mutationem mutaturum fuisse voluntatem, voluntates testatorum mutari impium est de lucro iam toties diximus, quare putamus omnino abstinendum.

(23) Omnibus in summa explicatis quae pertinent ad universalis ecclesiae pontificem, quantum animo potuimus comprehendere, restat ut nonnulla dicamus quae pertinent ad Romanum episcopum. Haec Romana civitas et ecclesia mater est et magistra aliarum ecclesiarum. Ideo maxime in ea vigere debet divinus cultus et morum honestas: ideo, beatissime pater, scandalizantur omnes exteri qui ingrediuntur templum beatissimi Petri ubi sacerdotes quidam sordidi, ignari, induti paramentis et vestibus, quibus nec in sordidis aedibus honeste uti possent, missas celebrant: hoc magnum est omnibus scandalum ideo iniungendum est reverendissimo archipresbytero, vel reverendissimo poenitentiario, ut haec curent et amoveant hoc scandalum, sicque in aliis ecclesiis.

(24) In hac etiam urbe meretrices ut matronae incedunt per urbem, seu mula vehuntur, quas assectantur de media urbe nobiles familiares cardinalium clericique. Nulla in urbe vidimus hanc corruptionem praeterquam in hac omnium exemplari; habitant etiam insignes aedes. Corrigendus etiam hic turpis abusus.

(25) Sunt etiam in hac urbe privatorum civium odia et inimicitiae quas componere et cives conciliare praecipue interest episcopi, ideo per cardinales quosdam Romanos, praesertim qui magis essent idonei, omnes hae inimicitiae componendae essent et civium animi conciliandi.

(26) Sunt in hac urbe hospitalia, sunt populi, sunt viduae. Harum cura maxime pertinet ad episcopum et ad principem ; ideo sanctitas tua per cardinales viros probos posset etiam commode haec omnia curare.

Haec sunt, beatissime pater, quae in praesentia pro tenuitate ingenii nostri colligenda esse duximus, et quae nobis corrigenda viderentur. Tu vero pro tua bonitate et sapientia omnia moderabere: nos certe, si non rei magnitudini, quae nostras vires longe superat, conscientiae tamen nostrae satisfecimus non sine magna spe ut sub te principe videamus ecclesiam Dei purgatam, formosam ut columbam, sibi concordem in unum corpus consentientem, cum aeterna tui nominis memoria. Sumpsisti tibi nomen Pauli: imitaberis, speramus, caritatem Pauli: electus fuit ille ut vas quod deferret nomen Christi per gentes: te vero speramus electum, ut nomen iam Christi oblitum a gentibus et a nobis clericis

restituas, in cordibus et in operibus nostris, aegritudines sanes, oves Christi in unum ovile reducas, amoveasque a nobis iram Dei et ultionem eam quam meremur iam paratam, iam cervicibus nostris imminentem.

Gaspar card. Contarenus.

Ioannes Petrus card. Theatinus.
Iacobus card. Sadoletus.

Reginaldus card. Anglicus.

Fredericus arch. Salernitanus.

Hieronymus arch. Brundusinus.

Ioannes Matthaeus episcopus Veronensis.
Gregorius abbas S. Georgii Venet.

Frater Thomas magister sacri palatii.

No. 127. The Concord of Wittenberg, 29 May 1536.

Concordia inter Doctores Wittebergenses et Doctores civitatum Imperii in Germania superiori. . . .

(1) Confitemur iuxta verba Irenaei constare Eucharistiam duabus rebus, terrena et coelesti. Itaque sentiunt et docent cum pane et vino vere et substantialiter adesse, exhiberi et sumi corpus Christi et sanguinem.

(2) Et quanquam negant fieri transubstantiationem nec sentiunt fieri localem inclusionem in pane aut durabilem aliquam coniunctionem extra usum Sacramenti: tamen concedunt sacramentali unione panem esse corpus Christi, hoc est, sentiunt porrecto pane simul adesse et vere exhiberi corpus Christi. Nam extra usum, cum asservatur in pixide aut ostenditur in processionibus, ut fit a Papistis, sentiunt non adesse corpus Christi.

(3) Deinde hanc institutionem Sacramenti sentiunt valere in Ecclesia, nec pendere ex dignitate ministri aut sumentis. Quare, sicut Paulus ait, etiam indignos manducare, ita sentiunt porrigi vere corpus et sanguinem Domini etiam indignis, et indignos sumere ubi servantur verba et institutio Christi. Sed tales sumunt ad iudicium, ut Paulus ait, quia abutuntur Sacramento cum sine poenitentia et sine fide eo utuntur. Ideo enim propositum est ut testetur illis applicari beneficia Christi et fieri eos membra Christi et ablui sanguine Christi, qui agunt poenitentiam et erigunt se fide in Christum.

Cum autem pauci convenerimus et opus sit utrinque hanc rem ad alios concionatores et superiores referre, nondum licet nobis de concordia pacisci priusquam ad alios retulerimus

Cum autem omnes profiteantur se iuxta Confessionem et Apologiam Principum Evangelium profitentium in omnibus articulis sentire et docere velle, maxime cupimus sanciri et constitui concordiam. Et spes est nobis, si reliqui utrinque ita consenserint, solidam futuram esse concordiam.

Subscripserunt D. Wolffgangus Capito, M. Martinus Bucer [of Strassburg and representatives of Ulm, Esslingen, Augsburg, Memmingen, Frankfurt, Constance, Reutlingen]: M. Lutherus; Iustus Ionas; Caspar Cruciger; I. Bugenhagius; P. Melanchthon; Iustus Menius Isenacensis; F. Myconius Gothensis; Urbanus Regius, Eccl. Ducatus Luneburg. Superint.; G. Spalatinus, Altenburg. Eccl. Pastor; et alii multi.

No. 128. The Schmalkaldic Articles, 23 Feb. 1537.

Pars III. Art. vi. De sacramento altaris sentimus panem et vinum in Coena esse verum corpus et sanguinem Christi, et non tantum dari et sumi a piis, sed etiam ab impiis Christianis.

it

[The Articles were not officially endorsed by the League: but its sanction to Melanchthon's Tractatus de potestate. . . Episcoporum, 25 Feb., which contained the following:

gave

§ 66. Docet igitur Hieronymus' humana auctoritate distinctos gradus esse episcopi et presbyteri seu pastoris. Idque res ipsa loquitur quia potestas est eadem quam supra dixit. § 67. Sed una res postea fecit discrimen episcoporum et pastorum, videlicet ordinatio, quia institutum est ut unus episcopus ordinaret ministros in pluribus ecclesiis. § 68. Sed quum iure divino non sint diversi gradus episcopi et pastoris, manifestum est ordinationem a pastore in sua ecclesia factam iure divino ratam esse. § 69. Itaque quum episcopi ordinarii fiunt hostes ecclesiae aut nolunt impertire ordinationem, ecclesiae retinent ius suum. . . .]

No. 129. The Colloquy of Leipzig; Reform in Ducal Saxony, 2 Jan. 1539.

Dixit Carlevitius se experientia didicisse sperandum non esse ut cum episcopis et clero de reformatione transigi posset, sed opus esse ut illa a principibus laicis ad emendationem ecclesiae susciperetur. Hoc ita fieri posse, si ante omnia principes Germaniae coniunctim una die et hora episcopis et 1 Ep. cxlvi, § 1, ad Evangelum (Opera, i. 1082; Migne, P. L. xxii. 1194).

praelatis proponerent: necesse esse, ut reformationem admitterent; nam licet laici ab omni parte non carerent defectibus, plurimos tamen in clero reperiri. Ut vero statim norma adesset, secundum quam finaliter omnia dirigi possent, profitendum esse a laicis, se admissuros esse quae in Apostolica Ecclesia et tempore quatuor Oecumenicorum Conciliorum priorum, item ab octo, novem vel decem saeculis observata fuissent, abolitis quae post illa tempora introducta essent. . . . Constituta hac norma, concilium sincerum. . . urgendum esse quod in Germania habeatur, simulque deligendos pios viros... qui conferrent... quae sententia de omnibus articulis controversis illo tempore in Ecclesia viguisset. Hos deprehensuros esse quid statuendum sit de communione sub utraque, de coniugio sacerdotum, et de abusibus missae: neque enim dubitari posse quin tempore quatuor Conciliorum errores et abusus indagati et abrogati fuerint. . . .

No. 130. Reform in Electoral Brandenburg,

26 Oct. 1539.

(a) Melanchthon to Justus Jonas. 14 May 1538.-In Marchia piam doctrinam et populus mirifice sitit et expetit bona pars nobilitatis et probat Princeps, qui quidem non inerudite iudicat. Ac spem fecit populo se emendaturum esse ecclesias. Repugnant autem sacrificuli, quorum habet magnam multitudinem. Nec usquam vidi stolidiores aut peiores.

(b) The Elector to Sigismund, King of Poland. Oct. 1539.Serenissime atque inclyte Rex, et carissime pater. Cum scirem Regiam dignitatem vestram ut caeteris heroicis virtutibus omnibus ita et amore Christianae pietatis ac veritatis excellere non dubitavi ad eam de mea voluntate scribere me pio consilio et ea moderatione quae Christianum Principem decet, in ecclesiis meae ditionis quaedam manifesta vitia correcturum esse. Qua in re non populi affectibus aut alienis exemplis moveor; sed existimo ad eorum officium pertinere, qui praesunt, inspicere ecclesiam, praesertim tali tempore cum dissensionibus motis praefici idoneos doctores necesse est: et ratio ineunda est ut veris modis autoritas religionis et disciplinae retineatur. Eaque moderatione uti decrevi ut non solum nihil contra Catholicam Ecclesiae Christi sententiam recipiam, a qua nulla unquam vis me avellet, sed etiam ne quid autoritati Episcoporum detraham.

Semper ita sensi nullum esse maius decus quam in vera religione veroque cultu Dei constantiam. Quae sententia sic est infixa in animo meo ut non simulatis aut fucosis officiis sed vere colendam esse Christianam pietatem semper statuerim. Quare non raro deploro Ecclesiae morbos cum veteres tum novos et ardentissimis votis emendationem optavi.

Neque enim negari potest quosdam etiam veteres morbos in Ecclesia haerere. Disciplina vetus laxata est, multae superstitiones in tanta Pontificum negligentia et Pastorum inscitia receptae sunt. Nonnihil etiam praesentes discordiae concusserunt Ecclesiam. Ego igitur hactenus eam gravitatem praestiti ut nec abusus probarem aut crudeliter defenderem, ut faciunt alii, nec fanaticis opinionibus in mea ditione locum praeberem. Habeo utriusque rei honestam gravem et piam causam, nec muto hoc iudicium. Cumque videam opus esse ut sanciatur disciplina et praeficiantur Ecclesiis boni doctores, suscepi eam curam ut sciat populus in tantis discordiis, quid amplecti, quid fugere debeat. Qua in re quaedam in utraque parte ita moderor ut a Catholica Ecclesia Christi non discedam, nec de auctoritate Episcoporum quidquam detraham. Nam nisi aliquid moderari velim, manifesta flagitia probanda essent, et iniusta saevitia exercenda: quorum utrumque ab iis alienissimum esse debet qui vere, non simulatis aut fucosis officiis, religionem colunt. Haec cum ita sint, spero me constantiam praestare dignam bonis viris, et vere amantibus religionem. Nusquam enim discedam a scopo, videlicet a sententia Catholicae Ecclesiae Christi.

Quod vero mihi exempla quorundam vicinorum Principum proponit R. V. D. qui nullam mutationem admiserunt: saepe cum illis ipsis de tota religione collocutus sum. Idemque uterque optabat ut aequitate pontificia restitueretur ecclesiarum concordia, emendatis quibusdam abusibus. Socer meus etiam paulo ante mortem gravissimas de ea re deliberationes habuit. Videbat enim solitudinem fieri in ecclesiis suis, nisi vellet iniustam saevitiam exercere: a qua abhorrere eum, ut erat iustitiae amans, animadverti. Nec moderationem illam iudicabat esse aut secessionem ab ecclesia aut seiunctionem ab iis qui praesunt aut a reliquo nomine Christiano. Quare existimet R. V. D. me non ita in hanc causam ingressum esse ut aliorum bonorum Principum iudicia aut exempla non attenderim. Si qui autem fortasse asperiores sunt, ut esse non multos videmus qui sine discrimine omnes abusus, omnia errata immanitate suppliciorum stabiliunt: horum exempla