Obrazy na stronie
PDF
ePub

V. Aristocratica forma reipublicae, ubi organice et historica consuetudine subsistit, fundata scilicet in magna sociali inaequalitate ordinum dudum publice agnita, historia teste non raro formam democraticam realiter praecellere potest, sive quod plebs regenda defectu civilis culturae ad politice cooperandum apta non sit, sive quod pro historica indole alicuius reipublicae plurimum intersit, ut in externis etiam suis relationibus potentioris regiminis auctoritate ac dignitate polleat. Contra vero, ubi generalis quaedam socialis aequalitas civium historica consuetudine viget, forma moderate democratica aristocratiae artificialiter creatae plerumque praeferenda est.

VI. Ceterum quemadmodum ex iisdem formis nulla tam imperfecta est, quae non satis felices fructus ferre possit, si cum sincero amore iustitiae in subditis pariter et imperantibus coniungitur, ita nulla tam perfecta est, quae ad bonum ac prosperum regimen, illo deficiente, sufficiat. Nam iustitia est fundamentum regnorum". Ipsa autem iustitia, ut, quemadmodum in vita privata, ita et in vita publica fiducia digna sit, in religione fundetur necesse est 1.

Praeclare de hac re Walter (Naturrecht u. Politik § 261 sq.): „Durch die Form der Verfassung und durch die Gesetze können nur die äusserliche Art und die Grenzen vorgezeichnet werden, wie und innerhalb welcher die Organe der Gewalt und die Unterthanen für das Wohl und die Zwecke des Ganzen thätig sein können und sollen. Was aber die Hauptsache, die innern Triebfedern dieser Thätigkeit, betrifft, so vermag die politische Kunst nicht diese zu schaffen, sondern sie fliessen aus einer andern Quelle und müssen von ihr vorausgesetzt werden. Diese Triebfedern sind bei denen, welche die höchste Gewalt auszuüben haben, das stete Bewusstsein der dadurch auferlegten Pflichten, das aufrichtige Streben nach Gerechtigkeit, die Sorgfalt für die gemeine Wohlfahrt, und der Geist der Selbstbeherrschung und Mässigung. Auf seiten der Unterthanen bestehen sie in der Ehrfurcht vor der Autorität und dem daraus entspringenden willigen, des freien Menschen würdigen Gehorsam; in der Liebe zum gemeinen Wesen .; in dem Bürgersinn . . . ; endlich in der Mässigung und Selbstbeherrschung, und zwar dieses um so mehr, je freier ein Volk ist. So ist schon Aristoteles (Polit. 1. 7, c. 1. 2. 3) zu dem Resultat gekommen, dass die Bedingung der Güte und des Glückes des Staates wie des einzelnen Menschen die Tugend sei. Geht man aber auf den letzten Grund aller Tugenden und Pflichten zurück, so liegt derselbe in dem Gewissen, also in der Religion, d. h. in dem Bewusstsein des Zusammenhanges mit einer überirdischen Weltordnung und der daraus fliessenden sittlichen Aufgaben des Menschen. Gleichwie dieses Bewusstsein den Menschen für jedes Lebensverhältniss mit einer eigenthümlichen, durch nichts zu ersetzenden Schwungkraft erfüllt, so insbesondere für den Staat, der den Menschen von der Wiege bis zum Grabe

...

452.

Scholium. Quamquam in abstracto considerata nulla ex commemoratis formis regiminis absolute optima et ceteris praeferenda dici possit, facile tamen ex supra dictis explicatur, cur monarchica forma longe frequentior sit ac semper fuerit. Negari enim non potest in populorum ceteroquin magna varietate communius et frequentius ea adiuncta inveniri, quae in concreto monarchicam formam vel tamquam fere unice possibilem admittunt vel tamquam magis salutarem et historice probatam suadent. Quapropter thesis proposita nil impedit, quominus simul recte ac vere dici possit, formam monarchicam saltem moderatam, etsi non absolute, relative tamen ad rerum adiuncta communiter contingentia generatim quidem ceteris praeferendam videri.

"

Ita et S. Thomas, communiter contingentes populorum condiciones et exigentias considerando, generatim formam monarchicam optimam esse ducit, eam tamen contra tyrannidis abusum in favorem populi fundamentalibus legibus temperatam esse vult. Praeterea cum Aristotele supponit ad omnem praelaturam civilem quantum fieri possit viros assumi virtute praecellentes. Optima ordinatio principum, inquit, est in aliqua civitate vel regno, in quo unus praeficitur secundum virtutem, qui omnibus praesit; et sub ipso sunt aliqui principantes secundum virtutem; et tamen talis principatus ad omnes pertinet, tum quia ex omnibus eligi possunt, tum quia etiam ab omnibus eliguntur. Talis vero est omnis politia bene commixta ex regno, in quantum unus praeest, ex aristocratia, in quantum multi principantur secundum virtutem, et ex democratia, i. e. potestate populi, in quantum ex popularibus possunt eligi principes, et ad populum pertinet electio principum.“ 1

Alibi s. Doctor ostensurus optimum Ecclesiae regimen a Christo domino esse institutum, hoc generale principium invocat: „Optimum autem regimen multitudinis est, ut regatur per unum; quod patet ex fine regiminis, qui est pax; pax enim et unitas subditorum est finis regentis (intellege ex mente S. Thomae: proximus et primarius); unitatis autem congruentior causa est unus quam multi." (Quod sane respectu Ecclesiae universalis et multitudinis fidelium perfecte concludit.)

2

Verum etiam in societate civili tum ob eandem rationem tum ad imitationem naturae generatim perfectius esse regimen unius quam multorum idem S. Thomas iudicat vel quicumque ex eius discipulis auctor est libri De regimine principum". Hic enim legimus: requirere oportet, quid provinciae vel civitati magis expedit, utrum a' pluribus

[ocr errors]
[ocr errors]

umfasst und mit den mannigfaltigsten Aufgaben an ihn herantritt. Ueberall wird hier die Macht und der alles belebende Einfluss der Religion fühlbar, und ohne sie kann kein Staat bestehen u. s. w."

1 S. theol. 1, 2, q. 105, a. 1; cf. q. 95, a. 4.

2 Summa c. Gent. 1. 4, c. 76, n. 3. Cf. Bellarm., De Romano Pontif. 1. 1, c. 1-4. Suarez, De leg. 1. 3, c. 4.

regi vel uno. Hoc autem considerari potest ex ipso fine regiminis. Ad hoc enim cuiuslibet regentis ferri debet intentio, ut eius, quod regendum suscepit, salutem procuret... Bonum autem et salus consociatae multitudinis est, ut eius unitas conservetur, quae dicitur pax, qua remota sociali vitae perit utilitas, quin immo multitudo dissentiens sibi ipsi fit onerosa. Hoc igitur est, ad quod maxime rector multitudinis intendere debet, ut pacis unitatem procuret. . . . Quanto igitur regimen efficacius fuerit ad unitatem pacis servandam, tanto erit utilius. ... Manifestum est autem, quod unitatem magis efficere potest, quod est per se unum quam plures, sicut efficacissima causa est calefactionis, quod est per se calidum. Melius igitur est regimen unius quam plurium. ... Adhuc: ea quae sunt ad naturam, optime se habent. In singulis enim operatur natura, quod optimum est. Omne autem naturale regimen ab uno est. In membrorum enim multitudine unum est, quod omnia movet, scilicet cor; et in partibus animae una vis principaliter praesidet, scilicet ratio. Est etiam apibus unus rex et in toto universo unus Deus factor omnium et rector. Et hoc rationabiliter. Omnis enim multitudo derivatur ab uno. Quare si ea, quae sunt secundum artem, imitantur ea, quae sunt secundum naturam, et tanto magis opus artis est melius, quanto magis assequitur similitudinem eius, quod est in natura: necesse est, quod in humana multitudine optimum sit, quod per unum regatur." Sed his omnibus s. Doctor immediate subiungit: Sicut autem regimen regis est optimum, ita regimen tyranni est pessimum. ... Sicut utilius est virtutem ad bonum esse magis unam, ut sit virtuosior ad operandum bonum, ita magis est nocivum, si virtus operans malum sit una quam divisa. . . . Expedit igitur, ut regimen iustum sit unius tantum, ad hoc ut sit fortius. Quod si in iniustitiam declinat regimen, expedit magis, ut sit multorum, ut sit debilius, et se invicem impediant." 1

Ex quibus liquet Doctorem Angelicum nequaquam, ut obiter legenti videri possit, absolutam praecellentiam monarchici regiminis sed relativam, hanc vero per se talem asserere, quae, secluso periculo tyrannidis, tamquam fere communis et generalis haberi possit. Quam parum autem illud periculum velut inane contemnat, inde ostendit, quod non monarchiam absolutam sed congrue limitatam et mixtione aristocraticodemocratica temperatam commendat. Ceterum verba S. Thomae id certe opportune probant, verae ac iustae civilis libertatis asserendae ac tuendae studium, quo omnis philosophia christiana excellit, confundendum non esse cum caeca illa et late contagiosa febri democratica, qua in omni institutione monarchica nil fere nisi vestigium ambitionis vel despotiae, in solo autem regimine democratico universa politica salus agnosci solet.

1 De regimine princ. 1. 1, c. 2 et 3.

453.

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

Lex fundamentalis (Staatsgrundgesetz) in qualibet civitate ea vocatur iuris publici pars, quae tum ipsam formam regiminis in eoque succedendi modum, tum illius exercendi legitimas normas publica sanctione stabiliter firmat. Et si quidem per haec unaquaeque civilis societas in ordine ad politicam vitalitatem in suo Esse particulari proprie constituitur, eadem lex vulgo etiam „constitutio" (Staatsverfassung) nuncupatur. Itaque sine ulla constitutione (hoc sensu generali accepta) nulla umquam civitas esse potest. Quemadmodum enim ens naturale quodcumque in ipsa sua natura propriam essendi et agendi regulam habeat necesse est, ita et lex fundamentalis in omni politico organismo quasi eius propriam naturam, i. e. internam constitutivam normam exsistendi et operandi, exhibet.

Verum tamen non eodem modo in omni civitate eius propria constitutio subsistit. Exstare enim potest aut scripta seu publicis documentis exarata, qui mos recentiori aevo praevaluit, aut non scripta sed iure consuetudinali vigens atque ita ipsis populi moribus et conscientiae historicae longe perennius insculpta, qui modus apud veteres communior erat 1; aut denique ex parte scripta

1 De constitutione non scripta cf. Walter (Naturrecht u. Politik § 290): „Jedes Volk hat durch das Zusammenwirken von einer Menge theils physischer theils geistiger Thatsachen einen eigenthümlichen Grundcharakter. Aus diesem entwickeln sich seine Begriffe von Herrschaft und Gehorsam, seine politische Denkart und gewisse Maximen, welche unbewusst seine Einrichtungen beherrschen, den Gang der Regierung bestimmen, die Harmonie der Gewalten unterhalten und deren Ausübung mässigen und beschränken. Solange diese Grundsätze in den Sitten und in der Praxis selbst leben, bedarf es einer schriftlichen Aufzeichnung derselben nicht; denn nicht dass ein Gesetz auf dem Papiere steht, sondern dass es geübt wird, ist hier das Wesentliche. Ein Staat kann daher vollkommen gut constituirt sein, ohne dass ein Wort über seine Ver

et ex parte non scripta uti v. g. ubi de solo ordine successionis in regimine scripta documenta habentur, limites autem, intra quos regiminis exercitium se continere teneatur, partim iure naturae partim iure historico et consuetudinali fundantur. Unde regimen ita „absolutum", ut nullis iuris limitibus nec scriptis nec iure naturae et gentium sancitis circumscribatur, salvo naturae ordine esse nequit.

[ocr errors]

454. Quod si nihilominus, praesertim respectu monarchiae, regimen constitutionale" regimini „absoluto" opponi solet, id ex moderno usu loquendi relativo tantum sensu intellegendum est. Namque regimen constitutionale" hac aetate fere illud tantum praedicari consuevit, quod non solum constitutione scripta qualicumque limitatur, sed insuper moderni constitutionalismi" (de quo infra) formas et indolem participat; „absolutum“ vero existimatur, quodcumque istis institutionibus caret.

Quamquam igitur constitutionis vocabulum, per se haud ambiguum, nativa sua significatione congruit cum lege fundamentali sive scripta sive non scripta unicuique civitati propria, probe tamen notanda arctior illa et recentior, tametsi satis arbitrarie usurpata, significatio, qua idem vocabulum specialem tantum scriptam regulam denotat, qua (in civitate iam aliunde secundum certam regiminis formam constituta) potestatis publicae exercitium per cooperationem populi limitetur.

fassung geschrieben ist; ja es ist selbst ein Zeichen der Gesundheit und des Wohlbefindens, wenn ein Volk der Scriptur gar nicht bedarf. Die Gesamtheit dieser in den Sitten, im Geiste, in den religiösen und politischen Ueberlieferungen einer Nation beruhenden, als unverbrüchlich geachteten Maximen machen deren Constitution im echten und ursprünglichen Sinne aus." De constitutione autem scripta immediate subdit (§ 291): „Die fortschreitende Entwicklung eines Volkes, das wachsende Freiheitsgefühl, die durch Erfahrungen gereifte politische Einsicht können aber eine genauere Vertheilung und Begrenzung der Gewalten oder noch tiefer gehende Veränderungen der Verfassung nothwendig machen. So entstehen absichtlich geschriebene Staatsgrundgesetze. Diese constituiren aber den Staat nicht, sondern setzen eine bereits constituirte Gesellschaft voraus; sie können und sollen daran nur verändern, verbessern." Ceterum, ut recte animadvertit Bluntschli (Allg. Staatsrecht I, 1. 4, c. 22, § 2) satis ex tota indole recentioris aetatis explicatur mos iurium politicorum documenta scripta praeferendi non scriptis: „Es ist dieser Zug dem modernen Leben in der That gemäss, dessen Rechtsbewusstsein nicht mehr so unmittelbar mit der Gewohnheit verwachsen ist, sondern um sich sicher zu fühlen und zur Klarheit zu gelangen, der Fixirung durch die Schrift bedarf."

« PoprzedniaDalej »