a

Deum (I Cor. m, 19), tanto quisque amplius intus A vestris (Matth. x1, 28). Quid enim in bac vita labostultus fit, quanto conatur exterius sapiens videri. De hac abysso per Joannem dicitor: Vidi angelum descendentem de cœlo, habentem clavem abyssi, et catenam magnam in manu sua; et apprehendit draconem serpentem antiquum, qui est diabolus, el salanas, et ligavit eum per annos mille, et misit in abyssum, et clausit, et signavit super illum, ut non seducat amplius gentes, donec consumentur mille anni (Apoc. xx, 1). Millenario etenim numero non quantitatem temporis, sed universitatem, qua regnat Ecclesia, designavit. Antiquus autem serpens ligatus catena in abyssum mittitur, quia religatus a bonorum cordibus, apud reproborum mentes reclusus, eis atrocius dominatur. Qui paulo post quoque de puteo abyssi educi describitur, quia de iniquorum cor- B dibus nunc occulte sævientibus, tunc accepta contra Ecclesiam potestate, in vim aperte persecutionis berum et. Ilæc itaque abyssus, in qua nunc diabolus servatur occultus, non esse in se sapientiam dicit, quia alienam se a vera sapientia iniquis operibus ostendit. Dum enim malitiam quisque tegit in corde, ore autem blandimenta exhibet, dum cogitationes suas duplicitate obnubilat, dum puritatis verba quasi fatuitatem devitat, dum vias simplicis innocentiæ declinat, quasi habere se abyssus Dei sapientiam recusat. Et quia huic mundo mentes deditæ præsentis vitæ curis et sollicitudinibus perturbantur, et idcirco ejusdem sapientiæ tranquillitale perfrui nequaquam possunt, recte subjungitur :

IBID.

CAPUT XLIII.

riosius quam terrenis desideriis æstuare? 589 aut quid hic quietius quam bujus sæculi nihil appeterc ? [Vet. XXVIII.] Hinc est quod Israeliticus populus custodiam Sabbati accepit in munere (Exod. xvi, 29); hine e contra est Ægyptus muscarum multitudine percussa (Exod. vIII, 21). Populus namque qui Deum sequitur accipit sabbatum, id est requiem mentis, ut nullo in hac vita desideriorum carnalium appetitu fatigetur. Ægyptus vero quæ hujus mundi speciem tenet muscis percutitur. Musca enim nimis insolens et inquietum animal est. .In qua quid aliud quam insolentes cura desideriorum carnalium designantur? Unde alias dicitur: Muscæ morientes perdunt suavitalem unguenti (Eccle. x, 1), quia cogitationes superfluæ, quæ assidue in animo carnalia cogitante et nascuntur et deficiunt, eam suavitatem qua unusquisque intrinsecus per spiritum unctus est perdunt, quoniam integritate ejus perirui non permittunt. Ægyptus ergo muscis percutitur, quia eorum corda qui terrenam vitam diligunt, dum desideriorum suorum inquietudinibus feriuntur, turbis cogitationum carnalium ad ima depressa sunt, ut ad quietis intimæ desiderium non leventur. Unde cum mira ope pietatis ad cor veritas venit, prius ab eo cogitationum carnalium æstus ejicit, et post in eo virtutum dona disponit. Quod bene nobis sacra Evangelii historia innuit, in qua dum ad resuscitandam filiam principis invitatos Dominus doceretur, protinus additur: Et cum ejecta esset turba, intravit, et D tenuit manum ejus, el surrexit puella (Matth. 1x, 25). Foras ergo turba ejicitur, ut puella suscitetur, quia si non prius a secretioribus cordis expellitur importuna sæcularium multitudo curarum, anima quæ intrinsecus jacet mortua non resurgit. Nam dum se per innumeras terrenorum desideriorum cogitationes spargit, ad considerationem sui sese nullatenus colligit. In his itaque inquietudinum fluctibus habitare sapientiam non posse cognoscens, ait: Et mare loquitur: Non est mecum. Nullus quippe eam plene recipit, nisi qui ab omni se abstrabere actionum carnalium fluctuatione contendit. Unde et alias dicitur: Sapientiam scribe in tempore otii, et qui minoratur actu, ipse percipiet eam (Eccli. xxxv, 25). Et rursum: Vacate et videte, à quoniam ego sum Deus (Psal. LV, 11).

Et mare loquitur : Non est mecum. 68. Ea non fruuntur, qui terrenis distrahuntur curis. Quid enim maris nomine nisi sæcularium d mentium amara inquietudo signatur? Quæ dum se vicissim inimicitiis impetunt, quasi adversantes se unde collidunt. Recte etenim mare vita sæcu larium dicitur, quia dum procellosis actionum mo. tibus concitatur, ab internæ sapientiæ quiete atque stabilitate disjungitur. Quo contra bene per prophetam dicitur: Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum, el trementem sermones meos (Isui. LXVI, 2)? A terrenis autem mentibus tanto longius spiritus fugit, quanto apud has quietern non invenit. Hinc est enim quod de quibusdam per ➜ Psalmistam dicitur: Contritio et infelicitas in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt (Psal. x111, 3). A qua nimirum contritione perturbationis nos Dominus revocat, dicens: Venite ad me omnes, qui laboralis et onerati estis, el ego vos reficiam; tollite jugum meum super vos, el discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus

Norm., quia relegatus. Editi omnes cum aliis Mss., religatus.

b Germ., Gemet., 1 Laud. et Corb. Germ., erumpit. 2 Laud, utraque lectionem suppeditat.

Aliter cum Germ. et Corb. Germ., dum vias

simplices innocentiæ.

42 Laud., mentium amaritudo signatur.

officio; et hac sapientia non jam turbulenta atqua confusa, sed tranquilla corda repleantur. Bene ergo de ea dicitur quia Abyssus dicit : Non est in me, et mare loquitur: Non est mecum. Ac si aperte diceretur: Perturbatæ mentes sæcularium eo ipso clamant, quoniam a vera sapientia longe divisæ sunt, quo quietæ non sunt. Quia vero hæc Dei sapientia manens cum Patre aute sæcula incarnanda erat in fine sæculorum, ut ad redimendum genus humanum non sanctos angelos, non justos homines mitteret, sed in manifestationed visionis per semetipsam veniret, recte subjungitur :

solum Ægyptiis alimenta præbuit, sed vitam quoque A ut aliud intrinsecus voto, aliud extrinsecus teneatur exterorum advenientium ministerii sui arte servavit? An ab hac sapientia Daniel alienus exstitit, qui a Chaldæorum rege in Babylonia princeps magistratuum effectus, tanto majoribus curis occupatus est, quanto et sublimiori dignitate omnibus prælatus (Dan. u, 48)? Cum igitur constet plerumque etiam bonos non terreno studio terrenis curis implicari, patenter agnoscimus quia sic nonnunquam cives Jerusalem angarias solvunt Babyloniæ, sicut sæpe cives Babyloniæ impendunt angarias Jerusalem. Nam sunt nonnulli qui verbum vitæ pro sola sapientiæ ostentatione prædicant, eleemosynarum opem pro appetitu vanæ gloriæ subministrant. Et quidem Jerusalem videntur esse quæ agunt, sed 590 tamen Babylonie cives sunt.

C

B

CAPUT XLIV [Rec. XXVI].

VERS. 15. - Non dabitur aurum obryzum pro ea.

71. Angeli ab omni labe mundi, non homines. Quid namque per aurum obryzum nisi sancti angeli designantur? Qui recte et aurum vocantur, et obryzum: aurum, quia fulgent claritate justitiæ; obryzuın, quia nullum habuerunt unquam contagium culpæ. Homines vero justi quandiu in hac carne corruptibibi mortaliter vivunt, aurum quidem esse possunt, obryzum omnino non possunt, quia corpus quod corrumpitur aggravat animam, et. deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem (Sap. ix, 15). 591 Nam quamvis in hac vita ex magna justitiæ claritate resplendeant, nequaquam tamen ad purum peccatorum sordibus carent; Joanne Apostolo attestante, qui dicit: Si dixerimus quia peccatum non habemus,

(I Joan. 1, 8); et affirmante Jacobo, qui astruit, dicens: In multis enim offendimus omnes (Jac. III, 2). Propheta etiam deprecante, qui ait : Ne intres in judicium cum servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLII, 2). Aurum ego obryzum illi nuncupantur, qui in ea qua conditi sunt innocentia perdurantes, et fulgent clari'ate justitia, et nullis vel minimis maculantur sordibus culpæ.

70. Deo soli vacare cupiendum est, et curis externis ex Dei voluntate serviendum. Sic itaque aliquando contingit ut qui solam cœlestem patriam diligunt, terrenæ patriæ curis subjacere videantur. Quorum tamen ministerium a pravorum operibus plerumque in actu, nonnunquam vero aute supernum judicem in sola cogitatione discernitur. Pleni quippe superna sapientia discernunt qualiter debeant et ad aliud vacare intrinsecus, et ad aliud extrinsecus occupari ut si forte occulta Dei ordinatione aliquid eis non appetentibus de hujus sæculi curis imponitur, cedant Deo quem diligunt, et præ amore ejus intrinsecus solam illius desiderent visionem; præ timore vero ejus impositam sibi extrinsecus humiliter expleant b actionem, ut et vacare Deo appetant ex gratia di- C normetipsos seducimus, et veritas in nobis non est lectionis, et rursum curas superimpositas ex conditione expleant servitutis. Cumque occupationes extrinsecus perstre punt, intrinsecus in amore pacatissima quies tenetur; • atque occupationum tumulLus exterius perstrepentes dispensat interius præsidens judex ratio, et tranquillo moderamine ea quæ circa se minus sunt tranquilla disponit. Sicut enim vigor mentis frenandis præest motibus carnis, sic sæpe superimpositos tumultus occupationis bene regit amor quietis, quia exteriores curæ si perverso amore non appetuntur, non confuso, sed ordinato animo ministrari queunt. Sancti etenim viri nequaquam eas appetunt, sed occulto ordine sibi superimpositas gemunt; et quamvis illas per meliorem intentionem fugiant, tamen per subditam mentem D cimus, angelis poneret, dictum est: Non dabitur auportant. Quas quidem summopere, si liceat, vitare festinant; sed timentes occultas dispensationes Dei, tenent quod fugiunt, et exercent quod vitant. Intrant enim ad cor suum, et ibi consulunt quid velit occulta voluntas Dei; seseque subditos debere esse summis ordinationibus cognoscentes, humiliant cervicem cordis jugo divinæ dispensationis. Quisquis vero tatis est, quilibet tumultus versentur extrinsecus, nunquam ad ejus interiora perveniunt. Itaque agitur a Turon. et Norm., et aliud extrinsecus operari, et ad aliud vacare intrinsecus: ut si, etc.

b Duo Eb oic et Prat., exhibeant.

Ita legimus in Mss. Turon., Bellov., Laud., Vind., Norm., etc., Gerin. habet atque occupatione...

[Vet. XXX.] 72. Nullus tumen angelorum ad redimendum hominem missus est, aut sufficit. Sed quia pro hac sapientia nullus angelorum redemptor humani generis mittendus fuit, ne quis spem in his, quos in adjutorium hominum sæpe apparuisse didi

rum obryzum pro ca. Ac si aperte diceretur: Per semetipsam sapientia manifestabitur, ut humanum genus a culpa redimatur. Nullus vice ejus angelus mittitur, quia per creatorem necesse est ut creatura liberetur. Unde et in Evangelio Dominus dicit: Si vos filius liberaverit, vere liberi eritis (Joan. vш, 36). • Sed vir sanctus, spiritu ejusdem sapientiæ repletus, quosdam in Judæa prævidit non esse defuturos qui spem in legislatore ponerent, et suæ salutis auctorein perstrepentes. In Editis legitur: atque occupationem tumultus exterius perstrepentis.

d Vindoc., visitationis.

2 Laud., sed vir spiritu. Gemet. ac alii pro repletus habent plenus; deest sanctus,

MORALIUM LIB. XVIII. Moysen putarent, sicut et a cuidam sanato maledi- A sermonis philosophiæ. b nos enim centes dicunt: Tu discipulus sis ejus, Moysi discipuli sumus (Joan. ix, 28). Unde adhuc Congrue subinfertur :

CAPUT XLV.

Quid enim per Indiam quæ nigrum populum mittit, nisi hic mundus accipitur, in quo vita hominum per culpam obscura generatur. Tincti autem colores india, sunt hujus mundi sapientes; qui quamvis per infidelitatem et plerumque per actionem fœdi sint, ante humanos tamen oculos superduct honestatis colore fucantur. Sed coxterna Dei sapientia tinctis Indiæ coloribus non confertur, quia quisquis hanc veraciter intelligit, ab his hominibus quos mundus sapientes coluit quam longe distet agnoscit. Ipsaque ejus mandatorum verba ab hujus mundi sapientibus differunt, qui dum intenduni eloquentiæ, eorum dicta quasi pulchra apparent specie, et fucatione tinctura; et cum virtute rerum careant, aliud se esse quam sunt verborum composiB tionibus, quasi superductis coloribus, mentiuntur. At contra, doctrina sapientiæ et prædicatione pulchra est, fet pura veritate conspicua; nec aliud se per fallaciam prætendit exterius, et aliud reservat interius; neque in dictis suis pulchra videri appetit nitore sermonis, sed integritate veritatis. In mandatis igitur suis Dei sapientia non confertur tinc is India coloribus, quia dum fucata eloquentia ornamenta non habet, quasi vestis sine tinctura placet. Quam fucationem tinctura bene Paulus de pexerat, cum dicebat: Quæ et loquim: r non in doctis humanæ sapientiæ verbis, sed in doctrina spiri.us (I Cor. n, 15). Malebat quippe hanc sapientiam sola puritate veritatis ostendere, non autem eloquii tinctione & fucare. Sequitur:

IBID. Nec appendetur argentum in commutatione ejus. 73. Eorum qui Moysen aut quempiam sanctorum, suæ salutis auctorem putant, insania. — Quía enim argento sæpe eloquia divina designantor possunt argenti vocabulo etiam ejusdem eloquii scriptores intelligi, quorum vita inter turbas hominum resplenduit luce virtutum. Sed quia lex peccata indicare potuit, non auferre, non quisquam veterum patrum, non legislator Moyses humani generis redemptor exstitit. Argentum ergo in commutatione hujus sapientiæ non appenditur, quia quilibet sancti esse potuerunt, in comparatione unigeniti Filii Dei nullius meriti fuisse pensantur, qui nisi hujus sapientiæ servos se esse cognoscerent, sancti nullatenus fuissent. Ad hoc quippe illi missi sunt, ut in cordibus hominum viam huic sapientiæ prædicando præpararent, neque ut pro ea, sed per eam subjectos populos regerent. Quia enim certum erat quod per accessum temporum deficientis sæculi languores excrescerent, actum est ut æterna Dei sapientia in fine sæculorum per semetipsam veniret ad grandem hunc et nimiæ infirmitatis ægrotum, id est per totum mun- · dum jacens languidum genus humanum, ut transmissis prius prædicatoribus, quasi quibusdam visitatoribus, tanto postmodum major veniret potentia medici, quanto magis morbus crevisset ægroti. Quia vero C nullus vice ejus ad salvandos nos mittitur, dicatur recte: Nec appendetur argentum in commutatione ejus, quoniam vita justorum prædicantium quantalibet sanctitatis luce polleat, adventum nobis supernæ 592 sapientiæ per suam præsentiam non commutat. Sed fuere multi gentilium qui, mundi hujus sapientum disciplinis dediti, ea quæ sunt inter homines honesta servarent, et salvandos servata honestate se crederent, nec jam mediatorem Dei et hominum quærerent, cum quasi sufficientem sibi philosophorum doctrinam tenerent. In quorum despectu mox subditur:

CAPUT XLVI [Rec. XXVII].

VERS. 16. Non conferetur tinctis Indice coloribus. 74. Quantum præstet Dei sapientia, fucate nitore D

a Deest sanato in Prat., Becc., Utic. In 2 Laud. voci sanato appositum est, explicationis gratia,

cœco.

b Plerique Norm., nos autem.

c In Mss. Bellov., Corb., Germ., Laud., Norm., etc., necnon in vet. Ed., ita legitur. In Germ. et in posterioribus ed., fieret, sed mendose. Sane medici Dei fieri non potuit major potentia, quæ cum infinita sit, non capit majus aut minus.

á Germ. et Gemet., non confertur.

• Turon., fuscantur. 2 Lauð. habet fuscantur et fucantur. Germ., fuscantur, fuscatio; hic et pluries infra.

Turon., et puritate conspicua.
Norm., fuscare.

CAPUT XLVII.

IBID. Nec lapidi sardonycho pretiosissimo, vel sapphiro.

b

cum

75. Christo nullus aut hominum aut angelorum comparandus. Sardonych.um, vel sapphirum, lapides pretiosos non esse quis nesciat? Et dum multi alii pretiosi sint lapides, qui longe istos æstimatione magnitudinis antecellant, cur sapphirus vel sardonychus potissimum pretiosus nominatus est, uterque lapis iste aliorum lapidum comparatione vilissimus sit? nisi ut eos lapides qui pretiosi describuntur, dum pretiosos non esse cognoscimus, in eorum intelligentia aliud exquiramus. Sardonychus quippe terræ rubræ similitudinem tenet, sapphirus vero aeream habet speciem. Possunt ergo in sardonycho per terram rubram homines, J in sapphiro au

i

Addimus non, ex Mss. Germ., Corb. Norm., Laud., etc., adjiciendam quoque negationem probat integer contextus, in quo scopus sancti Gregorii est ostendere sardonychum et sapphirum non esse pretiosos lapides, sed, ut ipse ait, vilissimos, si cum aliis lapillis pretiosis conferantur; mentem clare aerit his verbis: dum pretiosos esse cognoscimus, sardonychum videlicet et sapphirum. Deest tamen negatio in omnibus Ed. præterquam in edit. Paris. 1495, et aliis fortasse antiquioribus.

In 2 Laud., Germ., Corb., Germ. et aliis, vulgo aeriam; et ita deinceps.

i Turon., in sapphire vero qui aeris tenet speciem, visionem angeli designari.

tem per aeream visionem angeli designari. Nam cum A ut extrinsecus visum, pura intrinsecus perspicuitate

rubræ terræ speciem lapis sardonychus habeat, non immerito hominem designat, quia et Adam, qui primus est conditus, Latino sermone terra rubra nominatur. Quid est ergo quod dicitur, quia hæc sapientia lapidi sardonycho, 593 vel sapphiro non confertur, nisi quod is qui est Dei virtus, et Dei sapientia, mediator scilicet Dei et hominum, homo Christus Jesus, tanta magnitudine excellat omnia, ut ei nec in terra primi homines, nec in cœlo angeli comparentur? Unde et ́ per Psalmistam, dicitur : Quis in nubibus æquabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter filios Dei (Psal. LXXXVIII, 7)?

[Vel. XXXI.] 76. Quantum apostoli cælibes antecellant veteris testamenti patres conjugatos. - Pessunt autem per sardonychum lapidem patres testamenti B veteris, per sapphirum vero prædicatores exprimi testamenti novi. Illi quippe quamvis magnam justitiæ vitam tenerent, carnali tamen propagationi serviebant. Quia igitur constat quod quædam terrena agerent, non immerito per sardonychum lapidem, qui, ut prædiximus, terræ rubræ tenet speciem, designantur. Per sapphirum vero, qui a therei est coloris, testamenti novi congrue prædicatores accepimus, qui carnalis propaginis desideria postponentes, cœlestia sola sectati sunt. Unde et propheta, conspiciens cuncta carnis desideria sanctos apostolos spiritali ardore transcendere, admiratus ait : Qui sunt hi qui ut nubes volant (Isai. Lx, 8)? Ac si aperte dicat: Nos per terram gradimur, qui adhuc conjugiis implicamur, et propaganda soboli opera carnis impendimus; C isti vero in terra non ambulant, sed ut nubes volant, qui dum cœlestia appetunt, de terrenis desideriis nihil tangunt. Ait ergo quia Dei sapientia sardonycho, vel sapphiro lapidi non confertur, ac si patenter insinuet, dicens: Ei qui homo inter homines cernitur, nec in antiquis quisquam, nec in novis patribus æquatur, quia ex Deitate habet quod in humanitate quemquam similem non habet. Unde adhuc subditur :

CAPUT XLVIII.

Vers. 17. Non adæquabitur ei aurum vel vitrum. 77. Beati fulgebunt in cœlo tanquam aurum, translucebunt at vitrum. Quis hoc sanum sapiens juxta litteram sentire dignetur? Vitrum quippe, ut superius

luceat. In alio metallo quidquid intrinsecus continetur absconditur; in vitro vero quilibet liquor qualis continetur interius, talis exterius demonstratur, alque, ut ita dixerim, omnis liquor in vitreo vasculo clausus patet. Quid ergo aliud in auro vel vitro accipimus, nisi illam supernam patriam, illam beatorum civium societatem, quorum corda sibi invicem et claritate fulgent, et puritate translucent? Quam Joannes in Apocalypsi conspexerat, cum dicebat: Et erat structura muri ejus ex lapide jaspide; ipsa vero civilas baurum mundum sinilis, vitro mundo (Apoc. XXI, 18). Quia enim sancti omnes summa in ea beatitudinis claritate fulgebunt, e instructa auro dicitur.

78. In corum vultu intimi animi sensus conspiciuntur. Et quoniam ipsa eorum claritas vicissim sibi in alternis cordibus patet, et cum uniuscujusque vultus attenditur, simul et conscientia penetratur, 594 hoc ipsum aurum vitro mundo simile esse memoratur. Ibi quippe uniuscujusque mentem ab alterius oculis, membrorum corpulentia non abscondet, sed patebit animus, patebit corporalibus oculis ipsa etiam corporis harmonia, sicque unusquisque tunc erit conspicabilis alteri, sicut nunc esse non potest conspicabilis sibi. [Vet. XXXII.] Nunc autem corda nostra quandiu in hac vita sumus, quia ab altero in alterum videri non possunt, non intra vitrea, sed intra lutea vascula concluduntur, cui scilicet luto per passionem mentis inhærere Propheta formidabat, cum diceret: Eripe me de luto, ut non inhæream (Psal. LXVIII, 15). Quod nimirum habitaculum corporum Paulus domum terrestrem nominat, dicens: (Scimus quoniam si terrestris domus nostra hujus • hubitationis dissolvatur, quod ædificationem ex Deo habemus, domum non manufactam æternam in cœlis (II Cor. v, 1). In hac itaque terrestri domo quousque vivimus, ipsum, ut ita dicam, corruptionis nostræ parietem mentis oculis nullatenus penetramus, et vicissim in aliis videre occulta non possumus. Unde sancta Ecclesia sponsi sui speciem videre in divinitate desiderans, nec tamen valens, quia æternitatis illius formam quam intueri concupiverat ab ejus oculis assumpta humanitas abscondebat, in Canticis canticorum morens dicit: En ipse stat post parietem nostrum (Cant. 11, 9). Ac si aperte dicat Ego hunc in divinitatis suæ jam specie videre

diximus, aure longe est vilius; et postquam dictum D desidero, sed adhuc a visione illius per assumptæ

est quod aurum huic sapientiæ non adæquatur, adhuc quasi crescendo subjungitur quod ei quoque nec vitrum possit æquari. Sed ipsa nos littera ab historico intellectu deficiens, ad indagandum allegoria mysterium mittit. Auri namque metallum novimus potiori me. Callis omnibus claritate fulgere. a Vitri vero naturæ est

fta restituimus ex duob. Laud., Germ., Norm., etc. Prius legebatur, vitri vero natura est, ut extrinsecus visu pura, intrinsecus perspicuitate perlucent.

b Ita Ed rec.. Germ. vero, Gemet., Prat., 2 Laud. et alii passim Mss., auro mundo simili, etc. Corb. Germ., aurum mundum similes, etc. Editi, vet., auro mundo similis, etc.

carnis parietem excludor. Quousque itaque in hac corruptibili carne vivimus, cogitationes nostras in alterutrum non videmus. Unde rursum per eumdem Paulum dicitur: Quis scit hominum quæ sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est Cor. 11, 11]? Et rursum: Nolite judicare ante tempus, donec veniat

e Vindoc., constructa. 2 Laud., Gemet. et. Edit. Barthol. an. 14 4, instructura auro.

d Turon., habitaculum corporeum.

e Germ,, quia si terrestris domus habitationis. 2 Land., inhabitationis.

Vindoc. Unde et sponsa in divinitate Dominum videre desiderans.

Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et A Pauli vocem Christum novimus Dei virtutem, et Dei manifestabil consilia cordium (1 Cor. IV, 5). Illa itaque civitas quæ sua vicissim singulis corda manifestat, ex auro dicitur similis vitro mundo, ut designetur auro clara, vitro perspicua.

in Deo, atque aliud esse hominem sapientiam Dei.Quam C contempsit. Dicatur ergo: Nec commutabuntur pro

Vers. 18.-Nec commemorabuntur in comparatione ejus. 596 81. Omnes cœlestes cives sancti el justi, sed participatione divinæ sapientiæ, non comparatione. Omnes enim supernæ patriæ electi, sancti quidem et justi sunt; sed participatione sapientiæ, non comparatione. Quid enim sunt homines Deo comparati? Lumen autem sapientia, lumen et servi sapientiæ vocari solent. Sed illa lumen illuminans, isti lumen Dilluminatum, sicut scriptum est: Erat lux vera quæ

illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. 1, 9). Istis autem tantummodo dicitur : Vos estis lux mundi (Matth. v, 14). Justitia quidem sapientia, justitia et servi sapientiæ nuncupantur; sed illa justitia justificans, isti autem justitia justificata. De Deo quippe, qui sapientia est, dicitur: Ut sit ipse justus et justificans (Rom. 111, 26); isti vero dicunt: Ut nos efficeremur justitia Dei in ipso (II Cor. v, 21).

vet. Editi; a quibus deflectentes Vatic. et Gussan v. habent omnium prophetarum.

f Germ., duo, Laud., Gemet., Corb. Germ. ac pl., hic et infra, dilexit.

6 Norm., non suspiciunt. Vindoc., non suspiean