Obrazy na stronie
PDF
ePub

25 C. 4. §. 18. p. 801: Cum igitur his angustiis affligeretur ecclesia, quisquis existimat omnia potius sustinenda, quam Dei auxilium, ut per christianos imperatores ferretur, fuisse poscendum, parum attendit non bonam de hac negligentia reddi potuisse rationem.

28

26

c. 7. §. 27 sq. p. 805.

27 (c. 5. §. 20. p. 802)?

c. 8. §. 33. p. 808. 29 c. 6. §. 22. p. 803. — 3° §. 22 fin. et 23. p. 803. 31 §. 23. p. 803.

33 5, 1.

p. 811.

34 1. 1. c. 9. §. 40. p. 810.

32 §. 24. p. 804.

$5 c. 9. §. 41.

36 ibid. Die Stelle lautet: Ipsa quippe Scriptura solvit quaestionem, quae non ait: Tunc stabunt homines, sed: Tunc stabunt justi.

37 Retract. lb. 2. c. 48, ed. Migne I, 650.

38 de correct. Donat. c. 1. §. 1, Migne II, 793.

39 c. 1 (Migne X, 185) und c. 3. §. 6 (p. 188).
40 Nr. 136, 3. 210 ff. 41

42

c. 6, ed. Migne IX, 610.

c. 12., ed. Migne IX, 768; übrigens ist diese Schrift nicht von Augustin.

43 c. 7. 44 2. Tim. 3, 8.

45 Augustin. opp. ed Migne I, 34 sqq.

46 lb. de gratia Christi I, 10 (Migne X, 366).

47 §. 17, opp. ed Migne (Patrol. lat. XXIII) II, 352. 48 ep. 15 (al. 57) §. 2. ed. Migne (XXII) I, 355.

49 epp. lb. I. ep. 3 (ed. Basil. 1540. p. 10; Migne, Patrol. III, 806.

51

50 ? ?

an Papst Marcus; Migne, Patrol. graec. XXVIII, 1446 (jedoch unächt, vgl. p. 1442). 52 Nr. 158, 3. 41. 53 Migne, Patrol. lat. LXXVII, Greg. opp. III. epp. lb. 9. ep. 68. ad Eusebium Thessalonicensem etc., p. 1004. 54 vgl. Nr. 136, Not. 26.

55 in den Act. August. (opp. var. arg. II, 387 sq.); der Canon, Decr. P. I. dist. 21. c. 3 ist übrigens von Papst Gelafius, nicht von Papst Pelagius.

56 ad Constantiam Augustam, Migne 1. 1. lb. 5. ep. 21. 57 Migne lb. 5, ep. 18. 20. 21. 43; lb. 7, 27; lb. 9, 68. 58 ad Eulogium, episc. Alexandrinum, et Anastasium, episc. Antiochenum; Migne lb. 5, 43.

59 Migne lb. 7, 40.

61 vgl. Nr. 158, 3. 23.
68 Nr. 158, 3. 23 ff.

60 Nr. 158, 3. 35.

62 vgl. Nr. 142. 3. 254. 64 ib. 3. 16. 65 ib. 3. 25 f. 66 die Presbyter Victor und Vincentius, in dem Not. 51

citirten unächten Brief, p. 1445.

67 Leo ad Marcianum Augustum, ep. 115 (al. 89), bei Migne, Patr. lat. LIV, Leonis opp. I, 1033.

68 lb. I. c. 20 (Migne, Patr. lat. LXIX, 920).

69 Decret. P. 1. dist. 96. c. 14; vgl. dazu Luthers Ar= tifel von der Donatio Constantini ic. vom J. 1537 (Erl. 2. Aufl. 25, 206).

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

70 vgl. Nr. 158, 3. 32.
72 Nr. 158, 3. 36. 73 ib. 3. 40.
75 contra epist. Manichei c. 5., ed.
76 Nr. 158, 3. 58.
79 ib. 3. 60.
82 Migne, 1.
83 ib. c. 4.
86 ib. 3. 15.
Cange, lexic. med.
88 Jesaj. 36, 6.
91 Tit. 3, 11.

-

85 ib. 3. 36.

c. p. 1143, ep. 162 (al. 132). c. 2.
84 vgl. Nr. 158, 3. 51.
87 appodiare

-

94 vielmehr Jesaj.

=

inniti, fulciri, vgl. du

et infim. latinitatis s. v.
89 Jefaj. 37, 23.

90 V. 28 f.

92 Tit. 3, 10. 93 2 Kön. 19, 35 ff.
37, 36 ff. 95 Nr. 158, 3. 39.
96 ib. 3. 94. 97 in Annotat. in N. T. ad h. l.
98 collatio cum Maxim. §. 15; ed Migne VIII, 732.
99 lb. 1. contra Max. c. 5; VIII,
100 1. C. 101 Nr. 158, 3. 105.

746.

-

102 Spr. Sal. 14, 12.
103 ep. 70 (al. 84), ed Migne I, 665. 104 Nr. 158,
3. 68 ff. 105 vielmehr 22, 42 ff. 106 Nr. 158, 3. 74.

107 Scrutinium scripturarum s. dialogus Sauli et Pauli
contra Judaeos. Mantuae 1475. fol. Das Citat Dungers=
heims konnte ich nicht vergleichen, da mir das Werk nicht zu
Gebote stand.
108 53, 8.
Migne I, 1166.
Nr. 79, Not. 4.
3. 87.

117

115 1, 4.

-

[ocr errors]

109 Nr. 158, 3. 82. 110
ep. 140 (al. 139),
111 ed. Migne III, 935.
112 vgl.
113 Petrus Lombardus. 114 Nr. 158,
116 ep: 35 (al. 136), Migne I, 429.

cap. 2.

118
ep. 15 (al. 57) §. 4, Migne I, 355.
119 art. 11.

[blocks in formation]

121 3. 112. 122 3. 114.

(Wittenberg.)

Nr. 165.

(Erste Hälfte des März 1519.)

Luther an Hieron. Dungersheim.

Kurze Antwort auf den vorigen Brief.

Erster Druck: 1. = Nr. 136, 1 (p. 48); Abdruck:
2. Aurif. I, 150b; 3. Löscher III, 79; 4. de Wette I, 221.
Deutsch: Walch XVIII, 654.

Wir geben den Text nach 1.

1Egregio et eximio viro D. Hieronymo Dungerssheym de Ochsenfart, S[acrae] T[heologiae] Doctori eruditiss. Lipsens. studii, suo in Christo suscipiendoa.

Salutem. Longior est epistola tua, vir egregie, quam ut eam uno die perlegam et respondeam. 5 Has autem ad te dedi, ut tabellarii tui testarer fidem, quod tuas mihi praesentasset literas, imo volumen. Ad easdem tamen respondebo alia die. Vale.

Martinus Luther, Augustinianus.

1 Von seinem Brief zur Antwort Luthers übergehend, fügt Dungersheim ein: Ad praecedentes immediate literas D. Martinus Lutherus brevissime sic respondit.

Wittenberg.

Nr. 166.

27. März 15191.

Luther an den Kurfürsten Friedrich von Sachsen.

Luther eignet dem Kurfürsten, als einem Verehrer der heiligen Schrift, feine Operationes in Psalmos zu. Er bekennt die Unvollkommenheit seiner Auslegung, da der Sinn der Schrift unergründlich sei. Merkwürdige Aeußerung des Kurfürsten gegen Staupih in Bezug auf die heilige Schrift. Melanchthon schrieb zu diesen Operationes eine Vorrede, Corp. Ref. I, 70 und Luth. opp. exeg. Erl. XIV, 10.

Erste Druce: 1. Operationes. F. Martini 2. in | PSALMOS, VITTENBERGEN SIB. THEOLO GIAE STVDIO- SIS PRONVNCIATAE. Am Schluß der ersten Abtheilung, welche mit Pf. 5 endigt: VVITTENBERGAE ANNO DOMI. M.D. XIX. Drucker war, wie sich aus dem Impressum der zweiten Abtheilung ergibt: Johann Grünenberg.

2. und 3. Basler Nachdrucke von Adam Petri 1521; für die sehr weitläufigen Titel dieser Ausgaben verweisen wir auf Erl. opp. exeg. T. XIV. p. V-IX.

a1 hat am Schluß des Briefs: Erat autem superscripta, ut supra in aliis; 2-4 ohne Adresse.

Trude: 4. Luth. opp. ed. Viteb. III, 131; 5. ed. Jen. II, 1; 6. de Wette I, 240; 7. Luth. opp. ed. Erl. T. XIV. p. 3. — Deutsch: Walch IV, 264 (jedoch nicht Wittenb. III, 211; Altenb. 2, 690, wie de Wette fälschlich angibt).

Wir geben den Text nach 1 und die Varianten von 2 und 6.

Jhesus.

Illustrissimo Principi et Domino, D. Friderico, Sacri Romani Imperii Archimarscalco, Electori, Saxoniae Duci, Marchioni Misnae, Landgravio Thuringiae, 5 patrono suo clementissimo, F. Martinus Luther salutem dicit].

Prudenter et recte facere videntur, qui sua studia et ingenii monumenta magnatibus nuncupant et dicant, hac nimirum arte opusculis suis et autori10 tatem et adversus sinistrum fatum (quod iis maxime invisum est) praesidium parantes, quando ita res mortalium ferme habent, quod, ut quaeque sunt optima, ita invidiae et malevolorum Erynni maxime sint obnoxia. Quo fit, ut eta bonae literae et om15 nino ea, quae ingenio et eruditione constant, cum sint, sine controversia, optima et optimo ac peculiari hominis officio digna, non parum indigeant Maecenatibus et Augustis suis, tum et Ulyssibus, qui Thersitas istos sceptro percutiant eburneo2. Quibus20 dam et haec nuncupandi ratio est, ut nominis aeternitate donent famaque celebrent eos, ad quos scribunt, hoc simul spectantes, quo posteros ejusdem virtutis animent exacuentque exemplo, quod laudant. Nonnullis scopus is est, ut gratificentur, et utcunque 25 vicem rependant beneficii, testatumque relinquant gratum animum iis, a quibus sunt bene accepti.

Mihi vero, Illustrissime Princeps, nulla harum rationum suppetit. Primum, quod non ignorem talia non esse, quae molior, ut patronum mereantur, 30 et in hac parte non infeliciter habeo, quod hanc

a et fehlt 2. 6. b quia 6.

35

saltem inscitiam meam non ignoro. Quodsi quam maxime praestare possem, quod nuncupatione dignum esset, neque sic anxius esse vellem, quo patrono servaretur. Quin postquam e sacris literis3 didici, quam sit res terrore et periculis plena in ecclesia Dei sonare et in eorum medio loqui, quos scias in novissimo judicii die judices tuos futuros (nam hos praesentes calumniatores non ita metuo), atque idd praesente inspectore omnium Deo, spectantibus angelis, videntibus et audientibus cunctis creaturis, et 40 ad verbum Dei aures arrigentibus (sic enim fas est credere, omnia revereri verbum Dei, per quod facta sunt, praeter hominem et diabolum, qui per ingratitudinem obsurduerunt), nihil profecto magis optarim, quam silentium, tum omnibus, quae unquam 45 effutivi, spongiam. Durum est et horrendum, Deo reddere rationem de omni otioso verbo. Neque enim me in officio verbi retinet, nisi alienae, imo divinae voluntatis obedientia; mea voluntate, sicut semper abhorrui, ita nunquam in hanc usque horam 50 accessi.

Deinde quae fama, quae laus, quae nominis aeternitas ex me sperari possit Illustrissimae Dominationi tuae? cum tu is Princeps sis, qui cum caeteris vere Principis dotibus, tum eximio literarum 55 literatorumque amore, tantum tibi nominis et gloriae pararis, ut non etiam Appion 5 tibi, sed Appioni et omnibus, qui te celebrente, nominis immortalitatem sis daturus. Quis ignorat Principem Fridericum in provehendis literis exemplum factum cunctis Prin- 60 cipibus? Graecatur et ebraicatur sat feliciter Wittemberga tua. Artes liberiores benigniore quam hactenus Minerva docentur, sincera Christi theologia triumphat, opinionibus et quaestionibus hominum prope nihil neque opinantibus neque quaerentibus. Haec 65 omnia florent tuis auspiciis, sumptibus, praesidiis. Utinam ecclesiastici magnates, quos harum rerum

quam fehlt 2. 6. - did fehlt 2. 6. e celebrant 6. fehlt 2. 6. Luthers Briefwechsel I.

-

+ liberiores

31

« PoprzedniaDalej »