sate, quia eorum vitam etiam magistra paupertas cruciat, quousque ad rectitudinem perducat.

panis negavit. Sed notandum valde est quid sit quod A prospera vita secuta est. De illis vero sollicite pendives in igne positus linguam suam refrigerari petit. Mos quippe est sacri eloquii ut aliquando aliud dicat, sed ex eodem dicto aliud innuat. Superius autem hunc superbum divitem Dominus non loquacitati vacantem dixerat, sed superflue convivantem. Neque hunc de loquacitate narravit, sed eum elatione et tenacia de edacitate peccasɛe. Sed quia abundare in conviviis loquacitas solet, is qui male hic convivatus dicitur, apud infernum gravius in lingua ardere perhibetur. Prima namque male convivantibus famulatur culpa loquacitatis, post loquacitatem vero ludendi etiam levitas sequitur. 1657 Nam quia edacitatem lusus sequatur, testatur sacra Scriptura, quæ ait: Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere (Exod. xxx11, 6). Sed priusquam ad lusum moveatur corpus, ad jocos ac verba inania movetur lingua. Quid ergo est quod innuitur quia in tormentis positus dives linguam suam refrigerari postulat, nisi quod is qui convivando magis de loquacitate peccaverat per retributionis justitiam in lingua atrocius ardebat?

7. Sequitur: Et in his omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi qui volunt hine ad vos transire non possint, neque inde huc transmeare, Qua in re valde quærendum est quomodo dicatur, Hi qui volunt hinc ad vos transire non possunt. Quia enim hi qui in inferno sunt ad beatorum sortem transire cupiant dubium non est. Qui vero jam in beatitudinis sorte suscepti sunt, quo pacto dicitur quia transire ad eos qui in inferno cruciantur volunt? Sed sicut transire reprobi ad electos cupiunt, id est a suppliciorum suorum afflictione migrare; ita ad affictos atque in tormentis positos transire justorum est mente ire per B misericordiam, eosque velle liberare. Sed qui volunt de beatorum sede ad afflictos atque in tormentis positos transire, non possunt, quia justorum animæ quamvis in suæ naturæ bonitate misericordiam habeant, jam tunc auctoris sui justitiæ conjunctæ, tanta rectitudine constringuntur, ut nulla ad reprobos compassioned moveantur. Ipsi quippe judici concordant cui inhærent, et eis quos eripere non possunt nee ex misericordia condescendunt, 1658 quia tantum illos tunc a se videbunt extraneos, quantum ab eo quem diligunt auctore suo conspiciunt esse repulsos. Nec injusti ergo ad beatorum sortem transeunt, quia damnatione perpetua constringuntur; nee justi transire ad reprobos possunt, quia, erecti jam per justitiam judicii, eis nullo modo ex aliqua cont→

8. Sed postquam ardenti diviti de se spes tollitur, ejus animus ad propinquos quos reliquerat recurrit, quia reproborum mentem pœna sua quandoque inutiliter erudit ad charitatem, ut jam tunc etiam suos spiritaliter diligant, qui hic, dum peccata diligerent, nec se amabant. Unde nunc subditur: Roge ergo te, Pater, ut mittas eum in domum patris mei; habeo enim quinque fratres, ↳ ut testetur illis, ne et ipsi veniant in hunc locum tormentorum. Qua in re no:andum est ardenti diviti quanta ad supplicium cumulantur. Ad poenam namque suam ei et cognitio servatur et memoria. Cognoscit enim Lazarum quem despexit, fratrum quoque suorum meminit quos reliquit. Perfecta quippe ei ultio de paupere non esset,

6. Sed cum gravi valde est pavore pensandum (De pænit., dist. 3, can. Cavendum) hoc quod ei per Abrahæ responsionem dicitur: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Ista, b fratres mei, sententia pavore potius indiget, quam expositione. Nam si qui estis qui in hoc mundo exterioris boni aliquid accepistis, ipsum, ut ita dicam, donum exterius pertimescere debetis, ne vobis C passione miserentur. pro quorumdam vestrorum actuum recompensatione sit datum, ne judex qui hic bona exteriora restituit a retributione boni intimi repellat, ne honor hic vel divitiæ, non adjumentum virtutis, sed remuneratio sint laboris. Ecce enim dum dicitur: Recepisti bona in vita tua, indicatur et dives iste boni aliquid habuisse, ex quo in hac vita bona reciperet. Rursumque dum de Lazaro dicitur quia recepit mala, profecto monstratur et Lazarus habuisse malum aliquod quod purgaretur. Sed mala Lazari purgavit ignis inopia, et bona divitis remuneravit felicitas transeuntis vitæ. Illum paupertas afflixit et tersit, istum abundantia remuneravit et repulit. Quicunque ergo bene in hoc sæculo habetis, cum vos bona egisse recolitis, valde de ipsis pertimescite, ne concessa vobis prosperitas D si hunc in retributione non recognosceret. Et pereorumdem remuneratio sit bonorum. Et cum quoslibet pauperes nonnulla reprehensibilia perpetrare conspicitis, nolite despicere, nolite desperare, quia fortasse quod superfluitas tenuissimæ pravitatis in quinat, caminus paupertatis purgat. De vobis omnimodo pertimescite, quia nonnulla etiam male acta a Sic legitur in Mss. Editoribus placuit ponere notavit, pro narravit.

с

b Nou verba ipsa referuntur a Gratiano loco indirato, sed sensus tantum, et quidem solum ex parte.

e Excusi, quos superfluitas.

a In Longip., post moveantur, additum : etiamsi misereri vellent, jam tunc omnino non possent. Ipsi quippe.

fecta pœna in igne non esset, si non hoc i quod ipse patitur etiam in suis timeret. Ut ergo peccatores in supplicio amplius puniantur, et eorum vident gloriam quos eontempserunt, et de illorum etiam pœna tors quentur quos inutiliter amaverunt. Credendum vero est quod ante retributionem extremi judicii injusti e Duo priores Gemet., conspiciunt se nullatenus esse repulsos.

f Carnut., judicis.

bant.

Primus Carn., quos hic dum .... nec secum ama

Belvac., C. Germ. et duo priores Gemet., ut testificetur illis Lazarus. C. Germ., tamen in lectione Evang. habet, ut testetur.

i Bigot., quod in se.

etsi non quærimus, cernimus. Ecee importune se pauperes offerunt, rogant nos, qui tunc pro nobis intercessores venient. Certe nos omnino rogare debuimus, sed tamen rogamur. Videte si negare debemus quod petimur, quando patroni sunt qui petunt. Nolite ergo misericordiæ tempora perdere, nolite accepta remedia dissimulare. Ante supplicium cogitate de supplicio. Cum quoslibet in hoc mundo abjectos aspicitis, etiamsi qua reprehensibilia eorum esse videantur, nolite despicere, quia fortasse quos morum infirmitas vulnerat, medicina paupertatis curat. Quorum si qua sunt talia quæ debeant jure reprehen'di, hæc, si vultis, ad usum vestræ mercedis inflectite, ut ex ipsis eorum vitiis cumulentur vobis incrementa

in requie quosdam justos conspiciunt, ut eos videntes A Lazarum, si quærimus, invenimus ; quotidie Lazarum, in gaudio non solum de suo supplicio, sed etiam de illorum bono crucientur. Justi vero in tormentis semper intuentur injustos, ut hinc eorum gaudium crescat, quia malum conspiciunt quod misericorditer evaserunt; tantoque majores ereptori suo gratias referunt, quanto vident in aliis quod ipsi perpeti, si essent relicti, potuerunt. Nec illam tantæ beatitudinis claritatem apud justorum animum fuscat spectată pœna reproborum, quia ubi jam compassio miseriæ non erit, minuere procul dubio beatorum lætitiam non valebit. Quid autem mirum si dum justi injuŝtorum tormenta conspiciunt, hoc eis veniat in obsequium gaudiorum, quando et in pictura niger color substernitur, ut albus vel rubeus clarior videatur? Nam sicut dictum est tanto bonis sua gaudia excre- B pietatis, quatenus panem pariter detis et verbum, scunt, quanto eorum oculis damnatorum mala subterjacent quæ evaserunt. Et quamvis eis sua gaudia ad perfruendum plene sufficiant, mala tamen reproborum absque dubio semper aspiciunt, quia qui Creatoris sui claritatem vident, nihil in creatura agitur quod videre non possint.

9. Petenti autem diviti ut Lazarus mittatur, ab Abraham protinus respondetur: Habent Moysen et prophetas; audiant illos. Sed qui Dei verba despexerat bæc audire non posse suos sequaces existimabat. Unde et respondit dives: Non, pater mi; sed si quis cæ mortuis ierit ad eos, credent. Cui mox veraci sententia dicitur: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent ei, quia nimirum qui verba legis despiciunt Redemptoris C præcepta, qui ex mortuis resurrexit, quanto subtiliora sunt, tanto hæc difficilius implebunt. Minus est enim quidquid per legem dicitur (Deut. x11), 1659 quam boc quod per Dominum jubetur. Illa enim dari decimas præcipit, Redemptor vero noster ab his qui perfectionem sequuntur omnia dimitti jubet. Illa peccata carnis resecat, Redemptor vero noster illicitas cogitationes etiam damnat (Luc. xiv). Si ergo Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit credent, quia hi qui viliora legis præcepta implere negligunt Salvatoris nostri mandatis altioribus obedire quando convalescunt? Et nimirum constat quia cujus implere dicta renuunt, ei procul dubio credere recusant. Hæc nos de ipsa rei gestæ consideratione dixisse sufficiat.

10. Sed vos, fratres, et requiem Lazari, et poenam divitis cognoscentes, solerter agite, culparum vestrarum intercessores quærite atque advocatos vobis in die judicii pauperes procurate. Multos etenim nunc Lazaros habetis; ante januas vestras jacent, atque his indigent, quæ vobis jam satiatis quotidie de mensa cadunt. Verba sacræ lectionis debent nos instruere ad implenda mandata pietatis. Quotidie

Editi, pro credent, habent, pœnitentiam agent, quod in Mss. minime legimus.

b Hoc verbo in passiva significatione sæpe utitur Gregorius, ut lib. xvi, Moral., n. 13; lib. xix, num. 36, in fine, lib. xxII, num. 6; et alibi sæpe.

panem refectionis cum verbo correptionis; et duo a vobis alimenta percipiant qui unum quærebant, dum et exterius cibo, et interius satiantur eloquio. Pauper ergo cum reprehensibilis cernitur, moneri debet, despici non debet. Si vero reprehensionis nihil babet, venerari summopere sicut intercessor debet. Sed ecce multos cernimus, quis cujus sit meriti nescimus. Omnes ergo venerandi sunt, tantoque necesse est ut omnibus te humiliare debeas, quanto quis eorum sit Christus ignoras.

*11. Rem, fratres, refero, quam bene is qui præsto est frater et compresbyter meus Speciosus novit. Eodem tempore quo monasterium petii, anus quædam, Redempta nomine, in sanctimoniali habitu constituta, in urbe hac'juxta beatæ Mariæ d semper virginis ecclesiam manebat (Lib. v Dialog., cap. 15). Hæc illius llerandinis discipula fuerat, quæ, magnis virtutibus pollens, super Prænestinos montes vitam eremiticam duxisse ferebatur. Huic duæ in eodem habitu discipulæ adhærebant: una nomine Romufa, et altera, quæ nunc adhuc superest, quam quidem facie scio, sed nomine nescio. Tres itaque ha in uno habitaculo commanentes morum quidem divitiis ple nam, sen tamen rebus pauperem vitam ducebant. Hæc autem, quam præfatus sum, Romula aliam quam prædixí condiscipulam suam magnis vite meritis antei. bat. 1660 Erat quippe miræ patientiae, summæ obedientie, custos oris sui ad silentium, studiosa valde ad continuæ orationis usum. Sed quia plerumD que hi quos jam perfectos homines æstimant adhuc in oculis summi opificis aliquid imperfectionis habent, sicut sæpe imperiti homines necdum e perfecte sculpta sigilla conspicimus, et jam quasi perfecta lauda-mus, quæ adhuc artifex considerat et limat, laudari jam audit, et tamen ea tundere meliorando non desinit; hæc quam prædiximus Romula ea quam Græco vocabulo medici paralysin vocant molestia corporali percussa est, multisque annis in lectulo decubans

ne soluta est. Qua ad cœlum ducta, quanto chori psallentium altius ascendebant, tanto cœpit psalmodia lenius audiri, quousque et ejusdem psalmodiæ sonitus, et odoris suavitas elongata finiretur.

a pene omnium jacebat membrorum officio destituta, A hiberentur cœlestes exsequiæ, sancta illa anima carnec tamen hæc eadem ejus mentem ad impatientiam flagella perduxerant. Nam ipsa ei detrimenta membrorum facta fuerant incrementa virtutum, quia tanto sollicitius ad usum orationis succreverat, quanto et aliud quodlibet agere nequaquam valebat. Nocte ergo quadam eamdem Redemptam, quam præfatus sum, quæ utrasque discipulas suas b filiarum loco nutriebat, vocavit dicens: Mater, veni, mater, veni. Quæ mox cum alia ejus discipula surrexit, sicut utrisque referentibus et multis res eadem claruit, et ego quoque eodem tempore agnovi. Cumque noctis medio, lectulo jacentis assisterent, subito cœlitus lux emissa omne illius cellulæ spatium implevit; et splendor tantæ claritatis emicuit, ut corda assistentium inæstimabili pavore perstringeret, atque, ut post B ipsæ referebant, omne in eis corpus obrigesceret, et in subito stupore remanerent. Cœpit namque quasi cujusdam magnæ multitudinis ingredientis sonitus audiri, ostium cellulæ concuti, ac si ingredientium turba premeretur. Atque, ut dicebant, intrantium multitudinem sentiebant, sed nimietate timoris et luminis videre nil poterant, quia earum oculos et pavor depresserat, et ipsa tanti luminis claritas reverberabat. Quam lucem protinus miri odoris est fragrantia subsecuta, ita ut earum animum, quia lux emissa terruerat, odoris suavitas refoveret. Sed cum vim claritatis illius ferre non possent, cœpit eadem Romula assistentem sibi et trementem Redemptam, suorum morum magistram, blanda voce consolari, dicens noli timere, mater, non morior modo. C Cumque hoc illa crebro diceret, paulatim lux quæ fuerat immissa subtracta est, sed is qui subsecutus est odor remansit. Sicque dies secundus et tertius transiit, ut aspersi fragrantia odoris remaneret. Nocte ergo quarta eamdem magistram suam iterum vocavit. Qua veniente 1661 viaticum petiit, et accepit. Necdum vero eadem Redempta et alia ejus discipula a lectulo jacentis abscesserant, et ecce subito in platea ante ejusdem cellulæ ostium duo chori psallentium constiterunt, et sicut ipsæ se dicebant sexus ex vocibus discrevisse, psalmodiæ cantus dicebant viri, et feminæ respondebant. Cumque ante fores cellulæ ex

a Al., pene omni jacebat membrorum officio. b Ridicule apud Gussanv., silvarum loco, typographico haud dubie lapsu crassissimo, cui tamen in D indice expurgatorio denegatus locus.

Etsi viaticum non semper significet Eucharistiam, que ab hac vita profuturis ex Christiano more datur,

12. Hæc ergo quandiu vixit in corpore, quis illam haberet in honore? Indigna cunctis, despecta omnibus videbatur. Quis ad illam accedere, quis illam videre dignaretur? Sed latebat in sterquilinio margarita Dei. Sterquilinium, fratres, hanc ipsam corruptibilitatem corporis appello, sterquilinium abjectionem paupertatis nomino. Assumpta est ergo margarita quæ jacebat in sterquilinio, et posita in cœlestis Regis ornamento, jam inter supernos cives emical, jam inter ignitos illos lapides æterni diadematis coruscat. O vos qui in hoc mundo divites aut esse creditis, aut estis, conferte, si potestis, falsas divitias vestras veris divitiis Romulæ. Vos in hujus mundi via omnia amissori possidetis; illa nihil quæsivit in itinere, et omnia invenit in perventione. Vos lætam vitam ducitis, tristem mortem timetis; illa tristem vitam pertulit, ad lætam mortem pervenit. Vos ad tempus quæritis obsequium hominum, illa despecta ab hominibus invenit socios choros angelorum. Discite ergo, fratres, temporalia cuncta despicere, discite honorem transeuntem contemnere, æternam gloriam amare. Honorate quos pauperes videtis, et quos foris conspicitis despectos sæculi intus arbitramini amicos Dei. Cum his participamini quod habetis, ut hoc quandoque dignentur vobiscum participari quod habent. Pensate quod ore magistri gentium dicitur: In hoc tempore vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia testræ inopiæ sit supplementum (11 Cor. vin, 14). Pensate quod ipsa per se Veritas dicit: Quandiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis (Matin. xxv, 45). Ad tribuendum pigri cur estis, quando hoc quod jacenti in terra porrigitis sedenti in cœlo datis? Sed hæc omnipotens Deus quæ per me in vestris auribus loquitur, per se in vestris mentibus loquatur, qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia sæcula sæculorum. Amen.

hic tamen, pro ipsa est accipiendum. De hoc argumento dixinius in notis ad Dialogos, lib. iv, cap. 15. d Abest a Belvac. sterquilinium, fratres, hanc ipsam ́corruptibilitatem corporis appello. Legitur tamen in al., præsertim in Corb. Germ. antiquissimo.

ORATIO SANCTI GREGORII AD PLEBEM
DE MORTALITATE

1660 Oportet, fratres charissimi, ut flagella Dei quæ metuere ventura debuimus, saltem præsentia et experta timeamus. "Conversionis nobis aditum dolor aperiat, et cordis nostri duritiam ipsa jam quam patimur pœna dissolvat. Ut enim propheta teste a Germ., conversationis.

prædictum est: Pervenit gladius usque ↳ ad animam (Jer. iv, 10). 1661 Ecce enim cuncta plebs cœlestis iræ mucrone percutitur, et repentina singuli cede vastantur. Nec languor mortem prævenit, sed et languoris moras, ut cernitis, mors ipsa præcurrit. Big., usque ad an. nostras.

с

Percussus quisque ante rapitur quam ad lamenta A hominibus importunitas solet, b judicio veritatis plapœnitentiæ convertatur. Pensate ergo qualis ad conspectum districti judicis 1662 pervenit, ^ cui non vacat flere quod fecit. Habitatores quippe non ex parte subtrahuntur, sed pariter corruunt. Donius vacuæ relinquuntur, filiorum funera parentes aspiciunt, et sui eos ad interitum hæredes præcedunt. Unusquisque ergo nostrum ad poenitentiæ lamenta confugiat, dum flere ante percussionem vacat. Revocemus ante oculos mentis quidquid errando commisimus, et quod uequiter egimus, flendo puniamus. Præveniamus faciem ejus in confessione (Psal. xc11, 2), et sicut propheta admonet Levemus corda nostra cum manibus ad Deum (Thren. 111, 41). Ad Deum quippe corda cum manibus levare, est orationis nostræ studium cum merito bonæ operationis erigere. Dat pro- B fecto, dat tremori nostro fiduciam, qui per prophetam clamat: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur, et vivat (Ezech. xxxш, 11). Nullus autem de iniquitatum suarum immanitate desperet. Veternosas namque Ninivitarum culpas triduan pœnitentia abstersit (Jon. in), et conversus latro vitæ præmia etiam in ipsa sententia suæ mortis emeruit (Luc. XXIII). Mutemus igitur corda, et præsumamus nos jam percepisse quod petimus. Citius ad precem judex flectitur, si a pravitate sua petitor corrigatur. Imminente ergo tantæ animadversionis gladio, nos importunis precibus insistamus. Ea namque quæ ingrata esse

cet, quia pius ac misericors Deus 1663 a se vult ve niam precibus exigi, qui quantum meremur, non vult irasci. Hinc etenim per Psalmistam dicitur : Invoca me in die tribulationis tuæ, eripiam te, et magnificabis me (Psal. XLIX, 15). Ipse ergo sibi testis est quia invocantibus misereri desiderat, qui monet ut invocetur. Proinde, fratres charissimi, contrito corde, et correctis operibus, crastina d die ab ipso ferie quartæ diluculo, ad litaniam septiformem, juxta distributionem inferius designatam, devota mente cum lacrymis veniamus. Nullus vestrum ad terrena opera in agros exeat, nullus quodlibet negotium agere præsumat, quatenus ad sanctæ genitricis Domini ecclesiam convenientes, qui simul omnes peccavimus, simul omnes mala quæ fecimus deploremus, ut districtus judex dum culpas nostras nos punire considerat, ipse a sententia propositæ damnationis parcat. Litania clericorum exeat ab ecclesia beati Joannis Baptistæ, litania virorum ab ecclesia beati martyris Marcelli, litania monachorum ab ecclesia martyrum Joannis et Pauli, litania ancillarum Dei ab ecclesia beatorum martyrum Cosma et Damiani, litania feminarum conjugatarum ab ecclesia beati primi martyris Stephani, litania viduarum ab ecclesia beati martyris Vitalis, litania pauperum et infantium ab ecclesia beatæ martyris & Cæciliæ.

f

Diaconum., I. III, de gestis Langob., c. 25. Lege quæ observavimus ad cap. 42, lib. 1, Vitæ sancti Gregorii, auct. Joan. Diacono.

6 In Excusis legitur post Cæciliæ, facta sunt hæc in basil, sauctæ Sabinæ sub die quarto kal. Sept., indictione 6. Quæ unus habet Colb. Codex. Certe in ind. 6 est manifestus error, hæc enim necessario referenda sunt ad indict. 8. Nota autem indictionis 6 qnæ est in Codice Colb., partem Registri Epistolarum continente, aptari non debet sermoni, sed epistolæ subsequenti, quæ est prima omnium ad ind. 6 pertinentium.

INDICES

IN PRÆCEDENTEM ET HUNC TOMUM.

INDEX IN TRIPLICEM-SANCTI GREGORII VITAM.

Numeri hujus Indicis respondent crassioribus insertis in textu triplicis Vitæ, quam habes, lector, initio tomi præcedentis

A

Abbas. In abbatem eligitur Gregorius, 24. Rogantibus et cogentibus fratribus, 213. S. Gregorii in eligendis dignis abbatibus sollicitudo, 298. Peculiaritati studens abbas non eligatur, itid. Gregorii tempore multi abbates presbyterali dignitate insignes erant, 66, 247, 257. An abbatibus olim foras egredi prohibitum, 241. Abs que abbatis consensu monachi ordinari non poterant, 256. Ad episcopatum tamen vel invito abbate rapi poterant, 257. Abbates lapsi, ad sacerdotale officium

a col. 41 ad col. 500.