modo quorumcumque curialium peregrinacionis, infirmitatis seu recreationis vel alia quacumque causa ad quevis loca secedentium, si eos, antequam ad dictam curiam redierint, in locis ultra duas dietas ab eadem curia, ut premittitur, non remotis, dummodo eorum proprium domicilium non existat ibidem, iam forsan decesserint vel imposterum eos contigerit de medio submoveri et nunc per obitum huiusmodi vacantia vel imposterum vacatura rursus monasteria, prioratus 5 et decanatus, dignitates, personatus, administraciones, officia, canonicatus, prebendas et ecclesias, ceteraque beneficia ecclesiastica secularia et regularia cum cura vel sine cura, quecumque et qualiacumque fuerint, etiamsi ad illa persone consueverint seu debuerint per electionem seu quemvis alium modum assumi, que promoti per nos vel auctoritate nostra ad patriarchalium, archiepiscopalium et episcopalium ecclesiarum necnon monasteriorum regimina obtinebant 10 tempore promocionum de ipsis factarum, nunc quocumque modo vacantia aut imposterum vacatura necnon etiam, que per assecucionem pacificam quorumcumque prioratuum, (dignitatum) personatuum, officiorum, canonicatuum, prebendarum, ecclesiarum aut beneficiorum aliorum per nos seu auctoritate nostrarum litterarum immediate collatorum seu conferendorum imposterum, preterquam si virtute gratie expectative assecutio fiat, nunc vacantia et inantea vacatura, plena super 15 premissis omnibus et singulis cum fratribus nostris collatione prehabita et matura deliberatione secuta ordinacioni, disposicioni ac promissioni nostre de ipsorum fratrum consilio auctoritate apostolica reservamus, decernentes exnunc irritum et inane, si secus super premissis et quolibet eorum per quoscumque, quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. 2. (Electiones et confirmationes praelatorum.) Item in ecclesiis metro- 20 politanis et cathedralibus etiam apostolice sedi immediate non subiectis et in monasteriis apostolice sedi immediate subiectis fiant electiones canonice, que ad sedem apostolicam deferantur, quas etiam ad tempus constitutum in constitucioneNicolai, quae incipit,,Cupientes" papa expectet; quo facto si non fuerint praesentate vel si praesentate minus canonice fuerint, papa provideat; si vero canonice fuerint, papa eas confirmet, nisi ex causa rationabili et evidenti et de fratrum 25 consilio de digniori et utiliori persona duxerit providendum, proviso, quod confirmati et provisi per papam nihilominus metropolitanis et aliis prestent debita iuramenta et alia, ad que de iure tenentur. 3. In monasteriis, que non sunt immediate subiecta sedi apostolice, necnon in aliis beneficiis regularibus, super quibus pro confirmacione seu provisione non consuevit haberi recursus 30 ad sedem apostolicam, non teneantur venire electi seu illi, quibus providendum est, ad curiam ad habendum confirmacionem vel provisionem; nec eciam dicta beneficia regularia cadant in graciis expectativis. Ubi autem in monasteriis ad curiam Romanam venire seu mittere consueverunt, ibi papa aliter non confirmet seu provideat, quam superius de cathedralibus ecclesiis est expressum. De monasteriis monialium papa non disponat, nisi sint exempta, et tunc per commissionem in 35 partibus. 4. (Alternatio mensium.) De ceteris dignitatibus et beneficiis quibuscumque secularibus et regularibus vacaturis ultra reservationes iam dictas, maioribus dignitatibus post pontificales in cathedralibus et principalibus in collegiatis exceptis, de quibus iure ordinario provideatur per illos inferiores, ad quos alias pertinet, idem sanctissimus dominus noster per quamcumque 40 aliam reservacionem graciam exspectativam aut quamvis aliam dispositionem sub quacumque verborum forma per eum aut eius auctoritate factam vel fiendam non impediet, quominus de illis, cum vacabunt de mensibus Februarii, Aprilis, Iunii, Augusti, Octobris et Decembris, libere disponatur per illos, ad quos collatio, provisio, presentatio, electio aut alia quevis dispositio pertinebit, reservationibus aliis a praemissis ac dispositionibus auctoritate eiusdem domini nostri papae 45 factis vel faciendis, non obstantibus quibuscumque. Quociens vero aliquo vacante beneficio de mensibus Ianuarii, Marcii, Maii, Iulii, Septembris et Novembris specialiter dispositioni apostolice sedis reservatis non apparuerit infra tres menses a die note vacationis in loco beneficii, quod alicui de illo apostolica auctoritate fuerit provisum, extunc et non antea ordinarius vel alius ad quem illius dispositio pertinebit, de illo libere disponat. Item ad finem, ut haec ordinatio col- 50 lationis beneficiorum non reservatorum per alternos menses possit per nationem publicari, et omnes, qui ipsa gaudere voluerint, tempus congruum habeant eandem acceptandi, tunc quoad apostolicam sedem in Kalendis Iunii proxime futuris ipsa currere incipiet durabitque deinceps, nisi in futuro concilio de consensu nationis aliter fuerit ordinatum. 5. (Annatarum definitio.) Item circa provisionem apostolice sedi ordinandam 55 modus annatarum hoc modo currat: de ecclesiis cathedralibus omnibus et monasteriis virorum dumtaxat vacantibus et vacaturis solventur pro fructibus primi anni a die vacacionis summe pecuniarum in libris camere apostolice taxate, que communia servitia nuncupantur. Si que vero excessive taxate sunt, retaxentur; et provideatur specialiter in gravatis regionibus secundum qualitatem rerum temporum et regionum, ne nimium pregraventur; ad quod sanctissimus dominus noster petentibus dabit commissarios in partibus, qui diligenter inquirant 5 et retaxent. Taxe autem predicte, pro media parte infra annum a die habite possessionis pacifice totius vel maioris partis solvantur et pro media parte alia infra sequentem annum. Et si infra annum bis vel pluries vacaverit, semel tantum solvetur; nec debitum huiusmodi in successorem in ecclesia vel monasterio transeat. 6. De ceteris dignitatibus, personatibus, officiis et beneficiis secularibus quibuscumque et 10 regularibus, que auctoritate sedis apostolice conferentur vel de quibus providebitur preterquam vigore graciarum expectativarum aut causa permutacionis, solvantur annate seu medii fructus iuxta taxam solitam a tempore possessionis infra annum; et debitum huiusmodi in successorem in beneficio non transeat. De beneficiis vero, quae valorem viginti quatuor florenorum de camera non excedunt, nihil solvatur. Curratque hec observantia deinceps, nisi eam similiter in futuro con15 cilio de consensu nationis immutari contingat. 7. (Concordatorum Romanorum confirmatio.) In aliis autem, que per felicis recordationis dominum Eugenium papam quartum pro natione prefata usque ad tempus futuri generalis concilii permissa, concessa, indulta atque decreta et per memoratum sanctissimum dominum nostrum papam Nicolaum confirmata fuere, in quantum illa concordie presenti 20 non obviant, ista vice nihil extitit immutatum. 8. (Transsumptorum concessio). Voluit etiam memoratus dominus legatus, quod super concordatis presentibus singuli metropolitani predictae nationis petentibus quibuscumque, quantum opus eis videbitur sub suis sigillis transsumpta concedere valeant, quodque transsumptis eisdem in iudicio et extra stetur et adhibeatur tamquam huic originali carte per omnia 25 plena fides. Per hoc autem, quod in concordatis huiusmodi sive quibusvis aliis eorum occasione conficiendis litteris propter competentiorem descriptionem Alamania specialis appellatur natio, ipsa censeri non debet a Germanica natione distincta seu quomodolibet separata. Ad fidem igitur et robur ac testimonium omnium premissorum nos Fridericus Romanorum rex et nos Iohannes cardinalis legatus supradicti cartam presentem nostris appensis man30 davimus communiri sigillis. 99 Ad mandatam domini regis in consilio. 404. 2. Nikolaus V. Bulle Romanus Pontifex" v. 8. Januar 1454: Mission und Länderentdeckungen; Ermächtigung des Königs Alfons V. v. Portugal, Ungläubige zu bekriegen und zu versklaven; Portugals Eroberungs- und Handelsmonopol in Süd- und Ostasien. Bullarium patronatus Portugalliae regum in ecclesiis Africae, Asiae atque Oceaniae ed. Levy Maria Jordão 1, Lissabon 1868, 31 ff. Weitere Entwicklung: Kalixt III.,,Inter caetera" v. 13. März 1456; Sixtus IV.,,Aeterni regis" v. 21. Juni 1481; Leo X.,,Dum fidei constantiam" v. 7. Juni 1514; „Dudum pro parte“ v. 31. März 1516, ebenda I 36. 47. 98. 40 113. AJANN, Kath. Missionen in Indien, China u. Japan, Pad 1915, 38 ff. 178 f.; MAC SWINEY, Le Portugal et le S. Siège III, P 1904, 127; JMARGRAF, Kirche u. Sklaverei, Tü 1865, 186 ff.; OLANGER, Sklaverei in Europa während d. letzt. Jahrh. d. MA, Bautzen 1891 (Pr.), 40; HINSCHIUS V 561. Romanus Pontifex, regni coelestis clavigeri successor et vicarius Iesu Christi, cuncta 45 mundi climata omniumque nationum in illis degentium qualitates paterna consideratione discutiens ac salutem quaerens et appetens singulorum, illa propensa deliberatione salubriter ordinat et disponit, quae grata divinae Maiestati fore conspicit et per quae oves sibi divinitus creditas ad unicum ovile dominicum reducat... quae eo certius....prevenire credimus, si condignis favoribus et specialibus gratiis eos catholicos prosequamur 50 reges et principes, quos veluti christianae fidei athletas et intrepidos pugiles non modo Sarracenorum caeterorumque infidelium, christiani nominis inimicorum feritatem reprimere, sed etiam ipsos eorumque regna ac loca, etiam in longissimis probisque incognitis partibus consistentia, pro defensione et augmento fidei huiusmodi debellare... facti evidentia cognoscimus. 1. Ad nostrum siquidem nuper non sine ingenti gaudio et nostrae mentis laetitia pervenit auditum, quod dilectus filius nobilis vir Henricus, Infans Portugalliae, carissimi in Christo filii nostri Alfonsi, Portugalliae et Algarbii regnorum regis illustris patruus. . . in Oceano mari quasdam solitarias insulas fidelibus populavit ac fundari et construi inibi fecit ecclesias. 5 2. Praeterea cum olim ad ipsius Infantis pervenisset notitiam quod nunquam vel saltem a memoria hominum non consuevisset per huius modi Oceanum mare versus meridionales et orientales plagas navigari illudque nobis occiduis adeo foret incognitum, ut nullam de partium illarum gentibus certam notitiam haberemus...a viginti quinque annis citra... exercitum... in velocissimis navibus caravellas nuncupatis ad perquiren- 10 dum mare et provincias maritimas versus meridionales partes et Polum Antarcticum annis singulis fere mittere non cessavit. Sicque factum est, ut cum naves huiusmodi quamplures portus, insulas et maria perlustrassent et occupassent ad Guineam provinciam tandem pervenirent, occupatisque nonnullis insulis, portibus ac mari eidem provinciae adiacentibus, ulterius navigantes ad 15 ostium cuiusdam magni fluminis, Nili communiter reputati, pervenirent et contra illarum partium populos nomine ipsorum Alfonsi Regis et Infantis per aliquos annos guerra habita extitit, et in illa quamplures inibi vicinae insulae debellatae ac pacifice possessae fuerunt, prout adhuc cum adiacenti mari possidentur; exinde quoque multi Guinei et alii Nigri vi capti, quidam etiam non prohibitarum rerum permutatione seu alio legitimo contractu 20 emptionis ad dicta sunt regna transmissi, quorum inibi in copioso numero ad catholicam fidem conversi extiterunt, speraturque divina favente clementia, quod si huiusmodi cum eis continuentur progressus vel populi ipsi ad fidem convertentur vel saltem multorum ex eis animae Christo lucrifient. 4. Nos praemissa omnia et singula debita meditatione pensantes et attendentes, cum 25 olim praefato Alfonso regi quoscumque Sarracenos et paganos aliosque Christi inimicos ubicumque constitutos ac regna, ducatus, principatus, dominia, possessiones et mobilia et immobilia bona quaecumque per eos detenta ac possessa invadendi, conquirendi, expugnandi, debellandi et subiugandi illorumque personas in perpetuam servitutem 30 redigendi ac regna, ducatus, comitatus, principatus, dominia, possessiones et bona sibi et successoribus suis applicandi, appropriandi ac in suos successorumque suorum usus et utilitatem convertendi aliis nostris litteris plenam et liberam inter caetera concessimus facultatem 1; dictae facultatis obtentu idem Alfonsus Rex seu eius auctoritate praedictus Infans iuste et legitime insulas, terras, portus et maria huiusmodi acquisivit et possedit, 35 illaque ad eundem Alfonsum Regem et ipsius successores de iure spectant et pertinent neque quivis alius etiam Christi fidelis absque ipsorum Alfonsi Regis et successorum suorum licentia speciali de illis se hactenus intromittere licite potuit nec potest quoquomodo. 5. Motu proprio... auctoritate Apostolica et ex certa scientia de Apostolicae pote- 40 statis plenitudine litteras facultatis praefatas ... volumus... ad ea quae in posterum nomine dictorum Alfonsi Regis suorumque successorum et Infantis... de infidelium seu paganorum manibus acquiri poterunt...extendi et illa sub eisdem facultatis litteris comprehendi... ipsamque conquestam, quam a capitibus de Bojador et de Nam usque per totam Guineam et ultra versus illam meridionalem plagam 45 1 Nikolaus V.,,Dum diversas" v. 18. Juni 1452 § 1 für König Alfons V. v. Portugal: Bull. patr. Portugalliae I 22. Mirbt, Quellen. 4. Auflage. 16 extendi harum serie declaramus, etiam ad ipsos Alfonsum Regem et successores suos ac Infantem et non ad alios spectasse et pertinuisse ac in perpetuum spectare et pertinere de iure. 6. Necnon Alfonsum Regem et successores suos ac Infantem in illis et circa ea quae5 cunque prohibitiones, statuta et mandata etiam poenalia et cum cuiusvis tributi impositione facere ac de ipsis ut de rebus propriis et aliis ipsorum dominiis disponere et ordinare potuisse ac nunc et in futurum posse libere ac licite tenore praesentium decernimus et declaramus. Ac pro potioris iuris et cautelae suffragio iam acquisitas et quae in posterum acquiri contigerit provincias etc. Alfonso Regi etc. perpetuo donamus, 10 concedimus et appropriamus per praesentes. 7. Recht des Königs und seiner Nachfolger, mit den Sarracenen und Ungläubigen Handel zu treiben und ihnen Waren zuzuführen,,,dummodo ferramenta, ligamina, funes, naves seu armaturarum genera non sint". 8. Ipsique Alfonsus Rex etc. in iam acquisitis et per eum acquirendis provinciis, 15 insulis ac locis quascunque ecclesias, monasteria et alia pia loca fundare ac fundari et construi; necnon quascunque voluntarias personas ecclesiasticas saeculares et quorumvis etiam Mendicantium Ordinum Regulares, de superiorum tamen suorum licentia, ad illa transmittere... concedimus et indulgemus. 405. 3. Epitaph (des Aenea Silvio?) auf Papst Nicolaus V. 20 (Vatikanische Grotten.) Abbildung: E. Steinmann, Rom i. d. Renaissance, L 1899, 2; Dt. Uebersetzung: F. Gregorovius, Grabdenkmäler der Päpste 2, L 1881, 93. JBURCKHARDT, Kultur d. Renaissance in Italien, L 1901; PASTOR, Päpste I 489. 25 39 30 Hic sita sunt quinti Nicolai antistitis ossa aurea qui dederat saecula Roma tibi excoluit doctos, doctior ipse, viros. Abstulit errorem, quo schisma infecerat orbem, restituit mores, moenia, templa, domos. Tum Bernardino statuit sua sacra Senensi1, sancta Iobelei tempora dum celebrat. Cinxit honore caput Friderici et coniugis aureo 2. Res Italas icto foedere composuit. Attica Romanae complura volumina linguae 25 406. Papst Pius II. (1458-1464): Appellation an ein allgemeines Konzil. Bulle,,Execrabilis“ 18. Jan. 1460: BR V 149 ff. GVOIGT, Enea Silvio de' Piccolomini III, B 1863, 101 ff.; MCREIGHTON, Papacy II 396 f.; HINSCHIUS III 420 ff.; PASTOR, Päpste II 70. Execrabilis et pristinis temporibus inauditus tempestate nostra inolevit abusus, ut 40 a Romano pontifice, Iesu Christi vicario, cui dictum est in persona b. Petri: Pasce oves meas et Quod ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis 3 n o nulli, spiritu rebellionis imbuti, non sanioris cupiditate iudicii sed commissi evasione peccati ad futurum concilium provocare praesumant, quod quantum sacris canonibus adversetur, quantumque reipublicae christianae noxium sit, quisquis 1 Bulle v. 12. Juni 1450. Ueber San Bernardino in Siena: PASTOR I 326 ff. 2 1452, 16. März; vgl. PASTOR I 378. 379. 3 Io 21 15; Mt 16 19. non ignarus iurium intelligere potest. Namque quis non illud ridiculum iudicaverit, quod ad id appellatur, quod nusquam est neque scitur quando futurum sit? — § 1. Volentes igitur hoc pestiferum virus a Christi ecclesia procul pellere - huiusmodi provocationes damnamus et tamquam erroneas ac detestabiles reprobamus, cassantes et penitus annullantes, si quae hactenus taliter interpositae reperiantur easque tamquam inanes 5 ac pestiferas nullius momenti esse decernimus et declaramus. § 2. Si quis autem contrafecerit, cuiuscunque status, gradus, ordinis vel conditionis fuerit, etiam si imperiali, regali vel pontificali praefulgeat dignitate, ipso facto sententiam execrationis incurrat, a qua nisi per Romanum pontificem et in mortis articulo absolvi non possit. 407. Papst Sixtus IV. (1471—1484): Immaculata conceptio der Maria. 10 Konstitution,,Grave nimis“, 5. Sept. 1483: Extravag. Commun. lib. III tit. XII c. 2, Corp. iur. can. ed. FRIEDBERG II 1285 f. CREIGHTON, Papacy III 112; PASTOR, Päpste II 538 f. STBEISSEL, G. d. Verehrung Marias in Dtschld während d. MA, Fr 1909; Seeberg, DG, III 649. Grave nimis gerimus et molestum, cum sinistra nobis de quibusdam ecclesiasticis personis referentur.... Sane, cum sancta Romana ecclesia de intemeratae semperque 15 virginis Mariae conceptione publice festum solemniter celebret et speciale ac proprium super hoc officium ordinaverit, nonnulli, ut accepimus, diversorum ordinum praedicatores, in suis sermonibus ad populum publice per diversas civitates et terras affirmare hactenus non erubuerunt, et quotidie praedicare non cessant, omnes illos, qui tenent aut asserunt, eandem gloriosam et immaculatam Dei genitricem absque originalis peccati macula fuisse 20 conceptam, mortaliter peccare, vel esse haereticos; eiusdem immaculatae conceptionis officium celebrantes, audientesque sermones illorum, qui eam sine huiusmodi macula conceptam esse affirmant, peccare graviter. Sed et praefatis praedicationibus non contenti confectos super his suis assertionibus libros in publicum ediderunt, ex quorum assertionibus et praedicationibus non levia scandala in mentibus fidelium exorta sunt, et maiora 25 merito exoriri formidantur in dies. Nos igitur huiusmodi temerariis ausibus ac perversis assertionibus, ac scandalosis, quae exinde in Dei ecclesia exoriri possunt, quantum nobis ex alto conceditur, obviare volentes, motu proprio, non ad alicuius nobis super hoc oblatae petitionis instantiam, sed de nostra mera deliberatione et certa scientia, huiusmodi assertiones praedicatorum eorundem et aliorum quorumlibet, qui affirmare praesumerent, eos, 30 qui crederent aut tenerent, eandem Dei genitricem ab originalis peccati macula in sua conceptione praeservatam fuisse, propteres alicuius haeresis labe pollutos fore, vel mortaliter peccare, aut huiusmodi officium conceptionis celebrantes, seu huiusmodi sermones audientes alicuius peccati reatum incurrere, utpote falsas et erroneas, et a veritate penitus alienas, editosque desuper libros praedictos id continentes quoad hoc auctoritate apostolica 35 tenore praesentium reprobamus et damnamus, ac motu, scientia et auctoritate praedictis statuimus et ordinamus, quod praedicatores verbi Dei, et quicunque alii, cuiuscunque status, gradus aut ordinis ac conditionis fuerint, qui de cetero ausu temerario praesumpserint in eorum sermonibus ad populum seu alias quomodolibet affirmare, huiusmodi sic per nos improbatas et damnatas assertiones veras esse, aut dictos libros pro veris legere, 40 tenere vel habere, postquam de praesentibus scientiam habuerint, excommunicationis sententiam eo ipso incurrant, a qua ab alio quam a Romano pontifice, nisi in mortis articulo, nequeant absolutionis beneficium obtinere. Item motu, scientia et auctoritate similibus simili poenae ac censurae subiicientes eos, qui ausi fuerint asserere, contrariam opinionem tenentes, videlicet gloriosam virginem Mariam cum originali peccato fuisse 45 conceptam, haeresis crimen vel peccatum incurrere mortale, cum nondum sit a Romana ecclesia et apostolica sede decisum. |