Lasciviam etiam huic ætati amicam cæteraque pue- A promittere dignati estis, largiti fueritis, conabimur rilia usquequaquc declinans, senum perfectorumque gravem conversationem sectari sollicitus satagebat.

III. Verum robore jam juventutis animatus, igne desiderii irrefragabili succensus est, ut domum beati Petri principis apostolorum cæteraque sanctorum loca in Romana urbe extraque constituta orationis gratia visitaret. Ideoque peregrini habitum assumens 10ptatum iter aggreditur.

IV. Qui domum apostolicam humilis habitu, devotus corde ingressus, in oratione continua pervigil, nocturnis excubiis pernoctare crebrius usque ad lucem matutinam gaudebat. Sane cum in Romana urbe omnibus pene notus esset, quinquennio fere exacto Ravennam devenit: ubi quemdam libellum a quodam religioso præstitum transscripsit, ad describendas sanctorum martyrum passiones.

v. Inde Lugdunum pervenit. Ibi tunc forte præerat digna memoria Remigius præsul eximius, regibus admodum charus. Hic Dei famulum Adonem pie B suscipiens, benigne exhibuit. At ubi scientiæ et probitatis in-ignia pernoscere potuit, ecclesiam beati Romani cum sibi adjacentibus rebus in obsequium delegavit, ubi secretius orationi vacaret.

VI. Exin obitu Viennensi præsulis comperto, ejusdem Ecclesiæ filii divina inspiratione super hoc tracti, omnes in commune uno consilio pari voluntate dominum Adonem petiverunt sibi præficiendum episcopum. Quocirca ex consensu tain cleri quam plebis cum consilio comprovincialium episcoporum idem Dei famulus Viennensem consecratur in pontificem.

VII. Religionem vero cernens a sui observantia partim defecisse adversarum causarum occasione, institit omnimodis, ut ad pristinam rectitudinis normam paulatim ipsius studio reformaretur. Hinc constant institutionis ejus perplura documenta. Siquidem et de nocturnis et de diurnis officiis psallendi regulam pulehre constituit.

vi. Præterea quanto studio ducebatur in ædificiis ecclesiarum instaurandis vel exornandis, etsi forte C

hominis desit testimonium, non desunt tamen eadem edificia. Hospitalitatis in pauperes quanta ei cura quantave assiduitas fuerit, stylo mandare non est necesse præsertim cum ostium domus ipsius non dicam alio, sed nec quidem refectionis tempore clausum fuerit.

IX. Cumque jam tempus adesset, quo Dominus militem suum beata mercede vellet donare, sextum decimum circiter annum in episcopatu agens, de præsenti ad futuram vitam felici fine demigravit. Cujus corpus in ecclesia sanctorum apostolorum officiosissime tumulatum est. Qui vixit annos plus minusve septuaginta sex.

4. Ubi primum hæc legi in Breviario Romanensi, nam longe post Viennensis exemplum accepi), magno gaudio affectus sum quod illustrandi tanti viri aliquam haberem materiam. Sed illud voluptatem meam temperabat, quod vetusta et idonea mihi deessent D monumenta, quibus ista probarem. Hæc mihi cogitanti, et Lupi abbatis Ferrariensis epistolas relegenti, occurrit epistola ejus centesima vigesima secunda, quæ votis meis faciat satis. In hac enim epistola, que Gerardo, provinciæ duci seu comiti, et Berta ipsius conjugi, inscripta est, certissima deprehendi momenta, quæ in Adonem ejusque res gestas ita, ut superius expositæ sunt, omnino conveniunt. Et quia hæc res non parvi momenti est, operæ pretium fuerit hoc loco integram adducere epistolam, ut nemo suspectam habeat fidem meam.

Præcellentissimo duci G. et clarissimæ conjugi ejus B. Lupus præsentem et futuram salutem.

Semper insignis fama de probitate vestra bonos quosque latificavit sed nunc in omnium notitia uberius effloruit, cum eamdem probitatem vestram successu profuturo Christianis omnibus Divinitas comprobavit. Cum vero quæ primo polliceri, postea

gratias cumulare. Cæterum quod diligenter scrutamini, noveritis monachum et discipulum meum Ad. nunquam a nostro monasterio aufugisse sed ad petitionem beatæ memoria Marcwardi abbatis ex Prumia aut Proneam [1. ad Proneam] a nobis eum honeste directum, et cum illo aliquandiu conversatum, quorumdam invidiosorum vitasse insidias : et inde discendi studio et quietis amore in urbe Lugdu nensium constitisse. Reverentissimis autem viris Remigio et H. Gratianopolitano instanter postulantibus, et conversationem memorati fratris laudantibus, quanquam olim meam verbis habuisset licentiam, etiam regulares litteras accepisse; quæ prolatæ, quid de eo sentiam, fideli relatione fatebuntur. Litteras etiam eum ecclesiasticas habere a venerabili episcopo nostro Guenilone certissime scio: nec impedire eum aliquid, si Deus eum vocat, quo juste ejus infirmari possit electio. Bene apud nos conversatus est: que plurimum indiget Ecclesia, idoneus est ad docendum; regularibus et pontificalibus fultus est epistolis; progenitorum nobilitate ornatur; in sancto proposito, judicio prædictorum antistitum, inter quos degit, devote perdurat. Quid restat, nisi ut quod sanctis præsulibus Deus inspiraverit fiat? Quid autem mirum, si aliquando asperius aliquid super eo locutus sum? Illud culpa fuit inimicorum cjus impudenter falsa vulgantium istud quod nunc litteris alligo [f. allego], meum est judicium constanter prius visa, et postea comperta narrantis. Cupio vos valere feliciter. ›

5. Ex hac Lupi epistola discimus monachum quemdam Ferrariensein, nobilem, doctum, cujus nomen incipiebat a litteris Ad., degisse in provincia Lugdunensi, Remigio et Heboni episcopis probatum, et ad episcopalem dignitatem electum quæ omnia cum Breviariis Viennensi et Romanensi conveniunt, nec alii quam Adoni legitime aptari possunt. Hæc distinctius explicanda per partes. Sed antequam id præstem, Lectorem admonere decet, quantum deheat publica res litteraria diligentiæ eruditissimi viri Stephani Baluzii, qui in nova editione Lupi abbatis operum id egit unius voculæ; imo duplicis tantum litteræ correctione, ut illustrandæ Adonis nostri memoriæ præferret lucem. Nam cum in editione Massoniana prius legeretur, monachum meum nonnunquam, ipse collatione veterum codicum reposuit': monachum meum Ad. nunquam, tametsi, uti modeste fatetur, quis fuerit hic homo, quem duabus his litteris Ad. expressum videmus, divinare non potuit. Nunc ad ordinem rerum ab Adone gestarum accedo.

6. Cum Ado tempore Caroli regis, cognomento Calvi, ortus dicitur, id eo modo interpretare, quo similes jam locos frequenter exposui, ut eo tempore inclaruerit: nam eum regnante Carolo Magno, circiter annum octingentesimum, in lucem prodiisse constat. Quippe annos natus septuaginta sex, decessit anno Christi octingentesimo septuagesimo quinto, ut postea videbimus. In utroque Breviario nobili prosapia exortus dicitur, apud Lupum progenitorum nobilitate ornatus. Patriam ei fuisse Wastinensem aut Senonicum pagum conjicio.

7. Dum adhuc infantulus esset, in monasterium, quod Ferrarias ex antiquo vocant, a parentibus traditus est, more scilicet in regula sancti Benedicti præscripto de oblatione et susceptione puerorum cap. 59. Hinc conjecturam sumo, Adonem natum fuisse in loco vicino Ferrariensi monasterio, de que superius actum ad Vitam sancti Aldrici archiepiscopi Senonensis. Istic a Sigulfo abbate puer susceptus fuisse videtur: ubi bene conversatus, teste Lupo, omnes sibi coævos in studiis litterarum præivit, ex Breviario Romanensi. De ejus doctrina testimonium suppeditat Lupus, cum eum scribit esse idoneum ad docendum quæ plurimum indiget Ecclesia.

8. Post aliquantam moram in coenobio Ferrariensi,

ad petitionem Marcwardi abbatis ex Prumia, seu A habuisset licentiam, etiam regulares litteras (obe

C

Lasciviam etiam huic ætati amicam cæteraque pue- & rilia usquequaquc declinans, senum perfectorumque gravem conversationem sectari sollicitus satagebat.

III. Verum robore jam juventutis animatus, igne desiderii irrefragabili succensus est, ut domum beati Petri principis apostolorum cæteraque sanctorum loca in Romana urbe extraque constituta orationis gratia visitaret. Ideoque peregrini habitum assumens optatum iter aggreditur.

IV. Qui domum apostolicam humilis habitu, devotus corde ingressus, in oratione continua pervigil, nocturnis excubiis pernoctare crebrius usque ad lucem matutinam gaudebat. Sane cum in Romana urbe omnibus pene notus esset, quinquennio fere exacto Ravennam devenit: ubi quemdam libellum a quodam religioso præstitum transscripsit, ad describendas sanctorum martyrum passiones.

v. Inde Lugdunum pervenit. Ibi tunc forte præerat digna memoriæ Remigius præsul eximius, regibus admodum charus. Hic Dei famulum Adonem pie suscipiens, benigne exhibuit. At ubi scientiæ et probitatis insignia pernoscere potuit, ecclesiam beati Romani cum sibi adjacentibus rebus in obsequium delegavit, ubi secretius orationi vacaret.

VI. Exin obitu Viennensi præsulis comperto, ejusdem Ecclesiæ filii divina inspiratione super hoc tracti, omines in commune uno consilio pari voluntate dominum Adonem petiverunt sibi præficiendum episcopum. Quocirca ex consensu tam cleri quam plebis cum consilio comprovincialium episcoporum idem Dei famulus Viennensem consecratur in pontificem.

VII. Religionem vero cernens a sui observantia partim defecisse adversarum causarum occasione, institit omnimodis, ut ad pristinam recitudinis normam paulatim ipsius studio reformaretur. Hinc constant institutionis ejus perplura documenta. Siquidem et de nocturnis et de diurnis officiis psallendi regulam pulchre constituit.

vin. Præterea quanto studio ducebatur in ædificiis ecclesiarum instaurandis vel exornandis, etsi forte hominis desit testimonium, non desunt tamen eadem aedificia. Hospitalitatis in pauperes quanta ei cura quantave assiduitas fuerit, stylo mandare non est necesse præsertim cum ostium domus ipsius non dicam alio, sed nec quidem refectionis tempore clausum fuerit.

IX. Cumque jam tempus adesset, quo Dominus militem suum beata mercede vellet donare, sextum decimum circiter annum in episcopatu agens, de præsenti ad futuram vitam felici fine demigravit. Cujus corpus in ecclesia sanctorum apostolorum officiosissime tumulatum est. Qui vixit annos plus minusve septuaginta sex.

B

C

4. Ubi primum hæc legi in Breviario Romanensi, nam longe post Viennensis exemplum accepi), magno gaudio affectus sum quod illustrandi tanti viri aliquam haberem materiam. Sed illud voluptatem meam temperabat, quod vetusta et idonea mihi deessent D monumenta, quibus ista probarem. Hæc mihi cogitanti, et Lupi abbatis Ferrariensis epistolas relegenti, occurrit epistola ejus centesima vigesima secunda, quæ votis meis faciat satis. In hac enim epistola, que Gerardo, provinciæ duci seu comiti, et Berte ipsius conjugi, inscripta est, certissima deprehendi momenta, quæ in Adonem ejusque res gestas ita, ut superius expositæ sunt, omnino conveniunt. Et quia hæc res non parvi momenti est, operæ pretium fuerit hoc loco integram adducere epistolam, ut nemo suspectam habeat fidem meam.

Præcellentissimo duci G. et clarissimæ conjugi ejus B. Lupus præsentem et futuram salutem.

Semper insignis fama de probitate vestra bonos quosque lætificavit : sed nunc in omnium notitia uberius effloruit, cum eandem probitatem vestram successu profuturo Christianis omnibus Divinitas comprobavit. Cum vero quæ primo polliceri, postea

promittere dignati estis, largiti fueritis, conabimur gratias cumulare. Cæterum quod diligenter scrutamini, noveritis monachum et discipulum meum Ad. nunquam a nostro monasterio aufugisse: sed ad petitionem beatæ memoria Marcwardi abbatis ex Prumia aut Proneam [1. ad Proneam] a nobis eum honeste directum, et cum illo aliquandiu conversatum, quorumdam invidiosorum vitasse insidias : et inde discendi studio et quietis amore in urbe Lugdu nensium constitisse. Reverentissimis autem viris Remigio et H. Gratianopolitano instanter postulantibus, et conversationem memorati fratris laudantibus, quanquam olim meam verbis habuisset licentiam, etiam regulares litteras accepisse; que prolatæ, quid de eo sentiam, fideli relatione fatebuntur. Litteras etiam eum ecclesiasticas habere a venerabili episcopo nostro Guenilone certissime scio: nec impedire eum aliquid, si Deus eum vocat, quo juste ejus infirmari possit electio. Bene apud nos conversatus est: quæ plurimum indiget Ecclesia, idoneus est ad docendum; regularibus et pontificalibus fultus est epistolis; progenitorum nobilitate ornatur; in sancto proposito, judicio prædictorum antistitum, inter quos degit, devote perdurat. Quid restat, nisi ut quod sanctis præsulibus Deus inspiraverit fiat? Quid autem mirum, si aliquando asperius aliquid super eo locutus sum? Illud culpa fuit inimicorum ejus impudenter falsa vulgantium : istud quod nunc litteris alligo [f. allego], meum est judicium constanter prius visa, et postea comperta narrantis. Cupio vos valere feliciter. »

5. Ex hac Lupi epistola discimus monachum quemdam Ferrariensein, nobilem, doctum, cujus nomen incipiebat a litteris Ad., degisse in provincia Lugdunensi, Remigio et Heboni episcopis probatum, et ad episcopalem dignitatem electum: quæ omnia cum Breviariis Viennensi et Romanensi conveniunt, nec alii quam Adoni legitime aptari possunt. Hæc distinctius explicanda per partes. Sed antequam id Fræstem, Lectorem admonere decet, quantum debeat publica res litteraria diligentiæ eruditissimi viri Stephani Baluzii, qui in nova editione Lupi abbatis operum id egit unius vocula; imo duplicis tantum litteræ correctione, ut illustrandæ Adonis nostri memoriæ præferret lucem. Nam cum in editione Massoniana prius legeretur, monachum meum nonnunquam, ipse collatione veterum codicum reposuit': monachum meum Ad. nunquam, tametsi, uti modeste fatetur, quis fuerit hic homo, quem duabus his litteris Ad. expressum videmus, divinare non potuit. Nunc ad ordinem rerum ab Adone gestarum accedo.

6. Cum Ado tempore Caroli regis, cognomento Calvi, ortus dicitur, id eo modo interpretare, quo similes jam locos frequenter exposui, ut eo tempore inclaruerit: nam eum regnante Carolo Magno, circiter annum octingentesimum, in lucem prodiisse constat. Quippe annos natus septuaginta sex, decessit anno Christi octingentesimo septuagesimo quinto, ut postea videbimus. In utroque Breviario nobili prosapia exortus dicitur, apud Lupum progenitorum nobilitate ornatus. Patriam ei fuisse Wastinensem aut Senonicum pagum conjicio.

7. Dum adhuc infantulus esset, in monasterium, quod Ferrarias ex antiquo vocant, a parentibus traditus est, more scilicet in regula sancti Benedicti præscripto de oblatione et susceptione puerorum cap. 59. Hinc conjecturam sumo, Adonem natum fuisse in loco vicino Ferrariensi monasterio, de que superius actum ad Vitam sancti Aldrici archiepiscopi Senonensis. Istic a Sigulfo abbate puer susceptus fuisse videtur: ubi bene conversatus, teste Lupo, omnes sibi coævos in studiis litterarum præivit, ex Breviario Romanensi. De ejus doctrina testimonium suppeditat Lupus, cum eum scribit esse idoneum ad docendum quæ plurimum indiget Ecclesia.

8. Post aliquantam moram in cœnobio Ferrariensi,

dientiales vocant) accepisse, et litteras etiam ecclesiasticas seu dimissorias a venerabili Guenilone episcopo Senonensi. Sane litterarum studia tunc temporis, si alias unquam, Lugduni viguisse probant viri docti Leidradus, Agobardus, Amulo, Remigius istius Ecclesiæ pontifices, et Florus diaconus. Addit Romanense Breviarium, Remigium ecclesiam beati Romani cum sibi adjacentibus rebus in obsequium delegasse Adoni, ubi secretius orationi vacaret. Quænam fuerit illa ecclesia, certo pronuntiare non ausim forsan ecclesia sancti Romani, quæ in Viennensis urbis parte orientali sita erat, testante ipso Adone in Martyrologio xu Kal. Decembris, ubi sanctorum Severini, Exsuperii et Felicis corpora in eam ecclesiam translata fuisse scribit, et in libello de Vita sancti Theuderii abbatis memorat basilicam sancti Romani martyris in suburbio civitatis, in vico Brenniaco quæ basilica hactenus superest, Equitibus Melitensis ordinis commendata.

:

ad petitionem Marcwardi abbatis ex Prumia, seu A habuisset licentiam, etiam regulares litteras (obePrumiensis, qui ab anno 829 ad 853 loco præfuit, honeste directus ad Proneam est: quo nomine Ausonius in sua Mosella laudat rivulum quemdam, qui locum istum præterfluit; unde monasterium aliquando Pronea, passim Prumia dictum, voce nonnihil inflexa. Attamen legere malım ad petitionem Marcwardi abbatis Prumiam ad Proneam directum Adonem ut designetur Prumiæ situs ad Proneam amnem. Inter utrumque monasterium, Ferrariense scilicet et Prumiense, ultro citroque facilis monachorum commeatus erat: tum quia ex Ferrariensi cœnobio assumptus fuerat Marcwardus, tum quia cum Lupo magna necessitudine conjunctus erat. Et quidem Ferrarienses Prumiam transmittebantur ad discendam maxime Germanicam linguam, cujus usum eo tempore pernecessarium fuisse testatur Lupus in epistolis 70 et 91. Quin etiam temporibus illis monasteria, etsi nullo communis regiminis vinculo connexa erant, facile tamen monachis ultro B citroque commeantibus patebant propter ejusdem religionis unitatem, ut loquitur Marcwardus in Lupina epistola 72 ad Didonem Senonici monasterii sancti Petri abbatem, in arte medica peritissimum, ad quem monachos suos sanandos dirigebat. Hinc Lupus in epistola 116 ad monachos cœnobii sancti Germani apud Antisiodorum: Semper quidem in cœnobiorum nostrorum habitatoribus vera charitas viguit; sed nunquam tam certis indiciis, ut nostro tempore, sui magnitudinem declaravit.

9. Prumiæ aliquandiu commoratus Ado, ut habet Lupus, postea quorumdam invidiosorum insidiis impetitus est: quas ut vitaret, Romam se contulit, ut domum beati Petri principis apostolorum orationis gratia visitaret. Hujus itineris non meminit Lupus, qui Adonis æmulis, uti ipse fatetur, nimis credulam adhibuit aurem, quique alias monachorum suorum Romanas peregrinationes commemorat in epistolis 101, 102 et 103 pro Aldulfo et Acarico; tum 106 et 107 pro Dolivaldo scriptis, tum sui ipsius, tum Guenilonis Senonensis archiepiscopi nomine, in ipsorum peregrinorum commendationem. Romæ exacto fere quinquennio, vir sanctus Ravennam devenit: nbi quemdam libellum a quodam fratre religioso præstitum transcripsit ad describendas sanctorum martyrum passiones, id est Martyrologium, de quo postea recurret oratio. Libellus iste est vetus Martyrologium, quo usus est Ado in suo condendo, a Rosweido editum. Huic præfixa est Adonis epistola, contestantis, quantum ex veteri illo Martyrologio profecerit. Huic operi, inquit, id est Adoniano Martyrologio, ut dies martyrum verissime notarentur, qui confusi in Kalendis satis inveniri solent, adjuvit venerabile et perantiquum Martyrologium, ab urbe Roma Aquileiam cuidam sancto episcopo a pontifice Romano directum, et mihi postmodum a quodam religioso fratre aliquot diebus præstitum; quod ego diligenti cura transcriptum, positus apud Ravennam, in capite hujus operis ponendum putavi. Hæc Ado in præfatione Martyrologii sui ex quibus superiora Viennensis Breviarii verba derivata sunt.

10. Ravenna digressus Ado, inde Lugdunum pervenit, ubi tunc præerat digne memoria Remigius præsul eximius: qui Dei famulum Adonem pie suscepit, et quæque necessaria illi benigne exhibuit. At ubi collocutione mutua, quæ in illo latebant scientiæ et probitatis insignia pernoscere potuit, secum retinere toto adnisu conatus est. Et ad abbatem ipsius deprecatoria legatione acta, litteras permissorias impetravit ad eum retinendum in suum suæque Ecclesiæ obsequium, quousque utile judicasset. Viennensi Breviario hac in re concordat Lupus, testatus Adonem discendi studio et quietis amore in urbe Lugdunensium constitisse. Reverentissimis autem viris Remigio et Hebone Gratianopolitano instanter postulantibus, et conversationem memorati fratris laudantibus, quanquam olim meam, inquit,

C

D

11. Exin obitu Viennensis præsulis comperto, ejusdem Ecclesiæ filii divina inspiratione super hoc tracti, omnes in commune uno consilio, pari voluntate, dominum Adonem petiverunt sibi præficiendum episcopum. Quocirca ex consensu tam cleri quam plebis, cum consilio comprovincialium episcoporum idem Dei famulus Viennensem consecratur in pontificem. Huic tamen electioni restitisse nonnullos, in his Gerardum illarum partium comitem, ob eam scilicet causam, quod Adonem ex monasterio suo fuga elapsum crederet, docet nos Lupi epistola superior, in qua eum ab omni defectionis et infamiæ labe absolvit, contestatus nihil impedire, si Deus eum vocaret, quo juste ejus infirmari posset electio. Hæc contigit post mortem Agilmari Viennensis antistitis, successoris sancti Barnardi. Hæc, inquam, electio contigit anno sexagesimo supra octingentesimum, ut constat tum ex actis concilii Lingonensis circa Kalendas Julii anno præcedenti celebrati, cui Agilmarus interfuit; tum ex Tusiacensi, cui subscripsit Ado sub die x1 Kalendas Novembris anni 860; tum denique ex Synodo Viennensi, de qua infra, quam Ado habuit anno Christi 870, indictione tertia, episcopatus anno decimo. Ac proinde Agilmarus ejus decessor annis novemdecim, non novem tantum, ut voluit Joannes a Bosco, sedisse dicendus est; siquidem Barnardum Agilmari antecessorem anno 842 decessisse demonstratum est. Et quidem Agilmarus pridie Nonas Julias vita demigravit, et quidem anno 860, ex tomo I Analectorum, pag. 103; in cujus locum Remigius sanctæ Lugdunensis Ecclesiæ et Ebo Gratianopolitanus episcopus cum clero et populo elegerunt S. Adonem. Apud Joannem a Bosco in Appendice Bibliothecæ Floriacensis, ubi de Antiquitatibus Vienna exstat epistola Nicolai papæ primi Adoni missa cum pallio, initio ejus pontificatus; qua in epistola euin submonet tristari se quod in litteris professionis fidei suæ ad pontificem missis Ado probaret quatuor duntaxat synodos generales, quinta et sexta prætermissis : explicaret hac de re mentem suam : mittere se interim pallium et capitula synodi Romanæ, quam recens tenuerat. Misit et aliam subinde eidem epistolam, qua Viennensis Ecclesiæ privilegia confirmat. An septimam synodum probaverit Ado, incertum : imo in Chronico, quod post acceptam episcopalem dignitatem condidisse videtur, hanc synodum rejicit: quæ mens tum Gallicanæ Ecclesiæ erat. In brevi Chronico Viennensium antistitum, quod anno 1139 jussu Burnonis conditum est, S. Ado pallium et confirmationem privilegiorum anno 861 a papa Nicolao recepisse cum decretis Lateranensis, id est Romani concilii, perhibetur.

12. Neque vero, ut moris est plerisque, mox suscepto honoris gradu in superbiam elatus est: sed magis in cœpta persistens humilitate, omnes quoque subditos secundum suum modum imitatores Verita

libet indigni ad episcopatum promovebantur.

tis fieri assidue monebat, dicens: Discite a me quia A papæ pro simonia; et quia per manum laicam quimitis sum et humilis corde (Matth. xi, 29) : quæ verba leguntur in Breviario Viennensi.

13. Anno 866, ex Annalibus Bertinianis, Carolus rex cognomento Calvus, et Lotharius rex Attiniaci missalicum communiter ordinant pro negotio Teutberga ipsius Lotharii pellicis, et Carolus quidem per Egilonem Senensem archiepiscopum, et Lotharius per Adonem Viennensem archiepiscopum, ac per Waltarium suum a secretis domesticum, papæ Nicolao quæ sibi visa sunt secretius mandant. Ado id præstitit litteris scriptis ad Nicolaum, cujus rescriptum hac de re non integrum exstat, in quo pontifex sanctissimum confratrem Adonem archiepiscopum laudat, quod pro statu sanctæ Dei Ecclesiæ ferventius invigilet, et contra delinquentium, prævaricatorum, et sanctarum legum violatorum mores et actus per zelum rectitudinis erectus sit.

14. Exstant et alia Nicolai epistolæ quatuor Adoni scriptæ in Appendice secunda epistolarum B Nicolai, in tomo VIII Conciliorum editionis Labbeanæ. In prima respondet pontifex Adonis consultis de Lotharii regis divortio et de Alvico clerico: in secunda, inferiores ecclesias a Romanis consuetudinibus recedere non debere in tertia, rationem reddit dilatæ synodi, et Adonem corripit, quod Gerardi comitis presbyterum dixisset; tum variis consultis respondet in quarta privilegium metropolis Viennensis confirmat. Additur et epistola quinta Anastasii bibliothecarii ad Adonem de morte Nicolai papæ : quam epistolam aliis etiam Galliarum episcopis directam fuisse intellexi ex ms. codice Antisiodorensi monasterii sancti Mariani, in quo hæc epistola sic inscribitur: Venerando mihi et valde diligendo ill. archiepiscopo ill. plurimam salutem. Triste tibi nuntium, etc. Est et aliud fragmentum epistolæ eidem a Nicolao papa directæ, qua pontifex Adonem increpat, quod ejus auctoritate Albericus subdiaconus uxorem duxisset contra præscripta canonum. In Labbeana Conciliorum editione typis etiam vulgatæ sunt Adriani papæ II epistolæ duæ, in quarum prima pontifex ab Adone submonitus, cur a Nicolai papæ decretis recessisset, se excusat laudato zelo Adonis: in altera, quæ mutila est, litteras Nicolao decessori suo ab Adone directas se recepisse testatur.

15. Anno jam dicto 866 Nicolaus papa litteris datis ad Hinemarum Rhemorum antistitem, præcipit, Remigium Lugdunensem, Adonem Viennensem, Wenilonem Rothomagensem, una cum cæteris archiepiscopis et episcopis Galliarum et Neustriæ apud Suessionem urbem pariter convenire, ad discutiendam causam Wlfadi et aliorum Rhemensium clericorum, quos ab Ebone ordinatos Hincmarus in ordinem redegerat. Coacta est synodus hæc xv Kal. Septembris; at ei non interfuit Ado; quam ob causam, incertum.

16. Hincmarus ipse suo et Adonis, aliorumque Galliæ pontificum nomine scripsit ad Ludovicum Germaniæ regem pro Bertulfo Trevirensi archiepiscopo adversus Waltonem coenobii sancti Maximini D monachum, sedis Trevirensis (uti dicit) invasorem. Idem porro Hincmarus Adoni Viennensi archiepiscopo scribit inter cætera pro epistola beati Aviti ad sanctum Remigium scripta, quam quidam Rotfridus monachus ei dixerat se apud eumdem Adonem legisse. Sed et si qua præterea de sancto Remigio reperire valeret, ei super aurum et topazion pretiosa mitteret. Frodoardus auctor in Historiæ Rhemensis lib. m, cap. 21, qui et alibi testatur, Rotfridum hunc cœnobii Remigiani apud Rhemos monachum fuisse.

17. Addo ex Chronico Hugonis abbatis Flaviniacensis, Remigium Lugdunensem pontificem Adoni Viennensi episcopo, quem Romanæ Ecclesiæ vicarium, id est legatum, appellat, et Nicolao papæ litteras misisse pro Trevirensi et Coloniensi episcopis depositis, Teutgaudo scilicet et Guntario; denique ipsum Remigium simul et Adonem scripsisse Joanni

18. Anno 869 defuncto Ebone Gratianopolis episcopo, Lotharius rex a fratre suo Ludovico secundo imperatore obtinuit, ut cuidam suo clerico, Bernario nomine, episcopatum Gratianopolitanum concederet. Ludovici hac de re litteras accepit Ado pridie Idus Julii, quibus monebatur, ut quam primum eumdem Bernarium episcopum ordinaret. Huc alias etiam Kalendis Augusti accepit tum ab Lothario rege, qui ipsum certiorem facit de prospero itinere suo Romano, præcipitque, ut redeunti sibi obviam veniat ad sanctum Mauricium: tum a Carolo rege vi Kalendas Septembris, qui Adonem sibi charissimum vocat, significans, se cuidam clerico, diacono olim venerabilis archiepiscopi Remigii, et postmodum Lotharii nepotis sui, ita concessisse Gratianopolitanum episcopatum, ut vestro, inquit, judicio si canonice probaveritis, ibi a vestra sanctitate ordinetur episcopus. Exstant hæ litteræ apud Sirmondum in Conciliorum Galliæ tomo III.

19. Ado vero cernens religionem a sua observantia partim defecisse adversarum causarum occasione, institit omnimodis, ut ad pristinam rectitudinis normam paulatim ipsius studio reformaretur, uti legimus in Breviario Romanensi. Hinc constant institutionis ejus perplura documenta: siquidem et de nocturnis et de diurnis officiis psallendi regulam pulchre constituit.

20. Ex synodis ejus auctoritate habitis una mihi succurrit, quam eruditus vir Petrus Louvetus, superius laudatus, ex Viennensi Chartario descriptam Acherio nostro transmisit, quæ sic se habet:

Anno 870 Incarnationis Domini nostri Jesu Christi congregata est synodus Viennæ metropolis Ecclesiæ domno et venerabili archiepiscopo Adone præsidente, et vigilantissima cura causas ecclesiasticas et filiorum suorum necessitates investigante ac ecclesiastico more definiente. Adveniens reverendus

vir Manno præpositus cœnobii sancti Augendi, adventus sui causam manifestans protulit in medio, quamdam ecclesiam ex coenobio prædicto et infra Viennensem dioecesim sitam in villa Velnis, dotatam in honore sancti Petri, privilegio sibi concesso ab antecessoribus sanctissimi jam fati archiepiscopi, necnon ab ipso compontifice usque ad id tempus conservato, proclamante vici sancti Albani rectore desolatam esse. Protulit etiam isdem venerabilis præpositus scripturam inquisitionis temporibus piæ recordationis domni Agilmari factam, eo quod et tunc temporis altercatio haberetur inter ipsarum rectores ecclesiarum. Sed quia ea sancta synodus ir-rita judicavit, eo quod canonicorum..... roboratam non vidit, placuit sancto pontifici a capite per sanctissimos presbyteros omnem causam reiterari, quatenus veritate comperta, altercatio diu ventilata firmaretur., finiretur ]. His igitur testantibus et dicentibus ordinem veritatis, visum est domno pontifici una cum consensu sanctissimæ synodi, quatenus sicut in diebus antecessorum suorum sanctorum pontificum honorata fuit sancta congregatio cœnobii beatissimi Augendi, sic et in hac petitione et in cæteris necessitatibus suis honorem et opem ferret ad vires suas sancta metropolis Viennensis Ecclesia, et ut sopita querela firmius privilegium suum super facto Viennensis [f. S. Augendi ] Ecclesia in futurum possideat, litteris etiam roboretur. In hunc itaque modum ego Ado Viennensis archiepiscopus consentiens et pio consilio filiorum meorum annuens, manu propria subter firmavi, sanctisque filiis meis, secundum morem ecclesiasticum firmare rogavi. Actum Viennæ publice, mense Aprilis, episcopatus domni Adonis anno decimo, indictione tertia.

21. Sunt et alia quædam instrumenta in eodem Chartario pontificatu Adonis facta: unum, in quo refertur litigatio Witfredi advocati ecclesiæ sancti Mauricii, qui veniens publice in Viennam civitatem