est in Benjamin in se, ut posteaquam veluti lupus ▲ futuri regni designaverint: quæ propter interiorem, esuriens et rapax diripuit regnum cælorum, et invasit ea, quæ in Lege et Prophetia atque Evangeliis legerat, quorum scientiam ex parte hic habuit (ex parte enim et Apostolus Paulus habere se dicit) et in mundo velut in matutino positus edebat, cum non in pane solo viveret, sed et in omni verbo Dei : hæc ille [Alias illa] ibi positus in regno, jam non per speculum in ænigmate, sed facie ad faciem prospicit universa, et dividit ac discernit, et ibi demum intelligit, quæ in Scripturis sanctis propter præsentem vitæ statum scripta sunt: quæ gloriam quæ propter exteriorem hominem dicta sint, ibi arte cognoscit [41. cognoscent] plenius, quæ in his ipsis, quæ nunc nos pedetentim pulsamus, servent historiæ fidem: quæ sola contineant sacramenta: quæ vero secundum Ethnicam, et Moralem interpretationem Scripturæ debeant exponi. Quæ si nos pauperes scientiæ gratia, ei in carne adhuc positi minus digne potuimus explanare, veniam dabis; quia hoc ipsum ut imperitiam nostram prodire audeamus in publicum, nimia caritas tua facit: cui si non obtemperem, maximum mihi dona delictum. a COMMENTARIUS IN SYMBOLUM APOSTOLORUM d 51. Mihi quidem, fidelissime Papa Laurenti, ad B reverentia, quam ingenii præsumptione 52 tentascribendum animus tam non est cupidus, quam nec idoneus, scienti non esse absque periculo, multorum judiciis ingenium tenue et exile committere. Sed quoniam, ut cum venia tui dixerim, temere in Epistola tua per Christi me sacramenta, quæ a nobis maxima cum reverentia suscipiuntur, astringis, ut aliquid tibi de fide secundum Symboli traditionem rationemque componam: quamvis supra vires nostras sit pondus præcepti (non enim me latet illa sententia sapientum, quæ probe admodum dicit, quia de Deo etiam vera dicere periculosum est) tamen si petitionis a te impositæ necessitatem orationibus juves, dicere aliqua obedientiæ magis е Ita Barræus etiam inscribit: aliis Expositio dicitur. Insignis illa præ ceteris est epigraphe vetusti C codicis Sangermanensis, in qua et Sancti titulo Rufinus donatur. Incipit Expositio Symboli SANCTI Rufini. Laudat Baluzius (sive qui ejus Cyprianicam Editionem vulgavit ) in Notis ad hunc ipsum librum, quem in Appendice Operum S. Cypriani, cui olim adtribuebatur, recudit. Olim et S. Hieronymo adscribebatur, quin etiam unus ea inscriptione laudatur seorsum editus liber Oxoniæ sub ipsis rei typographicæ initiis. Nec falsum titulum moror: sed magnum tamen ipsum Hieronymum hujusmodi lucubratio decuisset, scio. Recentiores duæ Oxoniensis, et Baluziana editio Rufino Torano legunt, vitiosa scilicet metathesi prænomen nomini postponentes. Etenim Tyrannio prænomen fuisse Aquilejensi Presbytero, luculentis testimoniis compertum est, quæ adlegat Fontaninus in Vita cap. I. Fellus autem, sive Oxoniensis editor, eo nomine designari patriam Rufini, eamque Toram, sive Thoram, urbem Italiæ nunc excisam in limite Sabinorum, perquam incongrue, et contra historiæ D fidem omnem putavit. • Incertum cujus hic fuerit Ecclesiæ Episcopus, bimus: quæ quidem non tam perfectorum exercitiis digna videantur, quam quæ ad parvulorum in Christo, et incipientium (Rom. 5.) librentur auditum. Equidem comperi nonnullos illustrium Tractatorum aliqua de his pie et breviter edidisse. Photinum vero hæreticum scio eatenus scripsisse, non ut rationem dictorum audientibus explanaret, sed ut simpliciter fideliterque dicta, ad argumentum sui dogmatis traheret, cum in his verbis Sanctus Spiritus providerit, nil ambignum, nil obscurum, nil a reliquis dissonans poni: quia in his vere completur prophetia, quæ dicit, Verbum enim consummans et brevians in æquitatc:quia verbum breviatum faciet f in hoc enim gradu meruisse, Papæ, quo eum Noster compellat, nomen dubitare non sinit. Fontaninus suspicatur unum fuisse ex Episcopis Metropoli Aquilejensi attributis, puta Concordiæ, Rufini patriæ, cujus sedes vacat apud Ughellum ante sæcu lum sextum. Et in ejus quidem vicinia fuerit, ejusdemque, ut ita loquar, ritus; Metropoliticæ autem ditionis haud dixerim. Dubitavimus aliquando, num Gaudenti rescribendum esset, et Brixianus Episcopus intelligendus, cui et libros Recognitionum Rufinus inscripsit. Sunt qui ut vocuiam tacent editi et Mss. libri, alii tua legunt pro tui. Olim, ut conveniatis, quæ dixerim, Manutius, ut conveniat iis, etc,vitiose. Mox id pronomen, pro to temere præponebatur, expunximus. Barræus et Frobenius petitioni legerant: minus bene. Paulo post ubi dicitur, quam quæ, alteram hanc voculam alii ferme concinnius respuunt. Tum, et quidem pro equidem, denique et conscripsisse pro scripsisse habent. Antea erat comperitur, reclamantibus libris aliis plerisque omnibus, Dominus super terram (Act. 2.). Nos ergo simplici- A citur, quia in illo tempore, sicut Paulus Apostolus tatem suam, vel verbis Apostolicis reddere et signare tentabimus, vel quæ omissa videntur a prioribus, adimplere. Sed ut manifestius fiat argumentum verbi hujus, ut diximus, breviati, caussam qua hæc traditio Ecclesiis data est, ab origine repetemus. 53 2. Tradunt majores nostri, quod post Ascensionem Domini, cum per adventum Spiritus Sancti, supra singulos quosque Apostolos igneæ linguæ sedissent ut loquelis diversis variisque loquerentur, per quod eis nulla gens extranea, nulla linguæ barbaries inaccessa videretur et invia: præceptum eis a Domino datum hoc, ad prædicandum Dei verbum ad singulas quemque proficisci nationes. Discessuri itaque ab invicem, normam sibi prius futuræ prædicationis in commune constituunt, ne forte alii a'io B abducti, diversum aliquid his qui ad fidem Christi invitabantur, exponerent. Omnes igitur in uno positi, et Spiritu Sancto repleti, breve istud futuræ sibi, ut diximus, prædicationis indicium, in unum conferendo quod sentiebant unusquisque, componunt, atque hanc credentibus dandam esse regulam statuunt Symbolum autem hoc multis et justissimis ex caussis appellari voluerunt. Symbolum enim Græce et indicium dici potest et collatio, hoc est quod plures in unum conferunt. Id enim fecerunt Apostoli in his sermonibns, in unum conferendo unusquisque quod sensit. Indicium autem, vel signum idcirco di d Alii omnes extera : tum vestutiores quidam editi, cum duobus Baluzii Mss. nullæ linguæ barbare C inaccessæ viderentur, et inviæ. Paulo post ubi dicitur, ad singulas quemque proficisci, habent quosque tres Mss. aliique editi libri. quos nuperus S. Cypriani Editor laudat ac sequitur. Vitiose erat adducti, cætera bene habent, quamquam alii plerique malunt, alius ab alio abducti, etc. Scilicet non conferunt modo, sed et quandam sanorum verborum formam (ut Paulus 2. ad Timoth. loquiiur) voce tenus inter se condunt, non quæ iisdem plane atque nunc verbis constaret ac sensibus, sed quæ summam doctrinæ Apostolicæ contineret, atque hujus quod Apostolicum jure merito audit, Symboli forma atque essentia esse. Qui traditionem hanc omnium fere antiquissimam úπɛpxρitixoí recentiores impugnant, ut dedoceantur, satis fortasse erit, observent, jam inde ab Apostolorum ætate apparare Symbolum hoc ipsum habita parnm diverse apud Scriptores, qui ejus natales ab Apostolis repetunt. Laudat Irenæus, Polycorpi,qui Joannem Evangelistam audivit, discipulus, illudque affirmat, Ecclesiam per D omnen terrarum orbem dispersam ab Apostolis eorumque discipuluis accepisse. Et Tertullianus advers. Praxeam, Hanc, ait, regulam ab initio Evangelii decucurrisse. Addant, quod cum eorum temporum Ecclesiæ non eodem omnino κατά λέξιν Symbolo uterentur (quippe cum, ut mox dicetur, non scriberent in charta et atramento, sed in tabulis cordis carnalibus) maximam tamen partem conveniant, atque in ipsa sæpius verba, nedum articulos, eorumque contextum.atque ordinem id quod nisi ab Apostolorum traditione repetas, constare aliter non potest. Id porro unum est, quod Rufinus noster intendit, cum auctores Symboli Apostolos facit. Mentem suam aperit inferius circa medium hujusce Tractatus, ubi nec Apostolos nominat: cautissime autem, ait, QUI Symbolum tradiderunt, etiam tempus, etc. Rem alii deinceps exaggerarunt, et cum primis Auctor Sermonis 115. de Tempore inter Augustini Opera, qui suum uni e dicit (1. Cor. 11.), et in Actibus [Al. Actis] Apostolorum refertur (Act. 15.), multi ex 54 circumeuntibus Judæis simulabant se esse Apostolos Christi, et lucri alicujus, vel ventris gratia ad prædicandum proficiscebantur, nominantes quidem Christum,sed non integris traditionum lineis nunciantes. Idcirco istud indicium posuerunt, per quod agnosceretur is qui Christum vere secundum Apostolicas regulas prædicaret. Denique et in bellis civilibus hoc observari ferunt [Al. fertur, quoniam et armorum habitus pir, et sonus vocis idem, et mos unus est, atque eadem instituta bellandi: ne qua doli subreptio fiat,symbola distincta unusquisque dux suis militibus tradit, quæ Latine signa, vel indicia nuncupantur: ut si forte occurrerit quis de quo dubitetur, interrogatus Symbolum, prodat si sit hostis, vel socius. Idcirco denique hæc non scribi chartulis aut membranis, sed retineri credentium cordibus tradiderunt ut certum esset hæc neminem ex lectione, quæ interdum pervenire etiam ad infideles solet, sed ex Apostolorum traditione didicisse. Discessuri igitur, ut diximus, ad prædicandum, istud unanimitatis et fidei suæ Apostoli indicium posuere, non sicut filii Noe discessuri ab alterutrum turrim ex latere cocto et bitumine construentes, cujus cacumen usque ad cælum pertingeret (Gen. 11.): sed monimenta 55 fidei, quæ starent adversus faciem inimici, e lapi cuique Apostolo articulum tanquam Auctori tribuit. 4 Hanc alii bene multi ex Antiquis afferunt caussam. Cassianus de Incarnat. Dom. lib. V Symbolum, inquit, ex Collatione nomen accepit... Collatio autem ideo, quia in unum ab Apotoslis Domini,quidquid per universum divinorum Voluminum corpus immensa fun ditur copia, totum in Symboli colligitur breviate, etc. Perperam vulgati hactenus, ut et Mss. libri quot scio omnes, ex circumcisis, vel ex circumcisione habent, quasi et Judæi essent incircumcisi,quos notaret. Maximus Taurinensis Homil.in Symbol.Apostoli, inquit mysterium Symboli tradiderunt, ut signaculum Symboli inter Fideles perfidosque secerneret, et alienus a fide, atque hostis appareret Ecclesiæ, qui aut tanquam baptistatus nescisset, aut tanquam hæreticus corrupisset. f Apud alios dolo, ut et discreta, pro distincta, et mox nominantur, pro nuncupantur, denique hostis an socius, pro vel socius, etc. Ita et Vetus Edit. Oxoniensis: alii plerique atque habent, ex quibus pro requiri, quod heic antea obtinebat, rescripsimus retineri. Verbum credentium, quod subsequitur, libri quot scio alii omnes ignorant. Vicissim, quod in fine periodi verbo didicisse iidem subjungunt sufficeret,exemplar hoc nostrum ignorat reque ipsa otiosum est. Cæterum illam circa Symbolum arcani disciplinam, et nos dudum innuimus, et laudat iisdem fere verbis S. Hieronymus libro contr. Joan. Jerosolymit. Symbolum fidei et spei nostræ, quod ab Apostolis traditum non scribitur in charta et atramento, sed in tabulis cordis carnabilus. Et S. Petrus Chrysologus, Hoc vitæ Symbolum mens teneat.... ne divinitatis pretiosum munus depretiet charta vilis, ne mysterium lucis atrum tenebret atramentum, etc. Antea monumenta, et mox quam neque, etc. Pro eo quod sequitur neque fulmina subruerent, minus bene Fellus et Baluzius, ut vetustiores taceam, flumina subverterent legunt. a dibus vivis et margaritis dominicis ædificantes: A credentibus in se remunerator fit (Hebr. 11. 6.) Sed et quam neque venti impellerent, nequc fulmina subruerent,neque tempestatum ac procellarum turbines permoverent.Merito igitur illi ab invicem separandi, turrim superbiæ ædificantes, linguarum confusione damnati sunt, ne unusquisque posset advertere proximi sui loquelam. Isti vero qui turrim fidei construebant, omnium linguarum scientia et agitatione donati sunt, ut illud peccati, hoc fidei probaretur indicium. Sed jam nobis etiam de ipsis aliquid tractandum est margaritis, in quibus primo in loco fons et origo omnium ponitur, cum dicitur : b 3. CREDO IN DEO PATRE OMMIPOTENTE. Verum prius, quam incipiam de ipsis sermonum virtutibus disputare, illud non importune commonendum puto quod in diversis Ecclesiis aliqua in his verbis inveB niuntur adjecta. In Ecclesia tamen urbis Romæ hoc non deprehenditur factum : quod ego propterea esse arbitror, quod neque hæresis ulla illic sumsit exordium et mos inibi servatur antiquus, eos qui gratiam Baptismi suscepturi sunt, publice, id est fidelium populo audiente, Symbolum reddere; et utique adjectionem unius saltem sermonis eorum, qui præcesserunt in fide, non admittit auditus. In cæteris autem locis,quantum intelligi datur, propter nonnullos hæreticos addita quædam videntur, per quæ novellæ doctrinæ sensus crederetur excludi. Nos tamen illum ordinem sequimur, quem in Aquilejensi Ecclesia lavacri gratia suscepimus. Credo igitur primo omnium 56 ponitur, sicut Paulus Apostolus ab Hebræos scribens dicit : Credere enim pri- C mo omnium accedentem ad Deum oportet. quia est, et а Laudati editiores uli ne :et paulo inférius, conétrectandum pro traclandum. b Baluzius cum Remboldo,atque Erasmo, nec non duobns Mss. cod. cum dicitur omnipotente, rejectis intermediis verbis, Credo in Deo Patre, sive Deum Patrem,quod alii præferunt,et post ea dicemus. Fellus autem, et olim Barræus, Pamelius, Morelius, Frobenius, atque alii nobiscum retinent: et Pamelio sane prior lectio illa mutila omnino visa est. Cæterum et magis ei placet, ut in accusativo, Deum Patrem, etc. legantur omnia, præsertim cum sic legant non modo Frobenius, et vetustus excusus cod. Hieron., sed et vetustior adhuc ex prima editione,quam primum innotuit ars Typographica, quem, vidit in Bibliotheca Tolosana. Addit quod tria alia apud Hieronymum symbola ita habent, et ipse Hieronymus Dialogo contra Luciferianos, præterquam uno in loco, S. quoque Augustinus ubique in accusativo. omnia legat. Nobis econtrario verior in ablativo visa est lectio,quam restituimus, et cujus caussas paulo post ex Baluzio addemus. • Vetus Oxoniensis Editio, Remboldus, Erasmus, et tres, quos Baluzius sequitur, Mss. pro eo esse, etc. Mox pro eos qui gratiam,duoe laudatisMss, Rembold. Erasm.et Morel. apud eosDenique tertio ab hoc versa unius restituimus,pro quo Barræus hujus legerat. Consentit laudata vetus Edit. Oxon. Alii, per lavacri gratiam. Mox in Apostoli textu ubi dicitur, primo omnium, Baluzius omnium respuit,quod præter Barræum, Pamelium, et Morelium vetus quoque et nova Editio Oxon. retinent. Quæ subsequuntur reliqua cum eodem aliisque libris omnibus restituimus, credentibus in se remuneralor fit. Græc. μiotamodótηs yívetal. Antea sit lectum voculæ autem in se desiderabantur. D Propheta dicit: Nisi credideritis, non intelligetis(Esa. 7. 9). Ut ergo intelligentiæ tibi aditus patescat,recte primo omnium te credere profiteris : quia nec mare quis ingreditur. et liquido ac profundo sese committit elemento, nisi se prius credat posse salvari; nec agricola semina sulcis obruit, et fruges spargit in terram. nisi crediderit venturos imbres, affuturum quoque solis teporem, quibus terra confota,segetes multiplicata f fruge producat, ac ventis spirantibus nutriat. Nihil denique est, quod in vita geri possit, si non credulitas ante præcesserit. Quid igitur mirum; si accedentes ad Deum, credere nos primo omnium profitemur, cum sine hoc nec [Al.. ne[ipsa exigi possit vita communis. Hæc [ Al. Hoc.] autem idcirco in principiis præmisimus, quia Pagani nobis objicere solent, quod religio nostra, quia rationibus deficit, in sola credendi persuasione consisiat: et ideo ostendimus, nec agi, nec stare aliquid posse, nisi præcesserit vis credendi. Denique et matrimonia contrahuntur, quia creditur successura posteritas : et pueri discendis artibus traduntur, quia magistrorum in discipulos transfundenda creditur disciplina: het imperii insignia unus suscipit, dum credit sibi populos et urbes, et armatum etiam exercitum pariturum. Quod si hæc singula. nisi prius crediderit futura, nullus aggreditur: quomodo non multo magis ad agnitionem Dei credendo veniatur ? Sed videamus quid jam brevialis hic sermo Symboli proponat. 574. CREDO, inquit, IN DEO PATRE OMNIPOTENTE. • Minus recte habere videntur hactenus editi omnes navem, pro mare, et mox vitam pro sese. Impressæ lectiones doctissimis Editoribus Felio et Baluzio, ut alios omittam, ne innotuerunt quidem, Barræanum quippe istud exemplar, quo præ cæteris emendato utimur, penitus ignorarunt. i Maluit Baluzius se ele multiplicata, frugem cum tribus Mss. totidemque editis libris Rymboldi, Erasmi et Morelii. • Interseruimus quasi, quod deerat, ex libris plerisque aliis omnibus, ut et ideo initio subsequentis periodi. Al. imperii quoque: tum, credit sibi urbes et populos armatum eliam exercitum parituros Sed et paula post, breviatus pro brevialis, legere est apud alios. Quod paulo superius dicebamus, ablativos pro accusativit heic et in consequentibus continuo restituimus, cum melioris notæ codicum auctoritate, tum rationum monumentis adducti, quæ Baluzius adfert. Ait vero, Sic tres Mss. codices, cum Remb. Erasm. et Morel. et sic in sequentibus articulis, et in Jesu Christo, etc. Pamelius his in locis accusativum posuit, tum quia sic invenit in Frobeniana, et in aliis duabus vetustis editionibus, tum quia sic habent tria apud Hieronimum symbola, et sic ipse Hieronymus in Dialogo adversus Luciferianos, uno loco excepto; sic etiam ubique Augustinus. Verum Pameliiratones probant, illud quidem in plerisque Symbolis dici solere, Credo in Deum : at minime probant, sic etiam exstitisse in Symbolo Ecclesiæ Aquilejensls. Quinetiam quo usitatior erat accusativus in Symbolis, eo minus probabile est, librarios, vel incuria, vel de industria ablativum in hoc Symbolo posuisse. At minime mirum si, cum reperirent ablativum, novitate offensi, accusativum inseruerint. Quamobrem codi Orientales Ecclesiæ omnes pene ita tradunt: Credo A ea memoriæ spiritus: quomodo hæc cum diversa in uno Deo Patre omnipotente. Et rursum in sequenti sermone, ubi nos dicimus: et in Christo Jesu unico Filio ejus Domino nostro: illi tradunt, Et in uno Domino nostro Jesu Christo unico Filio ejus: unum scilicet Deum et unum Dominum, secundm auctoritatem Pauli Apostoli (1. Cor. 8.) profitentes. Sed de hoc in sequentibus [Al. competentibus] locis repetemus: nunc interim, quod ait, in Deo Patre omnipotente, videamus. Deus, secumdum quod opinari [Al. inopinari] potest humana mens, naturæ psius, vel substantiæ, quæ est super omnia, appelatio est. Pater arcani et ineffabilis sacramenti vocabulum est. Deum cum audis, substantiam intellige sine initio, sine fine, simplicem, sine ulla admistione, invisibilem, incorpoream, ineffabilemin æstimabilem, in qua [Al. quo] nihil adjunctum, nihil creatum sit. Sine auctore est enim ille, qui est omnino omnium auctor. Patrem cum audis, Filii intellige patrem, qui Filius supra dictæ sit imago substantiæ. Sicut enim nemo dicitur dominus, nisi habeat, vel possessionem, vel servum cui dominatur: et sicut nemo magister dicitur, nisi discipulum habeat; ita et pater nullo pacto quis dici potest, nisi filium habens. Hoc igitur ipso nomine quo Deus Pater appellatur, cum Patre 58 pariter subsistere etiam Filius demonstratur. Quomodo autem [Al. sane] Deus Pater genuerit Filium, nolo discutias, nec te curiosius ingeras in profundo arcani, ne forte dum inaccessæ lucis fulgorem pertinacius perscrutaris, exiguum ipsum, qui mortalibus divino munere concessus est, C Contestatus est Pater de cælis, dicens, Hic est Filius perdas aspectum. Aut si putas in hoc omni indagationis genere utendum, prius tibi propone, quæ nostra sunt: quæ si consequenter valueris expedire, tunc a terrestribus ad cælestia, et a visibilibus ad invisibilia properato. Expedi primo si potes, quomodo mens, quæ intra te est, generet verbum, et qui sit in sint rebus et actibus, unum ftamen sint vel substantia, vel natura, et cum e mente procedant, nunquam tamen ab ipsa separentur. Et si hæc, quamvis in nobis, et animæ nostræ substantia habeantur, tamen tanto nobis occulta videntur, quanto aspectui corporeo invisibilia: de apertioribus requiramus. Fons quomodo ex se generat fluvium, quo autem spiritu rapidus fertur in fluentum? Quid est, quod dum unum et inseparabile sit fluvius et fons, tamen nec fiuvius fons, nec fons fluvius intelligi, aut appellari potest: et tamen qui viderit fluvium, videt et fontem? Exerce te prius in horum explanatione, et discute si potes, quæ habentur in manibus: et tunc ad horum sublimiora venies. Nec putes, quod te staB tim 59 de terra ascendere suadeam super cælos, sed prius te si placet ad istud firmamentum, quod oculis videtur, educam et ibi si potes, naturam hujus visibilis luminis discute, quomodo ignis iste cœlestis generet ex semetipso splendorem lucis, quomodo. etiam producat [Al. producit] vaporem : et cum tria sint in rebus, unum tamen sunt in substantia. Quod et si hæc singula investigare potueris, scito adhuc divinæ generationis mysterium tanto esse differentius et eminentius, quanto creator creaturis potentior, quanto artifex opere suo præstantior, quanto ille qui semper est, eo qui ex nihilo cœpit esse nobilior est. Credendus est ergo Deus esse Pater unici Filii sui Domini nostri, non discutiendus. Neque enim fas est servo de natalibus domini disputare. ces in quibus legitur, Credo in Deo, etc., et in Christo etc., et in Spiritu Sancto, videntur mihi accuratius consuetudinem Ecclesiæ Aquilejensis retinere quam qui accusativum usurpant. Hæc autem Symboli pronuntiandi ratio non videtur ab hac Ecclesia adscita sine consilio fuisse; sed ut trium personarum divinarum clarior esset distinctio ab articulis sequentibus, sanctam Ecclesiam, etc. Alii Orientis: tertio ab hoc versu, ita illi tradunt-D Videtur Rufinus hac observaatione voluisse fidei professiones in Orientis Ecclesiis, Nicænam et Constantinopolitanam significare. Addunt vero alii: tum legunt paulo post, qui auctor est omnium, pro qui est omnino omnium auctor. • Olim supradictus: tum est, pro sit in cod. Sangermanensi. Accepisse autem ab hoc Rufini loco vi. detur mihi Auctor Sermonis de Tempore 181. interS. Augustini Opera. Advertite, inquiens, quod cum Dei Patris nomen in confessione conjungit, ostendit, quod non ante Deus esse cæpit, et postea Pater, sed sine ullo initio et Deus semper et Pater. Patrem autem cum audis, agnosce quod habet, Filium veraciter genitum, quomodo possessor dicitur qni aliquid possidet, et dominus qui alicui dominatur. Deus ergo Pater secreti sacrrmenti vocabulum est, cujus vere Filius est Verbum Suffecimus te, quod desiderabatur, ex libris aliis, qui item inseras, pro ingeras, et in profundi hujus meus dilectus, in quoi mihibene complacui, ipsum audite (Matth. 17.). Pater ipsum dicit esse Filium suum, et ipsum audiri [Al. audire [ jubet. Filius dicit, Qui videl me, videt et Patrem. Et, Ego et Pater unum sumus. Et, Ego a Deo exivi, el veni in hunc mundum (Joan. 14. 9.). Quis est, qui inter has Patris et Filii voces Perperam alii, ne Fello quidem excepto, quod quidem, cum unum, etc. referendo ad fluentum, quod proxime præcedit. Baluzius se ait restituisse ex cod Sangerman, et alio ex Bibliotheca Reg. et Morellio ignorabat enim fuisse jampridem apud Barræum eamdem lectionem restitutam, excepta dum, pro cum Vocula. Al. veniemus et veniamus. Tum quia pro quod, et mox patet pro videtur, quod et vetus Edit. Oxoniensis præfert. i Postremum hoc est alii reticent. i Codex Sangermanensis et Remboldus tacent mihi. In sequenti loco Baluzius ex eodem Ms. vidit me, vidit et Patrem. Barræus adjiciebat meum, quod expunximus, proque eo Et suffecimus. Denique emendavimus, Ego a Deo exivi, librorum reliquorum omnium suffragio, pro quo erat ab eo, etc. medius ⚫ se discussor interserat, et deitatem dividat ▲ dicit: Quia per ispsum sæcula instituil et ipsum constituit affectum separet, substantiam rumpat, spiritum secet, neget esse verum, quod veritas dicit? Est ergo Deus Pater verus, tanquam veritatis Pater,non extrinsecus creans, sed ex eo quod ipse est, Filium generans, id est quasi sapiens sapientiam, quasi justus justitiam, quasi sempiternus sempiternum, quasi immortalis immortalem, quasi invisibilis 60 invisibilem, quia lux splendorem, quia mens verbum. 5. Quod autem diximus, Orientis Ecclesias tradere unum Deum Patrem omnipotentem, et unum Dominum hoc non intelligendum est unum numero dici, sed universitate. Verbi gratia: Si quis dicat unum hominem, aut unum equum, hic unum pro numero posuit [Al. hunc posuisse]: potest enim et • alius homo esse et tertius, vel equus. Ubi autem B alius vel tertius non potest jungi, unus si dicatur, non numeri, sed universitatis est nomen. Ut si, exempli caussa, dicamus unum solem: hic unus ita dicitur, ut vel alius, vel tertius addi non possit : unus est enim sol. Multo magis ergo Deus cum unus dicitur, unus non numeri,sed universitatis vocabulo nuncupatur, id est qui propterea unus dicitur [Al. dicatur], quod alius non sit. Similiter et de Domino accipiendum est, quod unus sit Dominus Jesus Chritsus,per quem Deus Pater dominatum omnium tenet. Unde et sequens sermo omnipotentem pronuntiat Deum. Omnipotens autem ab eo dicitur, quod omnium teneat potentatum. Tenet autem omnia Pater per Filium, sicut et Apostolus dicit: Quia per ipsum creata sunt omnia, visibilia et invisibilia, C sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates (Col. 1. 16.). Et iterum ad Hebræos scribens a e d Apud alios medium se discussorem, vetus tamen Edit. Oxoniensis discussor retinet. Respuit paulo post Baluzius, cum Sangermanensi cod., Remboldo, Erasmo, atque aliis adverbium tanquam. Tum restituimus ex eodem et uos quasi, quod septies in fra repetitur, pro quia totidem locis continenter; vetus laudata Edit. qua legerat, quod et ferme magis placet. Interim Baluzius ita lectionis ab se restitutæ caussas explicat. Quasi, ait, sapiens sapientiam, id est ut sapiens sapientiam. Idem enim valet illud, quasi ac óç apud Græcos. Habent Morel, et Pamel, quia sapiens quia justus, etc. Lectio quam restituimus, cum auctoritate trium codicum Mss. et Remb. ac Erasm. nititur: tum ad Theologiæ rationem multo accuratior. Nemo enim nescit quam solemne sit sanctis Patribus Filium a Patre, ut splendorem ex luce, genitum dicere. Sic non multo post ipse Rufinus. b Expunximus verum, quod Barræus cum aliis nonnullis libris interserebat. Pamelius olim delendum monuit, melioris quoque notie codices, et majore numero persuadent. In sequentibus habent libri plerique alii, hoc modo intelligindum est, unum non numero, dici, sed, etc. h hæredem universorum (Heb. 12.). Constituit autem quod ait,genuit,intelligitur.Quod si peripsum sæcula instituit Pater, et per ipsum creata sunt omnia, et ipse 61 est hæres omnium, per ipsum ergo et potentatum omnium tenet. Quia sicut lux de luce, et veritas de veritate, ita de omnipotente omnipotens natus est, ut in Apocalypsi Joannis de Seraphim scriptum est: Et requiem non habebant die ac nocte, dicentes, Sanctus, sanctus, sanctus dominus Deus sabaoth, qui erat, et qui est, et qui venturus est omnipotens (Apoc. 4, 8.). Omnipotentes ergo dicitur, qui venturus est et quis est alius qui venturus est, nisi Christus Filius Dei; His additur invisibili et impassi bili. Sciendum quod duo isti sermones in Ecclesiæ Romanæ Symbolo non habentur. Constat autem apud nos additos, hæreseos caussa Sabellii, illius profecto, quæ a nostris Patripassiana appellatur, id est quæ et Patrem ipsum, vel ex Virgine natum dicit, et visibilem factum esse, vel passum affirmat in carne. Ut ergo excluderetur talis impietas de Patre, videntur hæc addidisse majores, et invisibilem Patrem atque impassibilem dixisse. Constat enim Filium, non Patrem incarnatum, et ex carne natum et ex nativitate carnis, Filium visibilem et passibilem factum. Quantum autem spectat ad illam deitatis immortalem substantiam, quæ una ei eademque cum Patre est : ibi neque Pater, neque Filius, neque Spiritus Sanctus visibilis, aut passibilis creditur. Secundum dignationem vero carnis assumtæ, Filius et visus et passus est in carne. Quod et propheta prædixerat, ubi ait: Hic Deus noster, non vox affirmat, ubi dicitur, quoniam per ipsum. Probe autem, si quis alias, vis vocis omnipotente a Rufino explicatur. Eadem est in Græco præcipua voсis лνTоxpάtop significatio. Videtur sane a S. Cyrillo Jerosolymitano accepisse, quem velim conferas Catechesi VIII. nam et alia quædam fuisse ab eo mutuatum, inferius ostendemus. i Pericopen hanc verborum, Constituit autem quod ait, genuit intelligitur, quæ in Barræano proposito nobis exemplari, ut et in duabus, quas Pamelius castigat, Hieronymianis Editionibus deerat, aliorum auctoritate librorum suffecimus. Vetus Oxoniensis, hæredem instituit Pater, et per ipsum creata sunt omnia, etc. intermediis omnibus prætermissis. EorumD dem repetitio verborum Antiquarios deceperit. Atque heic voces, de Seraphim, quæ desiderabantur, supplevimus. Mox Baluzius omittit Sabaoth, duorum codicum Mss. auctoritate, quorum alter etiam Deus nomen quod præcedit, tacet. Pamelius olim reduxerat, quia reperitur et in Apocalypsi. Contra Remboldus et Erasmus etiam subsequentia duo verba, qui erat, omittunt. Addunt alii Jesus. Mox alii de more invisibilem, et impassibilem præferunt. Recole quod superius ipse Rufinus tradit, propter nonnullos hæreticos addita quædum videri, per quæ novellæ doctrinæ sensus crederetur excludi. Tacent incarnatum, ac tantummodo in carne natum habent Mss. duo codices, quos Baluzius sequitur, Sangermanensis et Regius, itemque edit. Remboldus, atque Erasinus. Pamelius in carne, et ex carne natum, cui ferme nova Oxoniensis editio consonat. Morelius nobiscum facit. |