nem.

« Dominus justus in medio ejus,non faciet iniqui- A mæ, ad bonam vitam præparamur, resurgit in nobis Christus. Quia enim ipse caput, et omnes electi tatem,» sed restituet illi quod meretur. « Mane, membra ejus sunt, recie et commori et conresurmane», id est manifeste, « judicium suum dabit in lucem, et non abscondetur. Nescivit autem iniquus gere dicitur membris suis, sicut et consedere ei in throno ejus, juxta quod in Apocalypsi promisit : confusionem. » Et hæc fecit ut correpta civitas con« Qui vicerit, faciam illum sedere in throno meo. » verteretur ad melius, sed Israel nescivit confusioEt Apostolus: « Convivificavit et consedere nos fecit in cœlestibus. » Potest et sic accipi. « Exspecta me in die resurrectionis meæ, hoc est, in tempore novissimi judicii, quando omnes resurgent, et ego cum membris meis resurgentibus resurgam, et tunc congregabuntur gentes,et colligentur regna, id est potestates sæculi, vel magistri perversorum dogmatum.

« Disperdidi gentes, et dissipati sunt anguli earum. Desertas feci vias eorum, dum non est qui transeat. Desolatæ sunt civitates eorum,non remanente viro, neque ullo habitatore. Dixi: Attamen timebis me, suscipies disciplinam, et non peribit habitaculum ejus, propter omnia in quibus visitavi eam. Verumtamen diluculo surgentes, corruperunt omnes cogitationes suas. » Quia (inquit) per plagas non potui illos corrigere volui saltem ut per benefi- B cia converterentur, et agerent pœnitentiam. Disperdidi ergo gentes tibi, o Juda, contrarias. desolavi civitates propter te, et vias earum feci invias, ut nullus per eas transiret. Et post hæc misi prophetas qui monerent, et ad pœnitentiam te provocarent. Feci hæc omnia ut timeres me et susciperes disciplinam. Quod si fecisses, non periret habitaculum tuum,id est templum propter scelera quæ gesseras. Hæc Domino faciente, illi quasi de industria et ex contentione mane surrexerunt, ut implerent cogitationes suas, qui festinare debuerant ut redirent ad Deum, e contra festinaverunt ut malum quod mente conceperant,opere agerent. Possunt hæc tropologice referri ad Ecclesiam, quæ recte vocatur columba, quia simplices et sine malitia habet fideles. Sed quia intra eam sunt, qui confitentur nosse se Deum,factis autem negant, quales sunt hæretici et mali Christiani, ideo dicitur: « Hæc non audivit vocem Domini.»> Cujus mali principes et judices, hoc est doctores et magistri, assimilantur leonibus et lupis vespertinis. Horum vias, id est pravas actiones dissipat Dominus, et urbes, id est confidentiam quam in pravis dogmatibus habent, destruet. Dabt etiam judicium suum in lucem, finita nocte hujus sæculi. Et non abscondetur cum exigere cœperit a servis commissam pecuniam, et tunc dissipabuntur anguli eorum, id est pravæ voluptates, a recto itinere declinantes. Sed licet hæc faciant, tamen non recedit Dominus ab ea, sed admonet ut timeant eum et suscipiant disciplinam. Verum quia justus est, non parcit peccantibus, sed restituit quod merentur.

Quapropter exspecta mé, dicit Dominus, in die resurrectionis meæ in futurum, quia judicium meum ut congregem gentes, et colligam regna. » Judæi et nostri judaizantes ad tempora Antichristi hoc referunt. Putant enim ab illo coadunanda esse omnia mundi regna, sed uno ejus imperio, et tunc una, id est Hebræa lingua omnes homines locuturos, sicut ante diluvium fuit. Nos vero, beatum Hieronymum sequentes, ad tempora ista referamus Ecclesiæ. « Exspecta me inquit) in die resurrectionis meæ, » id est præpara te ad tempus resurrectionis meæ. Cum enim post peccata et vitia, quæ sunt mors ani

C

« Et effundam super eas indignationem meam, et omnem iram furoris mei. » Super eos qui minus peccaverunt, effunditur indignatio Domini, qui designantur per gentes. Qui vero potentes sunt in malo et hæresiarchæ, super eos effunditur omnis ira furoris Domini. «In igne enim zeli mei devorabitur omnis terra,» id est quidquid terrenum est, et ad carnis opera pertinet. Ergo quod superius minatus est, non est crudelitatis, sed misericordiæ, cum ad hoc indignatio et furor effunditur, ut terra, id est peccatorum rubigo exuratur.

« Quia tunc reddam populis labium electum, ut vocent omnes in nomine Domini, et serviant ei humero uno. » Tum, inquit, id est cum deposuerint errores suos,reddam illis labium electum, id est antiquum confessionis meæ eloquium. Hoc autem erit, cum secundum Apostolum in nomine Jesu omne genu flectetur cœlestium,terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus est in gloria Dei Patris: hoc est enim : « Serviant ei humero uno,» id est pari devotione jugum dominationis ejus suave, et onus ejus leve suscipientes.

« Ultra flumina Ethiopia inde supplices mei, filii dispersorum meorum deferent munus mihi. » Ordo verborum est: O filia dispersorum meorum, ultra flumina Ethiopiæ deferent munus. Filiam dispersorum vocat Synagogam, quondam filiam, quam jam pene in toto orbe disperserat. Est autem sensus : O Israel, o Synagoga quondam filia, nunc dispersa et captivata, licet æmulatione crucieris, et invideas D saluti gentium, tamen te nolente de Ethiopia (hoc est, de gentilitate peccatis nigra et infidelitate tenebrosa) deferent mihi munera. Et nunc regina Saba, id est gentium Ecclesia, veniet audire sapientiam veri Salomonis. Hinc et Psalmista: «Ethiopia præveniet manus ejus Deo. » Flumina Æthiopiæ juxta litteram Nilum dicit, qui in septem flumina deducitur. Spiritualiter flumina Ethiopiæ populi sunt gentium, qui Domino victimas gratiarum et sacrificia fidei ac devoti pectoris detulerunt.

<< In die », inquit, « illa,» id est in tempore, cum gentium crediderit multitudo, « non confunderis » tu, o filia dispersorum meorum. « Super cunctis adinventionibus tuis, quibus prævaricata es in me, » eligendo Barabbam, et Dei Filium crucifigendo :

ultra.

« Quia tunc auferam de medio tui magniloquos su- A medio nostrum habitante, non timebimus malum perbiæ tuæ, » id est Pharisæos et scribas, sive sacerdotes, magna contra Dominum loquentes. « Et non adjicies exaltari amplius in monte sancto meo, »> id est in Ecclesia fidelium, jactando te de generis nobilitate et electione patrum. Hoc autem factum est quando post resurrectionem Domini prædicantibus apostolis una die crediderunt tria millia, alia die quinque millia et deinceps multa millia,multa etiam turba sacerdotum obediebat fidei.

« Et derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum, et sperabunt in nomine Domini reliquiæ Israel. Cum abstulerit Dominus magniloquos superbiæ de manu populi sui, derelinquentur pauperes et egeni,apostoli videlicet illitterati homines,et nullis mundi opibus fulti, et ipsi sperabunt in nomine B Domini. Ipsi enim sunt reliquiæ Israel, de quibus Isaias : « Reliquiæ salvæ fient: » Hæ reliquiæ « non facient iniquitatem, nec loquentur » contra Dominum & mendacium, et non invenietur in ore eorum lingua dolosa, ut aliud verbis promant, aliud corde machinentur: « quoniam ipsi pascentur » divini verbi pabulo, et poterunt dicere cum Psalmista : ⚫ Dominus pascit me, et nihil mihi decrit. »> « Et accubabunt »secure, requiescent in pascuis Ecclesia:: « et non erit quæ exterreat » : fide credentium superante omnem persecutorum sævitiam. Possunt hæc et ad secundum referri Domini adventum, cum jam evacuaverit omnem principatum et potestatem, et cum novissime destructa fuerit inimica mors, quando electi liberi ab omni corruptione et metu mortis, accubabunt securi in pascuis beatæ visionis Dei.

« Lauda, filia Sion, jubila » tu, « Israel. Lætare et exsulta in omni corde, filia Hierusalem: » Filia Sion, sancta est electorum Ecclesia, quæ in specula, hoc est, in contemplatione Domini consistit. Hanc alloquitur Spiritus sanctus, ut laudet et gratias agat regi Israel Christo Domino, qui eam redemit, quique factus est ei a Deo justitia et sanctificatio et redemptio. Ipsa etiam est filia Hierusalem,quæ videt veram pacem, quia Hierusalem visio pacis interpretatur. Et præsens Ecclesia filia est illius, quæ sursum est Hierusalem, quæ est mater nostra. Monet ergo eam ut exsultet, non qualicunque exsultatione, sed in omni corde. Et causa subditur quare lætari debeat et exsultare :

<< Abstulit Dominus judicium tuum, avertit inimicos tuos rex Israel. Hoc est damnationem, quando remisit iniquitatem plebis suæ, cum eam redemit pretioso sanguine suo. Plenius vero ablaturus est in sæculi consummatione judicium ejus, cum eam redimet de interitu, et corroborabit in misericordia. Avertet quoque inimicos, id est omnes persecutores, sive etiam turbas dæmonum, omniaque paci æternæ quietis contraria. « Dominus in medio tui, non timebis malum ultra. » Ipse enim dixit, • Inhabitabo in illis, et inter illos ambulabo. » Et ipse Filius promittit, dicens: Veniemus, et mansio. nem apud eum faciemus. Illo ergo nobiscum et in

C

D

In die illa dicetur Hierusalem: Noli timere. » In die illa, hoc est in fine sæculi, dicetur ad Hierusalem liberam sanctorum matrem, vel ab angelis vel a Spiritu sancto, « Noli timere. » Dicetur et ad « Sion,» id est ipsam Ecclesiam, Deum feliciter speculantem: Non dissolvantur manus tuæ, » quia nequaquam operaberis ultra quod te fecisse pœniteat. Et unde ei tanta securitas, ostendit subdens :

« Dominus Deus tuus in medio tui, fortis ipse salvabit» te. « Gaudebit super te in lætitia, » et << silebit » non reputans tibi peccata tua. « In dilectione tua,» id est, in charitate, qua te gratis dilexit. Et exsultabit super te in laude, » vel qua te laude dignam fecit, vel qua tu eum exsultando laudabis.

« Nugas qui a lege recesserant congregabo, » hoc est, inutiles et leves, qui legem prævaricando a sinu tuo recesserant, congregabo. « Quia ex te erant, ut ultra non habeas super eis opprobrium, » et secundum Apostolum non repulit Deus plebem suam quam præscivit. Hos ergo congregabo et reducam ad te, liberans eos de potestate dæmonum, ut non amplius de eorum perditione sustineas opprobrium. Sciendum nugas Hebræum esse verbum, apud Latinos usitatum. Unde scire possumus Hebræam linguam matrem esse omnium linguarum.

« Ecce ego interficiam omnes qui afflixerunt te in tempore illo, et salvabo claudicantem, et eam quæ ejecta fuerat, congregabo. » Aperta Spiritus sancti consolatio ad Ecclesiam generaliter, vel specialiter ad unam quamque fidelem animam. Multi enim sunt qui vel totam Ecclesiam, vel sanctam quamque animam improperantes et irridentes, cum vident aliquem virum sanctum quæ mundi sunt spernere et cœlestia appetere. Solent enim dicere: Insanus est, non sic vivit ut nos, conventus hominum fugit, delicias mundi spernit, et cætera hujusmodi. Qui vero infideles sunt exprobrant illi crucem Christi, et si in aliqua eum viderint tentatione, dicitur quod et Tobia sancto propinqui dicebant : « Ubi sunt justitiæ et eleemosynæ quas faciebas? » Pollicetur ergo Doininus de talibus se facturum vindictam : « Ecce, inD quiens, interficiam omnes qui afflixerunt te in tempore illo, et salvabo claudicantem,» sive afflictam Ecclesiam, vel fidelem animam, quæ in præsenti vita diaboli vel membrorum ejus persecutione pressa, mutat inter procellas sæculi, cum tamen fixo gradu et solido gressu fidei ambulet. Hanc ergo claudicantem et afflictam salvabit, et abjectam congregabit. Abjecta quippe et Ecclesia, abjecta omnis fidelis anima apud seculi amatores, ut sæpissime in psalmis sancti queruntur et dicunt : Nunc autem repulisti et confudisti nos. Nec mirum, cum ipse quoque Dei Filius ex parte humanitatis dicat Patri : Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Christum tuum. «Et ponam eos in laudem, et in nomen in

omni terra confusionis eorum, in tempore illo quo A ducet et suscipiet filios afflictæ, cum fuerint positi in adducam vos, et in tempore quo congregabo vos. Dabo enim vos in nomen et in laudem omnibus populis terræ, cum convertero captivitatem vestram coram oculis vestris, dicit Dominus. Quos ponet in laudem et nomen, nisi filios abjectæ et claudicantis Petrum videlicet, Paulum, et reliquos sanctos, quorum nomina cum gloria magnificantur per ecclesias toto orbe diffusas. Hoc autem fiet, cum ad

gloriam, et cum de eorum victoria et triumphis fuerit gloriatus Dominus, sicut et de patientia Job gloriabatur contra diabolum. Tunc videbunt esse felices, quos in præsenti putabant miseros. Tunc cernent captivitatem eorum reduci in cœlestem Hierusalem in gloriam æternam, se autem resurgere in confusionem æternam.

IN AGGÆUM PROPHETAM.

Aggæus propheta, festivus vel solemnis interpre- sedech sacerdotem magnum, dicens. >> Salathiel iste tatur; vaticinatus est restaurationem templi Domini, B cujus filius dicitur fuisseZorobabel, filius fuit Jechoet contritionem gentium, et mundi commotionem, et sub figura Zorobabel, Christi prædicit adventum. Fuit autem unus ex illis qui nuper reversi fuerant de captivitate Babylonis sub Zorobabel et Jesu sacerdote et Esdra, nondum reædificata Hierusalem nec templo Domini. Habitabat autem populus in domibus concavis et humilibus, quapropter ad eos non fit sermo Domini. Indigni enim erant ut ad eos fieret, qui nullam habebant curam templi reædificandi, humili et campestri habitatione contenti, et erant sub Dario Persarum rege, qui interpretatur generatio non facta, sive, qui fuerint, eos designans qui carnis operibus et libidini serviunt. Talem regem merebatur habere populus qui sine templo Dei erat. et non in monte Sion, sed deorsum habitabat.

CAPUT PRIMUM.

C

<< In anno secundo Darii, regis » Persarum « in mense sexto, in die una mensis, factum est verbum Domini in manu Aggæi prophetæ. » Binarius numerus frequentissime in malam ponitur significationem. Dividit enim primam unitatem, et idcirco copulam conjugalem sive discordiam designat. In Genesi quoque cum in aliorum omnium dierum consummatione dicatur: Vidit Deus quod esset bonum in secundi diei fine non habetur. In sexto quoque mense nulla est legalis solemnitas, sicut in aliis, quoniam servitutis opera et labores designat. Recte ergo et in anno secundo Darii, et in sexto mense fit sermo Dei ad Aggæum, propter supra dictas causas, quoniam templum non habebant, et in concavis habita-D bant, et quia sub Dario carnis operibus serviebant. Quia vero jam altare ædificatum erat, et fundamenta templi jactata, idcirco in una die mensis, factum est verbum Domini, ut illi relinquentes secundum annum Darii, reverterentur ad unitatem Dei. Quod vero dicitur, Factum est verbum Domini in manu Aggæi, »> ostendit eum bona habuisse opera, atque in eis factis requievisse verbum Dei. Aggæus interpretatur festivus. Ex quo innuitur quia qui solemnitates Domini non in fermento malitiæ et nequitia sed in azymis sinceritatis et veritatis studet celebrare, hic talis potest sermonem Dei recipere. « Ad Zorobabel filium Salathiel ducem Juda, et ad Jesum filium Jo

niæ regis, qui in Babylonem ductus est. Interpretatur autem Zorobabel fluxus adjacens, sive expositus, vel ortus in Babylone, sive princeps in Babylone. Significat Christum Jesum, qui ædificavit templum Deo Patri, de vivis lapidibus, hoc est utriusque testamenti fidelibus. Ipse quasi largissimæ fluxus venæ expositus est nobis ad bibendum. Sed ut hunc possimus bibere, a Deo debemus petere, quod innuit Salathiel pater ejus, qui interpretatur petitio Dei. Hic natus est in Babylone, et Christus Dei Filius in confusione hujus mundi incarnatus apparuit, ut nos qui in captivitate peccati tenebamur eriperet, et ad promissionis terram reduceret. Factus est sermo Domini ad Zorobabel, factus est et ad Jesum sacerdotem magnum. Historialiter vero duo fuerunt homines, unus de tribu Juda et de stirpe regia, alter de tribu sacerdotali. Mystice vero unum eumdemque designavit Christum, qui est verus rex et magnus sacerdos, cujus typum secundum quod rex est, gerebat Zorobabel secundum quod sacerdos, typum ejus portabat Jesus, qui erat filius Josedech, id est, Dominus justus. Deus enim Pater justus et sanctus est, cujus est Filius Jesus Christus, Dominus et Sal

vator noster.

« Hæc ait Dominus exercituum, dicens : Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini ædificandæ. » Non hoc Zorobabel, nec Jesus sacerdos magnus dicebat, sed populus qui de captivitate reversus, adhuc sub Dario erat. Sic spiritualiter omnis qui servit voluptatibus carnis, non vult ultra intra sedem pectoris sui ædificare templum Domino pudicitiæ. Potest hoc et ad Judeos hujus temporis referri, qui pro Christo Antichristum exspectant, et dicunt nondum esse tempus Ecclesiæ, quia nondum venit Christus.

<< Et factum est verbum Domini in manu Aggæi prophetæ, dicens: Nunquid tempus vobis est ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? » Contra hoc quod populus dicebat, nondum venit tempus domus Domini ædificandæ, profertur responsio Domini. Ergo neque tempus est ut vos habitetis in compositis et ornatis domibus, quæ non solum ad usum sunt, sed ad delicias. Et dicitis nondum esse tempus ut mea domus ædificetur, in qua

fuerunt sancta sanctorum et Cherubin, quæ nunc A nus, et intulistis in domum, et exsufflavi illud. » squalet solitudine, torretur æstu, perfunditur pluviis.

« Et nunc, hæc dicit Dominus exercituum ponite corda vestra super vias vestras. » Quia (inquit) dicitis Nondum est tempus ædificandæ domus Domini; considerate quæ fecistis, et quæ passi estis. Omnis enim labor vester nullum potuit habere pro

ventum.

Dicam (inquit) aliud, quod vobis accidit. Cum jam metendi tempus instaret, et frumenta vos in manibus tenere putaretis, messuistis vacuos culmos, et inanes stipulas sine granis congregastis. Sed et hoc quod de magnis acervis modicum fuerat electum, cum intulissetis in domos vestras, efflavi illud, et ex mea virtute dispersum et ad nihilum redactum est. Spiritualiter illi ad amplius respiciunt, et minora << Seminastis multum, et intulistis parum,» et mul- recipiunt, qui de suis operibus gloriantes, æternam tum minus quam severatis, collegistis. Non tamen mercedem sibi falso a Domino pollicentur. « Quam potestis dicere: Ideo famem secutam, quod in exer- ob causam dicit Dominus exercituum, quia domus cenda terra agricola cessaverit. « Comedistis, et non mea deserta est, et vos festinatis unusquisque in estis satiati; bibistis, et non estis inebriati; operui- domum suam.» Mystice illi in domum suam deserta stis vos, et non estis calefacti. Et qui mercedes con- domo Dei festinant,qui mundanis cupiditatibus cagregavit, misit eas in sacculum pertusum. » Non B pti, et terrenis actibus occupati, templum Dei contamen potestis dicere voluntarium fuisse jejunium, struere negligunt. sed quia parvos fructus congregaveratis in horrea. Vinum bibistis, sed non tantum quod sufficeret ad exhilaranda corda potantium. Ipsum quoque vestimentum non potuit frigus pellere aut calefacere. Si quis autem mercedes congregaverat, sive in negotiatione, seu mercenaria manu, frustra laboravit, quia omnes pecuniæ defluxerunt, veluti in pertusum sacculum missæ.Spiritualiter illi corda super vias suas ponunt,qui absque judicio discretionis nihil faciunt, qui ante mentis oculos lucernam verbi Dei semper habent. Multum autem seminat, sed parum colligit, qui in prædicationis opere assidue laborat ; sed minimum ex auditorum fide et operatione fructum percipit, dum eos verbo et exemplo scandalizatos ostendit. Comedit, et non saturatur; bibit, et non inebriatur, qui recta quæ novit. non operatur. Hinc Salomon dicit: Justus comedit, et replet animam suam, venter autem impiorum insaturabilis. Congregatas vero mercedes in pertusum sacculum mittit, qui virtutum opera propter ostentationem vanæ gloriæ peragit, vel qui de rapinis eleemosynam indigentibus tribuit. Operitur autem, et ex calore non fovetur, qui divinam sapientiam, qua ornetur et a malitiæ frigore defendatur, accipit, sed tepide et desidiose eam exsequendo, caloris illius gratia pri

vatur.

« Hæc dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras. Ascendite in montem, portate lignum, et ædificate domum. » Considerate (inquit) cuncta quæ geritis, et relicta cura vestrarum domuum, ascendite in montem Libanum, præcidite ligna, et ædificate domum meam. » Et acceptabilis mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. » Quid autem ligna tantum, non lapides jubet afferri, illud est quod Hebræi dicunt, quia post incensum templum parietes remanserant, et idcirco ligna tantum ad contignanda necessaria erant : Mystice, in montem ascendere, est altitudinem divinæ contemplationis virtutum profectibus scandere, ac testimonia Scripturarum quærendo incidere, ut inde ædificetur templum acceptabile Domino.

< Propter hoc, super vos prohibiti sunt cœline darent rorem, et terra prohibita est ne daret germen suum. » Non solum (inquit) cœli pluviam non dederunt, sed nec rorem quidem matutinum,utarentes agri modico saltem humore temperarentur. Typice, coeli sunt apostoli, rorem et pluviam doctrinæ cœlestis. terræ, id est auditorum cordibus infundentes. Prohibiti sunt cœli ne darent rorem, quando perfidis Judæis verbum salutis spernentibus præceptum est apostolis, ut, euntes in mundum universum, prædicarent gentibus.

Et vocavi siccitatem super terram, et super montes, et super triticum, et super vinum, et super C oleum, et quæcunque profert humus, et super homines, et super jumenta, et super omnem laborem ma nuum. » Vocatur siccitas primo super terram,deinde super omnia quæ profert humus, ad ultimum super homines et super jumenta, quia, præcedente fame, profecto super homines et jumenta mors venit, sicque idem gladius quæcunque manus hominum laboraverat, consumit.

D

« Et audivit Zorobabel, filius Salathiel, et Jesus, filius Josedech, sacerdos magnus, et omnes reliquiæ populi vocem Domini Dei sui, et verba Aggæi prophetæ,sicut misit eum Dominus Deus eorum ad ipsos, et timuit populus a facie Domini. Diligenter attendendum, quod non Zorobabel nec Jesus sacerdos timuisse dicuntur, sed populus timuit a facie Domini, uterque enim Christum significat, qui est rex et sacerdos in duabus naturis Dei et hominis et una persona. Audientibus ergo Zorobabel et Jesu magno sacerdote verba Domini, timuit sola multitudo, quæ needum in virum perfectum evaserat, à facie Domi ni, id est indignatione ejus, quoniam vultus Domini super facientes mala.

« Et dixit Aggæus, nuntius Domini de nuntiis Domini, populo dicens. » Ex hoc loco quidam sumpserunt errorem, putantes Aggæum angelum naturà fuisse, et quadam divina dispensatione humanum corpus assumpsisse, propter hoc quod dicitur: Dixit Aggæus, nuntius Domini. Hoc idem et de Malachia, Respexistis ad amplius, et ecce factum est mi- et de Joanne Baptista opinantur. Sed sciendum, na

tura eos homines fuisse, officio vero angelos, id est A etiam mense septimo et vicesima prima die mensis, nuntios, qui populis Dei voluntatem annuntiabant. iterum factum est verbum Domini in manu Aggæi. Hic ergo propheta nuntius dicitur, id est angelus, Mensis septimus totus festivus erat atque solemnis. quoniam typum gestabat Domini Salvatoris, qui et Jure itaque fit sermo Domini ad Aggæum, id est ipse magni consilii angelus dicitur. Quod autem di- festivum, in septimo (id est festivo) mense, et in vicit : « Nuntius Domini de nuntiis Domini,» tale est cesima prima die mensis, impletis scilicet tribus ac si diceret, propheta de prophetis « Ego vobiscum, hebdomadibus, et completo mysterio Trinitatis. Ter dicit Dominus. » Non hoc ad Zorobabel nec ad Jesum enim septem, viginti unum sunt. dicit, sed ad populum qui timuerat a facie Domini. Illi enim in persona Christi accipiuntur, ut dictum est, et cum eis atque in eis semper erat Dominus. Confortat ergo Dominus populum, dicens: « Ego vobiscum sum, ego ero vester adjutor. >>

« Et suscitavit Dominus spiritum Zorobabel, filii Salathiel, ducis Juda, et spiritum Jesu, filii Josedech sacerdotis magni, et spiritum reliquorum de omni B populo. » Suscitatur spiritus Zorobabel et spiritus Jesu, ut regnum et sacerdotium ædificarent templum. Suscitatur spiritus reliqui populi, id est devotio animi et voluntas, ut faceret quæ præceperat Dominus. ⚫ Et ingressi sunt, et faciebant opus in domo Domini exercituum Dei sui. » Ingressi sunt, quoniam foras exierant, id est suimet obliti erant, sicut prodigus filius, de quo dicitur quod in se reversus est, quando decrevit ad patrem redire.

CAPUT II.

« Quis in vobis est derelictus, qui vidit domum istam in gloria sua prima? Et quid vos videtis hanc nunc? Nunquid non ita est quasi non sit in oculis vestris ; et nunc confortare, Zorobabel, dicit Dominus,et confortare.Jesu, filiiJosedech, sacerdos magne, et confortare, omnis populus terræ, dicit Dominus exercituum, et facite quoniam ego vobiscum sum, dicit Dominus exercituum, verbum quod placui vobiscum, cum egrederemini de terra Ægypti. Clementissime consolatur Dominus populum, qui priorem domum in sua gloria viderant, in cujus comparatione hæc videbatur quasi non esse. Nolite (inquiens) desperare, nolite manus submittere, ego enim sum vobiscum, ego omnipotens locutus sum, cujus dixisse fecisse est. et illa implebo quæ vobiscum pepigi, cum vos de Egypto eduxi. « Et spiritus meus, » id est divinitas majestatis meæ, sive Spiritus sanctus, cujus est omnis consolatio, unde et paracletus appellatur, « erit in medio vestrum. » Est autem hic tota commemorata Trinitas. Pater est qui dicit: Ego sum vobiscum: Filius, verbum quod placui vobiscum; Spiritus sanctus: Et spiritus (inC quit) meus erit in medio vestrum. Nolite timere, quia hæc dicit Dominus exercituum : Adhuc unum modicum est, et ego commovebo cœlum et terram et mare et aridam, et movebo omnes gentes. » Quando primum in monte Sina Testamentum dabatur, movi cœlum, quando vobis de cœlo locutus sum,movi terram, quando meam præsentiam caligo et tenebræ et turbo cernebant, et ut Psalmista ait : « Deus : cum egredereris in conspectu populi tui, » et reliqua, movi mare Rubrum, quando divisi illud, et viam præbui populo transeunti. Movi et aridam, quando circumduxi populum quadraginta annis per viam inviam et incultam atque aridam solitudinem. Ego itaque qui tunc illa feci, adhuc movebo ipsa elementa, quod utique factum est in adventu Domini. Nam tempore passionis illius, motum est cœlum, quando sol obscuratus est, et tenebræ factæ sunt ab hora sexta usque ad horam nonam; terra mota est cum saxa finderentur, sepulcra patescerent, ipsa quoque terra tremeret, motum est mare præsentis sæculi, flatibus dæmonum in seditionem concitatum, quando et draco interfectus est, id est diabolus superatus, qui cubabat in mari hujus sæculi. Movit et aridam, squalida et infructuosa corda gentilium. Omni ergo universitate commota, motæ sunt omnes gentes prædicantibus apostolis, quoniam in omnem terram exivit sonus eorum. « Et veniet desideratus cunctis gentibus, et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. » Manifestum est adventum

◄ In die vicesima et quarta mensis in sexto mense in anno secundo Darii regis. » Coeperunt ædificare eodem anno, qui supra positus est, et in eodem mense, sed non in eadem die Supra enim unus inensis, id est primus ponitur, hic vero vicesimus quartus. Ex quo intelligimus inter primum diem, quo Dominus locutus est per Aggæum, et vicesimum quartum quo operari cœperunt, fuisse medios viginti duos dies. Apud Hebræos viginti duæ litteræ sunt. Per hoc ostenditur quoniam populus necesse habebat doceri et disccre elementa sermonis Dei. Mystice, quandiu in hac vita sumus.quasi sub Dario vivimus, quia caro repugnat spiritui, et spiritus carni, et in sexto mense, in quo numero perfecte Deus omnia, et in secundo anno, in quo numero constat sobolis reparatio. Necesse est ergo ut timeamus a facie Domini, et ingrediamur, et faciamus opera Domini, id est ex virtutibus Domino in nobis templum ædificemus. Vicesimus quartus dies, qui nume-D rum duplicatum habet duodenarium, designat ex utroque populo Judaico et gentili congregandos fideles, et spirituale templum ædificaturos. Hoc quoque dicendum, quod triplicatus octonarius viginti quatuor perficit: quia vero circumcisio, quæ octava die fiebat, et spiritualis templi ædificatio, in fide constat sanc Trinitatis.

In septimo mense, vicesima prima » die « mensis, factum est verbum Domini in manu Aggæi prophetæ, dicens: Loquere ad Zorobabel, filium Salathiel, ducem Juda,et Jesum,filium Josedech, sacerdotem magnum, et ad reliquos populi, dicens. » Eodem quidam anno,quo et supra, id est secundo Darii, sed