Obrazy na stronie
PDF
ePub

König Konstantin gab so viel, wie ich euch's kundtun will, dem Stuhl zu Rom: Speer, Kreuz und Krone. Alsbald schrie der Engel laut:,,Wehe! Wehe! und zum drittenmal Wehe! Zuvor stand es gut um die Christenheit und ihre Zucht. Ietzt ist ihr ein Gift zugefallen, ihr Honig ist zur Galle geworden. Das wird der Menschheit hernach gar leid 5 werden!" Alle Fürsten stehen jetzt in Ansehen, nur der höchste ist erniedrigt: das hat die Wahl der Pfaffen gemacht. Das sei dir, lieber Gott, geklagt! Die Pfaffen wollen das Recht der Laien verdrehen. Der Engel hat uns die Wahrheit gesagt.

10

15

20

337.

2. Walther von der Vogelweide: Der Opferstock (1213).
Ed. Wilmanns 34, 4.

Ahî wie kristenlîche nû der bâbest lachet,

swenne er sînen Walhen seit 'ich hânz alsô gemachet'!
(daz er dâ seit, des solte er niemer hân gedâht)

,,er giht, ich hân zwên Almân under eine krône brâht,
daz siz rîche sulen stoeren unde wasten.

ie dar under füllen wir die kasten:

ich hâns an mînen stoc gement, ir guot ist allez mîn:

ir tiuschez silber vert in mînen welschen schrîn.

ir pfaffen, ezzent hüenr und trinkent wîn,

unde lât die tiutschen ..... vasten!'

Ha! wie christlich jetzt der Papst lacht, wenn er seinen Wälschen sagt:,,So hab ich's gemacht!" Was er da sagt, das hätte er niemals auch nur denken sollen. Er spricht: ,,Ich habe zwei Deutsche unter eine Krone gebracht, damit sie das Reich verwirren und verwüsten. Unterdessen füllen wir immer die Kassen. Ich habe sie an meinen Opferstock getrieben, ihr Gut ist alles mein: Ihr deutsches Silber strömt in meinen wälschen Schrein 25 Ihr Pfaffen, eßt Hühner und trinkt Wein und laßt die Deutschen fasten."

[blocks in formation]

338.

Freidanks,,Bescheidenheit,, (um 1225).

Ausgaben von Wilh. Grimm, Gö 1834. 1860; von Bezzenberger, Ha 1872.

[blocks in formation]

Sünde kann niemand vergeben als Gott allein; danach sollen wir streben. Die Gnade steht einem Esel an, daß er einem Ochsen die Sünde nimmt. Der Ablaß dünkt Toren gut, den ein Narr dem andern giebt.

152, 16. Daz netze kam ze Rôme nie,

dâ mite sant Pêter vische vie;

daz netze im nû versmâhet.

roemesch netze vâhet

golt silber bürge unde lant;

daz was sant Pêter unbekannt.

Das Netz ist nie nach Rom gekommen, mit dem Sankt Peter Fische gefangen hat; dieses Netz verachtet es jetzt. Das römische Netz fängt Gold, Silber, Städte und Länder; 45 das war dem heiligen Petrus unbekannt.

Kaiser Friedrich II. (1215-1250).

EWINKELMANN, G. Friedrichs II. 1. 21, B 1863. 1865; Fr. II. (Jb. d. dt. G.), 2 Bde, L 1889. 1897; FRSCHIRRMACHER, Fr. II., 4 Bde, Gö 1859-1865; EAFREEMAN, Z. G. d. MA, dt. v. LOCHER, Nr. 5, Str 1886; RDAVIDSOHN, G. v. Florenz II, B 1908; KHAMPE, Friedrich II., HZ 83; JB. d. Hochstifts Frkft. 1908; Dt. KaiserG 2, L 1912, 218 ff.; HNIESE, 5 ZG. d. geistigen Lebens am Hofe Fr. II., HZ 108, 1912; HREUTER, G. d. relig. Aufklärung i. MA II, B 1877, 253 ff.; HEFELE V 907 ff.; HAUCK IV 777 ff.

339. 1. Friedrichs II. Zugeständnisse an Papst Innocenz III. in der goldenen Bulle von Eger (12. Juli 1213).

MG LL 11 224 f., Sect. IV, Constitutiones imperatorum II, Hann 1896, 58 f.; BÖHMER- 10 FICKER Nr. 705. EWINCKELMANN, Philipp v. Schwaben, L 1873. 1878, II 342 ff.; RSCHWEMER, Inn. III. u. d. dt. K. während d. Thronstreites 1198-1208, Str 1882; EENGELMANN, Philipp v. Schwaben u. Inn. III., B 1896 (Pr.); KCHHUGELMANN, Dt. Königswahl im corp. iur. can., 1909 (Unters. z. dt. St. u. RG. 98); HBLOCH, Staufische Kaiserwahlen, 1911, 20 ff.

[ocr errors]

15

In nomine sanctae et individuae trinitatis. Fredericus secundus divina favente clementia Romanorum rex et semper augustus et rex Siciliae. 1. Regnum nostrum tunc stabiliri credimus et confidimus, cum altissimum, de cuius manu ea, quae possidemus bona recepimus, honoramus. Tanto enim domino, qui bona tribuit nobis, ad offerendas hostias operis et devotionis astringimur, quanto ipsum misericordem in nobis et mirabilem experimur. Cognoscentes igitur gratiam quae data 20 est nobis ab ipso, habentes quoque prae oculis immensa et innumera beneficia vestra, carissime domine et reverentissime pater, protector et benefactor noster domine Innocenti, dei gratia summe pontifex venerande, per cuius beneficium operam et tutelam aliti sumus, protecti pariter ac promoti, postquam in sollicitudinem vestram mater nostra felicis memoriae Constantia imperatrix ex ipso quasi utero nos iactavit, vobis, beatissime pater, et omnibus catholicis successoribus vestris sanctae- 25 que Romanae ecclesiae speciali matri nostrae omnem obedientiam, honorificentiam atque reverentiam semper humili corde ac devoto spiritu impendemus, quam praedecessores nostri reges et imperatores catholici vestris antecessoribus impendisse noscuntur, nihil ex his volentes diminui, sed magis augeri, ut nostra devotio magis enitescat. 2. Illum igitur abusum volentes abolere, quem interdum quidam praedecessorum nostrorum exercuisse dinoscuntur et dicuntur in electio- 30 nibus praelatorum, concedimus et sancimus, ut electiones praelatorum libere fiant et canonice, quatenus ille praeficiatur ecclesiae viduatae, quem totum capitulum vel maior et sanior pars ipsius duxerit eligendum, dummodo nihil obstet ei de canonicis institutis. 3. Appellationes autem in negotiis et causis ecclesiasticis ad sedem apostolicam libere fiant, earum prosecutionem sive processum nullus impedire praesumat. 4. Illum quoque dimittimus et refutamus abusum, 35 quem in occupandis bonis decedentium praelatorum aut etiam ecclesiarum vacantium nostri consueverunt antecessores committere pro motu propriae voluntatis. Omnia vero spiritualia vobis et aliis ecclesiarum praelatis relinquimus libere disponenda, ut quae sunt caesaris caesari, et quae sunt dei deo recta distributione reddantur. 5. Super eradicando autem haereticae pravitatis errore auxilium dabimus et operam efficacem. 6. Possessiones etiam, quas ecclesia Romana 40 recuperavit, ab antecessoribus nostris seu quibuslibet aliis ante detentas, liberas et quietas sibi dimittimus ipsamque ad eas obtinendas bona fide promittimus adiuvare. Quas autem nondum recuperaverit, ad recuperandum pro viribus erimus coadiutores; et quaecumque ad manus nostras devenient, sine difficultate ei restituere satagemus. Ad has pertinet tota terra, quae est a Radicophano usque Zeperanum, marchia Anconitana, ducatus Spoletanus, terra comitissae Mathildis, 45 comitatus Brittenorii, exarchatus Ravennae, Pentapolis cum aliis adiacentibus terris expressis in multis privilegiis imperatorum et regum a tempore Ludowici, ut eas habeat Romana ecclesia in perpetuum cum omni iurisdictione, districtu et honore suo. Verumtamen cum ad recipiendam coronam imperii vel pro necessitatibus ecclesiae ab apostolica sede vocati venerimus, de mandato summi pontificis recipiemus procurationes sive fodrum ab illis. 7. Adiutores etiam erimus 50 ad retinendum et defendendum Romanae ecclesiae regnum Syciliae ac cetera iura, quae ad ipsam pertinere dinoscuntur, tamquam devotus filius et catholicus princeps. 8. Ut autem haec omnia vobis memorato sanctissimo patri nostro domino Innocentio, sacrosanctae Romanae ecclesiae summo pontifici vestrisque successoribus per nos et nostros successores Romanorum reges et imperatores observentur firmaque et inconvulsa semper permaneant, praesens privilegium conscriptum 55 maiestatis nostrae aurea bulla iussimus communiri.

--

Testes autem hi sunt. Sigefridus Moguntinae sedis archiepiscopus apostolicae sedis legatus, Eberhardus Salzburgensis archiepiscopus, Berardus Barensis archiepiscopus, Chuonradus Ratis

honensis episcopus, Otto Wirzinburgensis episcopus, Manegoldus Pattaviensis episcopus, Engelpardus Zizensis episcopus, Odacrius Boemorum rex, Lodwicus dux Bawariae, Liupoldus dux Austriae et Styriae, Hermannus lantgravius Thuringiae, comes Albertus de Eberstein, comes Adolfus de Sowenburc, comes Burchardus de Mannesveld, comes Gerhardus de Diets, comes 5 Ludwicus de Wirtemberch, Gebehardus burcravius Meigdeburgensis, Hainricus de Stahhelburch, Waltherus de Langenberch, Hainricus de Chalandrino marescalcus imperii, Waltherus de Sypf, pincerna imperii, Gwaltherus Gentilis, comestabulus regni Siciliae et alii quam plures.

Signum domini Frederici secundi Romanorum regis invictissimi (L. M.) et regis Syciliae. Ego Chuonradus dei et apostolicae sedis gratia Metensis episcopus vice domini Sigefridi Mo10 guntini archiepiscopi et apostolicae sedis legati ac totius Germaniae archicancellarii recognovi. Acta sunt haec anno domini nostri Iesu Christi 1213, indictione prima, regnante domino Frederico secundo Romanorum rege glorioso et rege Siciliae, anno regni eius Romani primo, Siciliae vero 16.

15

20

25

Datum apud Egram per manus Bertoldi de Niffen regalis aulae prothonotarii, quarto idus Iulii.

2. Kaiser Friedrichs II. Kampf gegen die Ketzer.

LEA, Inquisition I 359 ff.; HKÖHLER, Ketzerpolitik d. dt. Kaiser u. Könige 1152-1254, Jena 1913; HINSCHIUS IV 456 ff,; BENRATH, RE 9, 1901, 152 ff; 23, 1913 689 f.; JHANSEN, Zauberwesen, Inquisition u. Hexenprozeß i. MA, M 1900; PFLADE, D. röm. Inquisitionsverfahren in Dtschld., L1902; RSCHMIDT, D. Herkunft d. Inq.prozesse, Fr 1902; HAUCK IV 911 ff.

340. a) Konstitution v. 22. Nov. 1220: Weltliche Strafen gegen Ketzerei. MG LL Sect. IV, Constitutiones imperatorum, II, Hann 1896, 107 ff.; BÖHMER-FICKER 1203. WINKELMANN, Fr. II., I 112; JFICKER, Gesetzl. Einf. d. Todesstrafe f. Ketzerei, MÖ G I 192; HOENSBROECH, Papsttum I 170 ff.; FFRENSDORFF, Hans. G.blätter II, L 1878, 104 ff.; LEA, Inquisition I 359 ff.

§ 3. Quaecumque communitas vel persona per annum in excommunicatione propter libertatem ecclesiae facta perstiterit, ipso iure imperiali banno subiaceat, a quo nullatenus extrahatur, nisi prius ab ecclesia beneficio absolutionis obtento.

§ 4. Statuimus autem, ut nullus ecclesiasticam personam in criminali quaestione 30 vel civili trahere ad iudicium seculare praesumat, contra constitutiones imperiales et canonicas sanctiones. Quod si fecerit, actor a iure suo cadat, iudicatum non teneat, et iudex sit ex hunc iudicandi potestate privatus.

35

§ 5. Sancimus etiam, ut si qui clericis vel personis ecclesiasticis iustitiam denegare praesumpserint, tertio requisiti suam iurisdictionem amittant.

§ 61. Chataros, Patarenos, Leonistas 2, Speronistas 3, Arnaldistas, Circumcisos et omnes haereticos utriusque sexus, quocumque nomine censeantur, perpetua damnamus infamia, diffidamus atque bannimus, censentes, ut bona talium confiscentur nec ad eos ulterius revertantur, ita quod filii ad su ccessionem eorum pervenire non possint, cum longe sit gravius 40 aeternam quam temporalem offendere maiestatem. Qui autem inventi fuerint sola s u spitione notabiles, nisi ad mandatum ecclesiae iuxta considerationem suspitionis qualitatemque personae propriam innocentiam congrua purgatione monstraverint, tamquam infames et banniti ab omnibus habeantur, ita quod, si sic per annum permanserint, extunc eos sicut haereticos condemnamus.

45

§ 7. Statuimus etiam hoc edicto in perpetuum valituro, ut potestates vel consules seu rectores, quibuscumque fungantur officiis, pro defensione fidei praestent publice iuramentum, quod de terris suae iurisdictioni subiectis

1 cf. IV. Laterankonzil 1215 cap. 3 § 5, oben Nr. 330.

Leonistae Bezeichnung der Waldenser wegen der Herkunft des Waldes aus Lyon. 3 Anhänger des Bischofs Robert de Sperone, eines Schülers des Arnold v. Brescia, HEFELE V 829.

universos haereticos ab ecclesia denotatos bona fide pro viribus exterminare studebunt, ita quod amodo quandocumque quis fuerit in potestatem sive perpetuam vel temporalem assumptus, hoc teneatur capitulum iuramento firmare. Alioquin neque pro potestatibus neque pro consulibus habeantur, eorumque sententias decernimus extunc irritas et inanes. Si vero dominus temporalis requisitus et amonitus ab ecclesia terram 5 suam purgare neglexerit ab haeretica pravitate, post annum a tempore monitionis elapsum terram ipsius exponimus catholicis occupandam; qui eam exterminatis haereticis absque ulla contradictione possideant et in fidei puritate conservent, salvo iure domini principalis, dum modo super hoc nullum praestet obstaculum nec aliquod impedimentum opponat; eadem nihilominus lege servata contra 10 eos, qui non habent dominos principales. Credentes praeterea, receptatores, defensores et fautores haereticorum bannimus, firmiter statuentes, ut si, postquam quilibet talium fuerit excommunicatione notatus, satisfacere contempserit infra annum, extunc ipso iure sit factus infamis nec ad publica officia seu consilia vel ad eligendos aliquos ad huiusmodi nec ad testimonium admittatur. Sit etiam 15 intestabilis, ut nec testamenti liberam habeat factionem nec ad haereditatis successionem accedat. Nullus praeterea ei super quocumque negotio, sed ipse alii respondere cogatur. Quod si forte iudex exstiterit, eius sententia nullam obtineat firmitatem, nec causae aliquae ad eius audientiam perferantur. Si fuerit advocatus, eius patrocinium nullatenus admittatur. Si tabellio, instrumenta confecta per ipsum nullius penitus sint momenti. 20 341. b) Friedrich II.: Konstitution v. März 1224: Verbrennung der lombardischen Ketzer.

MG LL Sect. IV, ib. 126, 33 ff. FICKER 188. 430.

Praesenti edictali constitutione nostra in tota Lombardia inviolabiliter de cetero valitura duximus sanciendum, ut quicunque per civitatis antistitem vel dioecesis, in qua 25 degit, post condignam examinationem fuerit de haeresi manifeste convictus, et haereticus iudicatus, per potestatem, consilium et catholicos viros civitatis et dioecesis earundem, ad requisitionem antistitis illico capiatur, auctoritate nostra ignis iudicio concremandus, ut vel ultricibus flammis pereat aut, si miserabili vitae ad coërcitionem aliorum elegerint reservandum, eum linguae plectro deprivent, quo non 30 est veritus contra ecclesiasticam fidem invehi et nomen domini blasphemare.

342. c) Friedrich II.: Konstitution v. März 1232: Hinrichtung der Ketzer in Deutschland.

[blocks in formation]

§ 2. Statuimus itaque sancientes, ut haeretici quocumque nomine censeantur, ubi- 35 cumque per imperium damnati fuerint ab ecclesia et saeculari iudicio assignati, a ni madversione debita puniantur. Si qui vero de praedictis, postquam fuerint deprenhensi, territi metu mortis redire voluerint ad fidei unitatem, iuxta canonicas sanctiones ad agendam poenitentiam in perpetuum carcerem retrudantur. § 3. Praeterea quicunque haeretici reperti fuerint in civitatibus, oppidis seu locis aliis imperii, per in- 40 quisitores ab apostolica sede datos et alios orthodoxae fidei zelatores, hi qui iurisdictionem ibidem habuerint ad inquisitorum et aliorum catholicorum virorum insinuationem eos capere teneantur et captos artius custodire, donec per censuram ecclesiasticam condemnatos damnabili morte perimant, qui fidei et vitae sacramenta damnabant. § 4. Simili quoque poena plecti censemus omnes, quos ad fovendum haereticorum errorem callidi 45 hostis astutia suscitat advocatos vel parat illicitos defensores... § 5. Eos praeterea qui

convicti in uno loco de haeresi ad alia loca se transferunt, ut cautius possint effundere virus haereticae pravitatis, debitam censemus subire vindictam... § 6. Item mortis sententiae duximus addicendos, si quos haereticorum ad iudicium tractos in extremo vitae periculo haeresim abiurantes, postmodum de falso iuramento constiterit et fide 5 mentita convinci, ac eos contigerit eiusdem morbi spontaneam incurrere recidivam; ut sibi damnabilius iniquitas sit mentita, et poenam debitam mendacium non evadat. § 7. Omne insuper proclamationis et appellationis beneficium ab haereticis, receptatoribus et fautoribus eorundem penitus amovemus, volentes ut de finibus Alemanniae, in quibus semper exstitit fida fides, haereticae labis genimia modis omnibus deleantur. § 8. Cete10 rum.. si laesae reos maiestatis in personis eorum et suorum liberorum exhaeredatione damnamus, multo dignius iustiusque contra divini blasphematores nominis et catholicae detractores fidei provocamur, eorundem haereticorum, receptatorum, fautorum, et advocatorum suorum haeredes et posteros, usque ad secundam progeniem beneficiis cunctis temporalibus, publicis officiis et honoribus imper15 riali auctoritate privantes. (Es folgen Bestimmungen zum Schutz der Inquisitoren.) 343. 3. Friedrich II.: Gesetz vom 26. April 1220: Dem Bann folgt die Acht. Privilegium in favorem principum ecclesiasticorum: MG LL Sect. IV, Constitutiones et acta publica imperatorum et regum II 89 ff. — EEICHMANN, Acht u. Bann im Reichsrecht d. MA, Pad 1909, 122 f.; LWEILAND, Friedr. II. Priyileg für die geistl. Fürsten, in Hist. Aufsätze, dem Andenken v. GWAITZ gewidmet.

20

25

7. Et quia gladius materialis constitutus est in subsidium gladii spiritualis, excommunicationem, si excommunicatos in ea ultra sex septimanas perstitisse predictorum modorum aliquo nobis constiterit, nostra proscriptio subsequatur, non revocanda, nisi prius excommunicatio revocetur.

8. Sic utique aliisque modis omnibus, iusto videlicet et efficaci iuditio, ipsis prodesse atque praeesse firmiter compromisimus, et ipsi versa vice fide data promiserunt, quod contra omnem hominem, qui tali nostro iuditio ipsis exhibendo violenter restiterit, nobis pro viribus suis efficaciter assistent.

Sachsenspiegel (1215-1235).

30 RSCHRÖDER, Dt. RG 719 ff. Verwerfung von 14 Artikeln des Sachsenspiegels durch Gregor XI. Bulle,,Salvator humani generis" an Karl IV. v. J. 1374. Vgl. HoMEYER, Joh. Klenkok wider den Sachsenspiegel, ABA 1855, 396 ff.; SCHERER, KR I 37 n. 27.

35

40

344. 1. Verbrennung von Ketzern.

[ocr errors]

II. Buch, art. 13, § 7: C. G. Homeyer, Des Sachsenspiegels 1. Teil 3, B 1861, 242. Svelk kersten man oder wif ungelovich is unde mit tovere umme gat, oder mit vorgiftnisse, unde des verwunnen wirt, den sal man uppe'r hort bernen. Welcher Christ, Mann oder Weib, ungläubig ist oder mit Zauberei umgeht oder mit Vergiftung und der des überführt wird, den soll man auf dem Scheiterhaufen verbrennen. 345. 2. Ursprung und Verhältnis der geistlichen und weltlichen Macht. I, art. 1: Homeyer 153.

Tvei svert lit got in ertrike to bescermene de kristenheit. Deme pavese is gesat dat geistlike, deme keisere dat wertlike. Deme pavese is ok gesat to ridene to bescedener tiet up eneme blanken perde unde de keiser sal ime den stegerep halden, dur dat de sadel nicht ne winde. Dit is de beteknisse, svat deme pavese widersta, dat he mit geistlikeme 45 rechte nicht gedvingen ne mach, dat ist de keiser mit wertlikem rechte dvinge deme pavese gehorsam to wesene. So sal ok de geistlike gewalt helpen deme wertlikem rechte, of it is bedarf.

« PoprzedniaDalej »