879. Papst Iohannes XXII. (1316-1334). 1. Iohannes XXII. „Cum inter nonnullos" v. 12. Nov. 1323: Die Behauptung der Eigentumslosigkeit Christi und der Apostel ist Häresie. Cdu Plessis D'Argentré, Collectio Iudiciorum I, P 1728, 295 f. CMÜLLER, Kampf Ludwigs d. Baiern m. d. röm. Kurie I, Tü 1879, 85; HAUCK V 499; RE 9, 1901, 267 ff.; 23, 1913, 5 692; HEFELE VI 582; HOLZAPFEL, G. d. Franziskanerordens, Fr 1909, 71; MCCABE, .Crises 202 ff. Cum inter nonnullos viros scholasticos saepe contingat in dubium revocari, utrum pertinaciter affirmare, Redemptorem nostrum ac Dominum Iesum Christum eiusque apostolos in speciali non habuisse aliqua nec in communi etiam, haereticum sit cen- 10 sendum, diversa et adversa etiam sentientibus circa illud: Nos huic concertationi finem imponere cupientes assertionem huiusmodi pertinacem, cum scripturae sacrae, quae in plerisque locis ipsos nonnulla habuisse asserit, contradicat expresse, ipsamque scripturam sacram, per quam utique fidei orthodoxae probantur articuli, quoad praemissa fermentum aperte supponat continere mendacii, ac per consequens, quantum in ea est, eius in totum fidem 15 evacuans, fidem catholicam reddat, eius probationem adimens, dubiam et incertam, deinceps erroneam fore censendam et haereticam de fratrum nostrorum consilio hoc perpetuo declaramus edicto. Rursus in posterum pertinaciter affirmare, quod Redemptori nostro praedicto eiusque apostolis, iis quae ipsos habuisse scriptura sacra testatur, nequaquam ius ipsis utendi competierit, nec illa vendendi seu donandi ius habuerint aut ex ipsis 20 alia acquirendi, quae tamen ipsos de praemissis fecisse scriptura sacra testatur seu ipsos potuisse facere supponit expresse; cum talis assertio ipsorum usum et gesta evidenter includat, in praemissis non iusta, quod utique de usu, gestis seu factis Redemptoris nostri Dei Filii sentire nefas est, sacrae scripturae contrarium et doctrinae catholicae inimicum: assertionem ipsam pertinacem de fratrum nostrorum consilio deinceps erroneam fore 25 censendam merito ac haereticam declaramus. 380. 2. Iohannes XXII.: Verurteilung des Marsilius v. Padua u. Iohann v. Iandun. Bulle,,Licet iuxta doctrinam“ v. 23. Okt. 1327 an den Bischof v. Worcester: Th. Rymer, Foedera, conventiones, literae etc. inter reges Angliae et alios quosvis etc., Hagae Comitis ed. Holmes, 1739, II 2, 3, 199 ff.; Du Plessis I 304 ff. RIEZLER, Lit. Widersacher 54. 30 cf. Lit. Nr. 378. Imprimis itaque isti viri reprobi dogmatizare praesumunt, quod illud, quod de Christo legitur in evangelio b. Matthaei, quod ipse solvit tributum caesari, quando staterem, sumptum ex ore piscis 1, illis, qui petebant didrachma, iussit dari, hoc fecit non condescensive et liberalitate suae pietatis sed necessitate coactus; quod utique doctrinae contradicit 35 evangelicae nostrique sententiae salvatoris. - Secundo isti filii Belial dogmatizare praesumunt, quod b. Petrus apostolus non plus autoritatis habuit, quam alii apostoli habuerunt, nec aliorum apostolorum fuit caput. Item, quod Christus nullum caput dimisit ecclesiae nec aliquem vicarium suum fecit; quod est totum contrarium evangelicae et apostolicae veritati. Tertio isti filii Belial asserere non verentur, quod ad imperatorem 40 spectat, papam instituere et destituere ac punire; quae utique omni iuri obviant et repugnant. Praeterea legant homines isti pestiferi historias approbatas, et ostendant quis unquam papa catholicus ab imperatore institutus fuerit? Profecto credimus quod nullum poterunt reperire. Quarto dicunt isti vaniloqui, immo falsiloqui, quod omnes sacerdotes, sive sit 45 papa sive archiepiscopus sive sacerdos simplex, sunt ex institutione Christi auctoritatis et iurisdictionis aequalis. Quod autem unus plus alio habeat, hoc est, secundum quod - 1 cf. Mt 17 26. imperator concedit uni vel alii plus et minus; et sicut concessit alicui, sic potest illud etiam revocare; quae utique doctrinae sacrae obviant et haereticam sapiunt pravitatem. 381. 3. Iohannes XXII. „In agro dominico" v. 27. März 1329: Verdammung von Sätzen Meister Eckeharts. 5 Archiv f. Litt. u. KG. d. MA, hrsg. v. HDenifle u. FEhrle II, B 1886, 636 ff. Ueber Eckehart: DENIFLE, ebend. 417 ff.; SMDEUTSCH, RE 5, 1898, 142 ff.; HAUCK V 270 ff.; RE 23, 1913, 362; MHAACKE, Gottesgedanke u. Gotteserlebnis bei Eck., Greifsw 1919 (D); WACHELIS, Verh. Meister Eck.'s z. Areopagiten Dionysius, Marb 1922 (D). Sane dolenter referimus, quod quidam his temporibus de partibus Theutoniae, Ekar10 dus nomine, doctorque ut fertur sacre paginae, ac professor ordinis fratrum Predicatorum, plura voluit sapere quam oportuit et non ad sobrietatem neque secundum mensuram fidei, quia a veritate auditum avertens ad fabulas se convertit. Per illum enim patrem mendacii 1, qui se frequenter in lucis angelum transfigurat, ut obscuram et tetram caliginem sensuum pro lumine veritatis effundat, homo iste seductus, contra lucidissimam 15 veritatem fidei in agro ecclesiae spinas et tribulos germinans ac nocivos carduos et venenosos palliuros producere satagens, dogmatizavit multa fidem veram in cordibus multorum obnubilantia, que docuit quam maxime coram vulgo simplici in suis predicationibus, que etiam redegit in scriptis. Ex inquisitione siquidem contra eum super his auctoritate venerabilis fratris nostri Henrici Coloniensis Archiepiscopi prius facta, et tandem auctoritate 20 nostra in Romana Curia renovata, comperimus evidentur constare per confessionem eiusdem Ekardi, quod ipse predicavit, dogmatizavit et scripsit viginti sex articulos, tenorem, qui sequitur, continentes: Primus articulus. Interrogatus quandoque, quare Deus mundum non prius produxerit, respondit tunc, sicut nunc, quod Deus non potuit primo producere mundum, quia res non 25 potest agere, antequam sit; unde quamcito Deus fuit, tamcito mundum creavit. - 2. Item concedi potest mundum fuisse ab aeterno. - 3. Item simul et semel, quando Deus fuit, quando Filium sibi coaeternum per omnia coaequalem Deum genuit, etiam mundum creavit. 4. Item in omni opere, etiam malo, malo inquam tam poenae quam culpae, manifestatur et relucet aequaliter gloria Dei. 5. Item vituperans quempiam vituperio 30 ipso peccato vituperii laudat Deum, et quo plus vituperat et gravius peccat, amplius Deum laudat. — 6. Item Deum ipsum quis blasphemando Deum laudat. — 7. Item quod petens hoe aut hoc malum petit et male, quia negationem boni et negationem Dei petit, et orat Deum sibi negari. - 8. Qui non intendunt res, nec honores, nec utilitatem, nec devotionem internam, nec sanctitatem, nec praemium, nec regnum coelorum, sed omnibus his renun35 tiaverunt, etiam quod suum est, in illis hominibus honoratur Deus. 9. Ego nuper cogitavi, utrum ego vellem aliquid recipere a Deo vel desiderare: ego volo de hoc valde bene deliberare, quia ubi ego essem accipiens a Deo, ibi essem ego sub eo vel infra eum, sicut unus famulus vel servus, et ipse sicut dominus in dando, et sic non debemus esse in aeterna vita. 10. Nos transformamur totaliter in Deum et convertimur in eum; simili modo 40 sicut in sacramento panis convertitur in corpus Christi: sic ego convertor in eum, quod ipse me operatur suum esse unum, non simile; per viventem Deum verum est, quod ibi nulla est distinctio. - 11. Quidquid Deus Pater dedit Filio suo unigenito in humana natura, hoc totum dedit mihi: hic nihil excipio, nec unionem nec sanctitatem, sed totum dedit mihi sicut sibi. - 12. Quidquid dicit sacra scriptura de Christo, hoc etiam totum veri45 ficatur de omni bono et divino homine. 13. Quidquid proprium est divinae naturae, hoc totum proprium est homini iusto et divino; propter hoc iste homo operatur quidquid 1 vgl. Joh 8 44; II Cor 11 14. aeternaliter genuit. -- Deus operatur, et creavit una cum Deo coelum et terram, et est generator verbi aeterni, et Deus sine tali homine nesciret quidquam facere. - 14. Bonus homo debet sic conformare voluntatem suam voluntati divinae, quod ipse velit quidquid Deus vult: quia Deus vult aliquo modo me peccasse, nollem ego, quod ego peccata non commisissem, et haec est vera poenitentia. 15. Si homo commisisset mille peccata mortalia, si talis homo 5 esset recte dispositus, non deberet velle se ea non commisisse. 16. Deus proprie non praecepit actum exteriorem. 17. Actus exterior non est proprie bonus nec divinus, nec operatur ipsum Deus proprie neque parit. 18. Afferamus fructum actuum non exteriorum, qui nos bonos non faciunt, sed actuum interiorum, quos Pater in nobis manens facit et operatur. 19. Deus animas amat, non opus extra. - 20. Quod bonus homo est 10 unigenitus Filius Dei. 21. Homo nobilis est ille unigenitus Filius Dei, quem Pater 22. Pater generat me suum Filium et eundem Filium. Quidquid Deus operatur, hoc est unum; propter hoc generat ipse me suum Filium sine omni distinctione. 23. Deus est unus omnibus modis et secundum omnem rationem, ita ut in ipso non sit invenire aliquam multitudinem in intellectu vel extra intellectum; qui enim duo 15 videt vel distinctionem videt, Deum non videt, Deus enim unus est extra numerum et supra numerum, nec ponit in unum cum aliquo. Sequitur: nulla igitur distinctio in ipso Deo esse potest aut intelligi. — 24. Omnis distintio est a Deo aliena, neque in natura neque in personis; probatur: quia natura ipsa est una et hoc unum, et quaelibet persona est una et idipsum unum, quod natura. - 25. Cum dicitur: Simon, diligis me plus his?1 sensu 20 est, id est, plus quam istos, et bene quidem, sed non perfecte. In primo enim et secundo et plus et minus et gradus est et ordo, in uno autem nec gradus est nec ordo. Qui igitur diligit Deum plus quam proximum, bene quidem, sed nondum perfecte. 26. Omnes creaturae sunt unum purum nihil: non dico, quod sint quid modicum vel aliquid, sed quod sint unum purum nihil. Obiectum praeterea extitit dicto Ekardo, quod praedicaverat alios duos articulos sub his verbis: 1. Aliquid est in anima, quod est increatum et increabile; si tota anima esset talis, esset increata et increabilis, et hoc est intellectus. - 2. Quod Deus non est bonus neque melior neque optimus; ita male dico, quandocunque voco Deum bonum, ac si ego album vocarem nigrum. Nos... praefatos quindecim primos articulos et duos alios ultimos tanquam haereticos, dictos vero alios undecim tanquam male sonantes, temerarios, et suspectos de haeresi, ac nihilominus libros quoslibet seu opuscula eiusdem Ekardi, praefatos articulos seu eorum aliquem continentes, damnamus et reprobamus expresse. 382. 25 30 Benedikt XII. (1334–1342). „Benedictus Deus" v. 29. Januar 1336: 35 BR IV 345 ff.; Du Plessis I 321 ff. GHOFFMANN, Streit üb. die selige Schau Gottes (1331-1338), L 1917. § 1. Sane dudum tempore fel. rec. Ioannis XXII praedecessoris nostri inter nonnullos etiam theologicae facultatis magistros super visione animarum iustorum hominum post 40 mortem suam, in quibus nihil erat purgabile, cum de hoc saeculo decesserunt, vel si fuerat iam purgatum fuerat ex toto, an divinam essentiam videant ante corporum suorum resumptionem et iudicium generale: et super nonnullis aliis orta materia quaestionis ipsorum aliqui negativam aliqui affirmativam, alii vero secundum suas imaginationes de visione divinae essentiae ab animabus huiusmodi diversa et diversimode ostendere nitebantur, 45 1 Jo 21 15 ff. 10 prout ex dictis et scriptis ipsorum noscitur apparere, super reiectis vero suis concertationibus, quas hic causa brevitatis omittimus, quia ita ex nostris determinationibus inter se etiam decidebant1. Cumque idem praedecessor noster, ad quem praedictorum determinatio pertinebat, ad decisionem concertationum huiusmodi se pararet in suo consistorio 5 publico tam fratribus suis S. R. E. cardinalibus, de quorum numero tunc eramus, quam praelatis et magistris in theologia, qui multi aderant praesentes, iniungendo districtius et mandando, ut super materia de visione praedicta, quando requirerentur ab eo, deliberate unusquisque diceret, quod sentiret. Tamen morte praeventus, sicut Domino placuit, perficere illud nequivit. § 2.. attendentes, quanta ex praemissis eorum concertationibus non solutis animarum imminent pericula, quanta exinde possunt scandala suboriri, ut ipsorum varietas pereat et veritatis soliditas innotescat.. hac in perpetuum valitura constitutione auctoritate apostolica definimus: § 3. Quod secundum communem Dei ordinationem animae sanctorum omnium, 15 qui de hoc mundo ante Domini nostri Iesu Christi passionem decesserunt nec non sanctorum apostolorum, martyrum, confessorum, virginum et aliorum fidelium defunctorum post sacrum ab eis Christi baptisma susceptum, in quibus nihil purgabile fuit, quando decesserunt, nec erit, quando decedert etiam in futurum; vel si tunc fuerit aut erit aliquid purgabile in eisdem, cum post mortem suam fuerint purgatae; ac quod animae puero20 rum eodem Christi baptismate renatorum et baptizandorum cum fuerint baptizati, ante usum liberi arbitrii decedentium post mortem suam et purgationem praefatam in illis, qui purgatione huiusmodi indigebant, etiam ante resumptionem suorum corporum et iudicium generale, post ascensionem salvatoris Domini nostri Iesu Christi in coelum fuerunt, sunt et erunt in coelo, coelorum regno et paradiso coelesti cum Christo, sanctorum angelorum 25 consortio aggregatae, ac post Domini Iesu Christi passionem et mortem viderunt et vident divinam essentiam visione intuitiva et etiam faciali, nulla mediante creatura, in ratione obiecti visi se habente, sed divina essentia immediate se nude, clare et aperte eis ostendente. Quodque sic videntes eadem divina essentia perfruuntur. Necnon quod ex tali visione et fruitione eorum animae, qui iam decesserunt, sunt vere beatae et 30 habent vitam et requiem aeternam, et erunt illorum, qui postea decedent, cum eamdem videbunt essentiam, ipsaque perfruentur ante iudicium generale. Ac quod visio huiusmodi divinae essentiae eiusque fruitio actus fidei et spei in eis evacuant, prout fides et spes propriae theologicae sunt virtutes. Quodque postquam inchoata fuerit vel erit talis intuitiva ac facialis visio et fruitio in eisdem, eadem visio et fruitio sine aliqua interces35 sione seu evacuatione praedictae visionis et fruitionis continuata extitit et continuabitur usque ad finale iudicium et ex tunc usque in sempiternum. § 4. Definimus insuper, quod secundum Dei ordinationem communem animae decedentium in actuali peccato mortali mox post mortem suam ad interna descendunt, ubi poenis infernalibus cruciantur, et quod nihilominus in die iudicii omnes 40 homines ante tribunal Christi cum suis corporibus comparebunt, reddituri de factis propriis rationem, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum sive malum. § 5. Decernentes, praedictas nostras definitiones seu determinationes et ipsarum singulas ab omnibus fidelibus esse tenendas. Quicumque autem deinceps praedictarum nostrarum definitionum seu determinationum ac singularum ipsarum contrarium scienter' 45 et pertinaciter tenere, asserere, praedicare, docere aut defendere verbo vel scripto praesumpserit, contra eum sicut contra haereticum modo debito procedatur. 1 alias: dissidebant. 383. Das Renser Weistum vom 16. Juli 1338: Königswahl. KZeumer, NA 30, 1905, 110 ff. - JFICKER 1, Z. G. d. Kurvereins zu Rense, NA 18; KHÖHLBAUM, Kurverein zu R. 1338, B 1903 (Abh. Gesell Wiss Gö NF 7, 3); KMÜLLER, Kampf Ludwigs d. B. m. d. röm. Kurie II, Tü 1880, 66 ff.; HAUCK V 553. In nomine Domini, amen. Per hoc presens instrumentum publicum universis pateat 5 evidenter, quod anno ab incarnatione eiusdem MCCCXXXVIII. die XVI. mensis Iulii, hora quasi septima eiusdem diei, indictione VI., pontificatus domini Benedicti pape XII. anno quarto, in pomerio sito iuxta villam Renensem super alveum Reni, ubi principes electores sacri imperii Romani ad habendos tractatus super electionibus aut aliis negociis ipsius imperii solent ut plurimum convenire, reverendi in Christo patres ac domini domini 10 Henricus Maguntinensis, Walramus Coloniensis et Baldewinus Treverensis ecclesiarum archiepiscopi, nec non illustres principes et domini domini Radulphus, Rupertus et Rupertus ac Stephanus, representantes comitem palatinum Reni, cum non esset diffinitum, quis eorum comes esse debeat vocem habens, nec non Radulphus dux Saxonie ac Ludowicus marchio Brandenburgensis invicem congregati et presentialiter constituti super iuribus imperii et con- 15 suetudinibus eiusdem pertractandis, habitis quoque [tractatibus] cum quam pluribus sepedicti imperii fidelibus clericis et laicis ibidem similiter presentibus, vocatisque nobis tribus notariis publicis propter hoc concorditer et uniformiter factis inter [eos] ipsos per ordinem sub prestitis eorum iuramentis requisitionibus, prout moris est ipsorum principum diffinire, iudicando dixerunt et diffiniendo pronunciaverunt, hoc esse de iure et 20 antiqua consuetudine imperii approbata, quod, postquam aliquis a principibus electoribus imperii vel a maiori parte numero eorundem principum etiam in discordia pro rege Romanorum est electus, non indiget nominatione, approbatione, confirmatione, assensu vel auctoritate sedis a po- 25 stolice super administratione bonorum et iurium imperii sive titulo regio assumendis, et quod super hiis talis electus non habet necessario recurrere ad eandem sedem, sed quod sic est habitum, obtentum et observatum a tempore, de cuius principio memoria non existit, quod electi a principibus electoribus imperii concorditer vel a maiori parte, ut supra, sibi titulum regium assumpserunt ac bona et iura imperii administrarunt, et 30 quod de iure et consuetudine hoc licite facere potuerunt et poterunt, nulla approbatione vel licentia dicte sedis apostolice super hoc habita et obtenta. Hiis pronunciatis et taliter diffinitis prefati domini principes electores omnes et singulos ibidem in eorum tractatibus et consilio tunc presentes fideles et vasallos imperii sub eorum iuramentis imperio debitis seu prestitis regulariter requisierunt, quod ipsis super tractatis et diffinitis ac pronunciatis 35 imperii iuribus et consuetudinibus viderctur. Qui omnes et singuli per eadem verba vel hiis similia pronunciando, sententiando et diffiniendo in eo finaliter concordaverunt, in quo supradictorum electorum principum mens resedit. 384. Ludwigs des Bayern Königswahlgesetz,,Licet iuris" (6. Aug. 1338). KZeumer, NA 30, 1905, 100 ff. — KMÜLLER, Kampf Ludwigs d. B. m. d. Kurie 74 ff. 292 ff, 40 Ludovicus Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Ad eternam rei memoriam. Licet iuris utriusque testimonia manifeste declarent, imperialem dignitatem et potestatem immediate a solo Deo ab initio processisse et Deum per imperatores et reges mundi iura humano generi tribuisse, ac quod imperator ex sola electione eorum, ad quos pertinet electio, verus efficitur imperator nec alicuius alterius eget confirmatione seu appro- 45 batione, quoniam in temporalibus superiorem non habet in terris, sed eidem omnes subsunt |