Obrazy na stronie
PDF
ePub

textum codex Constantinopolitanus exhibet, nisi quod singula verba sive propter homoeoteleuton sive mera neglegentia omissa sunt.1 Lacunas autem maiores non exstare probabiliter Harnackius exposuit, ostendens ambitum epistularum hic eundem esse atque in codice Alexandrino cum integer esset.2

Plurimi itaque novus codex faciendus est, cum ope eius non solum lacunae minores Alexandrini textus expleantur, sed etiam capita integra quae illi desunt addantur; ad ipsum vero textum quod attinet melior Alexandrino nequaquam dici potest.3 Lectionibus vitiosis neuter caret, atque si omnia menda sine discrimine in rationem inducere velis, Alexandrinum etiam vitiosiorem esse dices. Sed iusto iudicio varias utriusque codicis lectiones perpendens facile tibi persuadebis, genuina auctoris verba plerumque ab Alexandrino servata esse.4 Quae cum de priore epistula tum de altera valent. In

1. I Clem. 59, 3 ante sanitev et 60, 4 post candeia Bryennius pauca excidisse coniecit, sed vix iure; cf. dissertatiunculam meam,Zur Textkritik der neuen Clemensstücke in Briegeri Zeitschr. f. Kirchengeschichte I, 2 (1876) sub nr. 1 et ur. 4.

[ocr errors]

2. L. c. p. 101:,Unter der Voraussetzung, dass A, als der Codex vollständig, d. h. als das Blatt zwischen dem 9. und 10. noch vorhanden war, den 1. Brief lückenlos enthielt eine Voraussetzung, die nach c. 1—57 durchaus wahrscheinlich ist lässt sich hier folgende Controle anstellen. In A stehen c. 4950 Buchstaben auf dem Blatte..; das aus dem 1. Brief bisher fehlende Stück, welches 1 (C) bringt.., füllt in der neuen Ausgabe 1291/2 Zeilen. Nach genauer Durchschnittsberechnung enthält eine Zeile dieser Ausgabe 38,1 Buchstaben; mithin hat das neue Stück 129,5 × 38,1 circa 4930 Buchstaben. Damit ist schlagend erwiesen, dass wir nun den ersten Clemensbrief so vollständig besitzen, wie A ihn hatte, und dass an den beiden verdächtigen Stellen nur ganz wenige Worte ausgefallen sein können (vid. supra not. 1). Die Angabe des Irenaeus freilich (III, 3, 3: deum . . qui ignem praeparaverit diabolo et angelis eius) bleibt noch immer unerklärt übrig; aber man darf nicht vergessen, dass Irenaeus an der betreffenden Stelle nur ein Summarium aus der Erinnerung gibt.' Codicem Constantinop. ex A exscriptum non esse, ut de aliis indiciis taceam, inde efficitur quod locis nonnullis verba ibi incuriose omissa continet. Cf. e. c. ad p. 10 1. 4.

3. Aliter Hilgenfeld (Protest. K.Z. 1876 Nr. 3) et Wagenmann (Jahrbb. f. D. Theol. XXI p. 163).

4. Harn. p. 99: Eine genaue Vergleichung von A und I (C) hat den Ref. zu folgendem Urtheil geführt: Zählt man alle Schreib- und Flüchtigkeitsfehler in A, deren Zahl auch abgesehen von den Itacismen noch eine sehr grosse ist, mit, dann, aber auch nur dann darf man sagen, der Text der Briefe in I sei der bessere. Aber welcher Kritiker wird so urtheilen! Sieht man dagegen von den offenbaren Nachlässigkeiten und Eigenthümlichkeiten des Schreibers von A ab, so kann darüber kein Zweifel bestehen, dass zwar dem Werthe nach beide Codd. I ist völlig unabhängig von A, die Zahl der gemeinsamen Fehler ist verschwindend gering ziemlich gleich stehen, in den meisten zweifelhaften Fällen jedoch A den ursprünglichen Text bewahrt hat.

-

quam equidem infitiari nolo, me eiusmodi editionem praeoptavisse, qua singula quae in codice exstant quam accuratissime repraesentarentur. Haud vero nos decet expostulare de hac re cum viro eruditissimo, cui summam gratiam debent quicumque litteris sacris dediti sunt.

1

Codex Constantinopolitanus satis accurate scriptus est neque, ut ex specimine illo lithographico intellegitur, legenti difficultatem adfert, quamquam scripturae compendiis non caret. Itacismum paucis exceptis librarius evitavit; iota subscriptum non adhibuit, nonnisi semel adscripsit. In interpungendo atque in accentibus ponendis nonnunquam lapsus est,3 sed non saepius quam in aliis quoque codicibus scribendis, qui tamen optimis adnumerantur, hoc fieri solet. Formas verborum inusitatas, uti λήμψομαι, ἐξερίζωσε,4 ἐλεᾶτε etc., si eiusmodi in archetypo eius exstabant,5 cum usitatis commutavit; v èpελκυστικόν non adhibuisse videtur nisi ante vocalem, nec οὕτως ante consonam. Conicere licet eum in temporibus atque in modis aliisque minutioribus scripturam archetypi non ubique presse secutum 7 itemque in locis scripturae sacrae citandis licentia quadam usum esse; inutile enim duxit totos transscribere, ideoque ubi placuit initium dedit et finem, reliqua aut tacite omittens, aut omissionem paucis significans. Quod si exceperis integrum ut videtnr epistularum

8

,ut vdtr'. Cf. ad p. 10 I. 3, p. 32 1. 31, p. 38 1. 22, p. 42 l. 9, p. 48 l. 17 etc. Errore I Clem. 49 not. 3 νος. ἀρκετὸς omissum, 56, 15 ἐλεύσει pro ἐλεύσῃ scriptum est. Cf. quae adnotavi ad. p. 30 1. 10 sq.

1. I Clem. 13, 3 exhibet πορεύεσθε pro πορεύεσθαι, 16, 3 πεδίον pro παιdiov, 56, 5 časov pro latov. Saepius in plur. pron. pers. v cum ŋ permutavit; η cf. e. c. ad p. 4 l. 11, p. 80 1. 5 sq.

2. II Clem. 1, 6 scripsit the 9ɛλýoɛi avtov.

3. Cf. supra p. XIII not. 4. Eiusmodi, cum ad textum recensendum nil attineant, adnotare omisimus.

4. Retinuit I Clem. 15, 5 μεγαλορήμων, 17, 5 ἐμεγαλορημόνησεν.

5. Archetypum illud litteris uncialibus exaratum fuisse inde concluseris quod nulla inveniuntur vitia quae necessario ex scriptura minuscula repetantur, sed exstant contra quae nonnisi ex unciali explicari possunt. Ita I Clem. 2, 3 pro ΟΣΙΑΣ dedit ΘΕΙΑΣ, 21, 1 ΕΙΣΚΡΙΜΑΤΑΣΥΝΥΜΙΝ pro ΕΙΣΚΡΙΜΑΤΤΑΣΙΝ ΥΜΙΝ, II Clem. 19, 2 ΠΟΙΗΣΑΝΤΕΣΚΟΠΟΝ pro ΠΟΙΗΣΑΝΤΕΣΣΚΟΠΟΝ. Unum illud ἀσεβεῖς I Clem. 59, 4 nescio utrum potius ex ΑΣΘΕΝΕΙΣ an ex άo devels natum esse credideris. Cf. Harnack in Schuereri Theol. Literaturztg. I p. 100.

6. Tacet de hac re Bryennius. Sed cum accurate omnia adnotasse videatur quibus cod. Constantinop. a textu ipsius differt, haec non praeteriisse putandus est.

7. Cf. Harnack 1. c. p. 99 et quae adnotavi ad p. 8 1. 8, P. 20 1. 7. p. 26 1. 14. p. 28 1. 1 et 5 sq. p. 84 1. etc.

8. Cf. quae adnotavi ad p. 40 1. 21 sqq., p. 86 l. 7 sq. 10 sq.

textum codex Constantinopolitanus exhibet, nisi quod singula verba sive propter homoeoteleuton sive mera neglegentia omissa sunt.' Lacunas autem maiores non exstare probabiliter Harnackius exposuit, ostendens ambitum epistularum hic eundem esse atque in codice Alexandrino cum integer esset.2

Plurimi itaque novus codex faciendus est, cum ope eius non solum lacunae minores Alexandrini textus expleantur, sed etiam capita integra quae illi desunt addantur; ad ipsum vero textum quod attinet melior Alexandrino nequaquam dici potest.3 Lectionibus vitiosis neuter caret, atque si omnia menda sine discrimine in rationem inducere velis, Alexandrinum etiam vitiosiorem esse dices. Sed iusto iudicio varias utriusque codicis lectiones perpendens facile tibi persuadebis, genuina auctoris verba plerumque ab Alexandrino servata esse.4 Quae cum de priore epistula tum de altera valent.

In

1. I Clem. 59, 3 ante &λnics et 60, 4 post dreig Bryennius pauca excidisse coniecit, sed vix iure; cf. dissertatiunculam meam,Zur Textkritik der neuen Clemensstücke in Briegeri Zeitschr. f. Kirchengeschichte I, 2 (1876) sub nr. 1 et nr. 4.

,

[ocr errors]

2. L. c. p. 101:,Unter der Voraussetzung, dass A, als der Codex vollständig, d. h. als das Blatt zwischen dem 9. und 10. noch vorhanden war, den 1. Brief lückenlos enthielt · eine Voraussetzung, die nach c. 1--57 durchaus wahrscheinlich ist lässt sich hier folgende Controle anstellen. In A stehen c. 4950 Buchstaben auf dem Blatte ..; das aus dem 1. Brief bisher fehlende Stück, welches 1 (C) bringt.., füllt in der neuen Ausgabe 12912 Zeilen. Nach genauer Durchschnittsberechnung enthält eine Zeile dieser Ausgabe 38,1 Buchstaben; mithin hat das neue Stück 129,5 × 38,1 : circa 4930 Buchstaben. Damit ist schlagend erwiesen, dass wir nun den ersten Clemensbrief so vollständig besitzen, wie A ihn hatte, und dass an den beiden verdächtigen Stellen nur ganz wenige Worte ausgefallen sein können (vid. supra not. 1). Die Angabe des Irenaeus freilich (III, 3, 3: deum. . qui ignem praeparaverit diabolo et angelis eius) bleibt noch immer unerklärt übrig; aber man darf nicht vergessen, dass Irenaeus an der betreffenden Stelle nur ein Summarium aus der Erinnerung gibt.' Codicem Constantinop. ex A exscriptum non esse, ut de aliis indiciis taceam, inde efficitur quod locis nonnullis verba ibi incuriose omissa continet. Cf. e. c. ad p. 10 1. 4.

3. Aliter Hilgenfeld (Protest. K.Z. 1876 Nr. 3) et Wagenmann (Jahrbb. f. D. Theol. XXI p. 163).

4. Harn. p. 99:,Eine genaue Vergleichung von A und I (C) hat den Ref. zu folgendem Urtheil geführt: Zählt man alle Schreib- und Flüchtigkeitsfehler in A, deren Zahl auch abgesehen von den Itacismen noch eine sehr grosse ist, mit, dann, aber auch nur dann darf man sagen, der Text der Briefe in I sei der bessere. Aber welcher Kritiker wird so urtheilen! Sieht man dagegen von den offenbaren Nachlässigkeiten und Eigenthümlichkeiten des Schreibers von A ab, so kann darüber kein Zweifel bestehen, dass zwar dem Werthe nach beide Codd. I ist völlig unabhängig von A, die Zahl der gemeinsamen Fehler ist verschwindend gering ziemlich gleich stehen, in den meisten zweifelhaften Fällen jedoch A den ursprünglichen Text bewahrt hat.

[ocr errors]

XIV

XVI

nullam.

illa paucas invenies lectiones quae Alexandrinis praestant, in hac fere Quamobrem in textu recensendo hanc legem mihi statuendam esse censui, ut ubicumque interno iudicio neutra lectio plus altera se commendaret, Alexandrinum utpote maiore fide dignum sequerer. Itaque, cum lacunae codicis A paucis exceptis iam ante inventum Constantinopolitanum ab editoribus de coniectura recte expletae essent, factum est ut textus prioris nostrae editionis perraro mu

tandus videretur. 2

In iis autem quae nonnisi in codice Constantino

politano supersunt, scripturam codicis retinuimus ubicumque fieri poterat. Aperta librarii menda ipse Bryennius sustulit; alia, in quibus ille non offendisse videtur, a nobis emendata sunt. Duobus vel tribus locis scripturam codicis non mutavimus, quamquam corrupta esse possit; sunt enim eiusmodi ut in utramque partem disputari queat, neque coniectura idonea occurrit. Certe locis nonnullis alia edenda fuissent, si etiam in his codex Alexandrinus superesset; sed non est cur de hac re laboremus, cum ea quae in codice Constantinopolitano leguntur maximam partem sensum satis bonum praebeant.

Ad textum recensendum locis nonnullis adhiberi poterant quae Clemens Alexandrinus, Dionysius Alexandrinus, Maximus Confessor, Antonius Melissae auctor, Ioannes Damascenus, Nicon Raithensis, Severus et Timotheus ex utraque epistula exscripserunt, de quibus vide infra § 3. Cavendum erat ne sine discrimine ea lectio praeferretur, quae illorum scriptorum quendam testem habet. Constat Clementem Alexandrinum in scriptis aliorum allegandis liberrime versatum esse; alioquin, quia satis multa ex priore epistula excerpsit, ad genuina auctoris verba eruenda magno usui esset. Nihilominus, ubi cum alterutro codicum convenit, plerumque veram lectionem servasse putandus est.5 Aliter de Nicone iudicandum. Apparet enim

1. Plurimis locis veram lectionem iam Iunius invenit; aliis, licet non multis, falsa edebantur usque ad Tischendorfium (cf. ad p. 18 l. 12, p. 24 1. 22, p. 28 1. 6, p. 82 1. 1. 3 sq. etc.) et Lightfootium (cf. ad p. 34 l. 4, p. 74 l. 4, p. 82 1. 16 etc.); paucis nunc demum genuina auctoris verba restitui possunt Cf. Harnack 1. c. p. 100.

2. Ita e. c. I Clem. 2, 3 ἐξετείνετε et ἵλεων dedi pro ἐξετείνατε et ἱλέως, 2, 4 μετὰ δέους pro μετ ̓ ἐλέους, 3, 4 ἀπέστη pro ἄπεστιν, 12, 7 ἐκκρεμάσῃ pro κρεμάσῃ, 15, 6 σωτηρίῳ pro σωτηρίᾳ etc.

3. Cf. Zur Textkritik der neuen Clemensstücke in Briegeri Zeitschr. f. Krchgsch. I, 2.

4. Cf. Lightfoot ad I Clem. 48, 2 (p. 146 sq.).

5. Ita e. c. I Clem. 21, 7 ayis legendum pro qpwvns quod in priore edi-· tione c. A scripseram; illud enim et codicem Constantinop. et Clementem Alexandrinum testes habet.

textum quo usus est deteriorem fuisse Alexandrino, nec meliorem Constantinopolitano, quocum in c. 15 bis facit, ubi Clemens Alexandrinus lectionem illius tuetur.1 Alibi falsae eius lectiones in neutro codice inveniuntur. 2 Peiorem etiam textum Maximus et Antonius legisse videntur, nisi vero ex catena quadam sive electorum commentario eos pendere credideris.3

*

Opera data est ut in apparatu critico textui subiecto variarum lectionum quaecumque in censum veniant nulla omitteretur. Negleximus tantummodo confusionem litterarum vocalium ex itacismo ortam, in codice Alexandrino frequentissimam. Neque lacunas codicis Alex. significavimus, nisi ubi hucusque falso explebantur paucisque iis locis ubi codex Constantinopolitanus deficit.5 Ubicumque vero spatium impedire possit quominus ea quae in codice Constantinop. leguntur etiam codici Alex. tribuamus, quod de ambitu lacunae relatum sit adnotavimus. Discrepantibus editionibus nomen eius editoris qui primus veram lectionem, a codice Constantinop. confirmatam, restituit, lunulis inclusum illi addidimus. Sigla haec fere adhibuimus: A i. e. codex Alexandrinus, C i. e. codex Constantinopolitanus, a. i. e. ante, add addit, addunt, om omittit etc., em emendavit etc. (nullo auctoris nomine addito significat emendationem ab omnibus fere receptam), eti etiam, nonn nonnulli etc., pler plerique etc., praem praemittit etc., pr primum, sec secundum, vdtr videtur; Birr i. e. Birrius ap. Galland., Bois Boisius ap. Wotton., Br Bryennius (edd a. Br i. e. editiones ante Bryennianam emissae), Buttm Buttmann, Grammatik d. NTI. Sprachgebr. Berol. 1859, CIAI Clemens Alexandrinus, Cler Clericus, Colom Colomesius, Dam Ioannes Damascenus, Davis Davisius ap. Clericum (ed. 2.), DionAl Dionysius Alexandrinus, Iac Ia

1. Cf. ad p. 28 1. 26, p. 30 l. 1. Itaque 14, 2 eqiv c. A dedimus, quamvis cod. Constant. et Nicon algéoɛls exhibeant.

2. Cf. ad p. 28 1. 15 et 24.

3. Cf. ad p. 80 1. 14 et 15.

4. Exempla haec sunto: I Clem. 1, 1 acqvηdiovo, 1, 3 xadıxovoav, 4, 11 ηυλήσθησαν, 8, 2 προστηθεισ etc.; 1, 1 βραδειον, 6, 2 διωχθισαι, 26, 1 μεγαλιον et επαγγελειασ, 27, 7 ποιησειν (pro ποιησιν), 40, 2 λειτουργειασ, 41, 1 λιτουργιασ etc.; 4, 6 παιδιον et παιδιω (pro πεδιον et πεδίω), 7, 2 ευκλαιη, 2, 4. 9, 1 et saep. ελαιουσ (pro ελεουσ), 14, 5 αιπερομενον (pro επαιρόμενον), 21, 6 ναιουσ, 52, 2 ναιον, 39, 5 επεσεν (pro επαισεν), 46, 4 κολλάσθαι (pro xoλλασ) etc. Eiusmodi in codice Constantinop. rarissima esse supra (p. XIV) diximus.

5. Cf. ad p. 34 1. 17 sqq., p. 40 1. 26 sqq. etc. PATRUM APOST. OPERA I, 1.

B

« PoprzedniaDalej »