotio, legatus ab imperatore, qui diligenter examinaret rei veritatem ; et si ejectus propriam haberet culpam, sustineret injuriam.

Hac consuetudine usi sunt Romani usque ad Ludovicum Magnum (qui alias secundus vocatur) imperatorem, Lotharii filium. Hic, quia magis Italiam habitare elegit, vicinior factus est Romæ ; ubi et ampliori quadam usus est potestate, habens strenuos

et

viros ejus Urbis, scientes antiquam imperatorum A papam et imperatorem. Erat quippe imperator in consuetudinem, et intimantes Cæsari, qui suggerebant ille repetere antiquam imperatorum consuetudinem. Et nisi ob reverentiam beatorum apostolorum dimitteret, pro certo faceret. Hic etiam princeps Beneventi fipes ingressus est, et totius Calabriæ, duobus modis. Uno, quod provincia esset Italiæ, volens totius regni fines suæ vindicare ditioni; altero, eo quod immanissima gens Aggarenorum, illa jam tangebat confinia; capientes quamdam urbem, quæ vocatur Bari; quam munienter et multis vectigalibus implentes pro refugiis habebant. Et ideo a comprovincialibus terræ illius benigne susceptus est.

palatio sancti Petri apostoli, et papa ad Sanctos Apostolos. Cumque omnes illius insidias contra regiam dignitatem pro nihilo ducerentur, constituit monachos seu Christo dicatas virgines ex monasteriis Romæ, ut quasi sub obtentu religionis quotidianas celebrarent lætanias per circuitum murorum, missas canerent, contra principes male agentes. His auditis, primarii regis humiliter accedentes ad papam, rogaverunt eum familiariter ut talia prohiberet. Et cum nihil ab imperatore impetrare possent, reversi sunt moerentes. Quadam vero die, cum quidam milites præfati principis irent ad Sanctum Paulum, et reverterentur, accedit eos occurrere lætaniis. Qui instinctu antiqui hostis in iram versi sunt, et pro fidelitate sui senioris vindictam exercuerunt contra illos, percutientes et cædentes graviter cum fustibus quas manibus deferebant. Qui fugientes projecerunt cruces et iconas quas portabant, sicut mos est Græcorum; e quibus nonnullæ conculcatæ, nonnullæ disruptæ sunt. Unde et imperator graviter est permotus in iram, et pro qua causa apostolicus mitior effectus est. Profectus est denique idem pontifex ad Sanctum Petrum, rogans imperatorem pro suis talia patrantibus; et vix obtinere valuit. Jam itaque inter se familiares effecti sunt; tamen regis dignitas semper fuit Romæ suisque confiniis, usque ad finem dierum imperatoris, sicut supra prælibatum est. Eo vero infirmante, et ad extremum propinquante, quia non habebat filium, voluit sibi succedere Carolum

Præfatus itaque Cæsar cum multitudine populi proficiscebatur, ad accipiendas easdem gentes. Et ne B gravaret eos qui deprædati ab Aggarenis erant, quæsivit solatium Ravennæ; sed quæsivit etiam solatium, quæ vicina erat, Venetiæ, quatenus navali adjutorio fultus, posset abundanter ferre Apuliam. Præsidebat namque tunc Ravennati Ecclesiæ Joannes archiepiscopus, qui serviens imperatori familiarior erat. Unde invidia ductus Romanus pontifex, nomine Nicolaus, exarsit in iram contra illum, vocans eum subdole Romam, ut quasi ecclesiastico judicio posset hunc condemnare, et alterum subrogare. His quippe auditis, archiepiscopus confugit ad reginam Engelbergam; quæ suos legatos direxit apostolico, rogans ut redderet gratiam archiepiscopo. Quod cum impetrare nequiret, suo domino humiliter intimavit ut gratiam interferret suæ tuitionis archie- C Magnum (qui alias Carolomannus scribitur) ad suscipiscopo, vetans apostolicum ei nullam inquietudinem facere. Et quia, inaudito principe, apostolicus excommunicationes in eum protulit, gravis inimicitia inter eos facta est. Erectus est denique regius honor contra apostolicam dignitatem, objiciens ei antiqua Patrum statuta: Non licere prælato excommunicare episcopum inconsulto synodali concilio; et quia: Synodus non a papa, sed ab imperatore vocari deberet. Plurimæ namque irrogationes pro tali occasione illatæ sunt Romano pontifici. Nam Pentapoli beneficiales ordines suis distribuit, præcipiens nullam administrationem impendere Romæ, exceptis suffragiis, navali deportatione. Fecit etiam occupare nonnulla patrimonia in Campaniæ partibus regio usui suorumque fidelium. De prædictis quoque monasteriis quotidiana exigebantur servitia in disco regis per diversos apparatus. Constituit denique consulta Romanorum principum in urbe Roma Arsenium quemdam episcopum, sanctitate et scientia adorna. tum, et apocrisiarium Sedis Romanæ, deditque illi adjutorem Joannem diaconum et archicancellarium, suumque secretarium, qui postea Reatinus episcopus effectus est, unde jam electus erat.

Tempore igitur congruo imperator veniebat Romam, et suscipiebatur ab omnibus tam majoribus quam minoribus honorifice; veniebatque cum eo jam dictus archiepiscopus Ravennæ, nil metuens minas pontificis. Unde evenit major discordia inter

Ꭰ

pienda imperiali sceptra. Dum hæc ita geruntur, Romani pontifices semper per oratores litteras mittebant invitatorias ad Carolum regem Francorum, invitantes eum clam. Et quia erat in litteris quasi philosophus, rogabant illum supervenire beato Petro, et de servitutis jugo ad propriam libertatem reducere suam Ecclesiam, ut quasi per vim ab aliquo esset oppressa.

Talibus evolutis machinationibus, moritur Ludovicus. Mittitur statim citatus a Joanne qui tum præerat a papa legatus ad eumdem Carolum, qui nullas veniendo faciens moras, ingressus Italiam, petiit Romam. Mittitur denique alius missus ab uxore imperatoris Engelberga, vel a suis primatibus ad Carolum Magnum, ostendens ei vota defuncti. Et quia longius erat, noluit tam cito venire ut impedire posset iter Caroli Calvi. Qui veniens Romam, renovavit pactum cum Romanis, perdonans illius jura regni et consuetudines illius, tribuens illis sumptus de tribus supradictis monasteriis, id est Domini Salvatoris, et beatæ Mariæ semper Virginis in Sabinis, atque Sancti Andreæ juxta montem Soractis, et de cæteris quamplurimis monasteriis, fiscalia patrimonia. Patrias autem Samniæ ei Calabriæ, simul cum omnibus civitatibus Beneventi eis contulit; insuper ad dedecorem regni totum ducatum Spoletinum, cum duabus civitatibus Tusciæ, quod solitus erat habere ipse dux, id est Aritium et Clu

sium, quatenus ut is, qui præerat regia vice ante, A de regno egrederetur Italico. Egressus namque vix, Romanis videretur post esse subjectus. Removit etiam ab eis regias legationes, assiduitatem vel præsentiam apostolicæ electionis. Quid plura ? Cuncta illis contulit quæ voluerunt; quemadmodum dantur illa, quæ nec recte acquiruntur, nec possessura sperantur. Fugato itaque isto Carolo præ metu alterius Caroli, qui veniebat, infirmatur, antequam

C

EPISTOLA LEONIS III AD ALIM SABIONENSEM EPISCOPUM
ET AD ALIOS PROVINCIE BAJOARIORUM EPISCOPOS.

(Anno 8.)

Vitæ tuæ tantummodo officium sacerdotis assumere, si interiori vigilantia perpendamus, plus est oneris quam honoris; quippe qui propria curare non sufficit nisi et salubriter gesserit aliena. Nam ad hoc pastoralis regiminis curam aggreditur ut alio. rum in se sollicitudinem pia provisione suscipiat, et B qui nunc Brixinensis, seu ATTONI Ecclesiæ Frisin

[Hansizii, Germania sacra, tom. II, pag. 109.] Dilectissimis nobis ALIM Ecclesiæ Sabionensis,

giæ ac simul Ecclesiæ Reginensis, nec non WAL-
TRICO Ecclesiæ Pataviensis et SIMBERTO Ecclesiæ
Niwenburgensis, provinciæ Bajoariorum episcopis,
LEO, servus servorum Dei.

Dilectionis vestræ quas nobis petitorias emisistis syllabas, libenti suscepimus animo, in quibus ferebatur, ut in provincia vestra Bajoariorum archiepiscopum ordinaremus, quo provincia ipsa mirifice a filio nostro domino Carolo, excellentissimo rege Francorum et Longobardorum et patricio Romanorum, penitus ex omni parte, sicut decuit, ordinata est. Idcirco convenit, nos ipsos nempe ecclesiastico moderamine in sacro ordine fideliter atque spiritualiter secundum censuram canonicam, ipsam ordinare Bajoariorum provinciam. Et quia Deo auspice, reperientes virum almificum, et in Scripturis divinis peritissimum, et in omnibus misericordissimum, spiritualibus moribus comprobatum, una cum consensu et voluntate prædicti filii nostri domini Caroli, præcellentissimi regis, vobis ordinavimus, secundum sanctiones Patrum archiepiscopum, videlicet Arnonem, Ecclesiæ Juvavensium, quæ et Petrina nuncupatur, quæ in honore B. Petri, principis apostolorum, venerabiliter est consecrata; ibique requiescit corpus sacri pontificis Rudperti, una cum venerabilibus suis sodalibus, scilicet Chunaldo et Gisilano, quorum corpora ibidem a fidelibus honorantur; qui dudum noster fuit coepiscopus, nunc autem frater et coepiscopus no

in eorum sese custodia vigilanter disponat, ut lupus insidians possibilitatem in eo irrumpendi non habeat, nec læsionem ovibus inferat. Sic qui animarum curam suscepimus, assiduam debemus sollicitudinem gerere ut callido antiquo humani generis inimico aditum præcludamus et totis contra ejus voracitatem viribus obsistamus, ne nostra forte desidia, rabida, quod absit, quemquam fauce deglutiat, et ejus ad nostram non immerito applicetur pœnam perditio, qui commissos sollicita custodire et quibus cautela negligimus. Exhibeamus ergo quod dicimus, et quibus divini dispensatione consilii præesse contigit, prodesse quantum possumus festinemus, ut dum creditor rationem nobiscum positurus advenerit, lucrum nos fecisse reperiat, et sua, sicut promisit, remune- C ratione lætificet. Hoc itaque, frater charissime, considera, et locum quem adeptus es non ad requiem, sed ad laborem te suscepisse cognosce. Adhortationis ope fidelium corda corrobora, infidelium vero summo opere converte. Quod ut facilius assequi merearis, prædicationem tuam vita commendet; ipsa eis instructio, ipsa migistra sit; ad desiderium æternæ vitæ docente suspirent tuo viventes exemplo, et perveniant, temporalia despiciant, et quæ transitoria sunt contemnentes, ad ea quæ semper durant, quæ rullo fine clauduntur, desideriis anhelent. In his igitur studium adhibe, in hac tota mentis intentione persiste, quatenus dum tua prædicatione atque imitatione hæc fuerint consecuti, tanto majora a Deo nostro recipias, quanto congrua sollicitudine lu- D ster, vester autem archiepiscopus; et venerabilem crandis eis animabus officii tui exercere operam minime destitisti. Pallium præterea juxta antiquam consuetudinem fraternitati tuæ dedimus, quo ita uti memineris, sicuti prædecessores nostri tuis prædecessoribus concessere, privilegiorum suorum scilicet integritate servata. Fidem autem fraternitati tuæ quamvis in epistola tua quam direxisti, subtiliter debuisses exponere, verumtamen lætamur in Domino, quia eam rectam esse et solemni synodali confessione didicimus. Oramus autem omnipotentem Dominum ut sua te munitione circumtegat et sacerdotii susceptum officium operibus implere concedat. Scriptum per manum Benedicti notarii et scriPATROL. CXXIX.

sedem ejus metropolitanam habentes, ad quam sancto Arnoni, archiepiscopo vestro, usum pallii tribuentes, dedimus in mandatis ut, secundum canonicas institutiones, omnibus Ecclesiis superius nominatis in diœcesibus illi subjectis, canonice valeat adminiculum impartiri, ut in futuro examine ante tribunal Christi liberaliter valeat audire: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam; intra in gaudium Domini tui. Bene valete. Anno tertio, atque domini Caroli excellentissimi regis Francorum et Longobardorum et patricii Romanorum, a quo cepit Italiam, anno xxv, indictione sexta.

1

31