EPISTRE AU LECTEUR. ') Ce a esté une chose que tousiours l'Eglise a eu en singuliere recommandation, d'instruire les petis Enfans en la doctrine Chrestienne. Et pour ce faire, non seulement on avoit anciennement les Escholes, et commandoit on à un chacun de bien endoctriner sa famille: mais aussi l'ordre publique estoit, par les Temples, d'examiner les petis enfans sur les poinctz qui doyvent estre communs entre tous les Chrestiens. Et afin de proceder par ordre, on usoit d'un formulaire, qu'on nommoit Catechisme. Depuis le Diable, en dissipant l'Eglise, et faisant l'horrible ruine, dont on voit encore les enseignes en la plus part du monde, a destruict ceste saincte police: et n'a laissé que ie ne sçay quelles reliques, qui ne peuvent sinon engendrer superstition, sans aucunement edifier. C'est la confirmation qu'on appelle, où il n'y a que singerie, sans aucun fondement. Ainsi ce que nous mettons en avant, n'est sinon l'usage qui a de toute ancienneté esté observé 2) entre les Chrestiens: et n'a iamais esté delaissé, que quand l'Eglise a esté du tout corrompue. LECTORI S.) Observatum semper fuit in ecclesia, et diligenter etiam procuratum, ut pueri in doctrina christiana rite instituerentur. Quod ut fieret commodius, non modo apertae erant 4) olim scholae, ac singulis praecipiebatur, ut familiam suam probe docerent, sed etiam publico more et instituto receptum erat, ut in templis rogarentur pueri de singulis capitibus, quae communia Christianis omnibus et nota esse debent. Ut autem id ordine fieret, describebatur formula quae vocabatur Catechismus sive Institutio. Ab eo tempore, diabolus ecclesiam Dei misere lacerans, et horrendum eius exitium invehens (cuius notae in maiori parte mundi nimium adhuc exstant) sanctam hanc politiam evertit: neque aliud quidquam reliquum fecit praeter quasdam nugas, quae superstitiones tantum pariant absque ullo aedificationis fructu: ea autem est 5) confirmatio, quam vocant, referta illa quidem gesticulationibus plus quam ridiculis, et quae prorsus simiis conveniant, nec ullo fundamento nitantur. Quod ergo nunc in medium proferimus, nihil aliud est quam usus eorum, quae iam olim a Christianis et veris Dei cultoribus observata sunt, neque unquam omissa, nisi dum ecclesia omnino corrupta fuit. 1) Cette préface ne se trouve point dans les édd. de la Bible dans lesquelles on a inséré le Catéchisme. suiv.: qui de toute ancienneté a esté observé. 2) 1561 3) Haec praefatio ex gallico exemplari petita primum apparet, quantum nos rescivimus, in ed. bilingui 1561, exstat quoque apud Bezam 1576 et seqq. et in manualibus. 4) fuerunt, 1576 seqq. 5) cuiusmodi est confirmatio illa quam vocant, referta quidem, 1576 seqq. IOANNES CALVINUS, FIDELIBUS CHRISTI MINISTRIS, QUI PER FRISIAM ORIENTALEM PURAM EVANGELII DOCTRINAM ANNUNCIANT. 1) Quum huc modis omnibus eniti nos conveniat, ut inter nos reluceat illa quae tantopere a Paulo commendatur fidei unitas, ad hunc certe finem potissimum solennis fidei professio, quae baptismo communi annexa est, debebat referri. Proinde hic non perpetuum modo inter omnes consensum in pietatis doctrina constare, sed unam quoque ecclesiis omnibus esse catechismi formam optandum esset. Verum, quia multas ob causas vix unquam id poterit obtineri, quin suam quaeque ecclesia propriam habeat, non est vehementius pugnandum: modo tamen ea sit in docendi modo varietas, qua ad unum Christum dirigamur omnes, cuius veritate inter nos copulati sic in unum corpus coalescamus unumque spiritum, ut eodem simul ore, quaecunque ad fidei summam spectant, praedicemus. Ad hunc scopum qui non intendunt catechistae, praeterquam quod dissidii materiam in religione serendo capitaliter nocent ecclesiae, impiam quoque baptismi profanationem inducunt. Quae enim amplius baptismi utilitas, nisi maneat hoc fundamentum, ut consentiamus omnes in unam fidem? Quo diligentius cavere debent, qui catechismos edunt in publicum, ne quid temere proferendo non in praesens modo sed etiam ad posteros, tum gravem pietati noxam, tum exitiale ecclesiae vulnus infligant. Hoc ideo praefari volui, ut id me quoque, sicuti par erat, non postremo loco spectasse, testatum esset lectoribus, ne [fol. 3] quid in isto meo catechismo traderem, nisi receptae inter omnes pios doctrinae consentaneum. Atque id ipsum, quod profiteor, non vanum esse comperient, qui candorem in legendo sanumque iudicium adhibuerint. Certe me consequutum esse confido, ut labor meus bonis omnibus, si non satisfaciat, gratus tamen sit, ut qui utilis ab ipsis censeatur. Quod autem latinum feci, in eo si forte quibusdam non probabitur meum consilium, eius tamen multae rationes mihi constant, quas nunc referre omnes nihil attinet: eas 2) tantum eligam, quac ad vitandam reprehensionem sufficere videantur. Primum in hoc tam confuso dissipatoque christiani nominis statu, utile esse iudico, exstare publica testimonia, quibus ecclesiae, quae longis alioqui locorum spatiis dissitae consentientem habent in Christo doctrinam, se mutuo agnoscant. Praeterquam enim quod ad mutuam confirmationem non parum istud valet: quid magis expetendum, quam ut sibi ultro citroque gratulantes, piis votis aliae alias Domino commendent? solebant olim in hunc finem episcopi, quum adhuc staret inter omnes vigeretque fidei consensus, synodales epistolas trans mare mittere: quibus, tanquam tesseris, sacram inter ecclesias communionem sancirent. Quanto nunc, in hac tam horrenda christiani orbis vastitate, magis necesse est, paucas ecclesias, quae Deum rite invocant, et eas quidem dispersas, et undique circumseptas profanis Antichristi synagogis, hoc sanctae coniunctionis symbolum dare vicissim et accipere, unde ad illum, quem dixi, complexum incitentur? Quod si hoc adeo est hodie necessarium, quid de posteritate sentiemus? De qua ego sic sum anxius, ut tamen vix cogitare audeam. Nisi enim mirabiliter Deus e coelo succurrerit, videre mihi videor extremam barbariem impendere [fol. 4] orbi. Atque 1) Haec praefatio omittitur in edd. manualibus 1561 seqq. 1576 seqq. 2) eas, om. primus Gallasius 1552, postea Beza utinam non paulo post sentiant filii nostri, fuisse hoc verum potius vaticinium, quam coniecturam. Quo magis elaborandum nobis est, ut qualescunque ecclesiae reliquias, quae post mortem nostram restabunt, vel etiam emergent, scriptis nostris colligamus. Et alia quidem scriptorum genera, quis noster omnium fuerit in religione sensus, ostendent: sed illustriore documento, quam inter se habuerint ecclesiae nostrae doctrinae concordiam, perspici non poterit, quam ex catechismis. Illic enim non modo quid semel docuerit unus homo, aut alter, apparebit: sed quibus a pueritia rudimentis imbuti perpetuo fuerint apud nos docti simul atque indocti: ut haberent hoc omnes fideles, quasi solenne christianae communionis symbolum. Atque haec sane praecipua mihi fuit edendi huius catechismi ratio. Valuit tamen non parum haec 1) quoque altera, quod eum a plurimis desiderari audiebam, quia lectu non indignum fore sperarent. Iudicione id an errore, pronunciare non est meum, sed eorum tamen voto morem gerere aequum fuit. Quin etiam iniecta mihi propemodum necessitas erat, ne liceret impune detrectare. Nam quum ante annos septem edita a me esset brevis religionis summa sub catechismi nomine, verebar nisi hoc in medium prolato anteverterem, ne illa, quod nolebam, rursum excuderetur. Bono igitur publico si vellem consultum, curare me oportuit, ut hic, quem ego praeferebam, locum occuparet. Praeterea ad exemplum pertinere arbitror, re ipsa testatum fieri mundo, nos qui ecclesiae restitutionem molimur, ubique in hanc partem fideliter incumbere, ut saltem catechismi usus qui aliquot antehac saeculis sub papatu abolitus fuit, nunc quasi postliminio redeat. Nam neque satis pro sua utilitate commendari potest sanctum hoc institutum: nec papistis satis exprobrari [fol. 5] tam flagitiosa corruptela, quod illud in pueriles vertendo ineptias, non modo sustulerunt e medio, sed eo quoque ad impurae et impiae superstitionis praetextum turpiter sunt abusi. Adulterinam enim illam confirmationem, quam in eius locum subrogarunt, instar meretricis magno caeremoniarum splendore multisque pomparum fucis sine modo ornant: quin etiam dum ornare volunt, exsecrandis blasphemiis adornant, dum sacramentum esse iactant baptismo dignius: vocantque semichristianos, quicunque foetido suo oleo non fuerint infecti: interim vero tota eorum actio nihil quam histrionicas gesticulationes continet, vel potius lascivos simiarum lusus, absque ulla aemulationis arte. Vos autem fratres mihi in Domino carissimi, quibus ipsum nuncuparem, ideo elegi, quia praeterquam quod me amari a vobis, et plerosque etiam vestrum scriptis meis delectari nonnulli ex vestro coetu mihi indicaverant, id quoque nominatim postularant a me per literas, ut hunc laborem sua gratia susciperem. Alioqui una illa satis iusta futura erat ratio, quod pridem ex piorum et gravium virorum relatu ea de vobis intellexi, quae animum vobis meum penitus obstringerent. Nunc vero, quod vos sponte facturos confido, peto tamen a vobis ut hoc benevolentiae erga vos meae testimonium boni velitis consulere. Valete. Dominus vos sapientiae, prudentiae, zeli et fortitudinis spiritu in dies magis ac magis augeat in ecclesiae suae aedificationem. Genevae. 4. Calendas Decembris. 1545. 1) haec, om. Gall., Beza et seqq. fiance. LE MINISTRE. Mais quelle est en somme la substance de ceste congnoissance? L'ENFANT. Elle est comprinse en la confession de Foy que font tous Chrestiens: laquelle on appelle communement le Symbole des Apostres: pource que c'est un sommaire de la vraye creance qu'on a tousiours tenu en la Chrestienté: et aussi qui est tiré de la pure doctrine apostolique. LE MINISTRE. Recite ce qui y est dict. MINISTER. Fiduciae ergo in Deo collocandae fundamentum ac principium est, eum in Christo novisse. PUER. Omnino. MINISTER. [fol. 8] Nunc, quaenam sit huius cognitionis summa, paucis audire abs te velim. PUER. In fidei confessione, vel potius in formula confessionis, quam inter se communem habent Christiani omnes, continetur. Eam vulgo symbolum apostolorum vocant, quod ab initio ecclesiae recepta semper fuerit inter omnes pios: et quod vel ab ore apostolorum excepta fuerit, vel ex eorum scriptis fideliter collecta. MINISTER. 1) Le 2. dimanche. Le premier poinct pour honnorer Dieu est se fier en luy. Fondement pour avoir conLe Symbole des Apostres. 2) partitione. Sic omnes inde a duce Gallasio 1552. Antea male scribebatur: petitione. |