vocantur in periculum et vocabuntur. Neque civitates tantum sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio pervagata est; quae videtur sisti et corrigi posse. 10. Certe satis constat prope iam desolata templa coepisse celebrari et sacra sollemnia diu intermissa repeti pastumque venire victimarum, cuius adhuc rarissimus emptor inveniebatur. Ex quo facile est opinari, quae turba hominum emendari possit, si sit pae- 5 nitentiae locus.

24. 2. Reskript des Kaisers Trajan über die Christen.

Traianus Plinio. Actum quem debuisti, mi Secunde, in excutiendis causis eorum, qui Christiani ad te delati fuerant, secutus es. Neque enim in universum aliquid, quod quasi certam formam habeat, constitui potest. Conquirendi non sunt: si deferantur 10 et arguantur, puniendi sunt, ita tamen, ut qui negaverit se Christianum esse idque re ipsa manifestum fecerit, id est supplicando dis nostris, quamvis suspectus in praeteritum, veniam ex paenitentia impetret. Sine auctore vero propositi libelli in nullo crimine locum habere debent. Nam et pessimi exempli nec nostri saeculi est.

15

25. Das altrömische Taufbekenntnis (1. Hälfte des 2. Jahrh.). AHahn, Bibliothek der Symbole, Br 1897 § 18. 20. 23; griechisch überliefert in dem sog. Psalterium d. Königs Aethelstan († 941), lateinisch in dem Oxforder Codex Laudianus (7. Jahrh.) u. in Handschrift d. Brit. Museums (8. Jahrh.). - FKATTENBUSCH, Apostol. Symbol 2 Bde., L 1894-1900; CPCASPARI, Quellen z. G. d. Taufsymbols, 3 Bde., Christiania 1866-75; HARNACK, RE 1, 1896, 741; LooFs, Symbolik § 6. 9; JKUNZE, Gl.regel, HS u. Taufbek., L1899; KTHIEME, Ap. Gl.bek., 20 L 1914; WPEITZ, Gl.bek. d. Ap., Stimmen d. Zt., 1918, 553 ff.; KHOLL, Z. Ausleg. d. 2. Art. d. sog. Apost. Symbols: SBA 1919 I 2 ff. (Harnack 112 ff., Lietzmann 269 ff.); JHAUSSLEITER, Trinitar. Gl. u. Christusbek., Gütersl. 1920; HLIETZMANN, Anfänge d. Gl.bek.: Festgabe f. AVHARNACK, Tü 1921, 226 ff.; ZNW 21, 1922, 1 ff.; 22, 1923, 257 ff.; ANUSSBAUMER, Ursymbolum n. d. Epideixis d. Irenaeus, Pad 1921; JBRINKTRINE Trinitar. Bekenntnis- 25 formeln, ThQ 102, 1921, 156 ff.; RSEEBERG, ZKG 40, 1922, 1 ff.; D 9 13, 215 ff.; EdNORDEN, Agnostos Theos, B 1913, 263 ff.; MWANACH, Rhythmik i. d. altröm. Symbol, StKr 91, 1923, 125 ff.; M GERNER, Ueberlieferung d. Taufkanones i. d. apost. Kanones, Fr 1922 (D); AHARNACK, Alter d. Gliedes,,hl. Kirche" im Symbol: Festg. f. ASCHLATTER, St 1922.

Πιστεύω εἰς θεόν, πατέρα παντοκράτορα· καὶ εἰς Χριστὸν ̓Ιησοῦν ', υἱὸν 30 αὐτοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν κύριον ἡμῶν, τὸν γεννηθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, τὸν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου σταυρωθέντα καὶ ταφέντα, τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστάντα ἐκ 2 νεκρῶν, ἀναβάντα εἰς τοὺς οὐρανούς, καθήμενον ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρός, ὅθεν ἔρχεται κρῖναι 3 ζῶντας καὶ νεκρούς· καὶ εἰς 4 πνεῦμα ἅγιον, ἁγίζαν) ἐκκλησίαν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, σαρκὸς ἀνάστασιν). ̓Αμήν 5.

Credo in Deum, patrem omnipotentem; et in Christum Iesum, filium eius unicum dominum nostrum, qui natus est de spiritu sancto et Maria virgine, qui sub Pontio Pilato crucifixus est et sepultus, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit in caelos, sedet ad dexteram patris, unde venturus est iudicare vivos et mortuos; et in spiritum sanctum, sanctam ecclesiam, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem.

35

40

26. Das jüngere,,apostolische" Symbol. Konkordienbuch der lutherischen Kirche: Die Symbol. Bücher d. ev. luth. Kirche von JTMüller 30. Credo in Deum, patrem omnipotentem, creatorem coeli et terrae. Et in Iesum Christum, filium eius unicum, dominum nostrum. Qui conceptus est de Spirito sancto. Natus ex Maria virgine. Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus. Descendit 45 ad inferna. Tertia die resurrexit a mortuis. Ascendit ad coelos. Sedet ad dexteram Dei, patris omnipotentis. Inde venturus est iudicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum 1 Marcell von Ancyra, Brief an B. Julius v. Rom 337, HAHN § 17: Tov. 2 Marcell: TбV. 4 Marcell: TÒ.

3 Marcell: κρίνειν.

5 fehlt bei Marcell.

sanctum. Sanctam ecclesiam catholicam. Sanctorum communionem. Remissionem peccatorum. Carnis resurrectionem. Et vitam aeternam. Amen.

27.

Papias, Bischof von Hierapolis (c. 150): Petrus in Rom.

Eusebius h. e. III 39 14. 15. KLEIMBACH, RE 14, 1904, 642 ff.; JWEICHSELGARTNER, D. Pa5 piasfragment bei Eusebius H. E. 3. 39, Fr 1921 (D); BW BACON, Marcion, Papias and the Elders: JThStud. 23, 1922, 134 ff.

̓Αναγκαίως νῦν προσθήσομεν ταῖς προεκτεθείσαις αὐτοῦ (sc. τοῦ Παπία) φωναῖς παράδοσιν ἢ περὶ Μάρκου τοῦ τὸ εὐαγγέλιον γεγραφότος ἐκτέθειται διὰ τούτων. καὶ τοῦτο ὁ πρεσβύτερος ἔλεγε· Μάρκος μὲν ἑρμηνευτής Πέτρου γενό10 μενος, ὅσα ἐμνημόνευσεν ἀκριβῶς ἔγραψεν, οὐ μέντοι τάξει, τὰ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ ἢ λεχθέντα ἢ πραχθέντα. οὔτε γὰρ ἤκουσε τοῦ κυρίου οὔτε παρηκολούθησεν αὐτῷ, ὕστερον δὲ, ὡς ἔφην, Πέτρῳ, ὃς πρὸς τὰς χρείας ἐποιεῖτο τὰς διδασκαλίας, ἀλλ ̓ οὐχ ὥσπερ σύνταξιν τῶν κυριακῶν ποιούμενος λόγων, ὥστε οὐδὲν ἥμαρτε Μάρκος, οὕτως ἔνια γράψας ὡς ἀπεμνημόνευσεν. ἑνὸς γὰρ ἐποιήσατο πρόνοιαν, 15 τοῦ μηδὲν ὧν ἤκουσε παραλιπεῖν ἢ ψεύσασθαί τι ἐν αὐτοῖς. ταῦτα μὲν οὖν ἱστόρηται τῷ Παπίᾳ περὶ τοῦ Μάρκου.

Eusebius h. e. II 14: Petrus in Rom erfolgreicher Bekämpfer des Magiers Simon. Eusebius h. e. II 15: Die Zuhörer des Petrus bitten Markus, seinen Begleiter, um Aufzeichnung der vorgetragenen Lehre und veranlassen dadurch die Abfassung des nach 20 Markus genannten Evangeliums. γνόντα δὲ τὸ πραχθέν φασι τὸν ἀπόστολον ἀποκαλύψαντος αὐτῷ τοῦ πνεύματος ἡσθῆναι τῇ τῶν ἀνδρῶν προθυμίᾳ, κυρῶσαί τε τὴν γραφὴν εἰς ἔντευξιν ταῖς ἐκκλησίαις. Κλήμης ἐν ἕκτῳ τῶν Ὑποτυπώσεων παρατέθειται τὴν ἱστορίαν, συνεπιμαρτυρεῖ δ ̓ αὐτῷ καὶ ὁ ̔Ιεραπολίτης ἐπίσκοπος ὀνόματι Παπίας. cf. VI 14, 5.

25

Iustin, der Märtyrer (c. 150).

4

Apologia 1: Corpus apologetarum christ., ed. JCThdeOtto, vol. I3, Jena 1876, 184 ff. ed. GKrüger • 1915. HARNACK, LG I 99 ff., II 1, 274 ff., 508 ff.; BARDENHEWER, 1, 206 ff.; BONWETSCH, RE 9, 1901, 641 ff., 23, 1913, 719 f. Eucharistie u. Agape: DREWS, RE 5, 1898, 560 ff.; AHARNACK, Brot u. Wasser, d. euch. Elemente b. Justin, TU VII 2, L 1891; AJÜLICHER, G. 30 d. Abendmahlsfeier: ThAbh. f. Weizsäcker, Fr 1392; THZAHN, Brot u. Wein i. Abendmahl, Erl. 1892; RE 1, 1896, 234 ff.; EGRAFE, Neueste Forschg. üb. d. urchr. Abdm.feier, ZThK 1895; ASCHEIW ILER, Elemente d. Eucharistie i. d. ersten drei Jahrh., Mz 1903; FRENZ, G. d. MeBopferbegriffs I, Freis. 1901; EVDOвSCHÜTZ, St Kr 78, 1905, 1 ff.; FXFUNK, KG Abh. 3, 1 ff.; FWIELAND, Vorirenaeisch. Opferbegriff, M 1909; ΕΒAUMGARTNER, Euch. u. Agapei. Urehr.m, Solo35 thurn 1909; GLOESCHKE, Zw Th 54, 1912, 193 ff.; OCASEL, Kath 94, 1914; THSCHERMANN, Allg. Kordnung II, Pad 1915, 247 ff., 285 ff.; HKocH, ZN W 16, 1915, 139 ff.; GWETTER, Altehr. Liturgien II, Gö 1922; FJDÖLGER, Eucharistie n. Inschr. frühchr. Zeit, Mstr 1922; SOHм, KR II. M 1923, 185 ff. Gottesdienst: HAKÖSTLIN, G. d. chr. Gttsdienstes, 1887; GRIETSCHEL, Handb. d. Liturgie I. 1900; PGLAUE, Vorlesung hl. Schriften i. Gottesdienst I, 40 1907; LDUCHESNE, Origines du culte chrétien 5, P 1920; AJÜLICHER, Einl. NT 3, Tü 1906, 439 f. Sonntag: THZAHN, G. d. Sonntags, Hann. 1878; JGOTTSCHICK, Zt. prakt. Th. 7, 1885, 214 ff. EGOODENOUGH, The theology of Justin Martyr, Jena 1923; LFENDT, Gnost. Mysterien. Beitr. z. G. d. chri. Gottesdienstes, Mstr 1922; SEEBERG, DG I3, 164 ff.; ACHELIS, II, 65 ff.

45

28. 1. Iustin: Eucharistie.

ε. 65. 1. Ἡμεῖς δὲ μετὰ τὸ οὕτως λοῦσαι τὸν πεπεισμένον καὶ συγκατατεθειμένον ἐπὶ τοὺς λεγομένους ἀδελφοὺς ἄγομεν, ἔνθα συνηγμένοι εἰσί, κοινὰς εὐχὰς ποιησόμενοι ὑπέρ τε ἑαυτῶν καὶ τοῦ φωτισθέντος καὶ ἄλλων πανταχοῦ πάντων εὐτόνως, ὅπως καταξιωθῶμεν τὰ ἀληθῆ μαθόντες καὶ δι ̓ ἔργων ἀγαθοὶ 50 πολιτευταὶ καὶ φύλακες τῶν ἐντεταλμένων εὑρεθῆναι, ὅπως τὴν αἰώνιον σωτηρίαν

1 c. 61 die Taufe.

σωθῶμεν. 2. Αλλήλους φιλήματι ἀσπαζόμεθα παυσάμενοι τῶν εὐχῶν. 3. ̓́Επειτα προσφέρεται τῷ προεστῶτι τῶν ἀδελφῶν ἄρτος καὶ ποτήριον ὕδατος καὶ κράματος, καὶ οὗτος λαβὼν αἶνον καὶ δόξαν τῷ πατρὶ τῶν ὅλων διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου ἀναπέμπει καὶ εὐχαριστίαν ὑπὲρ τοῦ κατηξιοῦσθαι τούτων παρ' αὐτοῦ ἐπὶ πολὺ ποιεῖται· οὗ συντελέσαντος τὰς εὐχὰς καὶ τὴν 5 εὐχαριστίαν πᾶς ὁ παρὼν λαὸς ἐπευφημεί λέγων· ̓Αμήν. 4. Τὸ δὲ ἀμὴν τῇ ἑβραΐδι φωνῇ τὸ γένοιτο σημαίνει. 5. Εὐχαριστήσαντος δὲ τοῦ προεστῶτος καὶ ἐπευφημήσαντος παντὸς τοῦ λαοῦ οἱ καλούμενοι παρ' ἡμῖν διάκονοι διδόασιν ἑκάστῳ τῶν παρόντων μεταλαβεῖν ἀπὸ τοῦ εὐχαριστηθέντος ἄρτου καὶ οἴνου καὶ ὕδατος καὶ τοῖς οὐ παροῦσιν ἀποφέρουσι.

10

c. 66. 1. Καὶ ἡ τροφὴ αὕτη καλεῖται παρ' ἡμῖν εὐ χαριστία, ἧς οὐδενὶ ἄλλῳ μετασχεῖν ἐξόν ἐστιν ἢ τῷ πιστεύοντι ἀληθῆ εἶναι τὰ δεδιδαγμένα ὑφ' ἡμῶν, καὶ λουσαμένῳ τὸ ὑπὲρ ἀφέσεως ἁμαρτιῶν καὶ εἰς ἀναγέννησιν λουτρόν, καὶ οὕτως βιοῦντι ὡς ὁ Χριστὸς παρέδωκεν. 2. Οὐ γὰρ ὡς κοινὸν ἄρτον οὐδὲ κοινὸν πόμα ταῦτα λαμβάνομεν· ἀλλ' δν τρόπον διὰ λόγου θεοῦ σαρκοποιηθεὶς 15 ̓Ιησοῦς Χριστὸς ὁ σωτὴρ ἡμῶν καὶ σάρκα καὶ αἷμα ὑπὲρ σωτηρίας ἡμῶν ἔσχεν, οὕτως καὶ τὴν δι ̓ εὐχῆς λόγου τοῦ παρ ̓ αὐτοῦ εὐχαριστηθεῖσαν τροφήν, ἐξ ἧς αἷμα καὶ σάρκες κατὰ μεταβολὴν τρέφονται ἡμῶν, ἐκείνου τοῦ σαρκοποιηθέντος Ἰησοῦ καὶ σάρκα καὶ αἷμα ἐδιδάχθημεν εἶναι. 3. Οἱ γὰρ ἀπόστολοι ἐν τοῖς γενομένοις ὑπ ̓ αὐτῶν ἀπομνημονεύμασιν, ἃ καλεῖται εὐαγγέλια, οὕτως παρέδωκαν 20 ἐντετάλθαι αὐτοῖς 1· — τὸν Ἰησοῦν λαβόντα ἄρτον εὐχαριστήσαντα εἰπεῖν· Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἀνάμνησίν μου, τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου· καὶ τὸ ποτήριον ὁμοίως λαβόντα καὶ εὐχαριστήσαντα εἰπεῖν· Τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου· — καὶ μόνοις αὐτοῖς μεταδοῦναι. 4. ̔́Οπερ καὶ ἐν τοῖς τοῦ Μίθρα μυστηρίοις παρέδωκαν γίνεσθαι μιμησάμενοι οἱ πονηροί δαίμονες· ὅτι γὰρ ἄρτος καὶ ποτήριον ὕδατος 25 τίθεται ἐν ταῖς τοῦ μυουμένου τελεταῖς μετ ̓ ἐπιλόγων τινῶν, ἢ ἐπίστασθε ἢ μαθεῖν δύνασθε.

29. 2. Iustin: Gottesdienst.

c. 67. 1. Ἡμεῖς δὲ μετὰ ταῦτα λοιπὸν ἀεὶ τούτων ἀλλήλους ἀναμιμνήσκομεν· καὶ οἱ ἔχοντες τοῖς λειπομένοις πᾶσιν ἐπικουροῦμεν, καὶ σύνεσμεν ἀλλή- 30 λοις ἀεί. 2. ἐπὶ πᾶσί τε οἷς προσφερόμεθα εὐλογοῦμεν τὸν ποιητὴν τῶν πάν των διὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ ̓Ιησοῦ Χριστοῦ καὶ διὰ πνεύματος τοῦ ἁγίου. 3. καὶ τῇ τοῦ ἡλίου λεγομένῃ ἡμέρᾳ πάντων κατὰ πόλεις ἢ ἀγροὺς μενόντων ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνέλευσις γίνεται, καὶ τὰ ἀπομνημονεύματα τῶν ἀποστόλων ἢ τὰ συγγράμματα τῶν προφητῶν ἀναγινώσκεται, μέχρις ἐγχωρεῖ. 4. εἶτα παυσαμένου 25 τοῦ ἀναγινώσκοντος ὁ προεστώς διὰ λόγου τὴν νουθεσίαν καὶ πρόκλησιν τῆς τῶν καλῶν τούτων μιμήσεως ποιεῖται. 5. ἔπειτα ἀνιστάμεθα κοινῇ πάντες καὶ εὐχὰς πέμπομεν· καί, ὡς προέφημεν, παυσαμένων ἡμῶν τῆς εὐχῆς ἄρτος προσφέ ρεται καὶ οἶνος καὶ ὕδωρ, καὶ ὁ προεστὼς εὐχὰς ὁμοίως καὶ εὐχαριστίας, ὅση δύναμις αὐτῷ, ἀναπέμπει, καὶ ὁ λαὸς ἐπευφημεῖ λέγων τὸ ̓Αμήν, καὶ ἡ μετά- 40 ληψις ἀπὸ τῶν εὐχαριστηθέντων ἑκάστῳ γίνεται, καὶ τοῖς οὐ παροῦσι διὰ τῶν διακόνων πέμπεται. 6. οἱ εὐποροῦντες δὲ καὶ βουλόμενοι κατὰ προαίρεσιν ἕκα στος τὴν ἑαυτοῦ ὁ βούλεται δίδωσι, καὶ τὸ συλλεγόμενον παρὰ τῷ προεστῶτι ἀποτίθεται, καὶ αὐτὸς ἐπικουρεῖ ὀρφανοῖς τε καὶ χήραις, καὶ τοῖς διὰ νόσον ἢ δι ̓ ἄλλην αἰτίαν λειπομένοις, καὶ τοῖς ἐν δεσμοῖς οὖσι, καὶ τοῖς παρεπιδήμοις 45 οὖσι ξένοις,καὶ ἁπλῶς πᾶσι τοῖς ἐν χρείᾳ οὖσι κηδεμὼν γίνεται. τ. τὴν δὲ τοῦ 1 Luk 22 19. 20; cf. Matth 26 28.

5

10

ἡλίου ἡμέραν κοινῇ πάντες τὴν συνέλευσιν ποιούμεθα, ἐπειδὴ πρώτη ἐστὶν ἡμέρα, ἐν ᾗ ὁ θεὸς τὸ σκότος καὶ τὴν ὕλην τρέψας κόσμον ἐποίησε, καὶ Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ ἡμέτερος σωτὴρ τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐκ νεκρῶν ἀνέστη· τῇ γὰρ πρὸ τῆς κρονικῆς ἐσταύρωσαν αὐτόν, καὶ τῇ μετὰ τὴν χρονικήν, ἥτις ἐστὶν ἡλίου ἡμέρα, φανεὶς τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ καὶ μαθηταῖς ἐδίδαξε ταῦτα, ἅπερ εἰς ἐπίσκεψιν καὶ ὑμὶν ἀνεδώκαμεν. 30. Hegesipp (Mitte des 2. Jahrh.): Liste der römischen Bischöfe. Eusebius h. e. IV 22. AHILGENFELD, ZwTh 19, 1876, 177 ff.; ZAHN, Forsch. z. G. d. NT. Kanons VI, 1900, 228 ff.; HJLAWLOR, Eusebiana, Lo 1912, 1 ff; LIGHTFOOT, Apost. Fathers, S. Clement of Rome 1890, I 327 ff.; FUNK 1373 ff.; HARNACK, LG I 483 ff.; II 1, 180 ff., 311 ff.; Chronologie I 180 ff.; WEIZSÄCKER, RE 1, 1890, 531 ff.; BARDENHEWER, LG 1, 385 ff. ̔Ο μὲν οὖν ̔Ηγήσιππος ἐν πέντε τοῖς εἰς ἡμᾶς ἐλθοῦσιν ὑπομνήμασι τῆς ἰδίας γνώμης πληρεστάτην μνήμην καταλέλοιπεν, ἐν οἷς δηλοῖ, ὡς πλείστοις ἐπισκόποις συμμίξειεν, ἀποδημίαν στειλάμενος μέχρι ̔Ρώμης, καὶ ὡς ὅτι τὴν αὐτὴν παρὰ πάντων παρείληφε διδασκαλίαν. ἀκοῦσαί γέ τοι πάρεστι μετά τινα περὶ 15 τῆς Κλήμεντος πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῆς αὐτῷ εἰρημένα ἐπιλέγοντος ταῦτα. 2. Καὶ ἐπέμενεν ἡ ἐκκλησία ἡ Κορινθίων ἐν τῷ ὀρθῷ λόγῳ μέχρι Πρίμου ἐπισκοπεύοντος ἐν Κορίνθῳ· οἷς συνέμιξα πλέων εἰς Ρώμην, καὶ συνδιέτριψα τοῖς Κορινθίοις ἡμέρας ἱκανάς, ἐν αἷς συνανεπάημεν τῷ ὀρθῷ λόγῳ. 3. γενόμενος δ ̓ ἐν Ρώμῃ διαδοχὴν ἐποιησάμην μέχρις ̓Ανικήτου, οὗ διάκονος ἦν Ελεύθερος. καὶ παρὰ ̓Ανικήτου διαδέχεται Σωτήρ, μεθ' δν 'Ελεύ θερος. ἐν ἑκάστῃ δὲ διαδοχῇ καὶ ἐν ἑκάστῃ πόλει οὕτως ἔχει ὡς ὁ νόμος κηρύσσει καὶ οἱ προφῆται καὶ ὁ κύριος.

20

81.

Das Muratorische Fragment 1.

EPreuschen, Analecta II, Tü 1910, 27-35; ebend. Verzeichnis der Ausgaben.

THZAH N

25 G. d. Nt. Kanons II 1, L 1890, 1 ff; RE 9, 1901, 796 f.; Hippolytus d. Verf. d. Murator Kanons: NKZ 33, 1922 4171f; BONWETSCH, Hippolyptisches, Nachr. d. Ges. d. Wiss. in Göttingen 1923, 27 f.; HARNACK, LG I 646; JÜLICHER, Einl. 454 ff.; BARDENHEWER LG II, 610 ff.

quibus tamen interfuit et ita posuit ·
tertio euangelii librum secundo lucan
lucas iste medicus post ascensum xpi.
cum eo paulus quasi ut iuris studiosum
5 secundum adsumsisset numeni suo

ex opinione concripset dnm tamen nec ipse
uidit in carne et ide prout asequi potuit.
ita et ad natiuitate iohannis incipet dicere
quarti euangeliorum. iohannis ex decipolis.

10 cohortantibus condescipulis et eps suis
dixit conieiunate mihi odie triduo et quid
cuique fuerit reuelatum alterutrum

nobis ennarremus eadem nocte reue
latum andreae ex apostolis ut recognis

15 centibus cuntis iohannis suo nomine
cuncta discriberet et ideo licit uaria sin
culis euangeliorum libris principia
doceantur nihil tamen differt creden

tium fidei cum uno ac principali spū de

1 Ueber den ersten Herausgeber Ludov. Ant. Muratori, gest. 1750 cf. ΖΑΗΝ, RE 9, 1901,

796 ff.

20 clarata sint in omnibus omnia de natiui

tate de passione de resurrectione

de conuersatione cum decipulis suis ac de gemino eius aduentu

primo in humilitate dispectus quod fo 25 it secundum potestate regali pre clarum quod foturum est. quid ergo mirum si johannes tam constanter sincula etiã in epistulis suis proferam dicens in semeipsu quae uidimus oculis 30 nostris et auribus audiuimus et manus

nostrae palpauerunt haec scripsimus (vo)bis sic enim non solum uisurem sed et auditorem. sed et scriptore omnium mirabiliu dni per ordi nem profetetur acta autē omniū apostolorum 35 sub uno libro scribta sunt lucas obtime theofi le conprindit quia sub praesentia eius singula gerebantur sicut et semote passionē petri

euidenter declarat sed et profectione pauli ab ur be ad spania proficescentis epistulae autem 40 pauli quae a quo loco uel qua ex causa directe sint uolentibus intellegere ipse declarant primů omnium corintheis scysmae heresis in terdicens deinceps b callatis circumcisione romanis autě ordine scripturarum sed et 45 principium earum esse xpm intimans prolexius scripsit de quibus sincolis neces se est ad nobis desputari cum ipse beatus apostolus paulus sequens prodecessuris sui iohannis ordine non nisi nomenati. semptē 50 ecclesiis scribat ordine tali a corenthios prima. ad efesius seconda ad philippinses ter tia ad colosensis quarta ad calatas quin ta ad tensaolenecinsis sexta ad romanos septima uerum corintheis et thesaolecen 55 sibus licet pro correbtione iteretur una tamen per omnem orbem terrae ecclesia deffusa esse denoscitur et iohannis eni in a pocalebsy licet septē eccleseis scribat

་

tamen omnibus dicit uerù ad filemonem una 60 et at titŭ una ed ad tymotheŭ duas pro affec to et dilectione in honore tamen eclesiae ca tholice in ordinatione eclesiastice descepline scificate sunt. fertur etiam ad laudecenses alia ad alexandrinos pauli no 65 mine fincte ad heresem marcionis et alia plu ra quae in catholicam eclesiam recepi non