Obrazy na stronie
PDF
ePub

Hacks,-Bataille,-Margiotta- und Vaughanschen Enthüllungen über den Satanismus und Palladismus der Loge, über die Absichten der Hölle, über die Freimaurerstellung des Teufels Bitru, über Sophia Walder, sowie über die Großmutter und Mutter des Antichristen.. Man war eben seit Jahrzehnten gelehrt worden, den derbsten romanischen Aberglauben für kirchlich-katholisch zu halten, und zwar umsomehr, je derb sinnlicher und je chronologisch anschaulicher alles dar- 5 geboten wird; hingegen allem, was von seiten der deutschen Theologie zur rationalen und ethischen Vertiefung der Glaubenslehren aufgeboten wurde, mit Mißtrauen entgegenzutreten, als ob man es als das höchste Kriterium der Kirchlichkeit hielte: Credo quia absurdum..

Das Heilmittel gegen die Gefahr der fortdauernden Inferiorität liegt im Geiste des Katholizismus, in der Entfaltung aller katholischen 10 Kräfte zu freiem und selbständigem Wetteifer auf wissenschaftlichem, theologischem wie sozialpolitischem Gebiet!

Der deutsche Geist möge mit dem romanischen Geist in edlem Wetteifer ringen, wer den Katholizismus wissenschaftlich und praktisch kraftvoller, überzeugender und fruchtbarer zu entwickeln versteht; der Weltklerus möge mit dem Ordensklerus und mit den Orden der Neuzeit 15 insbesondere in geistigem Wetteifer ringen, wer mehr zum theologischen und sittlichen Fortschritt des katholischen Christentums beizutragen vermag! Wozu Verdächtigung und ausschließliche Intoleranz einer Schule? Freiheit und Selbständigkeit des geistigen Ringens ermöglichen allein bei mündig gewordenen Völkern den Fortschritt im Ansehen und im Erfolg!

Freie Entfaltung der wetteifernden Kräfte ist für den Katholizismus keine Gefahr, weil sie 20 für die Wahrheit keine Gefahr ist: das katholische Christentum kann in Wissenschaft und Leben durch freien Wetteifer nur gewinnen, weil die Freiheit die Frucht und Anbahnung der Wahrheit ist!,,Die Wahrheit wird euch frei machen.“ Io 8 32. Das walte Gott.

[blocks in formation]

Die Enzyklika Pascendi u. d. kath. Theologie: Internat. Wochenschrift 11, 1. Febr. 1908, 129 ff.; 25 ENGERT, RGG 5, 1913, 351 f.

Zu herrschen gewohnt, glaubt Rom auch die Ergebnisse der Forschung erzwingen und den Gelehrten allen Ernstes zumuten zu können, nur ihm Liebes, Gutes und Angenehmes herauszubringen und auszusprechen. Es wähnt, die Wissenschaft kommandieren zu können wie die Rauchfaßträger. Für wissenschaftliche Ueberzeugungstreue geht ihm vollends jedes Verständnis 30 ab. Von ihrem Standpunkte aus kann die römische Kirche ein inneres Verhältnis zur Wissenschaft überhaupt nicht haben. Ihrer Lehre gemäß vom Heiligen Geiste geführt und erleuchtet, erfreut sie sich ja ohnehin längst des Vollbesitzes der göttlichen Wahrheit. Sie weiß daher von vornherein alles besser, ist über allen Irrtum erhaben und von menschlicher Wissenschaft und Gelehrsamkeit so wenig abhängig, daß sie, sie allein, den Prüfstein und Maßstab aller Wissenschaft 35 abgibt und den Wahrheitsgehalt aller, nicht etwa nur der theologischen, sondern sogar der profanen Forschung nach der Uebereinstimmung mit ihren Lehren bestimmt. Der Gelehrte mag forschen, jahre-, jahrzehntelang; der römische Monsignore entscheidet, so wenig er von der Sache verstehen mag. Und das mit Recht. Denn der Gelehrte will und soll ja nur ermitteln, was Wahrheit ist; der Monsignore stellt fest, was kirchlich ist. Die Gelehrten, wie überhaupt die Priester 40 und Gläubigen, sind und bleiben, so alt sie auch werden mögen, die einfältigen Schäflein, die des geistlichen Hirten, die unmündigen Kinder, die der römischen Gängelung niemals entraten können. Sie machen zusammen die Ecclesia discens aus, die lediglich zu hören und zu gehorchen hat. Der Heilige Geist bildet das Monopol der Prälaten.

740. 3. George Tyrrell ".

Medievalism, a reply to Cardinal Mercier, Lo 1909. Ders., Through Scylla and Charybdis, 1907; u. d. T.: Zwischen Scylla u. Charybdis oder Die alte u. d. neue Theologie, deutsch v. EWOLFF, Jena 1909; Christianity at the Cross-Road, Lo 1909. MDPETRE, Autobiography and life of G.T., 1912; KÜBEL, RGG 5, 1913, 1421 ff.

8

45

It is to my Protestant antecedents — to my six or seven years of purely passive unreasoning 50 Protestantism that you trace the conviction that now makes me a Catholic and prevents that 2 S. 80.

1 vgl. oben Nr. 633.

3 Professor d. Dogmengeschichte a. d. Universität München 1902-1913.

4 S. 138. 5 S. 139.

gest. 15. Juli 1909.

Kardinal Mercier, EB v. Mecheln, hatte 1908 in einem Hirtenbrief den belgischen Klerus vor seiner Theologie gewarnt. 8 S. 100 ff.

[ocr errors]

return to the Church of my baptism which in so many ways would be such an unspeakable relief to me. For,,Who cand well with perpetual burnings?"

What! thirty years of my reasoning life spent in defence of the Catholic system and twentysix of them under the tutelage of the Society of Jesus were not enough to obliterate the impression 5 made by Protestantism on my school-boy mind!

That were, indeed, a high testimony to the vigour of Protestantism as contrasted with Catholicism.

No, Your Eminence, it was not from Protestantism that I learnt the principle: Securus iudicat orbis terrarum. But while holding no brief for that religion I will not deny my indebted10 ness to it. If there are certain other Catholic principles by which I continually judge and condemn my own conduct, their vigour in my conscience is, I think, due to the fact that with Protestants they are living forces and with Catholics they are for the most part dead formulae. The rights of authority and the rigths of personality; the development of the community and the development of the individual, are not conflicting but complementary ideas. If Protestan15 tism has forgotten one side of religious life, Roman Catholicism has forgotten the other.,,The Protestant nations are sick", you say. Sick they are; but who has sickened them? Who has made their stomachs rise against a conception of authority so evil that the risk of anarchy were preferable? Who has banished the Catholic conception into complete oblivion so as to force men to choose between pure individualism and an ecclesiastical dictatorship?" The Protestant 20 nations are sick", but the Catholic nations are dying. What has sickened those is killing these. Where the principle of unity and authority has been unduly weakened it may be restored. At all events the forces of personality are there, waiting to be organised and focussed. There is a rich chaos for creative power to work upon. The sickness is not unto death but that the glory of god may be revealed in a new life. But where authority has eliminated personality, it has preyed on 25 its own vitals.

I can only say that if I am as sensible as ever of the limitations of the English Church, I have come more and more to understand and appreciate her manifold excellences. We have much to learn from her. If she is poor, where we are rich, she is rich where we are poor. There are reasons (not the sophistical reasons of popular controversy) which forbid my return 30 to her communion and keep me where I am, suspended mid-air. Frankly, I regret their existence, and have done my best to get over them.

35

741. 4. Alfred Loisy 2.

a) Autour d'un petit livre, P 1903.

DETIER, L'abbé Loisy, P 1909; LACHENMANN, RGG 3, 1912, 2369 ff.

Pour subsister en France3, le catholicisme a besoin, certes, de n'être pas un parti de réaction, soit dans l'ordre politique, soit dans l'ordre social. Cette condition, néanmoins, ne suffit pas, ou plutôt elle est irréalisable, et le catholicisme sera, par la force de choses, un parti, ce qu'il ne doit pas être, et un parti réactionnaire, voué à un affaiblissement incurable et à une ruine fatale, tant que l'enseignement ecclésiastique paraîtra vouloir im40 poser aux esprits une conception du monde et de l'histoire humaine qui ne s'accorde pas avec celle qu'a produite le travail scientifique des derniers siècles; tant que les fidèles seront entretenus dans la crainte de mal penser et d'offenser Dieu, en pensant simplement, et en admettant, dans l'ordre de la philosophie, de la science et de l'histoire, des conclusions et des hypothèses que n'ont pas prévues les théologiens du moyen âge; tant que le savant catholique aura l'air d'être 45 un enfant tenu en lisière et qui ne peut faire un pas en avant sans être battu par sa nourrice. Une formation spéciale et défectueuse crée nécessairement une mentalité particulière et inférieure, laquelle entraîne après soi l'esprit de parti, la défiance à l'égard de ce qui est vraiment lumière et progrès. La plus sage des politiques, la plus généreuse sollicitude pour les classes populaires n'assureraient pas chez nous l'avenir du catholicisme, si le catholicisme qui, étant une réligion, 50 est d'abord une foi, se présentait sous les apparences d'une doctrine et d'une discipline opposées au libre essor de l'esprit humain, déjà minées par la science, isolées et isolantes au milieu du monde qui veut vivre, s'instruire et progresser en tout.

1 S. 103 ff.

2 geb. 1857, Schüler des Abbé Ludwig Duchesne, 1881 Professor für biblische Exegese am Institut Catholique in Paris, verlor 1893 sein Lehramt, wurde 1908 exkommuniziert, übernahm 1909 den Lehrstuhl für Religionsgeschichte am Collège de France.

Avant-propos p. XXXIV ff.

On doit avoir le droit de dire ces choses, quand on a employé sa vie à montrer que la profession de catholicisme est compatible avec le plein exercice de la raison et les libres recherches de la critique. On a écrit L'Évangile et l'Église1 afin d'expliquer comment le principe catholique, en vertu de son inépuisable fécondité, peut s'adapter à toutes les formes du progrès humain. Mais l'adaptation, dans le passé, ne s'est jamais faite sans effort. Il en sera de même à l'avenir. 5 b) Simples réflexions sur le décret du saint-office,,Lamentabili sane exitu" et sur l'encyclique ,,Pascendi dominici gregis"3, Cheffonds 1908.

4

Le Pontife a dit vrai en déclarant qu'il ne pouvait pas garder le silence sans trahir le depôt de la doctrine traditionelle. Au point où en sont venues les choses, son silence aurait été une énorme concession, la reconnaissance implicite du principe fondamental du modernisme: 10 la possibilité, la nécessité, la légitimité d'une évolution dans la façon d'entendre les dogmes ecclésiastiques, y compris celui de l'infaillibilité et de l'autorité pontificales, ainsi que dans les conditions d'exercice de cette autorité. Maintenant les positions sont prises: l'Église romaine, s'appuyant sur l'idée de la révélation absolue, qui autorise divinement sa constitution, sa croyance et ses pratiques, refuse toute concession à l'esprit moderne, à la 15 science moderne et à la société moderne, qui ne peuvent reconnaître ni le caractère absolu de cette révélation, ni l'absolutisme de l'infaillibilité et de l'autorité ecclésiastiques. Le divorce est complet. La science l'avait déjà réalisé pour elle-même, et la société y tendait de plus en plus. L'Église, par la voix de son chef, vient de la proclamer officiellement.

[ocr errors]

A l'heure actuelle, il est impossible de prévoir quand et comment la pensée et la société mo- 20 dernes pourraient se réconcilier avec la foi et l'institution catholiques. Ce n'est pas non plus le moment d'examiner les torts réciproques car ils ne sont pas tous du même côté, qui ont amené la scission que le Souverain Pontife vient de sanctionner définitivement. Le temps est le grand maître sans lequel aucune vérité ne porte fruit en ce monde. On aurait tort de désespérer soit de notre civilisation, soit de l'église. Mais ce n'est pas quand elles se tournent le dos qu'on 25 peut leur parler utilement d'accord.

Beilage IX. Aus jesuitischen Moralisten.

3

Lit. üb. d. Jesuitenorden: ZÖCKLER, RE 8, 1900, 742 ff.; die jesuit. Moraltheologie: BLAISE PASCAL, Lettres provinciales, P 1657 (vgl. oben Nr. 531); Doctrina moralis Iesuitarum2, Celle 1874; DÖLLINGER-REUSCH, G. d. Moralstreitigkeiten i. d. röm.-kath. K. seit dem 30 16. Jahrh., 2 Bde., Nördl 1889; HREUSCH, Beitr. z. G. d. Jes. Ordens, 1894; PvHOENSBROECH, 14 Jahre Jesuit, 2 Bde., L 1909. 10; WHERRMANN, Röm. u. ev. Sittlichkeit 3, Marb 1903; JosMAUSBACH, Kath. Moral (Vereinsschrift d. Görr.-Ges.), Köln 1902. VFRINS SI, KL 6, 1889, 1374 ff.; BDUHR SJ, Jesuitenfabeln, Fr 1904. SCHEEL, RGG 3, 1912, 960 ff.; vgl. die Entscheidungen Innocenz XI. 1679, oben Nr. 534 cf. 517; Klemens XI. 35 1704, Nr. 541; Klemens XIV. 1773, Nr. 548.

742. 1. HBusembaum († 1668). Quid liceat reo circa fugam poenae? Medulla theologiae moralis, lib. IV c. III, dubium VII art. 2, Mstr 1650, 478 (cf. lib. VI tract. 6 c. 2, dub. II art. I, 637). Zu dem Satz,,der Zweck heiligt die Mittel": JHUBER, Jes.Orden, B 1873, 111 ff.; die letzten Verhandlungen: PGRÜNBERG, ZKG XV 436 ff.; 40 TSCHACKERT, ib. XIX 368 f.; MREICHMANN, ib. XX 95 ff.; THBRIEGER, ib. 102; PV HOENSBROECH, Der Zweck heiligt die Mittel 3, B 1904; Lit. über den Streit Hoensbroechs mit Dasbach über diesen Grundsatz ThJB XXIV, 1904, 769; XXV, 1905, 1190 f. Quid liceat reo circa fugam poenae?

Resp. Quando sententia est materialiter iniusta, lata tamen secundum allegata et 45 probata, etsi in conscientia non obliget, non potest reus iudici positive resistere; tum ob scandalum, tum quia tali casu iudex habet ius sententiam exequendi, et ad id tenetur.

Dixi „positive“, quia reo, etiamsi vere reus sit, licet ante et post sententiam, (quoad mortem, vel poenam morti aequivalentem, v. g. perpetuum carcerem) fugere. Ratio, quia quilibet tam magnum ius habet ad vitae suae conservationem, ut nulla potestas 50

1 Paris 1903; deutsch u. d. T.: Evangelium und Kirche, von GRIERE-BECKER, M 1904. 2 oben Nr. 647. 3 oben Nr. 648. 4 S. 276 f.

f

humana obligare possit, ad eam non conservandam, si spes commoda ostendatur: nisi tamen bonum publicum aliud postulet. Unde resolves:

I. Regulariter reo licet fugere, etiamsi custos carceris grave damnum inde passurus sit (saltem nisi iuraverit se mansurum) quia utitur suo iure, et nulli facit iniuriam; nisi 5 tamen caritas aliud suadeat, ob damnum custodis praeponderans.

II. Multo magis licet fugere, ne capiatur, vel etiam a ministro apprehendente se excutere; non tamen illi vim inferre, vulnerando, percutiendo etc.

III. Licet etiam, saltem in foro conscientiae, custodes (praecisa vi et iniuria) decipere, tradendo v. g. cibum et potum, ut sopiantur, vel procurando, ut absint; item vincula 10 et carceres effringere: quia cum finis est licitus, etiam media sunt licita. Et licet alii captivi per effractum parietem simul elabantur, non tenebitur de damno: quia tantum est eius causa per accidens, cum iure suo utatur. Nec refert, quod leges et magistratus quidam tales effractores graviter puniant: id enim fit, quod vel contrariam sententiam sequantur; vel ex praesumptione, quod vim intulerint custodibus 15 vel quod propter bonum reipub. ea poena statuta sit.

IV. Illis, qui non sunt ministri iustitiae, licet, non solum consilio iuvare reum, ut fugiat, sed etiam suppeditatis instrumentis v. g. funibus, lima etc., quia finem alteri licitum illi suadere, et ad eundem media proponere licet.

V. Non tamen licet iuvare in effractione carceris, ut habet communis; tum quia exe20 cutio ipsa effractionis soli reo licita est, propter ius vitae conservandae; tum ne alioqui omnis securitas carceris pereat.

Quaeres: An reo licet appellare?

Resp. Si sciat sententiam esse iustam, et iuste processum esse, non licet, (licet tamen supplicare) quia id esset iudici calumniam imponere. Imo iniuste appellans tenetur de 25 damno. Si vero putet sententiam iniquam esse, aut iniuste processum esse, aut si diversae sunt opiniones, potest appellare.

743. 2. JPGury 1: Mentalreservation.

Casus conscientiae, 1891. NOLDIN, KL 5, 1888, 1375; AKELLER, Moraltheologie des Pater Gury, Aarau 1870; WHERRMANN, Röm. u. ev. Sittlichkeit 23 ff.; ALEHMKUHL, KL 30 10, 1897, 1082 ff.; ZÖCKLER, RE 16, 1905, 669 ff.; EFISCHER, Charakterisierung und Beschreibung des röm.-kath. Moralsystems, Haarlem 1918 (Verhandl. d. Teylers Genootschap).

Casus de octavo praecepto decalogi. Casus II Restrictio mentalis 2: 1. Theofridus, haeres factus, cum bona occultasset, ex quibus non tenebatur creditoribus satisfacere, 35 respondit se nihil prorsus occultasse. Alias, cum mutuo accepto iam satisfecisset, a iudice interrogatus an illud accepisset, negavit se accepisse. Alias etiam a praeposito gabellarum interrogatus utrum res tributo subiectas deferret, respondit se nihil deferre.

2. Anna, cum adulterium commisisset, viro de hoc suspicanti et sciscitanti respondit prima vice, se matrimonium non fregisse; secunda vice, cum iam a peccato fuisset ab40 soluta, respondit: Innocens sum a tali crimine. Tandem tertia vice, adhuc instante viro, adulterium prorsus negavit dixitque: Non commisi, intelligendo adulterium tale quod tenear revelare, seu: Non commisi adulterium tibi revelandum.

[ocr errors]

Hinc quaer. 1. An de mendacio damnandus sit Theofridus? 2. An damnanda Anna?

45 Solutio: Resp. ad 1um quaes., seu ad casum Theofridi. 1. Theofridus non peccavit contra veritatem in primo casu, quia revera nihil occultavit in sensu interrogantis

[blocks in formation]

-

seu in sensu in quo iuste interrogari poterat. Hinc, respondendo se nihil occultasse idem est ac si dixisset se nullam iniuriam erga creditores commisisse, si quidem, in hoc solo sensu, iudex vel ipsi creditores interrogare possunt. S. Lig. n. 158. 2. Neque peccavit in secundo casu ob eandem rationem; quia de solo debito interrogatur, scilicet utrum acceperit mutuum, et illud non restituerit. S. Lig. l. 4, n. 159. - 3. Neque cen- 5 sendus est peccasse in tertio casu, saltem in sententia probabili et communi, quae tenet leges huiusmodi tributorum, seu ratione rerum quae transferuntur de loco in locum, esse mere poenales. Hinc dicere: Nihil defero, significat, quod sponte manifestare debeam; tuum est investigare, non vero interrogare. Clericis tamen suadendum est ut veritatem candide aperiant, ne, ea denegata, et negatione forte cognita, scandalum subsequatur.

10

Resp. ad 2um quaes., seu ad casum Annae. In triplici memorato casu Anna a mendacio excusari potest. Etenim: In primo casu, dicere potuit se matrimonium non fregisse, siquidem adhuc subsistit. In secundo casu, potuit dicere se innocentem esse ab adulterii crimine, siquidem, peracta confessione, et recepta absolutione, eius conscientia ab illo non amplius gravabatur, cum certitudinem moralem haberet illud sibi remissum 15 fuisse. Immo potuit hoc asserere etiam cum iuramento iuxta S. Lig. n. 162. Less. Salm. Suar. cum sententia communi. In tertio casu, potuit etiam probabiliter negare se adulterium commisisse, intelligendo, ita ut peccatum marito revelare deberet; eodem modo quo reus potest dicere iudici non legitime interroganti: Crimen non commisi, id est intelligendo se non commisisse, ita ut teneatur illud ei manifestare. Sic ad haec omnia S. Lig. 20 n. 162, cum aliis bene multis 1.

744. Gury: Steuerdefraudation.

Casus de restitutione. Casus X2. Severinus sacerdos, confessiones excipiens, sedulo poenitentes interrogat utrum nonnihil defraudaverint in tributis solvendis pro mercium 1 Analecta Ecclesiastica IX 6, Rom 1901, 276 f. Casus conscientiae propositus et solutus Romae ad s. Apollinarem in coetu s. Pauli apostoli; unterzeichnet: D. Laurentius Janssens, OSB rector collegii s. Anselmi de Urbe.

De matrimonio inito sub conditione honesta et possibili. Die 11. Martii 1901 hora 161⁄2 (41⁄2 pom.)

Titius suam sponsam Caiam ab alio corruptam saepe interrogat, an virgo sit: cui illa, iam a peccato absoluta, cum iuramento reponit, se a fornicationis culpa esse prorsus immunem. Ipsa nuptiarum die Titius iterum sponsae protestatus est, se nonnisi sub virginitatis conditione consensum esse daturum. Optime, respondet Caia, animi commotionem cohibens. Paulo post matrimonium celebratur. Verum cum Caia, ex industria a se adhibita, visa fuerit Titio integra, iste sibi congaudens; modo, ait, certe te in uxorem habeo et consensum renovo, quem coram parocho, nonnisi sub virginitatis conditione interius apposita, praestiti. Et ego etiam idem facio, subiungit mulier, cum fere nesciam quid coram parocho protulerim. Isti magna animorum concordia aliquamdiu vivunt. Sed perversus quidam Caiae crimen Titio narrat et tales indicat circumstantias, ut ipsa a viro ad incitas redacta factum nequeat inficiari. Ira percitus Titius eam statim deserit et novas meditatur nuptias. Quaeritur: 1. An sit validum et licitum matrimonium initum sub conditione possibili et honesta? - 2. An Caia recte se gesserit? 3. Quid iudicandum de validitate matrimonii inter Titium et Caiam?

II. Ad secundum quaesitum.

- In agendi ratione Caiae plura stadia distinguenda sunt. 1. In initio recte egit. Non enim ipsi constabat, Titium integritatem corporalem exposcere ut conditionem proprie dictam. Putabat eam ab eo nonnisi uti causam aut qualitatem intendi. Et cum aliunde peccati veniam obtinuisset, poterat restrictione quadam mentali uti ad vim quaestionis eludend a m. - 2. Ubi autem ipso nuptiarum die Titius aperuit, se integritatem corporalem sponsae habere uti conditionem sine qua non, licet male egerit id tunc expresse exquirens ob magnum damnum infamiae cui Caiam exponebat Čaia veritatem aperire tenebatur, quia Titius ius habebat hanc integritatem uti conditionem exigendi. 3. Peius se gessit Caia quando fraude adhibita virgo apparuit, quae non erat.

* 1. c. 324 f.

[ocr errors]
« PoprzedniaDalej »