Nonnullorum instar medii ævi auctorum, noster Haymo, citans Scripturas, versus leviter immutatos, imo aliquoties obtruncatos in medium frequenter adducit. Res ita evenit, sive, memoriteret Bibliis procul ab oculis, sæpius scripserit; sive ex Hebræo vel Græco textu libros sacros interpretatus fuerit; sive tandem versus suos hauserit ex veteri versione nobis incognita. Quidquid sit, de more nostro, scripta Haymonis, sicut cæterorum, integra reverenter servavimus, quotiescunque sensus manifeste erroneus non nobis apparuit. Porro Monitum istud plane sufficiet ne conturbetur attentus et intelligens lector, quando aliquid discriminis in nostra editione cum Vulgata percipiet. Præcedenti volumini necnon et præsenti sequentique valeat hæc monitio. A dam verborum congeries, lecturienti sese primum offert, ita in eruendo sensu immensus labor et in errorem proclivis et lubricus, identidem enarratori impendet, ut personarum verba subinde mutantur; ut historiæ ordo confunditur, ut minæ temperantur consolationibus, ut sedationibus mitescunt iræ, ut medicamentis verbera deliniuntur,ita sententiarum, quæ ad prophetæ scopum pertinent, difficilis est et plena discriminis consarcinatio. Quare factum est, ut pauci in enarrandis prophetis oleum et opera impenderint, nonnulli etiam žvirtos pepsi quod dicitur) in illorum explanationem pervolarint. Apud Græcos Apollinarium Laodicenum commentariolos in prophetas reliquisse testatur B. Hieronymus, verum ejuscemodi, ut sensus magis tangant quod explicent. Cuderunt quoque libros in prophetas Origenes et Didymus, sed tales ut B. Hieronymi palato non satisfaciant. Post Hieronymum apud Latinos plerique hanc provinciam susceperunt, cæterum non aequali, neque eruditione et judicio, neque auspicio et eventu. Inter hos est Haymo episcopus Halberstatensis; quem si quis cum aliis conferat.admirabitur viri sanctitatem, commendabit diligentiam, suscipiet eruditionem, deosculabitur pietatem, olfaciet spiritum propheticum, quo imbutos esse oportet prophetarum Exodus et enarratores Quod ad historiæ veritatem pertinet sagaciter vestigavit; quod ad allegoriam, firmissimis Scripturæ testimoniis communivit ; quod ad ordinem perturbatum, clarissima serie illustravit; quod ad rerum gestarum involucra, miro quodam artificio evolvit ; quod postremo ad verborum tricas et sententiarum nodos, docte simul et feliciter enodavit. Secrevit comminationes a consolationibus, consolationes dispescuit a revocationibus, discriminavit ea quæ duabus tribubus (hoc est, populo Judaico) impendebant, ab illis quæ decem tribus, sive plebs Israelitica, exspectabant. Interstinxit luculenter quæ ad corpus Christi verum refe Sunt inter prophetas postremos, duodecim vulgo minores prophetæ appellati, non tam argumento et vaticinii decursu quam elocutionis modulo et sententiarum compage a majoribus differentes. Nam quæ majores, concitatiore divini numinis (ut ita dicam) cestro stimulati, longo verborum ambitu, variis ænigmatum figuris, et personarum crebris mutationibus effuderunt. hæc quoque minores, quibus gratiæ placidior instinctus adfuisse creditur,angustioribus periodis et per breviores obscuritatum anfractus complexi sunt. Porro prophetiam non humana mens suapte natura per humanam sapientiam depromit, sed Spiritus sanctus (ut Sedulius ait) per gratiam loquentis dictat. Est enim (si Suidam audiamus) prophetis peculiare, τὸ τὴν γλῶτταν παρέχειν ὑπουργὸν τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι. Quo fit ut prophetas enar rare nemo possit, nisi divino quodam afflatu excitetur perinde ac nemo prophetiam eloquitur, nisi Spiritus sancti inflammatione calescat. Apud Platonem Socrates disserit ἐνθουσιασμῷ agitari non solum poetas.ut egregia carmina conficiant sed etiam poe-B tarum interpretes, ut reconditos sensus aperiant, figuratas locutiones commonstrent, ordinem historiarum digerant, et naturæ miracula, vitæ cultum, morumque ornamenta, fabularum lenociniis et integumentis adumbrata, diligenter ac sedulo exponant. Qui ergo fieri potest, ut interpres sine Dei præcipuo afflatu sit explicaturus divinum oraculum, quod citra præsentis numinis impulsum propheta effari non potuit? Isaias testatur visiones esse verba libri signati; quem si quis dederit scienti litteras, dixeritque: Lege, respondebit: Non possum Signatus est enim sin dederit nescienti litteras, et dixerit Lege, respondebit: Nescio litteras. Joannes se vidisse librum ait scriptum. intus et foris signatum sigillis septem quem nemo aperire, cujus signacula nemo solvere potuit. Osee voluminis sui obscuritatem agnoscens, scripsit: Quis sapiens et intelliget ista, intelligens et cognoscet ea? Cui succinit Jeremias, dicens: Quis est virruntur,incarnationem scilicet,nativitatem, fugam in sapiens qui intelligat hoc, et ad quem verbum oris Domini fiat, ut annuntiet istud? Quod si prophetiæ librum signatum nemo solvit, nisi leo de tribu Juda, radix David,si prophetia, Scripturæ propria interpretatione (ut B. Petri verbum est) non fit, si voluntate humana nunquam allata est prophetia, sed Spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines, quis non videt quemadmodum imprimis arduum, `sic quoque periculosum esse, in prophetas elucubrare commentaria? Nempe in quibus,ut inconcinna quæ Recudimus juxta editionem Coloniensem anni 1529. Ad calcem libri legitur: « Coloniæ, apud Eucharium Cervicornum,procurante M. Godefrido HitPATROL. CXVII. Ægyptum prædicationem, passionem, ascensionem, etc.,ab iis quæ de corpore Christi mystico prædicta sunt. de Ecclesia, de vocatione gentium, de insultu hæreticorum, de extremi judicii severitate, de beatorum præmio, de damnatorum æterno supplicio. Quemquem igitur non pudebit pigebitve isthæc ex minoribus prophetis perdiscere, is hunc librum parvo numismate coemat : et sordida pecuniola aucupetur (ut ille ait) σοφίας κτήμα τιμιώτατον. Vale. torpio, cive et bibliopola Coloniensi, pridie Nonas IN OSEE PROPHETAM CAPUT PRIMUM. Verbum Domini,quod factum est ad Osee, filium Beeri in diebus Oziæ, Joathan, Achaz, Ezechiæ, regum Juda, et in diebus Jeroboam filii Joas regis Israel. » Verbum Domini illud debemus intelligere, de quo Joannes in exordio Evangelii sui dicit : « In principio erat Verbum. » Hoc Verbum non dicit factum in sua natura, sed genitum à Deo Patre ante omnia sæcula. Quod ergo hic dicitur, & Factum est verbum Domini ad Osee, ita intelligendum est, Factum est verbum Domini, id est ut sermo Dei Patris fieret, hoc est loqueretur, ad Osée: Loquendo autem verbum Domini ad Osee, fecit illum deum et salvatorem populi sui. Interpretatur enim Osce salvator, ut pote qui doctrina et exemplo sanctitatis, populum ad quem mittebatur, salvum facere curabat. Quod autem idem Osee cæterique prophetæ dii sunt nuncupati, ad quos hoc verbum factum est, Dominus in Evangelio manifestat: Si illos (inquit Dominus) dicitis deos, ad quos sermo Dei factus est, etc. Sicut ergo Deus loquendo hominibus facit illos deos, sic ipse Salvator facit ut et ipsi sint salvatores. Dicuntur autem sancti dii et sälvatores per gratiam, cum șit unus Salvator et Deus per naturam. Ubi notandum quod hic non dicitur: Factum est verbum Domini in Osee, ne scilicet sit sensus, quasi per illum fiat sermo ad alium, sed « ad Osee, ut ostendatur ad illum proprie sermo conferri, ad quem dirigitur. Aliud est enim (ut B. Hieronymus exponit) loqui Dominum in Osee, aliud ad Osee. In Osee quippe non ipse loquitur Osee, sed per Osee ( ad alios sermo dirigitur, sicut Propheta dicit in psalmo : :. Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in plebe sua. Ubi ostenditur, quia per illum qui hoc loquebatur, aliis Deus loqueretur. Ad Osee vero loquens, ostendit proprie ad illum pertinere prophetam ea quæ sequuntur, cum dicitur ei: Vade, sume tibi uxorem, etc. Piophetavit autem iisdem temporibus quibus Isaias, Amos, Micheas, Joel, Abdias et Jonas: quod ex nominibus regum manifeste probatur, qui in titulis eorumdem ponuntur prophetarum. Unde intelligimus eum et ante captivitatem et post captivitatem prophetasse. Prædixit quippe captivitatem decem tribuum, quam visam postea deflevit. « Filium Beeri. » Tradunt Hebræi, quod ubicunque nomina patrum vel avorum prophetarum ponuntur, ipsi quoque patres vel avi prophetæ fuerint. Unde constat Beeri prophetam fuisse, cujus filius Osee fuisse refertur. Osee interpretatur (ut diximus) salvator, ideoque Dóminum Christum significat, qui est vere Salvator mundi. Unde et Jesus dicitur, ad quem pertinent ea qua: sequuntur Unde Osee filius Beeri dicitur, qui puteus meus interpretatur. Ipse quoque Deus Pater per Prophetam dixit: Me dere D A liquerunt fontem aquæ vivæ, et foderunt sibi cister- regnum. << Principium loquendi Domino in Osee. » Hæc verba dupliciter intelligi possunt, vel quia isti primum captivitas decem tribuum nuntiata est, anté Isaiam videlicet, cæterosque qui tunc temporales ei in prophetando fuerant; vel quia hoc verbum primum ei a Domino dictum est quod sequitur, de conjunctione mulieris meretricis. Unde statim infertur: Et dixit Dominus ad Osee: Vade,suné tibi uxorem fornicationis, et fac filios fornicationum, quia fornicans fornicabitur terra a Domino. Licet quidam hæc juxta litteram acta contendant, excusantes prophetam a culpa fornicationis, utpote qui Dei præceptis in hoc obedierit, nec attendentes quod Deus nihil injustum, nihil turpe unquam præcepit. Meliori tamen intellectu juxta mysticos sensus accipiendum est, sicut illud quod Ezechieli dictum est: Dormies super latus tuum sinistrum trecentis nónaginta diebus, et non te convertes in latus aliud, et iterum dormies super latus aliud dextrum quadraginta diebus. » Illud quoque quod Jeremiæ in carcere clauso præcipitur,ut in vicinas gentes populo Israelitico inimicas pergat ad Euphratem, et ibi abscondat lunibare quod possideret, qui nec inter suos positus ad venditionem sui agri exire potuit, sed eo pergens A quasi proditor et delator suorum civium, ab ipsis captus et ligatus atque in carcerem collocatus est, maximeque cum jam ab hostibus Hierusalem obsessa et undique vallata erat. Quantum autem ad litteram pertinet, uxor fornicationum est; quæ multorum patet libidini adultera, quæ super virum suum inducit alienum. Filii vero fornicationum sunt, qui de tali conjugio nascuntur. << Et abiit, et accepit Gomer filiam Debelaim, et concepit et peperit filium. » Quia hæc omnia, ut superius dictum est, spiritualiter sunt accipienda, Osee, qui salvator interpretatur, Dominum Jesum Christum significat. Qui veniens per Incarnationis mysterium, accepit uxorem fornicationum, plebem, scilicet Judaicam, qui Deum unum et verum relinquendo, varia dæmonum portenta venerabatur. Ex qua genuit filios fornicationum, quia omnes ostendit esse sub peccato. Unde bene uxor fornicationum Gomer dicitur, quod nomen interpretatur perfecta, sive consumpta, in malo videlicet opere, quod nulli dubium est ad eamdem plebem pertinere. Ideoque etiam congrue filiam Debelaim esse perhibetur, quæ voluptas interpretatur, quæ semper suam studuit sequi voluptatem. Quæ genuit filium, hoc est fortem populum in malum. Si vero hoc altius perscrutari volentes, in bonam partem voluerimus interpretari, filius ex gente Israelitica natus intelligitur Dominus Jesus Christus, quoniam qui sibi eamdem plebem conjunxerat per divinitatem, nasci voluit ex ea per humanitatem. Cui sensui congruit interpretatio nominis, quo idem vocari præcipitur filius, nam Jezrael semen Dei interpretatur. Unde sequitur : « Et dixit Dominus ad eum : Voca nomen ejus Jezrael, quoniam adhuc modicum et visitabo sanguinem Jezrael super domum Jehu. » Jezrael interpretatur semen Dei. Quantum ad litteram attinet, civitas fuit metropolis in regno decem tribuum in qua interfectum legimus Naboth, ob cujus sanguinem vindicandum suscitatus est Jehu, qui delevit domum Achaz et Jezraelis. Verum quia ipse Jehu ultor sanguinis justi exstitit, et filii ejus fecerunt malum in conspectu Domini, sanguís Achaz super domum illius fusus est, id est reversus, quando filii ejus ducti sunt in captivitatem et interfecti. Et non post multum tempus quieverunt pariter, id est cessaverunt et regnum et reges. Mortuo quippe Jeroboam, pronepote Jehu, sub quo prophetare cœpit Osee.sub quo filius ejus Zacharias in regnum successit, quem sexto mense regni sui occidit Sellum de alia natus stirpe. Statimque reges Assyrii ceperunt Ruben et Gad, et dimidiam tribum Manasse, qui erant trans Jordanem, deinde Nephthalim, ad extremum omnes reliquas tribus. Fuerunt a Zacharia usque ad Osee, sub quo omnes decem tribus in captivitatem sunt ductæ, anni tantum quadraginta novem. Quam ob causam hic dicitur : Adhuc mod. et v. san. Je. s. d. Jehu. Spiritualiter Jehu, per quem sanguinis in Jez rael fusus visitari dicitur, Judæos significat, a quibus sanguis Christi fusus est, quem nomine Jezraelis prælibavimus designari, cujus sanguis super eos visitatus est, quando a Romanis occisi et in omnes terras abducti, usque hodie a propria terra exules existunt. Et quiescere faciam regnum domus Israel, et in illa die conteram arcum Israel in valle Jezrael. » Supra diximus Jezrael civitatem fuisse metropolim decem tribuum, juxta quam est vallis nimiæ vastitatis ; quæ plus quam decem millium distenditur passibus; in hac commisso certamine ab Assyriis casus est Israel decem tribuum, quorum fortitudo hic nomine arcus exprimitur. Juxta mysticos vero sensus, omnes qui de Christo male sentiunt, sicut hæretici, qui recedentes a domo David, id est ab Ecclesia, Israelis nomine in hoc loco intelliguntur. B In valle Jezrael, id est in humilitate seminis Dei, conteruntur, quia « Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. >> « Et concepit adhuc, et peperit filiam, et dixit ei: Voca nomen ejus absque misericordia, quia non addam ultra misericordiam domui Israel, sed oblivione obliviscar eorum, et miserebor domui Juda, et salvabo eos in Domino Deo suo, et non salvabo eos in arcu et gladio, et in bello et in equis et in equitibus.>> Ablata omni fortitudine a Judæis, nequaquam jam masculino sexu nuncupantur, sed feminino; quasi fragiles et imbecilles. Unde et bene filia nuncupatur eadem plebs, quia femineum habuit animum; quando Deum dereliquit ; et pro Deo idola vana cóC lere cœpit. Quæ abque misericordia est et oblivioni tradita, quoniam usque hodie Persarum regibus serviunt, et nunquam est eorum absoluta captivitas. Domus autem Juda cum duobus tribubus sibi sociatis misericordiam consecuta est, quando propter confidentiam quam in Deo habuerunt, missus est angelus, et percussit exercitus Sennacherib centum octoginta quinque millia. Et salvabo eos, inquit, in Domino Deo suo, id est, in mea et Patris et Spiritus sancti protectione. Tale est enim hoc, quale illud : Pluit Dominus a Domino, id est Filius a Deo Patre. Et non sal. eos in a et g., et b. et in equis, id est, non in aliqua spe aut in fortitudine humana, vel in multitudine equitum, sed potius a Domino Deo suo, qui mittet angelum suum ut interficiat omnes inimicos illorum. Si autem hoc ad eos refertur qui in adD ventu Domini sunt reperti, recte ipsi quoque filia, et non filius nominantur, quia mollitiem suæ voluptatis exsequentes, quando et sanguinem seminis Dei imprecati sunt, sanguis ejus super nos et super filios nostros. » Unde et absque misericordia facti, traditi sunt Romanis, et eorum perpetua servitute damnati atque oblivioni traditi. Domus autem Juda, quæ interpretatur confessio, id est, apostoli cæterique vel credentes vel doctores, qui fidem nominis Christi confessi sunt, salvati sunt non in gladio et arcu, id est non in aliquo humano auxilio, sed in Domino Deo suo, Christo videlicet qui eos per gratiam suam elegit. Sed et nomine filiæ possumus accipere hæreticos, qui dogmata vanitatis sequentes, et perfectos ac A eis: Non populus meus vos, » ut supra. Locum ubi fortes divinæ Scripturæ sensus depravantes emollire conantes, traduntur diabolo, cujus æterna damnatione sine ulla misericordia premantur, perpetualiter a Deo obliti. Domus auten Juda, id est Ecclesia catholica, quæ fideliter sanctæ Trinitatis fidem inseparabili unitate confitetur, salvabitur in Domino Deo suo, non in exercitus multitudine aut virium suarum fortitudine. B C « Et ablactavit eam quæ erat absque misericordia. » Qui ablactatur, recedit a matre et parentis lacte non vescitur, sed alimentis sustentatur alienis. Mos quippe veterum fuit, ut in die ablactationis infantum, id est a lacte separationis, facerent convivium universis vicinis et amicis suis. Unde et mater Samuelis, ascendente viro suo ad templum Domini, se non ituram dixit donec ablactaretur infans, hoc est, donec ad eam veniret ætatem qua eum a lacte movere posset. Lac in sacra Scriptura pro simplici intellectu ponitur. Et Judæi quodammodo lacte alebantur, quandiu intra suam manebant legem, cæterasque legentes Scripturas. Postquam autem ducti sunt in captivitatem, cœperunt pasci cibis gentilium et idolothyta comedere. Unde ad hanc miseriam pervenerunt, ut ipsum parum scientiæ quod habere videbantur, amitterent, ut neque etiam ipsam legis superficiem intelligant. « Et concepit et peperit filium, et dixit: Voca nomen ejus Non populus meus; quia vos non populus meus, et ego non ero vester Deus. Et erit numerus filiorum Israel quasi arena maris, quæ sine mensura est, et non numerabitur. Et erit in loco ubi dicetur eis: Non populus meus vos; dicetur eis. Filii Dei viventis. » Hæc verba et ad eos possunt referri, qui tunc temporis a regibus Assyriorum comprehensi et in captivitatem sunt ducti, et ad eos qui post adventum Domini a Romanis sunt per omnes gentes dispersi. Illi quippe Deum per idolorum culturam abjecerunt, isti autem per Filii Dei abnegationem et traditionem, quoniam non habentes filium, non possunt habere patrem. Quam ob rem et Deus illos abjecit, ne sint ejus populus, sed servi efficiantur diaboli, dicaturque eis : Quia vos non populus meus, et ego non ero vester Deus, sed indignos vos judicabo possessione mea et præsentia, abjiciamque vos in perpetuum. Quod et de persona hæreticorum potest accipi, qui Deum adjicientes D perversa de illo sentiendo, penitus ab eo repelluntur, ne cum electis dicere possint: « Dominus pars hæreditatis meæ. » Et erit numerus filiorum Israel ut supra. Licet ipsi Judæi vel tunc pressi fuerint, vel nunc durissima premantur captivitate, tamen hominibus innumerabiles sunt, de quibus Isaias dicit: « Si fuerit numerus filiorum Israel quasi arena maris, reliquiæ salvæ fient. » Quod et in adventu Domini impletum, et in fine sæculi veraciter implendum potest intelligi, quia postquam populus Israel fuerit - dispersus in toto orbe, et omnem supputationem vicerit populi multitudo, tunc habebit licentiam Israel, qui hodie captivus est. « Et erit in loco ubi dicetur ista dicebantur, debemus intelligere Hierusalem, ubi dicitur eis modo: «Non populus meus vos,» dicetur eis, Filii Dei viventis, tempore Dominicæ Incarnationis. Quod impletum est in apostolis cæterisque fidelibus. « Quotquot enim, ut Joannes dicit, crediderunt in Christum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. Si autem ad Judæos qui nunc sunt, voluerimus ista referre, locus quo dicitur eis: Non populus meus vos, totus mundus accipitur, quia in omnibus gentibus nunc Judæi, non Dei, sed diaboli servi comprobantur. Cum autem per prædicationem Eliæ et Enoch crediderint, ab omnibus gentibus filii Dei vocabuntur. « Et congregabuntur filii Juda et filii Israel pariter, et ponet sibi caput unum. » Per Judam significantur duæ tribus illæ conjunctæ, tribus scilicet Benjamin, et tribus sacerdotalis, id est Levitica: propter tribum enim Juda, ex qua reges qui eisdem tribubus præfuere, duxerunt originem, ipsæ duæ tribus etiam nomine Judæ censebantur. A majori autem parte decem tribus nomen pristinum Israelis retinent, quia et ante divisionem decem tribuum et duarum. generaliter omnes hoc nomine vocabantur. Qui ergo divisi erant, promittitur eis quod congregandi sint in unum a Domino. Siquidem Dominicæ incarnationis tempore et resurrectionis, tam ex decem quam ex duabus tribubus, qui reversi fuerant de captivitate, morabantur in Judæa, ex quibus plurimi crediderunt in Christum, de quibus hic dicitur: « Congregabuntur filii Juda et filii Israel simul, »> hoc est ex duabus et decem tribubus credentes, convenient in unum Christi ovile. « Et ponent sibi caput unum, » Dominum videlicet Jesum Christum, de quo Ezechiel dicit : Et princeps unus in medio eorum, David servus meus. Vel per Israel possumus intelligere gentiles, per Judam Judæos credentes: sive per Israel hæreticos, per Judam catholicos viros. Qui omnes ad unitatem fidei Christianæ conversi, ponent sibimet caput unum Jesum Christum. « Et ascendent de terra,» id est, de terrenis sensibus et humilitate litteræ occidentis; et elevabuntur ad spiritualem et vitalem intelligentiam, « quia magnus dies Jezrael. » Diem hic pro universo tempore a Domini nativitate usque ad finem sæculi positam noverimus, de qua cantamus in psalmis : « Hæc est dies quam fecit Dominus. » Magnus est hic dies, id est magnum est tempus, in quo credentibus remissio peccatorum tribuitur, et janua regni cœlestis aperitur. CAPUT II. «Dicite fratribus vestris populus meus, et sorori vestræ, misericordiam consecutæ. » Si hoc ad Judæos voluerimus solummodo referre, hortatur homines Judææ ne desperent decem tribuum salutem, sed eam quotidie et sermone et voto et litteris ad pœnitentiam provocent, quia fratres eorum appellantur et soror. Fratres, ex eo quod dicitur: « l'opulus meus; » soror, ex eo quod appellatur « misericordiam conse |