Obrazy na stronie
PDF
ePub

Dehinc decem atque novem
Annorum constituitur
Tempus certum, quo lunaris
Terminus porrigitur,
In quo luna replicantur
Cursu quodam subtili

Decies quini quinquies noni
Simul quinis circuli.
Huic cyclus ut exigit
Perscrutando ratio

Semper partes dies saltus
Interserit spatio

In duodene horæ fine

Percurrit incensio.

Sic momento quater ducto

Cursu semper menstruos.

Et momenti duodenæ

Addita particula

Per mensuum duodenorum
Singula curricula

Atomi superadditis
Ducenteno numero
Trigesies et quinquies
Ducto eorumdem cumulo.
Saltus lunæ supercrescit
Cursu subtilissimo
Ducenteno mense quino
Necnon et trigesimo.
Qui sic fiant quater ducti
Efficiunt cumulum

Momentorum nongentorum Quadraginta ad cumulum. Quibus puncti fiunt cuncti Sex et novem decies

Momentorum nongentorum
Atque decem sexies,

Denis nonis annis ductis

Habent suum spatium

Dies solis atque lunæ

Equum pondus partium.

Dionysius attentus

A

B

C

Cyclum nobis tradidit,
Communis et imbolissimus
Jus Paschale reddidit.
Sanctissimus ipse abbas
Diem saltus memorat,
Quinis denis Kalendarum
Magii demonstraverat,
Calculavit unum diem
Bis obtimini termini,
Ne deesset idem munus
Primo anno communi
Hoc augmentum si concrescit
Mensibus plurissimis
Ducentenis, atque quinis
Nec non et trigesimis.

Græci dicunt, et Ægyptii
De saltu certissima

In undenis Kalendarum
Epacta trigesima

In Latinis diem saltus
Memorant in quindecim
Kal. Decemb. concelebrant.
Hujus cycli pars vocatur
Ogdoas anterior,

Ac deinde appellatur
Endecas ulterior.
Ogdoadi deputantur
Octo anni priores.
Endecadis undena
Comprobatur series.

In hoc cursu fiunt anni

Communes duodecies.
Anni vero embollissim
Subputantur septies.

Per decem et novem annos

Hic calculus tenditur

In eumdem lunæ cursum

Cyclus revertitur

Sex millia nongentorum
Triennarum biennium
Bisque trinis supramissis.

Reliqua desiderantur.

HISTORIA

TRANSLATIONIS CORPORIS S. CORNELII PAPÆ
Apud Compendium.

LEBEUF. Recueil de divers écrits pour servir d'éclaircissements à l'Histoire de France; monuments historiques sur Charlemagne et Charles le Chauve.)

MONITUM.

Je n'ai pas été des derniers à marquer du mépris pour le Martyrologe gallican de du Saussay. Il y a bien des années que j'ai appris de feu M. Chastelain,

chanoine de Paris, le cas qu'il en fallait faire. Il est inutile de rappeler ici le jugement que d'autres en avaient porté avant lui. André du Saussay écrivait

indifféremment tout ce qui lui venait, bon ou mau- A vais, et toujours sans citer ses garants ni sans faire connaitre les sources d'où il puisait ce qu'il disait. Cette manière d'écrire a indisposé les lecteurs contre lui; et c'est avec assez de raison: je ne voudrais pas cependant lui intenter pour cela procès sur tous les arcticles généralement de son ouvrage. En voici un sur lequel il faut qu'il ait eu quelques Mémoires, et qui prouve qu'on peut trouver à profiter jusque dans les livres les moins exacts. Il regarde saint Corneille patron de l'abbaye de Compiègne. Baillet, qui ne peut guère se résoudre à pardonner à du Saussay, observe que cet hagiologiste marque au 4 mars la translation du corps de ce saint pape à Compiègne, qu'il le dit transporté directement de Rome et placé près de S. Cyprien par l'empereur Charles le Chauve; et le même Baillet, après avoir mis tout ceci sur le compte de du Saussay, ajoute aussitôt: Quoiqu'on n'en ait pas de preuves. Il est fâcheux que ces preuves qui ne sont pas entièrement B perdues, n'aient pas été connues du P. Mabillon. Il avait tout lieu d'en faire mention dans le troisiàme volume des annales de son ordre, s'il en avait eu connaissance. Il se contente de nous citer Helinand et Albéric sur une translation de ce saint faite en 4073, sans dire en quel endroit elle fut faite. Il nous dit encore qu'on lit dans la bibliothèque de Steinwchius, tom. II, que le R. Cives apostolorum, fut composé à l'occasion de la réception des corps de S. Corneille et de S. Cyprien à Compiègne. Loin que toutes ces circonstances développent le fait, elles ne paraissent l'embrouiller davantage : car la translation du corps de S. Corneille est sûrement du neuvième siècle et non du onzième; et son corps fut reçu seul et non avec celui de S. Cyprien. Il est vrai que j'ai vu une chronique rédigée au quatorzième siècle, dans laquelle je lis à peu près les mèmes choses que dans Steinwchius; elle marque de Charles le Chauve cette circonstance: Reliquias SS. Cornelii et Cypriani ibidem (compendii) posuit; in quorum adventu composuit Responsorium quod cantat Ecclesia: Cives apostolorum. Mais je ne crois pas ce fait assez authentique pour mériter qu'on y ait égard; et je trouve dans le recueil des actions de Charlemagne par le moine de Saint-Gal, une autre origine de ce répons (a). Pour appuyer le sentiment où l'on est à Compiègne que l'on tient le corps de S. Corneille des libéralités de Charles le Chauve, je ne citerai point un auteur tout à fait contemporain, mais je produirai un écrivain qui avait connu des personnes témoins de sa réception. Je tire de ses propres paroles la preuves qu'il vivait peu de temps après. Et ut quibusdam nostrorum tunc temporis præsentium ipsorum (episcoporum) ora prolatum fuisse dignoscitur deferentium, tam videbatur illis ferre onus levissimum, ac si omni modo maneret vacuum quo ossa vehebantur beati papæ capulum. L'écrivain veut parler en cet endroit de la facilité avec lequelle les évêques portèrent la châsse: il nous apprend que ce fut de Rome que Charles le Chauve apporta ces saintes reliques lorsqu'il en revint avec la qualité d'empereur: qu'on alla jusqu'à trois mille pàs audevant du corps; que ce fut là où les évêques commencèrent à le porter; que trois aveugles recouvrèrent la vue, trois sourds l'ouïe, trois muets l'usage de la langue, et plusieurs paralytiques la guérison, dans un endroit où, en mémoire de ce cela, on avait

(a) Il dit que ce chant fut fait par les Romains, lorsque Pepin, après avoir vaincu les Lombards, alla à Rome par dévotion; et qu'on le chanta à son arrivée. M. Servin rapporte ainsi le fait dans son plaidoyer contre l'évêque d'Angers au sujet du Bréviaire d'Anjou (in-4 pag. 25).

D

élevé une grande croix (b); que l'empereur fonda à cette occasion des clercs sous le titre de S. Corneille, lesquels il égala à ceux de Notre-Dame, qui était l'ancien titre qu'il avait donné à l'église de Compiègne bâtie par ses soins; qu'il combla cette église de présents, comme de vases et autres meubles; ce qui fut imité par les officiers français. Quoique l'auteur fût très-peu éloigné du temps de cet événement, il ne laisse pas de dire que depuis cette fameuse cérémonie, l'église avait été brùlée deux fois Il marque encore que le S. corps avait été déposé dans les cryptes de cette église. Ce qu'il y a de plus singulier dans le style de cet écrivain, est que, quoiqu'il écrive en prose, son style est rempli de rimes qui se trouvent à toutes les incisions des périodes, ce qui le rend souvent inintelligible(c); et comme de son temps on goùtait fort le mètre prochaïque pour transmettre les faits à la postérité, il s'avise tout à coup, après son narré prosaïque, de célébrer son saint en cette espèce de vers qui paraissent venir d'une autre plume: et faisant un supplément à ce narré, il ajoute qu'il y eut vingt mille ames présentes à cette cérémonie, que l'église était ornée de tapis de soie, de couronnes d'or et d'argent ; que les reliques furent déposées dans un sépulcre; qu'il s'y opérait une infinité des miracles; il dit un mot des barbares au nombre de dix mille (apparemment des Normands) qui mirent le feu à dessein de bruler l'église, et qui brûlèrent véritablement le palais du roi et le cloitre du clergé : il ajoute qu'ils furent ensuite tués en grand nombre par les Chrétiens, dont aucun ne périt par un effet de l'assistance du saint. L'historien ni le poëte ne disent pas un seul mot des reliques de S. Cyprien: ce qui fait voir que son corps ne fut point apporté avec celui de S. Corneille, et qu'il ne faut pas être étonné si, dans le concile de Reims de l'an 1049, on voit une chasse du nom seul de ce saint pape, sans aucune mention de S. Cyprien.

M. Baillet n'avait pas tort de demander des preuves au sujet des traditions telles que celles-ci; mais il ne s'ensuit pas toujours qu'il n'y en eût point, parce que cet historien ne les connaissait pas. M. Baillet n'était pas un scrutateur de manuscrits. J'ai trouvé celui dont je viens de faire l'extrait parmi ceux de M. Loisel de Beauvais, qui ont appartens depuis à M. Joly, chantre de l'église de Paris, et qu'il a légués à cette église. Je m'étonne que ce savant qui en avait tant communiqué d'autre à Dom Mabillon, ne lui ait point fait part de celui-la. Je ne le produis point en son entier, parce qu'il y plusieurs endroits qui ont été gâtés par la longueur du temps, et qui ne sont pas lisibles, et d'autres qui ne renferment que des réflexions morales assez inutiles. Cependant j'essaierai de le donner le plus exactement qu'il me sera possible, à cause qu'il regarde un fait important de la vie de Charles le Chauve, et qu'on ne doit rien négliger de ce qui concerne l'histoire de nos rois de la seconde race, laquelle est encore pleine d'obscurités et de difficultés. La ville de Compiègne pourra me savoir bon gré de ce que je tire des ténèbres un monument qui eclaircit les commencements de la célèbre église de Saint-Corneille. Il y a toujours de l'honneur à concourir à illustrer une ville que notre glorieux monarque honore si souvent de sa présence, et qu'il se plait si fort à embellir de toutes les manières.

(b) Serait-ce le lieu qu'on appelle aujourd'hui La Croix de Saint-Ouen ?

(c) La fin de la vie de S. Chaffre (Theofridus) dans le P. Mabillon est du même style. Suc. III. Bened. t. I, pag. 481.

HISTORIA TRANSLATIONIS CORPORIS S. CORNELII PAPE APUD COMPENDIUM.

paliuris et carduis, tali in loco ecclesiæ erigerentur maceriæ, in quo ab eodem in posterum tempore, pio corde petentibus, integroque cerebro aures Christi pulsantibus materialium spinarum acutissimæ velut vigorem disrumpentes internum, animæ humanorum criminum cœlesti pietate erant obliterandæ maculæ.

Est operæ pretium ac satis proficuum cunctis, A taque provisione actum est, ut subductis lappis, beati papæ Cornelii fidentibus meritis, ejus gloriosa qualitatem non ignorare translationis; quatenus ipsius archimandritæ loco quo sancta requiescunt ossa cognitio. omni labyrintheo errore postposito, ejusdem suffragia perniciori valeant appetere corpore et animo. Noscat igitur circumquaque diffusa Christianæ religionis fraternitas, qualiter domnus Carolus Lodovici filius ab illo magnanimo Carolo rex cognomine tertius, progenieque quintus, qui tunc temporis Romanæ perindeque Franciæ gratulabatur regimine, conscissis Christoduce inimicorum labaris, undique Francorum patriæ cœpit solerter loca collustrando perquirere, quo gratia victoriæ divina sibi de hoste miseratione concessa, Christi sub honore nominis basilicam valuisset fundando B condignanter construere. Cujus optimum boni cordis desiderium præclarus ille oculus quem nil fallere nequivit, nec quit, nec unquam potuit ex alto prospiciens, quidquid de Dei servitio inerat ut supplere pro voto valuisset misericorditer enucleando suggerere dignatus est. Dum enim imperator prælibatus velut alter Salomon superni amoris igne succensus, ad jacienda divini templi fundamenta suo cum omni exercitu, tam plana quam dumosa diversorum circuiret Franciæ locorum spatia, contigit illum non fortuitu, sed cœlestis providentia nutu, quemdam penetrare saltum percito cursu. Illius videlicet saltus si requiris, frater, vocabulum, noscas dictum nostrorum prisca relatione patrum.

Videns itaque imperator prædicti saltus diverso- C rium veluti secundum paradisum diversorum generum arboribus mirifice consitum habileque tam ad piscandum quam ad ignem fervida pestis salubriter reprimendum, limpharum rivulis affitim irriguum, mox superna inspirante clementia animadvertit velle sibimet Christum inibi constrari domicilium. Cujus loci divino ad ædificandum numini tabernaculum habilitate comperta, cunctique Francorum exercitus phalange imperiali jussu in uno conglobata, cœpit Carolus tam mentem intrinsecus vitiis exutus spiritalibus, quam frontem extrinsecus corporeis nudatus crinibus ba suis sciscitari consilium, quorum ratione in eodem loco valuisset fundare templum. Quorum omnium assensu votoque benevolo salutifera in decretione corroboratus imperator, ruo jussit D officio, ut demptis acutis vepribus surculisque silvarum radicitus evellatis omnibus, sub laude Christi nominis salubre ædificaretur asylum, hoc est, cunctis credentibus medicabile refugium. Rite etenim cau

a Hic exscriptor operis omisit nomen proprium silvæ; forte quod illud minio pingere sibi proposuisset ipse auctor operis ac postea oblitus fuisset.

b Notanda rasura frontis in hac occasione.

De hujus scilicet ecclesiæ fabrica miro lapideo contabulatu constructa multum nobis quod loqueremur aderat; sed quia ejus minime frustramur præsentia, idcirco ratiocinando de ea dividi prohibemur sensu per plurima. Sed illud obtegi silentio sat indignum decernitur, qualiter pius pater Carolus qui instar cœlestis sideris mundo splendebat conspicuus, ubi regia fulvis emicans aula tholis evecta est supremi ad arcem usque culminis, centenisque clericorum satis opipare ornata numeris, ac plurimis variarum possessionum dicata de donariis, cœpit anxiari et sollicitus esse, ignorans quibus hanc, ut ita dicam, supernam Jerusalem sanctorum pignoribus valuisset decorare attentius. Hæc et his similia imperiali dum versantur in peccatore, divina illi ad memoriam reducitur pietate semet, Dei gratia procurante, totius pene orbis ditione vigere; ac proinde non illi opus esse talia volvendo in corde nimium intima turbari mente, quia de quacunque voluerit locorum parte nullo hominum obstante, sibi valebit sumere, unde præscriptam basilicam quibit decorando pompare: cujus secreti ac divini supplemento refocillatus consilii, omni Francorum iterato exercitu congregato, dixit se Romam velle petere disiderio ardentis animi plus solito. Nec mora, quisque Francorum exercituum miles inclytus, in nullo jussis audens contraire imperialibus, tantæ expeditionis festinat sibi pro posse acquirere apparatus, ut hora qua moveri castra jusserit imperator Carolus, nullam moram ingerere videatur regis curribus partes Italicas ardenter properantibus. Quod ita ut factum est, imperator laxis habenis Romam ocius petiit, sanctumque quod diu mente disposuerat desiderium compos Christo adminiculante complevit; beatissimi videlicet papæ Cornelii corpus inde deferens, victoriosisque Francorum partibus toto lætus corpore et animo gratulanter inferens.

Hic auctor sermonem convertit ad urbem Romanam, ac postea ad sanctum Cornelium; deinde pergit alloquens eumdem sanctum:

Quæ gesta sint illic (loquitur de Compendio vicinisque locis) promere nequeo: unum saltem quod

c In annalibus Bertinianis legtur Carolum a summo pontifice fuisse invitatum, eumque illuc advenisse die Decembris XV, atque ibi coronatum fuisse.

veridica Patrum cognovi relatione meæque mandans A dere, ut ita dignetur precibus papæ beati Cornelii

attitulavi quanquam fragili memoriæ, omnigeno Christo loquens, propulso frivolo, fraternis auribus, prout audivi, intimare curabo. Fertur etenim quod dum tui sanctissimi corporis per opaca supradicti saltus humeris episcopalibus ferebantur, per viam contigit divino nutu in ejusdem parte fere media ita aggravari illa, ut penitus episcoporum eadem ferentium nequirent sufferre ulterius spatularum fulcra. Qui quantocius aureis subtractis vestibus tante molis humotenus deponentes, reatuum jusserunt acclamari veniam, ut huic spectaculo statim adesse festinare... Procul namque dubio sensatus mente imperator Carolus... te hujus aulæ hospitem post beatæ memoriæ virginem vult gloriari, ut erat consequens totius dominii ac basilicæ principem. B Quo divinitus cognito de locorum more plicatis vadiis quidquid te sentire potuit velle, pro posse imperiali dicto citius devota mente non distulit libenter supplere. Ac deinde tale imperiale sanxit privilegium, ut inter tuos sanctæque Mariæ famulos nulla distantia nullumque deinceps adforet digladiabile discidium, sed ut vestrum æquanimiter valuissent exsequi servitium, æquali foverentur pondere præbendarum. Ut autem hoc securi totius sæcularis inopiæ, absque ullius impedimenti intercapedine quivissent agere, sua de propria supellectile, cum ombi quæ adesse videbatur Francorum non minima phalange, sub clarissimo tui nominis decore, omnem dotem hujus aulæ regiæ duplicibus donariis imperialiter curavit ampliare. Nemo etenim illic tune Francorum exercituum visus est, qui juxta posse proprium huic ecclesiæ denegare voluisset beneficii donativum. Quis namque mortalium tam obstinati pectoris eo loci adesse poterat qui tot visis miraculorum signis in eadem solitudine triplicia æternæ virtute peractorum potentiæ huic beato papæ cujus fiebant merito requirente famulaturis fugitivæ non provideret tribuere quo alerentur donarium substantiæ ? dum tres cæcos visum, tres acque surdos auditum, tribus nec non mutis solvit linguæ vinculum, paralyticos quoque quamplurimos ante beati papæ ostium pristine sanitatis hauriret oculis recuperare remedium. Quod verissima assertione testificatur adhuc crucis signaculum in eodem loco sublimi stipite fixum. Hinc nempe tantum in honorem excrevit locus iste, ut, etsi in tot vicibus repertus foret jacturatus, nullus locorum Franciæ huic se ornatu præsumpsisset ullomodo comparare. Sed ubi sæpe ignis vorans exigente populi mole peccaminum accidere dignoscitur, excidium graverinum et inextricabile terrestrium consuescit parere dispendium. Non miretur itaque quis assistentium præsentem locum auri argentique copia nudatum, quia bis post gravem labentium invasionem flammarum...... cedentibus non erit restauratum: sed potius tali cessans ab admiratione, Christo satagat preces suppliciter fun

C

D

hunc locum misericorditer conservare, quo amplius tali pro re opus non habeat restaurationis. O summa et ineffabilis æternæ virtus deitatis! quæ tam miris modis honorem nunquam desinit impendere testibus suis! mox namque ut præsentis, de quo sermo ventilatur, martyris desiderium ex olympi celsitudine prospexit efficaciter completum, ita ejus iterum permisit alleviari corpusculum, ut si (quo ita dicam) istud voluisset discurrere per inane magnum, omni procul repagulo remoto volitare valuisset more volucrum ipsas nubes remigio alarum quandocunque excedentium. Quod ipsius rei certissimo comprobatur exitu; quia quod dudum bis mille nequibat moveri manibus hominum, nunc cernitur deferri binorum scapulis episcoporum præsentis ovilis usque in atrium. Et, ut quibusdam nostrorum tunc temporis præsentium ipsorum ore prolatum fuisse dignoscitur deferentium, tam videbatur illis ferre onus levissimum, ac si omni modo maneret vacuum quo ossa vehebantur beati papæ capulum. Unde minime hæsitans, papa beate, credo quod divinæ voluntatis obsequens munio cunctis Francie profuturis incolis requiescere cupiebas sub umbra cryptarum basilicæ astantis. Quantum denique ab eodem tempore pollet locus iste tuo felix stemmate, tibi loquens frater ille, mente crevit, papa sancte, sic orsus tunc metrice:

Est locus beatus ille,
Corneli sanctissime,

Post agones et coronas,

Quo quiescis corpore,

Qui tuo felix triumpho

Gloriatur præpotens.

Roma quondam, te fruendo
Pullulabat actibus,

Nunc tua virtute fulta
Gratulatur Francia
Prosperis versisque rebus.
Dote tanta nobilis.

Qua pius rex æde facta
Transtulit te Carolus,
Cujus est enorme pondus
Preminenti fabrica,
Quæque valde pretiosis
Pollet in donariis.

Quo loco multo triumpho
Regis atque principum,
Clericorum cum favore
Ac sequentum militum,
Æque vulgi perstrepentis
Es receptus pondere.
Tanta... ibi triumphans
Obviavit gloria,

Ut comes phebea lampas
Crederetur adfore,

a Hic in ms. videtur error aliquis irrepsisse... Forsitan ill. tenet locum nominis proprii.

Sic refulsit per viarum
Terna milliaria.

Hi cruces auri ferebant,
Alteri candelabra ;
Thura fumant hinc et inde,
Hi refulgent coccino:
Supplices omnes adorant,
Nuda dant vestigia.

Colla tunc episcoporum

Atque regis inclyti

Dulce pondus deferebant

Edis ad sacrarium,

Plebsque supplex confluebat

Fulcra gaudens tangere.

Antecedit turba multa Clericorum candida, Subsecuta est turba plebis

Ut viginti millia,

Concinentes voce magna

Gratias Altissimo.

Nulla vox nullusque sermo

Prævalet depromere,

Quanta sit hujus diei

Obsequens lætitia,

Cum receptus es, patrone,

Regis in palatium.

Hi canunt, illi resultant

[blocks in formation]

In coronis splendidis,

Luminumque aromatumque Cum decore maximo.

Quanta tunc tibi fuit, rex, Pectoris lætitia,

Cum greges magnos videres
Sospitati redditos,

Atque plures ad salutem
Cerneres consurgere.

O beate Carle Cesar!

O beata Francia!
Quæ patrono fulta tanto
Promereris gaudia:
Nec pavebis ad ruinam
Illius pericula.

Inde rex iste receptum
Dote multa munerat;

Namque sacrum clericorum
Duplicavit ordinem,
Resque multas largiendo
Esse fecit divitem.

Addiditque argenta multa, Pondus auri maximum, Pretiosas inde vestes

[merged small][merged small][ocr errors]

Aggerans quamplurimas,

Et simul gemmas nitentes
Præbuit largissime.

Es tamen locatus æde,
Aureis in sedibus
Vivis, in qua gloriosus,
Multiplex virtutibus,
Hicque Franci te patronum;
Ore, votis ambiunt.
Gloriosa sanitatum
Hic fiunt miracula,

Qui petit capit salutem,
Nemo frustra supplicat;
Hinc locus felix triumphat,
Atque pollet patria;

Dæmones hic te timentes
Confitentur crimina,
Versipellis atque prædo
Capta linquit corpora,
Et miser fugit repente
Horrido cum murmure,

Verba mutis, atque cæcis Porriguntur lumina,

Aurium pedumque tarda
Dissecantur vincula:

Languor omnis hic quiescit,

Egritudo pellitur.

Sæpe vero de remota

Parte regni debiles,

Dum tuum petunt sepulcrum

[blocks in formation]

D

In via sunt restituti

Sanitati pristinæ.

Est et illud valde mirum In relatis partibus Languidi cum vota mittunt Ad tuam præsentiam, Ac velut sopor recedat Sic medela subvenit. Nullus hic impune prædo Allevabit lanceam, Ut ruina comprobavit Barbarorum maxima ; Igne templum concremare Quinque vellent millia.

Spiculis dum dimicarent Eque quinque millia, Hispidam volante ferro Redderentque machinam Ordinati per phalanges Horridi ceu dæmones.

Ac velut si pars Averni Ructuaret sulphura, Mistus ignis fluctuaret Alta pulsans sidera, Barbari circum furentes, Tanta dant incendia

Nempe mira tanta ignis Tunc erant spectacula,

« PoprzedniaDalej »